'FLEXIBEL VLAGGENSCHIP' WIL WERELDZEE OP

Alweer een zekerheid
overboord? Het was de
‘zekerheid’ dat kolen
misschien wel ouderwets
zijn maar dat
er gelijktijdig zoveel van zijn, en
bovendien strategisch zoveel beter
over de aarde verdeeld dan oliereserves,
dat de marktprijzen vrijwel
stabiel zijn.
n Ouderwets? Dat kan flink veranderen
als met technieken
als Coal to Liquids en Carbon
Capture and Storage zogeheten
clean coal gemaakt kan
worden.
n Goed gespreid over de wereld?
Klopt nog steeds. Het land met
de grootste bewezen voorraden
is de Verenigde Staten, gevolgd
door Rusland, China, India en
Australië.
n Veel? Ook nog steeds waar.
Alles opgeteld, van antraciet
tot en met bruinkool is de
bewezen reserve ruim 900 miljard
ton. Dat is 150 jaar actueel
gebruik. Nog niet meegeteld de
kolen in nog niet ontwikkelde
en dus niet als ‘bewezen’ geldende
reserves.
n Stabiele marktprijzen? Dat is
even over en niemand weet
voor hoe lang. In 2000 lag
een ton kolen voor $36 op de
havenkade in Rotterdam. In
2006 was het gemiddelde gestegen
tot $64 per ton en eind
februari dit jaar sprong op de
spotmarkt voor kolen voor
elektriciteitscentrales de teller
onverwachts op zo’n $140 per
ton. Zelfs na verrekening van
de gedaalde dollarkoers verliezen
kolen op die manier snel
hun uitstraling van vieze maar
goedkope brandstof.
Wat is er aan de hand met kolen?
Net als bij de stijgende olieprijzen,
is het een combinatie van geruchten,
waarheden en kapitaal dat
een andere bestemming zoekt nu
bedrijfsaandelen wat in de luwte
zijn beland.
Kolen werden de afgelopen maanden
snel duurder door: veel sneeuw
in China; veel regen in Australië;
ernstige havencongestie in het
Australische Newcastle, ’s werelds
grootste kolenexporthaven; hoge
vrachtprijzen; stroomonderbre-
kingen bij mijnen in Zuid-Afrika;
en, altijd goed in elke economische
exegese, de snel groeiende economie
van China, het grootste kolenverbruikende
land ter wereld.
Waarmee kolen zich plotseling in
hetzelfde rijtje bevinden als olie,
koper, goud, platina, nikkel, ijzererts
en harde tarwe - the only way
is up. Of niet? Een aantal feiten
rond kolen.
Waarvoor worden kolen
gebruikt?
Twee sectoren springen er uit:
n Elektriciteitsproductie. Met
steenkool en bruinkool wordt
ongeveer 40 procent van alle
elektriciteit op de wereld
opgewekt. Hét verhaal op dit
moment is dat China in 2006
ruim 100.000 MW aan nieuwe
elektriciteitscentrales in
gebruik nam, 90 procent van
deze capaciteit draait op kolen.
Een kolengestookte centrale
van 600 MW capaciteit met 38
procent energie-efficiëntie en
gemiddeld 75 procent beschikbaarheid
gebruikt ongeveer 1,5
miljoen ton bitumineuze kolen
per jaar, of 4 mln ton bruinkool
dat een lagere energieinhoud
heeft.
In de top-drie van landen met
procentueel het hoogste kolengebruik
bij elektriciteitsopwekking
komt China (78 procent)
niet voor; daarin staan Polen
en Zuid-Afrika (elk 93 procent)
en Australië (80 procent).
n Staalproductie. Ongeveer 70
procent van de wereldstaalproductie
is gebaseerd op steenkool,
in de vorm van cokes of
als poederkool dat wordt geïnjecteerd
in de smeltkroes. Om
een ton staal te maken is ongeveer
600 kilo cokeskolen nodig.
Van alle kolen op de wereld gaat
13 procent naar de staalsector.
De ene kool is de andere niet
Kolen komen in enorme variaties
voor wat betreft verbrandingswaarde,
waterstof, zuurstof, as,
zwavel en vocht.
De top in kwaliteit is antraciet, de
onderkant van het spectrum - als
turf buiten beschouwing wordt
gelaten - is bruinkool.
23 - mei / juni 2008 - Shell venSter
In 2006 bedroeg de wereldproductie
‘harde kool’ (steam coal voor
elektriciteitscentrales en cokes
coal voor de staalindustrie) zo’n
5,4 miljard ton. De bruinkoolproductie
(met Duitsland als Weltmeister)
beliep 914 miljoen ton.
