'Soldaat ende Zeemanschap' - Nederlands-Russisch Archief Centrum

More documents

Recommendations

Info

DANKWOORD 2 INLEIDING 4 I: 1703-1712 7 Dynastieke afkomst 7 De stichting van St. Petersburg 8 De rol van kapitein Scheltinga 10 Naar Woronezj 13 II: 1712-1714 16 Terug in St. Petersburg 16 De Finse kust 19 Vijf verbrande schepen 21 Het proces 22 Polarisering 27 De tweede aanklacht 33 De getuigen 36 Bevindingen van de krijgsraad 43 Slotoordeel van de krijgsraad 46 III: 1714-1718 49 Eindelijk de Finse kust 49 Wervingsacties in de Republiek 55 Scheltinga’s ‘geheime’ missie 57 Konvooi om de Noord 62 Operaties in 1717 68 Operaties in 1718 74 De vrede in zicht 75 Nabeschouwing 76 CONCLUSIE 77 GERAADPLEEGDE LITERATUUR 83 PERSONENINDEX 85 GEOGRAFIE 87 Kaart I: Het Balticum 89 Kaart II: De Finse Golf 90 Kaart III: Reval 91 Kaart IV: Gotland 92 BIJLAGEN 93 GALERIJ DER GROTEN 108 3
Inleiding ‘Aan een Moscovische vloot zagen zij niets Moscovisch dan de vlaggen en dat zij vechten moesten tegen eene Hollandsche vloot, onder Hollandsche bevelhebbers en met Hollandsch bootsvolk bemand, en bloot stonden aan Hollandsche kogels, door Hollandsch buskruit gedreven.’ 1 Dit bovenstaande citaat van Karel XII van Zweden geeft aan hoe Tsaar Peter de Grote tijdens de grote Noordse Oorlog (1700-1721) in staat was om in een periode van 20 jaar een vloot op te bouwen. Zonder de Hollandse expertise was Peter I niet in staat geweest dit project te ondernemen want Russen waren van oorsprong geen zeevaarders. Allereerst moest Rusland een haven aan de Oostzee verkrijgen. Met dit doel voor ogen werd in de maand mei van het jaar 1703 door Tsaar Peter de Grote de stad St. Petersburg gesticht op voormalig Zweeds grondgebied. Om de Zweden er van te weerhouden de stad te veroveren, was het noodzakelijk dat Rusland een sterke vloot zou bouwen. Om deze reden richtte Peter I zijn blik op het westen. Tijdens de ‘Grote Ambassade’ in 1697 bracht de Tsaar een bezoek aan de Republiek. Een van zijn doelstellingen was het werven van bekwame zeelui, handwerkslieden en architecten om in Russische dienst te treden. Een van de bekendste Nederlanders die overging in Russische dienst was Cornelis Cruys. Deze Hollander van Noorse komaf werd door Peter I gepromoveerd van derde onder- equipage meester tot vice-admiraal van de Russische vloot. De meeste historici analyseren de talloze veldslagen die Peter I voerde zonder veel aandacht te besteden aan de Russische vloot. Daarnaast ontbreekt een duidelijk beeld van het functioneren van de Russische vloot tijdens de grote Noordse Oorlog (1700-1721) omdat de accenten teveel worden gelegd op de zogezegde ‘grote mannen’. Vooralsnog wordt de Nederlandse bijdrage aan de opbouw van de Russische marine dan ook bezien door de ogen van vice-admiraal Cornelis Cruys. Deze zienswijze levert een eenzijdige beeld op en gaat voorbij aan de talloze Nederlanders die tijdens het bewind van Peter de Grote dienden op de Russische vloot. Een studie naar iemand die belast was met de praktische uitvoering van missies op zee, zal leiden tot meer inzicht in de rol van de Russische vloot tijdens de grote Noordse Oorlog. Tijdens een onderzoek naar het leven van vice-admiraal Cornelis Cruys dook de naam kapitein-commandeur Wybrandt Scheltinga meerdere malen op, maar een duidelijk beeld van zijn leven kon hieraan niet ontleend worden. 