Odeon 47 4de proef - De Nederlandse Opera

Hans Alma en Hetty ZockDe uitwerking van een religieuzeopera op een seculier publiekEen interessante vraag: hoe reageert een naar verwachting overwegend seculier publiek op een opera meteen sterke religieuze lading? De Theologische Faculteit van de Universiteit van Groningen deed hiernaareen empirisch onderzoek aan de hand van een vragenlijst, uitgedeeld bij vier voorstellingen van Dialoguesdes Carmélites (maart 2002). Ook spraken de auteurs met een aantal uitvoerenden.3Zoals u wellicht heeft gemerkt, hebben wijin maart 2002 bij de reprise van Dialoguesdes Carmélites door De Nederlandse Operaonderzoek gedaan onder het publiek. Alsgodsdienstpsychologen zijn wij geïnteresseerdin wat deze opera met zijn explicietreligieuze thematiek oproept bij een naarverwachting tamelijk seculier publiek. Vervreemdingof herkenning, gevoelens vanhoop of van somberheid, religieuze of existentiëleassociaties? Voorafgaand aan viervan de negen uitvoeringen is een korte vragenlijstuitgedeeld. Per voorstelling hebbenwe ± 800 vragenlijsten uitgedeeld, en gemiddeld200 à 250 vragenlijsten teruggekregen,in totaal 900. Verder hebben we zeven vande uitvoerenden geïnterviewd: regisseurRobert Carsen (per telefoon), dirigent YvesAbel en vijf van de solisten: Judith Forst(‘Madame de Croissy’, de eerste priores),Gwynne Geyer (‘Madame Lidoine’, de tweedepriores), Kathryn Harries (‘Mère Marie’),Claron McFadden (‘Soeur Constance’) enMarcel Reijans (‘Le Chevalier’, de broer vanBlanche).OnderzoeksresultatenHet publiek van Het Muziektheater bleek,volgens verwachting, overwegend seculierte zijn. Van de door ons onderzochte steekproefvoelt een minderheid (37%) zich religieusbetrokken; 31% rekent zich tot een religieuzegemeenschap. Uit de enquête blijkt datde opera vooral ontroerend wordt gevonden:788 mensen geven aan door de opera enigszinstot sterk ontroerd te zijn. Dit sluit aanbij de inschatting die de uitvoerenden van dereactie van het publiek maken. Het valt hunbijvoorbeeld op dat mensen aarzelen om aanhet slot te gaan klappen. Claron McFaddenmerkt op: ‘Je hoort de kwaliteit van de stiltetijdens de voorstelling. In het begin hoor jehoesten, maar aan het begin van de derdeakte hoor je niets meer, helemaal niets. Jevoelt dat mensen vol zijn van emotie.’De kracht van de muziek en de regie, diedoor de uitvoerenden wordt benadrukt, komtin de enquête tot uitdrukking in het groteaantal mensen (46%) dat zich in de eersteplaats door muziek en regie voelt aangesproken.De dirigent, Yves Abel, zegt over demuziek van de Franse componist FrancisPoulenc: ‘Ik hou van Poulenc en van dit stuk.Ik hou van de gevoeligheid ervan, het openhart.’ Robert Carsen heeft er in zijn regiebewust voor gekozen om de innerlijke ontwikkelingvan Blanche en de andere nonnente benadrukken. Deze focus is overgekomenbij het publiek. Veel antwoorden op de openvraag naar wat mensen het meest aanspreektin de opera, verwijzen naar de innerlijkedynamiek. Een voorbeeld hiervan is:‘Het menselijk proces: hoe te leven (en testerven) met doods-/levensangst’.Opvallend is het grote aantal mensen datde opera invoelbaar vindt (74%). Dit sluit aanbij wat de uitvoerenden als de kracht van deopera noemen: haar herkenbaarheid. Allenstellen zij dat opera’s altijd, maar deze in hetbijzonder, gaan over algemeen menselijkezaken en emoties. Yves Abel noemt in ditverband expliciet existentiële vragen als:Wat is de zin van het leven, wat is er na dedood? Die thematiek komt ook naar voren inantwoorden op de open enquêtevraag naarwat mensen het meest heeft aangesproken,bijvoorbeeld: ‘De wanhoop en ontreddering;de eenzaamheid in een wereld die geen zinof betekenis kan bieden’.BevrijdingDe antwoorden op de vraag wat in de operahet meeste aanspreekt, hangen samen metde religieuze betrokkenheid van de toeschouwer.Mensen die niet religieus betrokkenzijn, noemen vaker de muziek en/of deregie; religieus betrokkenen noemen vakerinhoudelijke thema’s (al dan niet godsdienstig).Ook vinden laatstgenoemden de operain sterkere mate betekenisvol, hoopvol entroostend.De invloed van de levensbeschouwelijkeachtergrond van de uitvoerenden is terugte vinden in de verschillende interpretatiesvan de guillotinescène aan het slot. RobertCarsen ziet hierin een bevrijding: ‘Het iseen stap op weg naar, een reis naar genade.Daarom maakte ik er een soort dans van.’Marcel Reijans, die een katholieke achtergrondheeft, spreekt van ‘ultieme opoffering’.Gwynne Geyer, die zichzelf ‘a born againChristian’ noemt, ziet de laatste scène alsopstanding: het in genade opgenomen wordenin de hemel. Yves Abel, met zijn aandachtvoor algemene existentiële vragen,benadrukt juist de openheid van het einde.Claron McFadden, die als (religieus-) humanistischgetypeerd kan worden, doet datook: ‘Het [stuk] eindigt zoals het begint, metprecies hetzelfde akkoord, heel open... AlsBlanche doodgaat, gaat ze weer in beweging...Het is geen einde voor haar... wat ikheel mooi vind.’ConclusiesWe kunnen zonder meer concluderen dat deopera Dialogues des Carmélites een sterkeuitwerking heeft op het publiek: men is inhoge mate ontroerd. Yves Abel wijst opPoulencs vermogen om in zijn opera algemene,existentiële vragen aan de orde testellen zonder deze van een sluitend antwoordte voorzien. Uit de antwoorden vanzowel publiek als uitvoerenden blijkt dewaardering hiervoor, en voor de indrukwekkendewijze waarop dit vermogen in de productievan De Nederlandse opera tot uitdrukkingwerd gebracht.Scènefoto Dialogues des Carmélites (Foto: Hans van den Bogaard)