Download de Antwerpse programmabrochure - Erfgoedcel Antwerpen

— UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE —
Het Heilige Kerngezin
De populariteit van het thema ‘de Heilige Familie’ in de kunst
beantwoordt aan het toenemende belang van het kerngezin vanaf de barok
Eind 16 de eeuw, bij de overgang van renaissance naar barok, veranderde
de westerse samenleving ingrijpend. De cultuur verburgerlijkte. Terwijl
voordien de ‘brede’ familie alomtegenwoordig was, wint in het begin
van de moderne tijd het kerngezin - vader, moeder en kinderen - aan
belang. Dat zie je ook aan de voorstelling van Christus’ familiale banden.
Terwijl in de Middeleeuwen de Maagschap van de Heilige Anna (zie
blz. ) zo populair was, zien we vanaf de barokperiode vooral afbeeldingen
van de Heilige Familie: Maria, Jozef en het kind Jezus. Dat
‘Heilige Kerngezin’ was vooral een weerspiegeling van het burgerlijke
ideaal: het gezin als stabiliserende factor van economie en maatschappij.
De Kerk stelde het daarom voor als hét te volgen model.
Voorstellingen van Maria en Jozef met het kind Jezus zijn in Antwerpse
kerken en musea ontelbaar in en op schilderijen, beeldengroepen, glasramen
en kerkmeubilair. We zien verschillende episodes:
- Erg veel bijval had de ontmoeting van de kleine Jezus met zijn neefje
Johannes de Doper, twee mollige baby’s op de knieën van hun moeders
Maria en Elisabeth. Een paneel van Barend van Orley (ca. 1530) in de
Sint-Jacobskerk beeldt dit treffend uit. Veel speelser is dat van een
onbekende 17de-eeuwse schilder in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal,
waar de twee kleintjes met een vogeltje spelen.
- Ook meermaals afgebeeld zijn de vlucht van Maria en Jozef naar
Egypte met de baby Jezus, en hun terugkeer, met Jezus stappend tussen
Maria en Jozef in. P.P. Rubens schilderde zo’n tafereel (1620) voor
het altaar van de Heilige Jozef in de Sint-Carolus Borromeuskerk. Nu
is dat vervangen door een doek met hetzelfde thema door Antonius
Garibaldi. En zijn vriend Hendrik van Balen schilderde een prachtig
drieluik met De rust op de vlucht naar Egypte (1622) voor een grafmonument
in de kathedraal. Dat is trouwens pas weer herenigd, nadat de
zijluiken bijna twee eeuwen in het Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten vertoefden.
- Het dagelijks leven van de Heilige Familie in Nazareth wordt kleurrijk
uitgebeeld door de Meester van de Magdalenalegende in het
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten: Maria is aan het naaien,
Jozef komt de kamer binnen en neemt zijn bril om het spelende kind
te kunnen bewonderen. Dichter bij het leven van gewone mensen kan
haast niet!
De Heilige Familie (Maria, Jezus en Jozef) met Johannes van M.J. Van Brée.
©Sint-Fredeganduskerk
(Claire Baisier, kunsthistorica)
● 11 KBC Rockoxhuis (families in de kunst), ● 12 KMSKA, ●
● 31 Sint-Andrieskerk, ● 33 Sint-Fredeganduskerk, ● 33 Sint-Jacobskerk, ●
26 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal,
35 Sint-Pauluskerk,
●40 Vereniging voor Kruis en Beeld (over Madonnabeelden en beeldengroepen van de H. Familie)
Triptiek ‘De Heilige Familie’ van Hendrik van Balen
© O.L.V. Kathedraal
30