Deel I De dialectisch-materialistische filosofie van Joseph Dietzgen ...

More documents

Recommendations

Info

academische bibliotheken waar eventueel vroegere werken van Marx en Engels aanwezig zijn, niet of nauwelijks gebruik heeft gemaakt, zeker niet voor 1869 wanneer ‘Das Wesen der menschlichen Kopfarbeit’ verschijnt.[40] Termen, ontleend aan door Dietzgen gekende literatuur, worden vaak nogal vrijelijk gebruikt, bijvoorbeeld door deze een bijzonder accent te geven. En vrijwel alleen de namen van auteurs met wie Dietzgen in een directe polemische verhouding treedt worden genoemd, afgezien van namen van algemeen bekende filosofen en politici. Daarmee houden meestal de verwijzingen en citaten op. Er wordt in zijn geschriften maar sporadisch verwezen en Dietzgens werk getuigt vaak van een tamelijk vrij associërende en niet-academische stijl van filosoferen. Daardoor zijn bronnen die direct of indirect meespelen niet altijd goed traceerbaar. Zelden geeft Dietzgen weer van wie hij leert en wat hij aan begrippen van anderen en van de geschiedenis van de filosofie ontleent, al bestaan er uitzonderingen op deze regel, zoals referenties naar natuurwetenschappers als Humboldt. Men zou zich bijvoorbeeld af kunnen vragen of Dietzgen iets ontleent aan de arbeider-theoreticus en mede-grondlegger van het Duitse socialisme Weitling. Dietzgen schrijft echter niet over Weitling.[41] Met betrekking tot dergelijke inspiratiebronnen valt weinig meer te zeggen dan dat Dietzgen in het algemeen goed op de hoogte was van werken van zijn tijdgenoten. Een volledig betrouwbare historisch-tekstuele reconstructie van Dietzgens begrippenapparaat is moeilijk te maken. Zo blijven naast passages waar een directe invloed aannemelijk te maken is, plaatsen staan waar het onduidelijk is of en in hoeverre het eigen denken van Dietzgen betreft. _______________ [1] Zie E. Dietzgen, ‘Josef Dietzgen. Ein Abriß seines Lebens von Eugen Dietzgen’ (Abriß), in J. Dietzgen, Sämtliche Schriften, hrsg. v. E. Dietzgen, 4. Aufl., Berlin 1930, 1. Buch, p. VIII. Zie eveneens H.-D. Strüning, ‘Dietzgens Leben und Wirken in der internationalen Arbeiterbewegung’, in H.-D. Strüning (Hrsg.), “Unser Philosoph” Josef Dietzgen, Frankfurt am Main 1980, p. 15. [2] Zie J. Dietzgen, Schriften in drei Bänden (DS), Bd. III, Berlin 1965, p. 411, brief aan Marx van 22 mei/3 juli 1868. [3] Zie (F.A. Sorge), Briefe und Auszüge aus Briefen von Joh.Phil. Becker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels, Karl Marx u.A. an F.A. Sorge und Andere, Stuttgart 1906, p. 283. [4] Zie ‘Vorrede’ bij ‘Das Akquisit der Philosophie’ (Akquisit), 1887. In J. Dietzgen, Sämtliche Schriften, hrsg. v. E. Dietzgen, 2. Buch, pp. 257-260. [5] Zie E. Dietzgen, ‘Abriß’, p. X. [6] G. Huck, Joseph Dietzgen (1828-1888), Ein Beitrag zur Ideengeschichte des Sozialismus im 19. Jahrhundert (Joseph Dietzgen), Stuttgart 1979, p. 34. [7] ‘Schwarz oder Weiß?’, in J. Dietzgen, Sämtliche Schriften, hrsg. v. E. Dietzgen, 3. Buch, pp. 63-66. [8] Zie G. Huck, ‘Joseph Dietzgen’, p. 42. [9] Zie E. Dietzgen, ‘Abriß’, p. XI. [10] Zie DS III pp. 397-398, brief aan Feuerbach van 24 juni 1855. Dietzgen schrijft hierin ook dat hij gedurende een aantal jaren de werken van Feuerbach ‘eifrig’ heeft bestudeerd. [11] Zie G. Huck, ‘Joseph Dietzgen’, p. 49. Dietzgen beklaagt zich er bij Sorge over dat hij waardevolle brieven van Marx en Feuerbach kwijt is geraakt. Zie (F.A. Sorge), Briefe und Auszüge aus Briefen von Joh.Phil. Becker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels, Karl Marx u.A. an F.A. Sorge, Stuttgart 1906, p. 206. Wat betreft Feuerbach gaat het waarschijnlijk om één brief. [12] Zie DS I pp. 1-14. [13] Zie DS II, pp. 79-98. [14] Zie E. Dietzgen, ‘Abriß’, p. XIII. [15] Zie G. Huck, ‘Joseph Dietzgen’, pp. 147 e.v.