2 Uit beschrijvingen van de 19 e eeuwse historicus Jacobus Scheltema blijkt dat Wybrandt Scheltinga in de Russische marine opklom van kapitein tot schout-bij-nacht van de witte vlag. 3 Tijdens de grote Noordse Oorlog nam Scheltinga deel aan verschillende missies op zee. Om deze reden zal een studie naar het leven van Wybrandt Scheltinga in het kader van de grote Noordse Oorlog een meer objectief beeld opleveren van de doeltreffendheid van de vloot en leiden tot een groter inzicht over de maritieme strategie van Tsaar Peter. In de periode van de ‘Grote Ambassade’ tot het einde van de Noordse oorlog werden herhaaldelijk missies ondernomen om scheepslui en vaklieden te werven. Zo kwam in 1703 vice-admiraal Cornelis Cruys naar de Republiek om volk te rekruteren voor de Russische marine. Tijdens deze missie ging Wybe Tacke Scheltinga over in Russische dienst. Wybe Tacke, later Wybrandt genoemd, werd in St. Petersburg gestationeerd bij de Russische marine 1 Citaat van Karel XII zoals gevonden in; Hosmar, J., ‘Cornelis Cruys bouwde Russische vloot op. Amsterdammer in dienst van Tsaar Peter de Grote’, Ons Amsterdam 26/9 (1974) 258-263. 2 Een kapitein-commandeur staat aan het hoofd van een vlooteskader en heeft verscheidene kapiteins onder zich. Een kapitein staat onder direct commando van een kapitein-commandeur of een admiraal. 3 J. Scheltema, Rusland en de Nederlanden beschouwd in derzelver Wederkeerige Betrekkingen VI (’s Gravenhage 1817) 299, III 180. 4
Page 1 and 2: ‘Soldaat ende Zeemanschap’ Lini
Page 3: Dankwoord Het schrijven van een scr
Page 7 and 8: Na 1716 is er minder bronmateriaal
Page 9 and 10: Daarnaast vermelden zij dat de heer
Page 11 and 12: geweren nat werd. Terwijl de Zweden
Page 13 and 14: kanonsalvo’s afvuren om kenbaar t
Page 15 and 16: Volgens de manuscripten van Bridge
Page 17 and 18: II: 1712-1714 Terug in St. Petersbu
Page 19 and 20: dat er in de latere bronnen geen me
Page 21 and 22: werd; ’ick bidde sijn majesteit i
Page 23 and 24: linieschepen en fregatten naar de F
Page 25 and 26: De vijand vervolgde toen haar koers
Page 27 and 28: dichtst bij de vijand. 132 Deze kap
Page 29 and 30: est moet doen de vijand te attaquer
Page 31: van Rees was op dat moment vlabij S
Page 35 and 36: ontsnappen. 164 Cruys bracht hier t
Page 37 and 38: Zweedse schepen niet overmeesterd k
Page 39 and 40: Kapitein Van Gent schreef dat hij m
Page 41: Nadat De Bozzis nogmaals dezelfde b
Page 45 and 46: dit zelf moeten doen. Het kanonscho
Page 47 and 48: Harriwalda. De vesting van Harriwal
Page 49 and 50: commandeur vertrok de 14 e . 224 De
Page 51 and 52: Apraksin gaf Scheltinga een reprima
Page 53 and 54: In juni vertrok generaal-admiraal A
Page 55 and 56:
Admiraal Wattrang betreurde dat Ehr
Page 57 and 58:
‘zekere heer’ verkregen om voor
Page 59 and 60:
te sturen met een begeleider die de
Page 61 and 62:
Zweedse kapers te beschermen. Johan
Page 63 and 64:
Konvooi om de Noord Ondanks dat Rus
Page 65 and 66:
commandeur Sivers met zijn eskader
Page 67 and 68:
in gereedheid worden gebracht om ee
Page 69 and 70:
verslechterd. Toen Peter I een troe
Page 71 and 72:
Begin mei voeren de eskaders van Sc
Page 73 and 74:
Er werd verder geen aanval meer op
Page 75 and 76:
Operaties in 1718 Gedurende het jaa
Page 77 and 78:
de Oostzee opgestuurd om de Russen
Page 79 and 80:
verwaarloosde Zwarte Zeevloot op or
Page 81 and 82:
evel over de vloot bij Reval. Nadat
Page 83 and 84:
Bronnen Russisch Staatsarchief van
Page 85 and 86:
• Scheltema, J., Peter de Groote,
Page 87 and 88:
Munster Jordens, C. .A., 4 N Nebel,
Page 89 and 90:
Plaats Kaart Ålands eilanden I Bor
Page 91 and 92:
Kaart II: De Finse Golf 90
Page 93 and 94:
Kaart IV: Gotland 92
Page 95 and 96:
• Skampavie. Type galei. Een of t
Page 97 and 98:
III. No. 305; Lijst van schepen en
Page 99 and 100:
V. RGVAMF Fond 233, inv. 1, zaak 11
Page 101 and 102:
VII. No. 425; Rospis van schepen va
Page 103 and 104:
X. RGAVMF Fond 223, inv. 1, zaak 18
Page 105 and 106:
XIII. C.A.G. Bridge, ed., History o
Page 107 and 108:
De Marlburgh Kapitein-commandeur Sc
Page 109:
Galerij der Groten Generaal-admiraa
show all

'Soldaat ende Zeemanschap' - Nederlands-Russisch Archief Centrum

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?