DE ZONDAG IN PLAATS VAN DE SABBAT Ds. L ... - Gekrookte Riet

HOOFDSTUK 8
De zondag op de Dordtse Synode
In het jaar 1586 hielden onze kerken een nationale synode te
’s-Gravenhage. Daar was vastgesteld dat de predikanten in alle plaatsen gewoonlijk in de
namiddagpredikatie, de hoofdsom der christelijke leer, begrepen in de catechismus, nu ter
tijd in de Nederlandse kerken aangenomen, kortelijk zullen verklaren.
In vele gemeenten hield men echter alleen vóór de middag kerk en men luisterde niet naar
de synode. Daarover klaagde Friesland en Overijssel op de synode van Dordrecht van
1618/19. De -catechismusprediking werd, vooral in de dorpen, schromelijk verwaarloosd.
Hoe kwam dat? Ten eerste door nalatigheid van de predikanten, ten tweede door de
combinatie van gemeenten, waardoor het onmogelijk was overal tweemaal te preken. En
dan was er nog een reden, vermoedelijk wel de sterkste: men kon de gemeenteleden
zondagsmiddags niet naar de kerk krijgen. Wat deden zij dan? Zij waren aan het werk of
genoten van hun spel. Er was zo’n hoop te doen op zondag. Er waren bruiloften, -kermissen,
jaarvergadering van verenigingen of gilden, schuttersfeesten, boelhuis, danstenten, kaatsen,
schieten, jagen, vliegeren, vissen. Wat wil men nog meer?
Zodoende hadden trage dominees redenen genoeg om ’s middags geen kerk te houden. De
synode achtte dit een groot kwaad. Zij besloot een gebod te doen uitgaan, dat iedere
predikant op zondagmiddag moest preken en dan uit de catechismus. Daar zou geen pardon
voor zijn. Zware kerkelijke censuur zou de predikant treffen, die thuis bleef. En als er dan
geen hoorders waren? Och, die zijn er altijd, meende de synode, al was het alleen maar de
vrouw of de huishoudster van de dominee. „Deze namiddagpredikatiën zullen om het kleine
getal toehoorders, dat in sommige dorpen zou mogen voorgewend worden, niet mogen
verzuimd of nagelaten worden, al is het, dat de predikanten in het eerst voor weinig
toehoorders, ja slechts alleen voor hun familie zouden moeten prediken, dewijl, zonder
twijfel, indien de herders met het voorbeeld hunner gezinnen voorgaan, en -anderen, in het
bijzonder hen, die de gereformeerde religie toegedaan zijn, naarstiglijk vermanen, mettertijd
velen genoeg tot die predikatiën zullen komen”.
Maar moeten dan al die feesten, zuiperijen en zwelgerijen op de sabbat doorgaan? Nee, nee,
de synode zal aan de overheid verzoeken om al deze rommel met strenge plakkaten te
verbieden. De gemeenteleden moeten leren de gehele sabbat te vieren.
Toen deze aangelegenheid in de 14de zitting der synode besproken werd deelden de
Engelsen mede, hoe zij de mensen naar de kerk kregen. De overheid legde bij hen een
geldboete op aan hen, die hun godsdienstplichten niet nakwamen. In de Paltz -werden
onwilligen in de gevangenis gezet, maar dat gebeurde zelden.
We springen nu over vele zittingen der synode heen. Dan komen we op 1 mei 1619. Het is
zitting 147 en 148. Toen was het, dat de Engelsen klaagden over de ergernis die Dordrecht
gaf door de verregaande verwaarlozing van de dag des Heeren. Op diezelfde dag wierp een
Zeeuwse afgevaardigde de handschoen in het strijdperk. Ouderling Josias van Oosbergen,
rechtsgeleerde, maakte de opmerking, dat ze niet aan het vierde gebod voldoen, want dan
zouden ze op zaterdag zondag moeten houden. Daar stak dit achter, dat ouderling
Oosbergen de mening voorstond, dat de zondagsviering los staat van het vierde gebod. Een
24