Download de Antwerpse programmabrochure - Erfgoedcel Antwerpen

Even van naam veranderen…
Van Immerseelstraat
Is genoemd naar een familie die in de geschiedenis van Antwerpen een
belangrijke rol speelde. De Van Immerseels waren een geslacht van
burgemeesters, markgraven en schouten. Andere voorbeelden:
Verdussenstraat (belangrijke drukkers), Van de Wervestraat (ook burgemeesters,
markgraven en schouten), De Waghemaekerestraat (bouwmeesters).
Lovelingstraat
Is genoemd naar de zusters Rosalie en Virginie Loveling, schrijfsters en
de tantes van Cyriel Buysse. Die gaf op zijn beurt zijn naam aan een
Familienamen liggen sinds twee eeuwen vast. Dat was voordien niet het geval. Namen konden toen worden aangepast of bijvoorbeeld
ook, zoals humanisten deden, in het Latijn worden omgezet.
Tallewie
1795 is een uiterst belangrijk moment als we over familienamen spreken.
In dat jaar werd de burgerlijke stand ingevoerd: iedereen moest
zich inschrijven én iedereen moest voor het eerst zijn familienaam
registreren en de spelling ervan vastleggen. Voordien schreef je je
naam een beetje zoals je het zelf wou… Namen evolueerden daarom ook.
Dat is sinds 1795 niet langer het geval.
De gevolgen van deze vastlegging zijn groter dan je op het eerste
gezicht zou verwachten. Zo blijven familienamen van migranten nu
ongewijzigd, hoe moeilijk uitspreekbaar ze voor ons ook zijn. In de 18de
eeuw zouden Arabische of Turkse namen heel gewoon aan onze tongval
zijn aangepast. Van Talhaoui hadden we wellicht Tallewie of Talouis
gemaakt. Toen de Fransman Christophe Plantin - een Franse naam die
‘plantsoen, aanplanting’ betekent - naar Antwerpen kwam, werd zijn
naam, zoals het toen gebruikelijk was, spontaan aan de lokale taal aangepast:
Plantijn.
Namen op -us
Met Plantijn belanden we in het milieu van humanisten. Daar was het
de gewoonte een soort omgekeerde beweging uit te voeren:
Nederlandse, Duitse, Italiaanse… namen van humanisten werden ‘vertaald’
in het Latijn en soms het Grieks. Dat was een statussymbool en
straat. Zo kunnen er tussen straten familieverbanden worden ontdekt.
Ander voorbeeld: de twee schilders Ferdinand de Braeckeleer en Henri
Leys waren schoonbroers en gaven beiden hun naam aan een straat.
Ulrikstraat
Is genoemd naar Ulrik Pels. In dit geval kreeg de straat dus de doopnaam
van een persoon. De Reyndersstraat is genoemd naar grondeigenaar
Reynier van de Elst en de Joannasteeg is geopend op gronden van
Joanna van Amelsvoort. Andere (vermoedelijke) voorbeelden: Filomenastraat,
Magdalenastraat, Louizaplaats...
(Eline Daelman, dienst Monumenten- en Welstandszorg Stad Antwerpen)
het maakte het ook makkelijker om de naam op Europese schaal te
gebruiken. Humanisten vormden een soort Europese Gemeenschap
(van geletterde geleerden) avant la lettre, met het Latijn als voertaal.
Enkele voorbeelden van humanisten die allemaal iets met Antwerpen te
maken hebben gehad. Soms werden gewoon de klanken aangepast:
Hugo De Groot wordt Hugo Grotius, Thomas More wordt Thomas
Morus, Joost Lips wordt Justus Lipsius, de Duitse Antwerpenaar Oertel
wordt Ortelius…
In andere gevallen kon je een betekenisvolle naam vertalen: Kremer
(van ‘kramer, handelaar) wordt in het Latijn Mercator. Desiderius
Erasmus spant hier de kroon: Gerrit Gerritszoon, zoals hij heette, zette
zijn voornaam om in een Latijns en zijn achternaam in een Grieks
woord, die allebei met ‘begeerte’ te maken hebben, zoals dat volgens
hem ook met zijn oorspronkelijke namen het geval was.
Leuke oefening: haal er in de bibliotheek even het Nederlands-Latijns
woordenboek bij. Hoe zou je je achternaam in het chique Latijn vertalen
(Patrick De Rynck, publicist)
(Frans Debrabandere, secretaris-generaal van de Koninklijke Commissie voor
Toponymie en Dialectologie)
●
●
20 Museum Plantin-Moretus (centrum van humanisme),
41 VVF (namen en hun voortzetting in kaart gebracht)
— UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE —
De familiekundigen, met hoevelen zijn ze
Hoeveel mensen zijn in Vlaanderen bezig met stamboomonderzoek en familiegeschiedenis We weten het niet. We weten wel dat hun aantal stijgt.
Dat stellen archivarissen dagelijks vast, ook in onze buurlanden. Eén indrukwekkend cijfer in dit verband: de jongste halve eeuw… vertienvoudigde
in Nederland het aantal bezoekers aan het rijksarchief.
Het is ook overduidelijk dat stamboomonderzoek ‘gedemocratiseerd’ is. Terwijl het vroeger vooral een bezigheid was van de hogere kringen, vind
je vandaag de dag in alle rangen en standen wel genealogen. Dat komt overeen met een tendens in de geschiedschrijving die ‘het verhaal van de
gewone man’ centraal stelt. Factoren als meer vrije tijd, meer jonggepensioneerden en een hogere scholingsgraad spelen vanzelfsprekend ook een
rol in de stijging. Meer in het algemeen is de honger naar allerlei facetten die verband houden met ‘geschiedenis’ duidelijk toegenomen.
Er is één hard cijfer: de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde telt vandaag ca. 4500 leden. Maar die vormen duidelijk slechts een deel(tje) van de
Vlamingen die gebeten zijn door het stamboomvirus. Om nog te zwijgen van degenen die beroepshalve met familiekwesties bezig zijn: notarissen,
demografen, archivarissen enz.
●2 AMVC-Letterenhuis (schrijversfamilies en -verwantschappen), ●4 District BeZaLi, ●5 Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders, ●14 Kring voor Heemkunde en Volksopleiding
Gitschotelbuurschap Borgerhout, ● 15 Kring voor Heemkunde Wilrica, ● 22 Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen, ● 28 Rijksarchief Antwerpen, ●31 Sint-Andrieskerk,
● 36 Stadsarchief Antwerpen, ● 41 Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (hét documentatiecentrum voor de familiekundige), ●46 Zilvermuseum
9