Odeon 47 4de proef - De Nederlandse Opera

11Inwijding in een Weense loge. Geheel rechts: Mozart (Anoniem schilderij, ±1790)conventionele en overigens toen al verouderdezin. Onder meer door het toevoegenvan ensembles: instrumentaal én de drieduetten, drie terzetten, het kwintet aan heteinde van de eerste akte en het slotsextetvan de tweede akte, alsmede het gebruik vanvele recitativi accompagnati. Overeind bleefhet karakter van de opera seria, waarin destemming en gemoedstoestand van de personagesin de omstandigheden waarin zeverkeerden vooropstond.De tegen die tijd vertrouwde aspecten vande vrijmetselaarsmuziek zijn in La clemenzaalle te horen. Waarschijnlijk heeft Mozart zezelf bedacht (in de loge golden geen bindenderegels): de milde, berustende toon; de driedeling;de voorkeur voor de rotsvaste toonsoortC-groot (symbool voor vriendschap) –hier afgewisseld met een schurend d-klein,dat het geschonden vertrouwen tussen keizerTito en zijn belager Sesto genadeloosneerzet – en een prominente rol voor houtblazers.Deze lijken trouwens hier ook eensymbolische functie te hebben: de klarinet– én Mozarts favoriete bassetklarinet – alsinstrument van liefde en schoonheid; de hoboals klachtinstrument, klinkend bij smart enafscheid; de fluit als het instrument van destandvastigheid en de fagot, instrument vanplechtstatigheid. Kenmerkend zijn ook destiltes in de muziek, zelfs binnen de aria’s.‘Mildheid’ is het sleutelwoord, niet alleenin de tekst (Caterino Mazzolà’s bewerkingvan Pietro Metastasio’s befaamde libretto),maar tevens in de toonzetting: hoe extreemhoog de gevoelens ook oplopen, de muziekblijft gematigd in stemming en tempo.Eerste akte, het complotDe Romeinse keizer Tito Vespasiano (79-81n. Chr.), geliefd om zijn edele karakter, zalzijn liefde voor de joodse prinses Bereniceverzaken om een andere, ‘geschikte’ vrouwtot bruid te kiezen. Vitellia, een van de gegadigden,beraamt verteerd door onzekerheiden jaloezie een moord op de keizer, uitte voeren door hun gemeenschappelijkevriend Sesto. Als Tito tenslotte besluit metVitellia te trouwen, lijkt het te laat: het Capitoolstaat in lichterlaaie. Tito ontsnapt aande verbrandingsdood.Hoe gruwelijk ook, het verhaal is op zichzelfeenvoudig. Belangrijk voor Mozart wasde gevoelsmatige ontwikkeling van de personages,geheel in de geest van de humanevrijmetselaarsideeën. Hoor de liefdevollewoorden in het duettino Deh prendi un dolceamplesso... (‘Ach laat je teder omhelzen, mijntrouwe vriend; en de hemel geve dat onzevriendschap voor immer behouden blijft’)van Annio wanneer hij zijn vriend Sesto omde hand van zijn zuster vraagt. Of de koorariaSerbate, oh Dei custodi... (‘Beschermto goden, die over Rome waakt, in Tito derechtvaardige, de sterke, de roem van onzetijd’), ingeleid door een plechtstatige mars.En het warmbloedige Andante Del più sublimesoglio, waar Tito verklaart dat de enigewaarde van de macht voor hem gelegen is in‘de gelukkige uren waarin ik de verdruktenhelp, vrienden begunstig en deugdzaamheidrijkelijk beloon.’En dan is er die typische ‘vrijmetselaarsaria’Parto, ma tu ben mio..., met obligaatbassetklarinet, waar Sesto’s verwardebesluit tot de moord – in feite een liefdesbetuigingaan Vitellia – tot rijping komt. Vaneen langgerekt Adagio ‘Parto parto...’ (Ik ga,maar jij, mijn lief, sluit vrede met mij’), viaeen geëxalteerd Allegro ‘Guardami, e tuttoobblio...’ (‘Kijk me aan, en ik vergeet alles enik haast me je te wreken’) tot de bittere conclusie‘Sarò qual più ti piace...’ (‘Ik zal zijnzoals jij het ’t liefste wilt, wat jij wenst zal ikdoen’).In het superieure slotkwintet van de eersteakte, een aangrijpend Andante, klinkthet weeklagen van allen over het moorddadigverraad. ‘Qual destra rea macchiarsi...’(‘Welke schuldige hand heeft zich met zo’nmisdaad kunnen bezoedelen? […] Ach nuis de ster gedoofd, de vredestichter is dood’)tegen de achtergrond van het verslagen,diepgeschokte volk, ‘Oh nero tradimento...’(‘O zwart verraad, o dag van smart’). Eenvoorloper bijna op de dramatische rol die hetkoor in de 19de eeuw in de opera zou krijgen.Tweede akte, de gevoelensSpeelt de gruwelijke geschiedenis zich invrij rap tempo af in de eerste akte, de tweedebiedt plaats aan de verscheurde gevoelensvan de personages. En weer overheerst demildheid. Niemand gaat dood, wordt krankzinnigof hysterisch, terwijl daar beslist aanleidingtoe is. Allen komen na een heftigestrijd met conflicterende gevoelens tot eenevenwichtig inzicht.Nerveuze strijkerstremoli geven Sesto’sangst weer bij ‘Quello di Tito è il volto!’ (‘Isdat Tito’s gezicht? Ach, waar, o hemel, is zijnmildheid gebleven? Nu doet hij me sidderen’),