'Soldaat ende Zeemanschap' - Nederlands-Russisch Archief Centrum

en door Peter I geadeld. Wybrandt Scheltinga werd in 1703 samen met 64 andere officieren
aangenomen om te dienen op de Russische vloot. 4 Aangezien de Russische bronnen niets
vermelden over de afkomst van Wybrandt Scheltinga, is niet veel bekend over zijn leven in de
Republiek.
Na enig onderzoek werd duidelijk dat de Wybrandt uit het Friese plaatsje Engwierum
afkomstig was, maar na een bezoek aan het Rijks Archief in Friesland bleek dat de dooptrouw
en begrafenis registers van Engwierum pas vanaf 1700 beginnen en derhalve de
geboortedatum niet meer was te achterhalen. Omdat Scheltinga uit Friesland kwam is het
aannemelijk dat hij werkzaam moet zijn geweest bij de Friese Admiraliteit. Helaas bleek dat
de archieven van de Friese admiraliteit tot twee keer toe zijn afgebrand zodat ook hier niets
gevonden kon worden. Onderzoek in het Algemeen Rijksarchief naar de aanwezigheid van
Scheltinga bij de overige vier admiraliteiten leverde niets op. Het is goed mogelijk dat
Wybrandt Scheltinga voordat hij overging in Russische dienst geen bijzondere positie
bekleedde. Aangezien Cornelis Cruys door Peter de Grote van derde onder-equipage meester
tot vice-admiraal werd gepromoveerd, kan het zijn dat Scheltinga op de Nederlandse vloot
geen rang van betekenis had. Om deze reden zal ik mij grotendeels beperken tot Scheltinga’s
carrière op de Russische vloot.
Deze scriptie valt uiteen in drie hoofdstukken. Deze verdeling is gemaakt op basis van
de concentratie van bronnenmateriaal. In de beginjaren van de Russische vloot werden er
nauwelijks missies op zee uitgevoerd en was Tsaar Peter bezig om zich een toegang tot de
Oostzee te bevechten met het leger. Om deze reden is het bruikbare bronmateriaal over de
periode dat Scheltinga kapitein was beperkt. Dit materiaal behelst vlootregulaties en algemene
orders van vice-admiraal Cornelis Cruys. Op dat moment lag het accent vooral op de opbouw
van de Russische vloot. Deze periode begint in 1703 toen Scheltinga in Russische dienst trad
en eindigt in 1712 toen Scheltinga vanuit Woronezj terugkeerde naar St. Petersburg. Het
eerste hoofdstuk begint met een algemene inleiding over vlootoperaties tijdens de eerste jaren.
Daarna zal de rol van kapitein Scheltinga gedurende die periode behandeld worden.
Het tweede hoofdstuk handelt over de periode van 1712 tot en met 1714. In 1712
promoveerde Wybrandt Scheltinga tot kapitein-commandeur vanwege trouwe dienst aan
Rusland. Het bronmateriaal wordt nu specifieker en beslaat orders van kapitein-commandeur
Scheltinga zelf en correspondenties met zijn superieuren. In 1713 en 1714 vond een proces
plaats waarbij uiteindelijk de vice-admiraal Cornelis Cruys samen met de kapiteinscommandeur
Wybrandt Scheltinga, Abraham Rees en de kapitein Joost Degruijter werden
veroordeeld. Door middel van getuigenverklaringen die tijdens het proces gehoord werden
kon een aantal missies op zee worden gereconstrueerd.
De grootste concentratie aan bronmateriaal beslaat de jaren 1714 tot en met 1718.
Deze periode vormt dan ook het derde hoofdstuk. Gedurende dit tijdvak speelden een aantal
belangrijke zaken een rol in het leven van Wybrandt Scheltinga. In 1714 boekte Rusland een
overwinning op de Zweden tijdens de zeeslag bij Hangö. Daarna werd Scheltinga naar de
Republiek gestuurd om zeelui te werven voor de vloot. De wijze waarop deze missie verliep
is veelzeggend voor de belangen van Rusland en de Republiek die speelden tijdens de Grote
Noordse oorlog. Nadat deze missie volbracht was, kreeg Scheltinga de opdracht het bevel te
voeren over een Russische eskader dat deel uitmaakte van een gecombineerde handelsvloot.
Deze vloot was opgericht om handelsschepen uit de Republiek en Groot Brittannië
bescherming te bieden tegen Zweedse kapers.
4
J.S.A.M. van Koningsbrugge, The Dutch Republic, Sweden and Russia, 1697-1708, and the secret activities of
Cornelis Cruys and Johannes van den Bugh in; Waegemans, E., Ed., Russia and the Low Countries in the
Eighteenth Century (Groningen 1998) 56. RGADA, Fonds 329, 1703, Ed. Chr. 40, Cruys aan Golovin,
21.06.1703, RGADA, Fond 329, 1704 Ed. Chr. 69, Cruys aan Golovin, 23.05.1704, RGADA 329, 1704, Ed.
Chr. 100, Overzicht van Nederlandse zee officieren die in Russische dienst traden, 01.05.1704. O.S.
5