Medium / Jaargang 26 / #02 / April 2013

gecontroleerde berichtgeving. De RVD laat maar mondjesmaat
nieuws door en wordt daarom door gefrustreerde journalisten al
snel de ‘Rijksverzwijgingsdienst’ genoemd.
Een trauma voor de prins
In de jaren daarna verandert er veel, zowel binnen het Koninklijk
Huis als binnen de journalistiek. Twee jaar na het Koninklijk Besluit
wordt Willem-Alexander geboren, de eerste zoon van Beatrix, die
zelf in 1980 de nieuwe koningin wordt. In de journalistiek zorgen
nieuwe technieken en toenemende concurrentie ervoor dat
journalisten, maar ook zeker fotografen, de grenzen opzoeken
rondom Koninklijk Huis-verslaggeving. Het fenomeen roddelblad
is in opmars en de journalisten schuwen niet om foto’s van
de Oranjes, genomen met een telelens, te publiceren. Wijlen
paparazzo Joop van Tellingen erkende in Andere Tijden de jonge
prins Willem-Alexander flink op zijn hielen te hebben gezeten, met
(voor een roddelblad) waardevolle foto’s als doel. De fotograaf
vermoedde dat de prins een bloedhekel aan hem en zijn collega’s
had.
Van Tellingen had gelijk. Tijdens een fotomoment in Ierland in
1976 sprak de prins, toen het wel erg lang duurde, de gevleugelde
woorden: ‘Alle Nederlandse pers opgerot!’. In latere verklaringen
gaf de prins aan moeite te hebben gehad met de media-aandacht,
met bijna een ‘trauma’ als gevolg. Van de vakanties in zijn jeugd,
op het jacht van zijn opa, herinnert hij vooral het schuilen voor de
lenzen van de fotografen. In een brief vervolgt de prins: ‘‘Nooit
wist je of je door een telelens werd bespied. Wat door de lezers van
de bladen werd gezien als aardige, onschuldige vakantiekiekjes,
waren in werkelijkheid voor ons de oorzaak van alles behalve
ontspannen vakantiemomenten.’’
‘‘ALS IK SCHREEF ‘ZE KWAM BINNEN IN EEN
GROENE JURK’, MOCHT DE RVD DAAR ‘EEN
BLAUWE ROK’ VAN MAKEN’’
Mediacode
Publiek figuur of niet, Willem-Alexander heeft de pers liever niet
in zijn omgeving. Hoe direct die omgeving mocht zijn bleek in
2003, toen de gemeente Wassenaar een fotoverbod instelde
rondom het nieuwe huis van Willem-Alexander en Máxima, villa
Eikenhorst. De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en
het Genootschap van Hoofdredacteuren spanden een kort geding
aan tegen de gemeente vanwege een beperking van de vrijheid
van meningsuiting. De gemeente legde het uiteindelijk af en een
fotoverbod was voortaan uit den boze. De RVD zou het waarborgen
van de privacy van de Koninklijke familie op een andere manier
moeten vastleggen.
In juni 2005 kwam de RVD met een nieuw pakket regels voor
journalisten. Een pakket met de inmiddels gevreesde naam
‘Mediacode’. De code moet de privacy van onder andere Willem-
Alexander en Máxima, maar zeker ook van hun kinderen (‘triple
A’), beter beschermen. De eerste regel luidt dan ook ‘dat het recht
op bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het daarmee
verwante recht op respect voor zijn of haar privé-, familie- en
gezinsleven voor een ieder geldt en derhalve eveneens voor de
leden van het Koninklijk Huis.’ In het kort: de pers mag, door het
instellen van de omgangsregeling, de kinderen nog maar twee keer
per jaar zien bij georganiseerde persmomenten, meestal aan het
begin van een vakantie. De ene keer reist het Nederlands journaille
af naar de sneeuw, een half jaar later vindt een mediamoment
plaats op een willekeurig strand. Wie zich als journalist goed
gedraagt ontvangt een half jaar later van de RVD opnieuw een
uitnodiging. Wie zich niet aan de Mediacode houdt, krijgt de
kinderen nooit meer te zien.
“DE PRAKTIJK KOMT VAAK NEER OP EEN
KONINKLIJK TONEELSTUKJE”
Mediacode Rood
De opgelegde Mediacode en de hoeveelheid aan regels schoten,
en schieten nog altijd bij veel journalisten in het verkeerde keelgat.
Het is mogelijk niet meer dan ‘een koninklijk toneelstukje tussen
pers en royalty’. ANP-hoofdredacteur Marcel van Lingen liet
onlangs nog weten ‘knettergek’ te worden van de mediacode. ‘‘We
mogen Máxima wel fotograferen tijdens een officieel bezoek, maar
niet als ze tussen de plechtigheden door in privétijd een winkel
bezoekt.’’
Een iconisch voorbeeld van een journalist die verstrikt raakt in de
koninklijke regels is Joris Luyendijk. In 2009 weigerde hij prinses
Máxima te interviewen voor de Libelle. Niet vanwege het feit dat
hij voor Libelle moest schrijven, maar vanwege de door Luyendijk
betitelde ‘censuur’ die door de RVD was opgelegd. Het interview
mocht alleen gaan over microkredieten, Máxima’s paradepaardje.
Een tweede eis was dat alle uitspraken van Máxima later mochten
worden gewijzigd of geschrapt. De RVD mocht ten slotte ook
de woorden van Luyendijk zelf aanpassen. Of zoals hij het zelf
benoemde: ‘‘Als ik schreef ‘ze kwam binnen in een groene jurk’,
mocht de RVD daar ‘een blauwe rok’ van maken.’’ Luyendijk
wilde alsnog wel, maar dan met een disclaimer ‘CENSUUR’ bij het
interview. Helaas. De RVD zou zelfs de vermelding van censuur
censureren.
Ook Egbert Dommering, hoogleraar informatierecht aan de
Universiteit van Amsterdam, stelde in NRC Handelsblad dat de
overheid zich schuldig maakt aan censuur door de Mediacode.
Aanleiding hiervoor was een grote zaak rondom de privacy van
de Koninklijke familie in 2009. De Oranjes spanden een zaak
aan nadat het internationale persbureau Associated Press (AP)
vakantiefoto’s uit Argentinië had verspreid. Ditmaal moesten de
journalisten het onderspit delven, want, zo luidde het oordeel
van de rechter: ‘‘Alleen als een privéfoto een nieuwsfeit behelst of
bijdraagt aan een publiek, maatschappelijk relevant debat, mag de
foto worden geplaatst.’’ Dommerings grootste kritiekpunt op de
Mediacode is dat niet de pers, maar de overheid bepaalt wat wel en
wat geen nieuws is. Volgens Dommering is reeds bij wet vastgelegd
dat iedereen – zo ook de Oranjes – recht heeft op privacy. Een
Mediacode is dus dubbelop.
Ook internationaal wordt met enige argwaan naar de Mediacode
gekeken. Nederland staat volgens organisatie Reporters zonder
Grenzen op de tweede plaats als het gaat om internationale
persvrijheid. En jawel, het enige kritiekpunt: de Mediacode rondom
het Koninklijk Huis.
20 - medium | april 2013