DE ZONDAG IN PLAATS VAN DE SABBAT Ds. L ... - Gekrookte Riet

De zondagswetten
HOOFDSTUK 3
Zo nu en dan komt men de voorstelling tegen, dat de zondag in de vierde eeuw door Keizer
Constantijn de Grote bij een wet is ingevoerd. Ik hoop, dat u uit de vorige hoofdstukken
hebt begrepen, dat dit bezijden de waarheid is. De zondag is van de opstanding af in gebruik
bij de Kerk als de dag des Heeren.
Het tweede, wat ieder in zijn oor moet knopen is dit, dat de personen, die de Joodse sabbat
willen vieren, de apostel Paulus vierkant tegen zich hebben in Galaten 4 : 9 en 10, Coll. 2 :
16 en 17, Rom. 14 : 5 en 6. Diezelfde apostel viert echter de dag des Heeren.
Verder veronderstel ik wel enige belangstelling voor enkele punten uit de geschiedenis van
de zondag. Want al heeft Constantijn de viering van de dag des Heeren niet ingevoerd, hij
heeft het houden van die dag als een rustdag voor de heidenen verplicht gesteld. De
Christenen hielden hem toch al, maar de heidenen werden nu ook – al dan niet vrijwilllig –
zondagsvierders.
Kerkelijke wetten waren er al. De synode van Elvira bedreigde reeds in 305 de man of de
vrouw met straf, die driemaal achtereen de godsdienstoefening niet bijwoonde. Zo is er
meer te noemen.
Maar op 7 maart 321 vaardigde Constantijn het eerste edict over de zondagsviering uit voor
de Staat. Het is maar een korte wet. Alle rechters en de stadsbevolking moesten op de
vererenswaardige dag der zon van hun handwerk rusten. De veldarbeid wordt echter
toegelaten, omdat anders soms de gunstige gelegenheid, die op de zondag wordt geboden tot
zaaien en planten, zou verloren gaan. Over oogsten spreekt de keizer in maart nog niet.
Aan deze wet werd in juni 321 toegevoegd, dat het op de dag des Heeren (zo heet de zondag
ditmaal) toegestaan is slaven geheel of gedeeltelijk vrij te laten. Dat is een werk van de
rechters. De oefening van barmhartigheid en naastenliefde is dus geoorloofd. Zo’n wet
bevatte een grote zegen voor de kerk, omdat iedere kerkganger op deze wijze werkelijke
vrijheid verkreeg om de dag des Heeren houden. De slaaf zo goed als de vrije. Latere
ervaring heeft wel geleerd, dat er toch wel vruchten groeien al zaait of plant men niet op
zondag. Latere wetten leggen verdere nadruk op de beoefening der barmhartigheid. In 409
werd bepaald, dat gevangenen op zondag uit de gevangenissen moesten worden gehaald,
naar hun verzorging geïnformeerd, hun het nodige verschaft en gelegenheid gegeven
worden om zich te baden.
In 386 werd uitdrukkelijk bepaald, dat op zondag geen publieke vermakelijkheden mochten
worden gehouden, opdat niemand daardoor van de christelijke godsdienstoefening worden
afgetrokken. Dat laatste is er in 392 bijgevoegd. De Romeinse wetten durfden nog wel een
stapje verder te gaan. De wet van 425 zegt, dat alle aandacht van de christenen behoort
gericht te zijn op de dienst des Heeren. Artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis
was toen nog niet door Guido de Brès geschreven, maar de overheid gedroeg zich wel in die
geest.
Als iemand deze wetten overtrad, werd hij als een heiligschenner aangemerkt en berecht.
Zoals reeds is opgemerkt heeft niet alleen de Staat zich met de zondag beziggehouden, doch
ook de kerk. We zagen dat de Staat op zondag de arbeid en de publieke vermakelijkheden
10