[16] Zie hierover o.m. D. Fricke, Kleine Geschichte des ersten Mai, Berlin 1980, pp. 9 e.v. Over wie de bom gooide is in de loop der tijd veel geschreven: was het een anarchist of een politieprovocateur? In D. Roediger, F. Rosemont (ed.), Haymarket Scrapbook, Chicago 1986, pp. 71-73, maakt P. Avrich in ‘The Bomb-thrower, A new candidate’, aannemelijk dat de bom toch door een anarchistische arbeider is gegooid. Bewezen worden zal het waarschijnlijk nooit. [17] Zie ook hoofdstuk 10. [18] Deze term was in die tijd gemeengoed onder socialisten en communisten en heeft nog niet de betekenis die hij kreeg sinds de breuk in de socialistische arbeidersbeweging. Ik houd deze term aan zoals die toentertijd werd gebruikt. [19] DS III pp. 313-314, Onderschrift bij J. Dietzgen, ‘Herr Most’, 1888. [20] DS II p. 391, ‘“Verkappte Theologie”’, 1883. [21] De term agnosticistisch zal vaker worden gebruikt. Dit begrip is in de Nederlandse taal niet gebruikelijk. Gangbaar zijn wel het begrip agnostisch, dat duidt op een (principieel) ‘niet-weten’ en het begrip agnosticisme dat sinds T.H. Huxley betekent: de leer dat men niets met zekerheid kan weten over dat wat de onmiddellijke ervaringskennis te buiten gaat. Op het laatste doorgaande: strikt genomen kan in deze opvatting de wereld of de natuur als totaliteit niet als kenbaar worden aangenomen, noch het bestaan van een God, de eerste of de diepste oorzaak der dingen. Deze opvatting houdt vaak in dat men zich bewust onthoudt nog langer te proberen metafysische raadsels op te lossen. Aangezien sinds het ontstaan van het agnosticisme als min of meer omschreven leer, uitgaande van een principieel ‘niet-weten’, deze zich heeft ontwikkeld tot een expliciete richting, lijkt me de term agnosticistisch duidelijk wanneer naar een dergelijke welbewuste opvatting wordt verwezen. Gezien vanuit het perspectief van Dietzgens denken kunnen we er niet omheen het begrip agnosticisme te gebruiken, als aanduiding van een aan Dietzgens filosofie tegengestelde richting. Vidoni schrijft dat Huxleys darwinisme natuurwetenschappelijk een materialistisch standpunt vertegenwoordigt. Huxley ziet de ontstaansbasis van de planten- en dierenwereld in elementaire fysische en chemische wetmatigheden. Tegelijk stelt Huxley nadrukkelijk dat het filosofisch materialisme een grote vergissing is. Zie F. Vidoni, Ignorabimus!, Emil du Bois-Reymond und die Debatte über die Grenzen wissenschaftlicher Erkenntnis im 19. Jahrhundert, Frankfurt am Main, Bern, New York, Paris 1991, p. 137. Bij Dietzgen ligt het laatste omgekeerd. Hij erkent de materiële basis van de natuurwetenschappelijke ontwikkeling, leidt echter i.t.t. Büchner c.s. niet alleen hiervan een filosofisch materialisme af, maar ontwikkelt een filosofisch materialisme vanuit meerdere