Deel I De dialectisch-materialistische filosofie van Joseph Dietzgen ...

In Rusland krijgt Dietzgen contact met Duitse emigranten van de emigrantenvereniging ‘Palme’ en
publiceert politiek-economische artikelen voor het ‘Palmblatt’. In deze artikelen verwerkt hij Marx’
economisch werk en al spoedig na het verschijnen van diens politiek-economisch hoofdwerk ook
‘Das Kapital’. Tijdens zijn verblijf in Rusland schrijft Dietzgen zijn bekendste boek, ‘Das Wesen
der menschlichen Kopfarbeit’. Dit komt in 1869 uit, nadat hij het manuscript eerst aan Marx en
Engels heeft laten lezen. Overigens had hij reeds in 1855 een manuscript klaar, over de aard van de
moraal, dat hij Feuerbach zond.[10] Deze tekst is niet bewaard gebleven. Feuerbach heeft hem in
die periode een lange brief teruggeschreven, die Dietzgen bewaart, maar tot zijn spijt in de jaren
tachtig kwijt raakt.[11]
Vanaf de eerste publicaties, in 1866, zal Dietzgen zich zijn leven lang inzetten voor de
arbeidersbeweging. Hij houdt zich in de eerste plaats bezig met het uiteenzetten en verdedigen van
zijn dialectisch-materialistische filosofie en van Marx’ werk, vooral diens economisch werk. Als
een der eersten verdedigt hij ‘Das Kapital’, dat hij al zes weken na verschijning uitleest, in een
recensie die uitkomt in ‘Demokratisches Wochenblatt’.[12] Dietzgen zou nadien in veel
socialistische tijdschriften schrijven, zoals ‘Der Volksstaat’, ‘Vorwärts’, ‘Der Sozialdemokrat’, ‘Die
Neue Zeit’, de onder de socialistenwet illegaal verschenen ‘Die Laterne’, de ‘New Yorker
Volkszeitung’, ‘Der Sozialist’, ‘Vorbote’ en de ‘Chicagoer Arbeiter-Zeitung’.
Sinds 1867 heeft Dietzgen contact met Marx. Talrijk worden de contacten overigens niet. Hij heeft,
voor zover bekend, van 1867 tot 1882 een dertiental brieven aan Marx geschreven. In september
1869 bezoekt Marx Dietzgen, die inmiddels uit Rusland weer naar het Rijnland is teruggekeerd. Hij
werkt te Siegburg in de van zijn oom geërfde leerlooierij. Dietzgen richt er een kleine sectie van de
Ie Internationale op en is actief in de Eisenacher partij, de zich mede op Marx oriënterende
‘Sozialdemokratische Arbeiterpartei’. In 1872 neemt hij als afgevaardigde deel aan het Haagse
congres van de Internationale. Vlak voor het invoeren van de Duitse ‘socialistenwet’, in 1878,
wordt Dietzgen drie maanden gevangen gezet vanwege zijn ‘opruiende’ rede: ‘Die Zukunft der
Sozialdemokratie’.[13] Later volgt vrijspraak; de brochure wordt wel in beslag genomen. Ondanks
zijn karaktertrek zich het liefst ver te houden van het dagelijkse partijwerk, laat hij zich in 1881
kandidaat stellen voor een Rijksdagzetel. Hij wordt niet verkozen. Aan het eind van de jaren
zeventig en het begin van de jaren tachtig is Dietzgen een gewaardeerd partijlid. Bovendien trekt
zijn filosofie belangstelling, bijvoorbeeld van studenten uit Bonn die hem komen opzoeken.
Economisch gaat het hem echter bergafwaarts. Een belangrijke oorzaak hiervan is de opkomst van
de grote industrie, waardoor zijn middelgroot bedrijf in een steeds moeilijker concurrentiepositie
komt. Ook financiële hulp aan anderen kost Dietzgen veel.[14]
Voor de derde maal besluit Dietzgen daarom naar de andere kant van de oceaan te emigreren. Hij
vertrekt in 1884, woont tot 1886 in Hoboken bij New York en daarna in Chicago. Met de leiding
van de Amerikaanse socialistische arbeiderspartij botst het keer op keer, waarbij Dietzgen een
revolutionaire marxistische koers verdedigt.[15] In 1884 en 1885 werkt hij mee aan het partijblad
‘Der Sozialist’. Korte tijd nadat hij in Chicago is komen wonen, zijn aldaar grote demonstraties
voor de achturendag en tegen politierepressie, georganiseerd door de daar toentertijd vooral
anarchistisch-socialistisch en syndicalistisch georiënteerde arbeidersbeweging. Op 4 mei 1886
wordt een bom gegooid, waarop de politie het vuur opent en later diverse arbeidersleiders en
redactieleden van arbeiderskranten arresteert.[16] Tegen acht arbeidersleiders, waaronder A.
Parsons en A. Spies, wordt een proces gevoerd en hoewel geen bewijs van schuld wordt geleverd,
worden zeven van de acht ter dood veroordeeld, van wie twee het vonnis veranderd zien in
levenslang. Een van de terdoodveroordeelden vindt de dood in zijn cel. Vier anderen worden
daadwerkelijk opgehangen.