Download de Antwerpse programmabrochure - Erfgoedcel Antwerpen

— UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE —
De maagschap van de Heilige Anna
Een ongemeen populair moederthema in de kunst, dat beantwoordde aan middeleeuwse waarden.
What’s in a word Het bizar ogende begrip ‘maagschap’ is eigenlijk
gewoon een oud woord voor ‘familie’. ‘Maag’ staat nog altijd in Van Dale
met de betekenis ‘bloedverwant’. De populairste maagschap in de kunst
was in de Middeleeuwen ongetwijfeld die van de Heilige Anna, de moeder
van Maria en grootmoeder van Jezus. Zo werd er verteld dat Anna
drie keer trouwde, eerst met Joachim, dan met Cleophas en ten slotte
met Salomas. Telkens kreeg ze een dochter die Maria genoemd werd.
Maria trouwde met Jozef, Maria Cleophas met Alfeüs en Maria Salome
met Zebedeüs. En hun zoontjes waren respectievelijk Jezus, de apostelen
Jacobus de Mindere, Simon en Thaddeüs, en Jacobus de Meerdere en
Johannes de Evangelist. Een zus van Anna was de moeder van
Elisabeth, die Johannes de Doper het leven zou schenken.
Tegen het eind van de 16 de eeuw verdween het thema plotseling uit de
kunst: het Concilie van Trente verbood toen deze uitbeelding van de
ooms, tantes en neven van Jezus. Ze was namelijk gebaseerd op verhalen
die je niet in de vier evangelies vond, wel in het apocriefe protoevangelie
van Jacobus en in de Legenda Aurea, een 13 de -eeuwse verzameling
heiligenlevens.
In bijna elke Antwerpse kerk vond je wel een voorstelling van deze
maagschap. Sommige schilderijen zijn in musea beland, andere hangen
vandaag nog in de kerken en kapellen: een doek van Maarten Pepijn op
het altaar van de Heilige… Anna in de Sint-Andrieskerk, een paneel van
Frans Floris de Vriendt in de Sint-Annakapel van de Sint-Jacobskerk en
een ander in de Sint-Pauluskerk dat wordt toegeschreven aan Frans I of
Ambrosius Francken.
Anna’s populaire maagschap was een perfecte weergave van de familiale
idealen van toen. De heilige werd vereerd als de waardige echtgenote,
moeder en grootmoeder, die de hele familie in de brede zin samenhoudt.
Vandaar dat ze op de schilderijen de centrale plaats toebedeeld
krijgt, op dezelfde hoogte als haar dochter Maria en haar kleinzoon
Jezus, maar enigszins in hun schaduw. De andere dochters staan een
trapje lager. En om het een beetje overzichtelijk te houden staan de
echtgenoten meestal onmiddellijk achter hun vrouwen, en zitten de
kinderen op de schoot van hun moeder. Op andere doeken leert Anna
Maria lezen of kijkt ze toe bij de opvoeding van haar kleinzoon Jezus.
Anna als voorbeeldmoeder die dicht bij het leven van de gewone mensen
staat, vind je ook in de beeldhouwkunst: beeldjes van Sint-Anna ten
Drieën beelden haar uit in het gezelschap van Maria en Jezus. Een ware
moedercultus.
(Claire Baisier, kunsthistorica)
● 12 KMSKA, ● 31 Sint-Andrieskerk, ● 34 Sint-Jacobskerk, ●35 Sint-Pauluskerk
De Heilig Anna omringd door haar
kinderen (waaronder Maria) en haar
kleinkinderen (waaronder Jezus).
(rechts) Heilig Maagschap,
toegeschreven aan Frans I Francken
of Ambrosius Francken, 1591-1610,
Sint Pauluskerk.
© KIK-IRPA, Brussel
(links) St.-Jacobskerk,
Frans Floris de Vriendt,
Maagschap van de H. Anna.
© KIK-IRPA, Brussel
34