gezichtspunten, waaronder vooral een reflectie op de verhouding van zijn en denken. Aldus ontstaat Dietzgens denkbeweging wel onder invloed van de 19e-eeuwse Duitse discussie onder filosofen en natuurwetenschappers. Hij neemt echter een andere positie in. Wanneer in deze studie bepaalde denkers als agnosticistisch en in laatste instantie als idealistisch worden geïnterpreteerd, slaat deze term op hun opvatting over de ‘laatste’ filosofische vragen. Zo meent E. du Bois-Reymond dat uiteindelijk enkele ‘Welträtsel’ onoplosbaar zijn. Deze betreffen het ontstaan en het wezen van kracht en materie, en ten tweede het ontstaan van de mogelijkheid van bewuste waarneming, en daarmee de mogelijkheid van bewustzijn in het algemeen. Op een concreter kennisniveau denkt Du Bois-Reymond vaak materialistisch. Zo schrijft hij: ‘Bewußtsein is an materielle Vorgänge gebunden.’ In E.du Bois-Reymond, über die Grenzen des Naturerkennens; Die sieben Welträthsel, ‘Zwei Vorträge’, Leipzig 1903, p. 72. Du Bois-Reymond wordt op grond van dergelijke uitspraken soms onder het natuurwetenschappelijk materialisme gerangschikt, bv. door S. Wollgast, in ‘Einleitung des Herausgebers’, in E.du Bois-Reymond, Vorträge über Philosophie und Gesellschaft, Hamburg (1974), pp. V. e.v. Wanneer men op hem dit begrip toepast moet zijn positie duidelijk worden onderscheiden van het ‘vulgaire’, in ieder geval kentheoretisch veel minder kritische materialisme van Büchner, Vogt en Moleschott.
Page 1 and 2: Jasper Schaaf De dialectisch-materi
Page 3 and 4: en het bijzondere 5.2 Hoe J. Dietzg
Page 5 and 6: _______________ [1] H. Poincaré, W
Page 7 and 8: verwoording van de mogelijkheid tot
Page 9 and 10: Dietzgen doet pakkende uitspraken.
Page 11 and 12: Deel I De dialectisch-materialistis
Page 13 and 14: Wanneer op het hoogtepunt van de st
Page 15 and 16: volgens Dietzgen neer op het voort
Page 17: noodzaak het groeiend zelfbewustzij
Page 21 and 22: dat Dietzgens vriend A. Komp persoo
Page 23 and 24: Dietzgen duidt het vraagstuk van de
Page 25 and 26: eknopt, maar met dialectische spann
Page 27 and 28: afwijzing van het metafysisch causa
Page 29 and 30: gelingt, ist meine Schwäche schuld
Page 31 and 32: MEW, Bd 20, p. 499, ‘Dialektik de
Page 33 and 34: inderdaad de actieve kant van het d
Page 35 and 36: Hoofdstuk 3 Proletarische ‘logik
Page 37 and 38: een a priori zoeken naar middenwege
Page 39 and 40: ideologieën, die het denken verbro
Page 41 and 42: [24] Zie J. Dietzgen, ‘Daß der S
Page 43 and 44: Door Feuerbach wordt het historisch
Page 45 and 46: Kopfarbeit’. Zelf meldt Dietzgen
Page 47 and 48: Mystizismus’ en schrijft: ‘Der
Page 49 and 50: staan. Hij wil in de ‘Ethica’ n
Page 51 and 52: [21] MEW, Bd. 35, Berlin 1973, p. 3
Page 53 and 54: gebaseerd op Descartes’ Regulae.
