Download de Antwerpse programmabrochure - Erfgoedcel Antwerpen

Het programma van de Erfgoeddag wordt in deze brochure gestoffeerd met een prettige
en gevarieerde verzameling van (Antwerpse) wetenswaardigheden, die alles met
het ruime thema ‘familie’ te maken hebben. De overkoepelende titel ‘Uit de familieencyclopedie’
geeft aan dat we hier niet naar volledigheid streven. De teksten werden
voor de gelegenheid door specialisten geschreven. Onder elke thematekst worden de
Antwerpse deelnemers opgesomd die met het thema te maken hebben. Dat gebeurt
aan de hand van het nummer waarmee ze in deze brochure voorkomen en van hun
naam. Vanaf pagina 12 worden de teksten geïntegreerd in het programmagedeelte.
Zit het in de familie of in het gezin
‘Familie’ en ‘gezin’, twee woorden waar je geschiedenis uit afleest.
In het Frans, Duits en Engels heeft het woord ‘familie’ twee hoofdbetekenissen:
1)een (gehuwde) man en vrouw met hun kinderen en 2)een
ruimere kring van bloed- en aanverwanten. In het Nederlands hebben
we daar twee woorden voor: ‘gezin’ en ‘familie’.
Als we het historisch bekijken, zien we dat de betekenis van ‘familie’
vóór de 17de eeuw ruimer was. Het woord verwees naar een groep
samenwonende mensen die niet noodzakelijk door afstamming of
huwelijk met elkaar verbonden waren. Ook het begrip ‘huishouden’ verwees
zowel naar een gezin als naar (eventueel inwonende) verwanten én
dienstpersoneel.
De moderne Europese talen ontleenden dat concept tussen ca. 1300 en
1500 aan het klassieke Latijn: het woord familia betekent, behalve
‘geslacht’, ook ‘iedereen die deel uitmaakt van een huis(houding)’ en
‘dienstpersoneel’. Pater familias vertaal je bijvoorbeeld met ‘heer des
huizes’.
Ook het woord ‘gezin’ had die ruime betekenis. Denk bijvoorbeeld aan
uit de
familieencyclopedie
het nog bestaande Duitse woord ‘Gesinde’, ‘dienstpersoneel’. Maar
vanaf de 16de eeuw verengde die steeds meer tot het begrip ‘kerngezin’.
We kunnen dus spreken van een betekenisvernauwing door de eeuwen
heen. Vanaf de 19de eeuw valt het dienstpersoneel buiten het ‘gezin’ en
de ‘familie’, en wordt ‘verwantschap’ bepalend.
In de ons omringende talen wordt in het woord ‘familie’ de betekenis
‘kerngezin’ stilaan dominanter. Dat weerspiegelt de verzelfstandiging
van gezinnen tegenover families. Maar tegelijk is de traditionele
samenstelling van dat gezin de jongste tijd op grote schaal aan het veranderen…
(Marc Jacobs, directeur van het Vlaams Centrum voor Volkscultuur)
●1 Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis (visie van socialisten en progressieven op gezin,
huwelijk en seksualiteit), ●42 Volkskundemuseum (over de rol van de familie in de levensloop)
Studioportret van een gezin uit 1925 Fotograaf Edouard Wettstein.
©Fotomuseum Provincie Antwerpen
4