DE ZONDAG IN PLAATS VAN DE SABBAT Ds. L ... - Gekrookte Riet

HOOFDSTUK 7
De zondag vóór de Synode van Dordt
We gaan dit keer eens in Nederland rondkijken nu er in Dordrecht – we schrijven 1574 – al
een provinciale synode gehouden kan worden zelfs in 1578 een nationale. Hoe ziet het er uit
op zondagmorgen? De kerk is aan, je kunt ze horen zingen, dus dat is in orde. Maar kijk, de
winkels zijn open. Gelukkig niet allemaal, want de echte Calvinisten zijn naar de kerk, maar
toch nog heel wat. Kijk nu toch eens, daar zit een heel gezelschap in de herberg te drinken.
En wat een mensen zijn er op straat aan de wandel, juist onder kerktijd. Kijk eens, op de
markt gaat de verkoop bij de kramen gewoon z’n gang en hiernaast is een dansschool. Zie
nu toch eens, die vrouw is precies op zondag aan de was en die man daar zit zijn tuintje te
wieden. Zo zag het er in de laatste jaren van de 16e eeuw in Holland uit. „Ja maar”, zegt u,
„dat was de stad, in de dorpen zal het wel beter zijn geweest”. Ga maar eens even mee. Kijk,
daar zijn ze aan ’t ploegen, hiernaast aan ’t zaaien, als je van de winter op zondag langs de
boerderijen gekomen was, had je hier horen dorsen. Nee maar, zie hier eens, ze zijn een huis
aan ‘t bouwen. En ginds in de verte is het zo druk, omdat ze boelhuis houden. Dan kan de
dominee vanmiddag de kerk wel sluiten! Ja, dat doet hij ook, tenminste als het hartje winter
en hartje zomer is, houdt hij geen middagkerk. Daar komt toch niemand. Maar een drukte
als het soms is! Oud en jong is aan het balslaan of vogelschieten of dobbelen. Kijk, daar
gaan er een paar netjes aangekleed, naar het gemeentehuis, wat moeten ze daar doen? O, de
burgemeester kan vanmorgen niet naar de kerk, want er moet land van de gemeente
verpacht worden en één van de ouderlingen kan ook niet, want die is wethouder. Ze houden
tegelijk zitting om de pacht te betalen. Misschien kun je dat vlak na de kerkdienst ook nog
doen. ‘t Is vroeger nog wel erger geweest hoor. In de vijftiende eeuw ben ik eens in een kerk
geweest, daar zag je in de verte de pastoor bezig, maar de hele kerk liep door elkaar. Ze
stonden wat te praten of de jongens maakten gekheid met de meisjes en op een -gegeven
ogenblik liepen de meeste mannen weg. Nu, ik mee. En waarheen denk je dat ze gingen? Ze
liepen het café binnen en bestelden een flink glas vol. De pastoor was juist aan z’n preek
begonnen, toen ze wegliepen en nu wachtten ze op het einde van de dienst, want daar
moeten ze weer bij zijn. Voorlopig hebben ze de tijd. Maar opeens hoorde ik een stem
golven door de herberg: jongens, allemaal komen, de pastoor is klaar. Toen stormden ze de
kerk weer in en kwamen juist op tijd voor de zegen. Zodoende hadden ze de mis tot het
einde toe bijgewoond. Nu moet niemand denken, dat het met de Reformatie ineens rustig is
in de kerk, want neem nu de Buurkerk in Utrecht, daar ging onder de dienst het verkeer
dwars doorheen.
Keurden de kerken dat nu maar goed? Leerden ze aan het volk, dat ieder op zondag mocht
doen en laten wat hij wilde? Volstrekt niet. Maar hoe moet men een volk, dat zozeer aan
losbandigheid gewoon is de rechte viering van de zondag leren? Want dit is waar, bij de
kerken bestond van de aanvang af eenstemmigheid over de noodzakelijkheid van de
zondagsheiliging. Hoe moet de zondag er in komen? Natuurlijk door de prediking. Maar
moet de overheid daar niets aan doen? En of, die moet vele verordeningen maken. Dus richt
vrijwel iedere synode een verzoek tot de hoge overheid om alle misbruiken te verbieden.
Zelfs als men in de kerk zat was men niet veilig voor de ontheiliging van de zondag. Het
21