Page 55 and 56: actief ideëel gereproduceerd. Dit
Page 57 and 58: Sozialdemokratie jene systematische
Page 59 and 60: Dietzgen samen met een gebrekkige r
Page 61 and 62: impliciet, een ontologische eenheid
Page 63 and 64: egripsvormende activiteit. Vandaar:
Page 65 and 66: van het denkvermogen bij het verkla
Page 67 and 68: sociaaldemocratische pers de echo e
Page 69 and 70:
Keer op keer wijst Dietzgen erop da
Page 71 and 72:
worden begrepen, of beter: blijft d
Page 73 and 74:
komt volgens Dietzgen inhoudelijk n
Page 75 and 76:
5.2.3 De ontwikkeling van het diale
Page 77 and 78:
natuurwetenschap in bepaalde gevall
Page 79 and 80:
en verhoudt het denken zich in en t
Page 81 and 82:
Zelf keert hij dit standpunt radica
Page 83 and 84:
ontologie de vrucht van een dialect
Page 85 and 86:
das Generelle und Spezielle aneinan
Page 87 and 88:
achtzehnten Jahrhunderts noch mit z
Page 89 and 90:
112-113. [100] DS II p. 50, ‘Die
Page 91 and 92:
Feuerbach. Dietzgen moet vooral in
Page 93 and 94:
kennen. J.v. Liebig: 1803-1873. Voo
Page 95 and 96:
Zie bv. de Sozialdemokratische Bibl
Page 97 and 98:
Hoofdstuk 6 J. Dietzgen over de bet
Page 99 and 100:
Dit laatste perspectief van de subj
Page 101 and 102:
6.3 De veronderstelde weerspiegelin
Page 103 and 104:
sondern auch wie alle seine Produkt
Page 105 and 106:
dien verstande dat hij het kentheor
Page 107 and 108:
ealiteit terug te voeren zijn. Marx
Page 109 and 110:
en de historiciteit van de ontwikke
Page 111 and 112:
schrijft hij: ‘Die Ordnung der Pf
Page 113 and 114:
Een bij Dietzgen goeddeels onbespro
Page 115 and 116:
denken, want er is nog slechts spra
Page 117 and 118:
gebaseerd. II - De kennistheorie al
Page 119 and 120:
worden toegekend. Lenin onderstreep
Page 121 and 122:
[62] Zie DS I p. 70. [63] In ‘Str
Page 123 and 124:
1 - Er bestaat, kentheoretisch en
Page 125 and 126:
naturwüchsiger Philosoph und dabei
Page 127 and 128:
ein gesprochenes oder geschriebenes
Page 129 and 130:
hiervan een voorbeeld: dit moet vol
Page 131 and 132:
on van inspiratie was voor Marx, En
Page 133 and 134:
mens zelf, die de mens in zichzelf
Page 135 and 136:
Overeenkomstig tussen Feuerbach en
Page 137 and 138:
‘Gedankending’ de moeite van he
Page 139 and 140:
geloof. Bijgeloof heeft een negatie
Page 141 and 142:
enadrukt. Deze nadruk stemt overeen
Page 143 and 144:
Dietzgen durft die taak aan. De alg
Page 145 and 146:
De sociaaldemocratische wereldbesch
Page 147 and 148:
alleen als veelheid, diversiteit en
Page 149 and 150:
ontwikkelende kenproces, de wetensc
Page 151 and 152:
Doordat Dietzgen de bepaaldheid als
Page 153 and 154:
te kunnen maken: ‘Wenn also die
Page 155 and 156:
[12] Zie DS III pp. 300-304, ‘Phi
Page 157 and 158:
Unwesentliche zum Wesentlichen mach
Page 159 and 160:
[74] Zie FW, Bd. 5, pp. 37-40. [75]
Page 161 and 162:
zijn op diens verdediging van Marx
Page 163 and 164:
von Karl Marx, Moskau 1979. Hoewel
Page 165 and 166:
niet de ‘ewige Wahrheit’, want
Page 167 and 168:
Deel IV J. Dietzgens filosofie als
Page 169 and 170:
8.1 Ethiek in ‘Das Wesen der mens
Page 171 and 172:
man will, materialistische Betracht
Page 173 and 174:
socialisten nastreven. De dialectis
Page 175 and 176:
