Twi%er − april 2008 april 2008 april 2008 - Studievereniging TWIST

door Alain Corbeau
6
Reportage: De koninklijke R
Zoals de lezer wellicht al ter oren is gekomen, is een van onze stafleden onlangs in het
nieuws geweest met zijn onderzoek. Marc van Oostendorp (hoogleraar Fonologische
Microvariatie) onderzocht hoe de uitspraak van de r in de spraak van koningin Beatrix de
afgelopen 25 jaar veranderd is. Zijn bevindingen werden onder andere gepubliceerd in het
tijdschrift Onze Taal. (Wie op dit blad niet geabonneerd is, leze het artikel op:
http://www.onzetaal.nl/2008/23/toespraken.php)
Vervolgens viel de landelijke pers over Van Oostendorp heen. Hij legt zelf uit hoe de
vork in de steel zit:
Het volk, de koningin en ik
De mensen – u weet wel, de man in de straat, lieden zoals u en ik, de doorsnee
taalgebruiker, Jan met de pet, onze achterban, degenen voor wie wij het allemaal doen,
de geïnteresseerde leek, het gewone volk, de belastingbetaler, de zwijgende
meerderheid, onze informanten, de representatieve steekproef, mijn spreekwoordelijke
oma, degenen die op wie Rita Verdonk zich richt, en de kijkers thuis – interesseren die
zich eigenlijk voor taal? Ik durf er niets over te zeggen. Zeker niet sinds 14 februari
van dit jaar.
In november vierde het Genootschap Onze Taal, een vereniging van taalliefhebbers,
zijn 75-jarig bestaan, en ze vroegen mij om iets te vertellen over
uitspraakveranderingen. Ik besloot me te laten inspireren door het werk
van Jonathan Harrington, een foneticus die uitspraakveranderingen in de
kersttoespraken van Koningin Elizabeth heeft onderzocht. Die kersttoespraken zijn
prachtig materiaal als je wilt laten zien hoe de spraak van een individu zich in de loop
van de tijd ontwikkelt. Het is heel moeilijk om op een andere manier een individu
bereid te vinden om decennia lang ieder jaar op hetzelfde moment min of meer
dezelfde tekst te laten uitspreken. Dat had Harrington in zijn onderzoek heel mooi
laten zien, en zoiets leek me ook wel uitvoerbaar voor koningin Beatrix.
Het blijkt nog niet gemakkelijk te zijn om alle opnames bij elkaar te krijgen. Beeld en
Geluid, de afdeling die het archief van de publieke omroep beheert, is een onneembare
vesting, waar iedereen voortdurend ziek is, of met
vakantie, of net ontslag heeft genomen. Maar
toen ik na vele maanden eindelijk de opnamen bij
elkaar geschraapt had, hoorde ik dat er in ieder
geval met de r in codapositie duidelijk
waarneembaar iets gebeurd is. Waar je Beatrix'
uitspraak in 1982 nog kon uitschrijven
als waarde en geboorte, zegt ze de laatste jaren iets
wat je beter kunt weergeven als waahde, geboohte.
De r is geworden tot een sjwa-achtige klank.