Opportuun 2007_nr9_omslag_03.indd - Openbaar Ministerie

18
Roep om zorgbajes
Amsterdamse keten beziet twee jaar ISD-maatregel
Twee jaar na de invoering van de ISD-maatregel wordt de winst-
en verliesrekening opgemaakt. Stelselmatige daders verdwijnen
door veroordelingen van de straat, maar dan? Het merendeel is
psychisch zo ziek dat er stemmen opgaan voor een speciaal psychiatrisch
ziekenhuis voor hen.
De Rode Hoed op de Amsterdamse
Keizersgracht is op de eerste herfstige
woensdagmiddag van september gevuld
met ruim tweehonderd “ketenpartners”.
Vertegenwoordigers van de gemeente, politie,
OM, departement van justitie, gevangeniswezen
en hulpverlening zijn afgekomen
op de conferentie “ISD: Meer dan een
justitiële maatregel?”, een initiatief van
het Amsterdamse arrondissementsparket.
‘Er is hier een hogere bezetting, dan wij in
Amsterdam in ISD-detentie hebben zitten’,
zegt burgemeester Job Cohen aan het begin.
Het publiek heeft bekende “roots”. Dat zal
later blijken als de zaal gevraagd wordt te
stemmen over stellingen.
De meeste toehoorders en deelnemers werken
in de Amsterdamse regio en zijn meer
dan thuis in het thema. De start en opheffing
van de maatregel SOV (Strafrechtelijke
Opvang voor Verslaafden) in 2005 hebben ze
meegemaakt. Op aandringen van het veld
en door de maatschappelijke druk wilde
de politiek de doelgroep verbreden. De
ISD-maatregel zou zich niet enkel meer op
junks die de ene (lichte) veroordeling na de
andere opgelegd krijgen moeten richten. In
de ISD zouden alle overlastgevende “draaideur-criminelen”
een maatregel van twee
jaar detentie aan kun broek kunnen krijgen.
De aanpak van SOV en ISD zou op essentiële
punten moeten verschillen. SOV had als
hoofddoelen behandeling van verslaving,
verandering van leefstijl en resocialisatie. Dat
zou de recidive terugbrengen. Het was in de
setting van de SOV mooi meegenomen dat
de verslaafde hardnekkige delictpleger een
tijdje geen last zou zijn voor de maatschappij.
De ISD kreeg een andere volgorde van prio-
riteiten. De stelselmatige zeer actieve veelplegers
zouden veroordeeld worden tot een
sober regiem. Wie mee zou willen werken aan
behandeling, kan daarvoor, mits de ISD’er
motivatie toont, in aanmerking komen.
Uitgeput
In de Rode Hoed wisselen congresgangers
nog ervaringen uit als G. Hoekendijk,
directeur sancties van het ministerie van
justitie, stelt dat de wet iets anders is uitgepakt
dan in Den Haag was bedacht. ‘De
veelplegers zijn uit roulatie genomen en
men heeft inmiddels enige vat op ze’, zegt
Hoekendijk. In het hele land zitten er nu
honderd in een sober regiem. Vierhonderd
volgen een behandeling en honderd tot ISD
veroordeelden zitten in een extramurale
fase. De balans is veel meer doorgeslagen
naar behandeling dan verwacht. Waar de
wetgever ISD inzette als “sober tenzij”, is de
praktijk dat er altijd zorg aan te pas komt.
Hoofdofficier Leo de Wit van het parket
Amsterdam, haakt daar op in. Hij ziet de hoge
bezetting als een succes. De overlastgevende
veelplegers zijn van de straat. Dat is zo. De
Wit zet daar meteen een kanttekening bij: ‘De
eerste groep verslaafden is uitgeput geraakt.
Nu stuiten we op een andere groep, de psychiatrisch
gestoorden en zwak begaafden.’
De Wit krijgt van alle kanten bijval als hij zegt
dat dit type veroordeelden niet thuishoort
in het ISD-traject, zoals dat nu is opgezet.
Daarvoor is een behandelgevangenis nodig,
vindt de hoofdofficier. Dat idee blijkt breed te
leven. Ook korpschef Bernard Welten en wethouder
Marijke Vos van Amsterdam houden
een pleidooi voor een “zorgbajes”.
Burgemeester Cohen haakt daar op in. De
nieuwe populatie in de ISD laat een “gat”
zien tussen de maatregel voor hardnekkige
wetsovertreders en de BOPZ, de wet die
gedwongen opnamen regelt.
Psychiater Erik Moll van het NIFP (ontstaan
uit een fusie van Forensisch Psychiatrische
Dienst en het Pieter Baan Centrum) zegt
dat de introductie van de ISD ‘onzorgvuldig
is geweest en valse verwachtingen heeft
gewekt’. De wetgever heeft volgens hem
onvoldoende oog gehad voor de ISD-populatie.
‘Die is extreem ziek, extreem hulpbehoeftig
en langdurig verwaarloosd.’ Deze
groep past niet in de ISD-setting. Net als De
Wit, Vos en Welten pleit hij voor een speciaal
beveiligd psychiatrisch ziekenhuis waar
zorg voorop staat en detentie er bij komt.
Moll wil de wet veranderen. Het “gat” tussen
ISD en BOPZ kan worden gedicht als de
voorwaarden voor oplegging van de maatregel
ex art 37 Sr worden veranderd, stelt hij.
Dat kan wanneer de maatregel ook kan worden
opgelegd als betrokkene verminderd
toerekeningsvatbaar is. Nu kan dat alleen
maar als iemand volledig ontoerekeningsvatbaar
is. Moll: ‘Als daarin meer mogelijk
wordt, hebben we voor de grootste groep de
ISD niet meer nodig.’
Hardnekkig
In de Amsterdamse gelederen wordt
instemmend gereageerd. Moll memoreert
dat Amsterdam regelmatig een “noodverband”
aanlegt om het “gat” tussen ISD en
BOPZ in individuele gevallen te dichten. Dat
houdt in dat het OM bij de rechter opheffing
van de maatregel aanvraagt om een
gedwongen opname te bewerkstellingen.
Hij wijst er nog eens op dat de opdracht die
bij de start van ISD is meegegeven luidt:
‘In beginsel behoeven geen bijzondere
gedragsinterventies ontwikkeld te worden.’
De praktijk is hardnekkig, stelt Mol vast.
‘ISD biedt voor-wie-dat-wil een op reïntegratie
gericht programma om gedrag en
levenspatroon te veranderen.’
In Amsterdam, zegt directeur Loesje de
Koning van PI De Havenstraat, bestaat in
feite het sobere regiem niet. ‘Op drie wei-