hält er fälschlich für Erkenntni
Page 177 and 178:
De ideologische doorbreking van het
Page 179 and 180:
Spinoza heeft volgens Dietzgen eerd
Page 181 and 182:
Het zelfbewustzijn is het bewustzij
Page 183 and 184:
[32] Brief aan A. Hepner, ongedatee
Page 185 and 186:
die Kirche ersetzen werde. Die Idee
Page 187 and 188:
Hoofdstuk 9 De betekenis van Marx
Page 189 and 190:
Voor Dietzgen staat de eenheid van
Page 191 and 192:
dergelijke ‘abstracte’ bladzijd
Page 193 and 194:
vriendelijkheden spoedig achterwege
Page 195 and 196:
‘Palme’. Later in Beiträge zur
Page 197 and 198:
Mensch gleich wie die anderen, wenn
Page 199 and 200:
[53] DS II p. 310, ‘Briefe über
Page 201 and 202:
De economische basis van dit spanni
Page 203 and 204:
10.2 J. Dietzgen en de ideeën van
Page 205 and 206:
etreiben könnten, ist ein unhaltba
Page 207 and 208:
York, en met anderzijds verscheiden
Page 209 and 210:
SAP te New York, dat resulteert in
Page 211 and 212:
Jammer voor Engels, die door zijn v
Page 213 and 214:
legende van de arbeider Dietzgen. S
Page 215 and 216:
Soms neemt hij termen van Lassalle
Page 217 and 218:
en m.n. de marxistische, Amerikaans
Page 219 and 220:
praktische werkzaamheid van de part
Page 221 and 222:
in Marx’ Analyse zeugende Widerle
Page 223 and 224:
Hoofdstuk 11 De filosofie van Dietz
Page 225 and 226:
Het is niet toevallig dat filosofis
Page 227 and 228:
nieuwe positieve opvatting.[7] Een
Page 229 and 230:
lijkt dan slechts een ‘Ergänzung
Page 231 and 232:
van Dietzgens werk waarin de dialec
Page 233 and 234:
filosofische ideeën overwegend te
Page 235 and 236:
denken aan de andere kant, door de
Page 237 and 238:
11.6 H. Roland Holst en W. Wolda ov
Page 239 and 240:
Roland Holst geeft kritiek op Unter
Page 241 and 242:
korte passages meent hij Dietzgen a
Page 243 and 244:
zijn aanzet tot een dialectisch-mat
Page 245 and 246:
H.-D. Strüning heeft ongetwijfeld
Page 247 and 248:
verwijzingen van Rée naar de studi
Page 249 and 250:
Dietzgen betrapt soms ook partijgen
Page 251 and 252:
p. 198. De aflevering van het tijds
Page 253 and 254:
austro-marxisme en op pogingen de o
Page 255 and 256:
[90] Zie ‘Philosophische literatu
Page 257 and 258:
formuleering van het probleem, dat
Page 259 and 260:
overbruggen. [132] Zie G.D.J.C. Ste
Page 261 and 262:
Hoofdstuk 12 Nabeschouwing J. Dietz
Page 263 and 264:
In Dietzgens kennistheorie is een d
Page 265 and 266:
menschlichen Intelligenz’.[7] Hie
Page 267 and 268:
De arbeiders moeten volgens hem de
Page 269 and 270:
J. Bartels, ‘Zum kognitiven Statu
Page 271 and 272:
O. Finger, ‘Joseph Dietzgen’, i
Page 273 and 274:
J. Höppner, W. Seidel-Höppner, Vo
Page 275 and 276:
W. Liebknecht, Gegen Militarismus u
Page 277 and 278:
D. Pätzold, ‘Zum Theorietypus de
Page 279 and 280:
Frankfurt, New York 1979. G.J.D.C.
Page 281 and 282:
Zusammenfassung Joseph Dietzgen (18
Page 283 and 284:
In Dietzgens Erkenntnistheorie sind
Page 285 and 286:
von Hegel. Die vorliegende Untersuc
Page 287 and 288:
Kantian ‘Ding an sich’, Dietzge
Page 289:
Feuerbach’s concept of sensory pe
show all

Deel I De dialectisch-materialistische filosofie van Joseph Dietzgen ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?