De grote kwaliteitsverschillen
komen ook tot uiting in de prijzen.
Eind februari bedroeg de binnenlandse
prijs van een ton Central
Appalachian (een kolensoort
uit het gebied in en om Pennsylvania
en West-Virginia) $84 per
ton terwijl kolen uit het Powder
River Basin (Montana/Wyoming)
- met ongeveer 30 procent minder
verbrandingswaarde en veel as -
slechts $13 per ton noteerden.
De allerduurste importkolen bepalen
het prijsbeeld, maar vormen
qua volume een minderheid.
Hoe zijn kolen ontstaan?
Kolen komen van prehistorische
vegetatie die groeide in moerassen
en veengebieden. Latere afzettingen
en tektonische bewegingen
drukten deze vegetatie naar grotere
diepten waarna door druk en
hitte een chemische verandering
tot stand kwam.
De vorming van kolen vond plaats
in het Carboon, 360 miljoen tot
290 miljoen jaar geleden.
Omdat de aard van de vegetatie
sterk verschilde, net als de latere
temperatuur, druk en tijdsduur
van de kolenvorming, verschillen
kolen sterk in kwaliteit en
samenstelling.
Goed gespreid over de aardbol
Als alleen naar bewezen reserves
wordt gekeken, dus aanwezig
en tegen de huidige economische
condities winbaar in opengelegde
rust Voorbij
mijnen (schachten en dagbouw),
gaat de Verenigde Staten voor
goud: 27 procent van de wereldreserves
zijn daar te vinden. Zilver is
voor Rusland (17 procent) en brons
voor China (12,5 procent). Diploma’s
zijn er voor India (10 procent
van de wereldreserves), Australië
(8,5 procent) en Zuid-Afrika (5,5
procent).
Ter vergelijking: bijna 70 procent
van de bewezen olie- en gasreserves
zijn te vinden in het Midden-
Oosten plus Rusland.
Kolen gaan meer op reis
Het merendeel van de kolenproductie
wordt binnenlands
gebruikt, vaak in elektriciteitscentrales
in de zeer directe omgeving
van kolenvelden.
Maar kolen gaan steeds meer op
reis; in de afgelopen 20 jaar is de
buitenlandse handel in kolen voor
elektriciteitsopwekking gegroeid
met gemiddeld 7 procent per jaar.
Die in metallurgische kolen met
1,6 procent per jaar.
In 2006 ging in totaal 815 miljoen
ton steenkool scheep voor export
- een flinke berg, maar toch maar
19 procent van alle kolen die in de
wereld werden verbruikt.
De grootste kolenexporteur van
de wereld is Australië, goed voor
231 miljoen ton steenkool, op een
totale productie van 310 miljoen
ton.
De grootste importeur was dat jaar
Japan met 178 miljoen ton.
In de Rotterdamse haven werd in
2007 28 miljoen ton overgeslagen.
In Amsterdam/IJmuiden werd
ook nog eens 17 mln ton aangevoerd.
In beide gevallen ging een
deel daarvan Europa in, vooral
richting Duitsland. Nederland zelf
gebruikte in 2006 ongeveer 13 miljoen
ton kolen.
Helaas, boordevol CO 2
Kolen hebben de hoogste CO 2emissie
bij verbranding van alle
fossiele brandstoffen.
Een ton steenkool (gemiddelde
kwaliteit) bevat 746 kilo koolstof.
Na verbranding resulteert dat in
een emissie van 2.760 kilo CO 2.
Een in energiewaarde gelijke
hoeveelheid olie bevat 585 kilo
koolstof, dus 2.160 kilo CO 2 na
verbranding.
Een qua energie-inhoud gelijke
hoeveelheid aardgas bevat 424 kilo
koolstof, ofwel 1.570 kilo CO 2.
Omdat het verbranden van gas
voor elektriciteitsopwekking een
hoger energetisch rendement
heeft dan van kolen, geldt dat de
CO 2-emissie per opgewekte hoeveelheid
elektriciteit in een gascentrale
de helft bedraagt van die
in een kolencentrale.
Wat valt aan de CO 2-problematiek
van kolen te doen? Kolen vergassen
en de CO 2-emissie ervan
opvangen en opbergen (carbon
capture and storage). Zo ontstaat
clean coal. Met het synthesegas
dat bij het vergassingsproces ontstaat,
zijn interessante producten
te maken: kunstmest, waterstof,
grondstoffen voor de chemie
en - via het Coal to Liquids proces
- schone, zwavel- en stikstofloze
olieproducten zoals diesel en
kerosine. Ook kan er ‘groen gas’
mee worden gemaakt. n