Download de Antwerpse programmabrochure - Erfgoedcel Antwerpen

— UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE —
Mensjes zonder familie
Vondelingen - pasgeboren kinderen die door hun ouders ergens worden achtergelaten in de hoop dat iemand er zich
om zal bekommeren - zijn wellicht van alle tijden. Denk aan de verhalen over de bijbelse Mozes die als baby werd
achtergelaten in een rieten mandje op de Nijl.
Moeders op het schavot
In Antwerpen richtten in 1531 de Aalmoezeniers, de beheerders van de
Kamer van de Huisarmen, het Vondelingenhuis op in de Rochusstraat.
Dat verving het oude huis op de Paddegracht en had hoofdzakelijk een
doorgangsfunctie: wezen, verlaten kinderen én vondelingen vonden er
onderdak, in afwachting van hun definitieve plaatsing bij boeren op het
platteland of in één van de stedelijke weeshuizen.
Tot aan de Franse tijd (eind 18 de eeuw) was het ‘te vinden leggen’ van
kinderen verboden. Wie er zich aan bezondigde, werd volgens een verordening
uit 1725 publiekelijk op het schavot gesteld en daarna voor 12
jaar verbannen uit de stad. Wie de ouders van vondelingen aangaf,
kreeg een premie van 100 gulden. Om iedereen de kans te geven op zo’n
premie werden de vondelingen op de arm van een dienaar van de armenkamer,
vergezeld van stadstrompetters, rondgedragen en getoond. Als
de moeder eenmaal was gevonden, was ze verplicht haar kind terug te
nemen.
Maagden en knechtjes
Rond het midden van de 16 de eeuw kreeg Antwerpen echte weeshuizen:
in 1553 het Maagdenhuis of meisjesweeshuis in de Lange
Gasthuisstraat, en in 1558 het Knechtjeshuis of jongensweeshuis aan
de Paardenmarkt. De kinderen droegen uniformen en er heerste een
strenge tucht. Men onderwees er moedertaal, Frans en rekenen. De
meisjes leerden naaien en kantklossen, en de jongens leerden een
ambacht in de instelling of bij een baas in de stad.
De twee instellingen bleven in werking tot in 1882. Toen verhuisden de
‘kwekelingen’ — tot in de jaren 1960 de officiële term voor kinderen
onder voogdij — naar modernere instellingen. Niet alle wezen verbleven
overigens in de huizen. Velen werden ‘buitenbesteed’: de meisjes bij
burgers in de stad, de jongens veelal bij boeren op het platteland.
De schuif
In het Vondelingenhuis richtte de Franse overheid in 1812 ‘de schuif’ in,
waardoor het te vinden leggen van kinderen werd gelegaliseerd. De
schuif was een hokje in de voorgevel waarin men de vondeling kon
deponeren en waar de baby’s in de tijd vóór het vinden beter werden
beschermd. Ze werden er ook sneller gevonden. In ons land bestonden
er acht dergelijke hokjes. In het Antwerpse Vondelingenhuis bleef de
schuif bestaan tot 31 juli 1860. Het laatste ‘schuifkind’ kreeg de naam
‘Joseph Finis’ (Latijn voor ‘einde’)…
Van iedere vondeling werd een proces-verbaal opgemaakt met daarin
onder meer de beschrijving van de kleren, het geslacht van de vondeling
en de ‘kentekens’. Dat waren meestal onregelmatig uitgeknipte speelkaarten
of heiligenprentjes. Eén deel werd bij de vondeling gelegd en
het andere bleef bij de moeder. Werd het kind later teruggehaald, dan
leverden de samengelegde stukjes het bewijs van de hereniging. Voor
het eerst kwam er op deze manier een reële hoop op hereniging van
moeder en kind.
(Daniël Christiaens, Museum Maagdenhuis)
●19 Museum Maagdenhuis
Een vondelingenbriefje met richtlijnen,
door de moeder bij haar
kind achtergelaten:
‘Sult op dit kint wel acht nemen
het zal Ul (U lieden) wel betaelt
worden binnen 3 a 4 iaeren sal
daer imant comen naer sien en die
sullen Ul (U lieden) de costen daer
van betalen. Dit kint is ghedoept
en het heeft ale haeren naem
Elisabeth Laurens
A∞ 13 meert 1698
© VVF
Anoniem. Antwerpse weesjongen
(19 de eeuw). Collectie OCMW-
Antwerpen,
Museum Maagdenhuis.
Foto Ludo Boeij
26