Odeon 47 4de proef - De Nederlandse Opera

Peter van der LintOud en nieuw – ManfredTrojahns nieuwe recitatievenIn de muziekbibliotheek van De Nederlandse Opera ligt de partituur van Mozarts La clemenzadi Tito met nieuwe, moderne recitatieven te wachten op uitvoering. De muziek die Manfred Trojahnin opdracht van DNO schreef, is geen compromis, geen poging tot imitatie van Mozarts stijl. Het iseigentijdse muziek, die er ingewikkeld uitziet en die hevig contrasteert met Mozarts muziek. Een gesprekmet componist Trojahn en dirigent Hartmut Haenchen (op wiens instigatie de nieuwe recitatievengemaakt werden) over het waarom van deze onderneming.13Als Hartmut Haenchen zegt niet tevredente zijn met de secco recitatieven in MozartsLa clemenza di Tito, dan sluit hij zich aan bijeen lange rij collega’s en Mozart-vorsers.Mozarts voorlaatste opera is überhauptnooit erg populair geweest. Het werk is inde vakliteratuur volgens Haenchen steedsafgedaan als een ‘snel geschreven opdrachtwerk’.Die kritiek bleef klinken, ook toenbekend werd dat Mozart verschillende aria’suit La clemenza di Tito al componeerde nogvoordat hij de opdracht tot het schrijven vande opera ontving. Mozart heeft dus niet allemuziek uit La clemenza di Tito in haast gecomponeerd;voor sommige aria’s nam hijde tijd en schreef ze los van welke opdrachtdan ook. Hij vond het libretto duidelijk interessant.Voor de secco recitatieven ligt dat anders.Wetenschappelijk is bewezen dat deze nietvan Mozart zelf zijn. Op de accompagnatorecitatieven en een enkel secco recitatiefna, werden ze naar alle waarschijnlijkheid inhaast gecomponeerd door Mozarts leerlingFranz Xaver Süssmayr. Haenchen noemt dieSüssmayr-recitatieven ‘ondramatisch enharmonisch gezien weinig inventief; ze stuwende handeling niet voort zoals in andereMozart-opera’s, maar leggen die met hunstereotiepe formules muzikaal stil.’Eigen stijlOp instigatie van Hartmut Haenchen verstrekteDNO een opdracht aan de Duitsecomponist Manfred Trojahn om nieuwe recitatievende schrijven voor Mozarts La clemenzadi Tito.‘Ik heb de recitatiefteksten opnieuwop muziek gezet,’ verduidelijkt componistTrojahn. ‘Ik heb dus geen nieuwe recitatievengemaakt.’ Dat is voor Trojahn een heelverschil en tijdens het gesprek probeert hijmeerdere keren duidelijk te maken dat hijzich absoluut niet met Mozart kan en wilmeten (’eigenlijk hebben we geen Tito vanTrojahn nodig’). ‘Ik heb toen ik het verzoekkreeg wel erg getwijfeld of ik het moestdoen. De muziekwereld is zo beladen metgeboden en verboden. Maar op een gegevenmoment ben ik gewoonweg begonnen. Vanbegin af aan stond voor mij vast dat ik geensecco recitatieven wilde maken; dat zou stilistischkopiëren worden en daar had ik geenzin in. En dus was meteen duidelijk dat ikvoor mijn recitatieven het volledige Mozartorkestwilde gebruiken en niet de voor secco’sgebruikelijke klavecimbel-cellocombinatie.Ik wilde bovendien componeren inmijn eigen stijl, die uiteraard veel moderneris dan die van Mozart. Ik wilde niet vervallenin een soort grote Mozart-verering, maar volgensmij ben ik wel op dezelfde menselijkeen speelse wijze te werk gegaan als Mozart.En als iedereen straks over me heen valt,dan is dat maar zo.’SpanningsveldHartmut Haenchen houdt van La clemenzadi Tito. Volgens hem is het uitstekende lateMozart-muziek met prachtige aria’s en eenschitterende ouverture.‘Maar de recitatieven staan absoluut nietop dit niveau. Het is niet honderd procentzeker dat ze van Süssmayr zijn; er is daarvoorgeen bewijs omdat we van het werkgeen manuscript hebben. Maar dat ze nietvan Mozart zijn is wel zeker. De stijl van derecitatieven is heel schematisch en dramatischgebeurt er niets. Hoe moet je dit spannendmaken? Er is in de loop van de tijdveel geprobeerd. Sommigen kiezen ervoorom heel veel te knippen in de recitatieven.Dirigent Bernhard Paumgartner heeft ooitandere Mozart-recitatieven op de tekstenuit La clemenza di Tito geplakt en in Glyndebournelieten ze zo’n tien jaar geleden nieuwesecco recitatieven maken in de stijl vanMozart – die bleken niet beter dan die vanSüssmayr. Je mist het genie van Mozart.’Haenchen weet dat hij met de keuze voor‘moderne’ recitatieven van Trojahn een risiconeemt. De geniale muziek van Mozartnaast de hedendaagse muziek van Trojahn.‘Een enorm risico,’ noemt hij het, ‘maar ikvertrouw op het nieuwsgierige publiek hierin Amsterdam. Ik ga het avontuur aan, maarManfred Trojahn (Foto: Fotostudio Straub)dat is het in onze tijd sowieso. Dus geenmuzikaal compromis, maar in een modernemuziektaal. Pierre Audi, die de opera zalregisseren, heeft ideeën over het spanningsveldtussen Mozarts tijd en onze tijd, endaarbij kan deze nieuwe muziek van Trojahnwellicht helpen. Ik heb overigens vanaf hetbegin gezegd dat ik La clemenza di Tito alleendirigeer als we het recitatief-probleem inventiefkonden oplossen. Ik heb zelf het voorstelgedaan om Manfred Trojahn te vragen. Hij isnaast componist ook een ervaren operadirigenten hij is het Italiaans machtig, wat heelbelangrijk is.’Maar waarom zoveel ophef maken alscomponisten hun recitatieven zelf ook nietzo belangrijk vonden? Zij lieten het schrijvenvan secco recitatieven vaak aan leerlingenof medewerkers over.‘Het is waar dat het componeren van recitatievenminder belangrijk werd gevonden,’beaamt Haenchen. ‘Componisten bewaardenhet componeren ervan tot het laatstemoment. Voor deze gedeelten in de operahoefden ze geen partijen uit te schrijvenvoor de orkestmusici en dus konden zehet ook tot het laatste moment uitstellen.Mozart was altijd te laat met die recitatieven,en wat dat betreft is er vandaag de dagniet veel veranderd.’ Haenchen refereertlachend aan het feit dat Trojahn ook niethelemaal op tijd klaar was met zijn opdracht.VroegromantiekLa clemenza di Tito was de enige Mozartoperadie Manfred Trojahn niet goed kende;puur toeval. ‘Het is een problematischeHartmut Haenchen (Foto: Marco Borggreve)