23 magazine Leef!

Interview
Ik rommelde maar gewoon mee
‘Mijn zicht was altijd al slecht, maar ik wist niet beter.’ Jan
(1951) heeft een aangeboren netvliesaandoening. Retinitis
pigmentosa; een ernstige oogziekte. Op school zat Jan vooraan
in de klas en rommelde maar gewoon mee. ‘Ik had geen
vergelijk. Ik zag zes letters in een oogopslag, andere kinderen
een hele zin. Dat wist ik niet. Zij én ik wisten gewoon
niet hoe slecht mijn zicht was. Het was dan ook nooit een
excuus. Ik voetbalde bij van Nispen. Uiteraard, want in De
Zilk was er niks anders te doen. Ik moest het hebben van m’n
gehoor en vage beelden. Waar een groepje spelers was, daar
was vast ook de bal. Ik kon wel heel hard rennen, ik sprintte
iedereen eruit.’ Hij had talent, maar gym op school bestond
in zijn tijd helaas nog niet. ‘Had ik in Lisse gewoond, dan
was ik vast op atletiek bij de Spartaan gegaan. Maar niet
vanuit De Zilk. Hardrennen op straat? Dat deed niemand.
Dan was je niet goed bij je hoofd.’
Top 12 van Nederland
Rond zijn 29e ging Jan, hij woonde inmiddels in Noordwijkerhout,
fanatiek hardlopen. ‘Toen ik een jaar of 35 was,
behoorde ik tot de beste atleten van de streek. Ik heb de
halve marathon van Katwijk gewonnen en verschillende
wedstrijden op de baan. Rond mijn 36e liep ik bij het NK de
5 en 10 kilometer. Hoorde ik bij de top 12 van Nederland. En
het meest bijzondere was dat ik het hele jaar op dat niveau
ben gebleven. Voor de kenners; 14.20 op de 5 en 29.53 op
de 10 kilometer. Die tijden, daar ben ik trots op. Het doet
me goed, de wetenschap dat ik zo’n motor in me heb.’
Jan straalt. ‘Ik heb ook gefietst, zelfs triatlons gedaan. Hard
fietsen was best riskant, maar daar gaf ik toen niet veel om.
Later ben ik met een fietsmaatje de weg opgegaan, dat was
veiliger. Dan riep ze van achteren ‘Tegenligger!’ Fiets je met
beperkt zicht, dan moet je verdedigend rijden. Dus goed
rechts rijden en niet passeren als je niet zeker weet dat het
veilig is. Maar ik schatte het steeds vaker slecht in. Het ging
een paar keer mis en de spanning werd groter dan het
plezier. Zo’n 2 jaar geleden ben ik van de racefiets gestapt.’
Schaatsen en zwemmen
20 jaar geleden is Jan met tien man schaatsles gaan nemen
in Haarlem. Van de harde kern zijn er nog vier over, de rest is
‘vers’ aangevuld. ‘Het is gewoon een vriendengroep geworden.
We schaatsen geen wedstrijden, maar werken aan onze
techniek; met zo min mogelijke inspanning zo goed mogelijk
resultaat behalen. Vier jaar geleden had ik nog wat zicht
met links. Maar dat oog ziet niks meer. Als ze me binnendoor
passeren…dat zie ik niet. Als ik naar links wil, dan moet ik
eigenlijk over rechts omkijken. Hopelijk gaat het komend
seizoen nog goed.’ Ook met zeewater heeft Jan wel wat.
Veertien jaar geleden heeft hij met Nelly -zijn vrouw- bij
Langevelderslag een jaar lang dagelijks in zee gezwommen.
‘We hadden zin in een uitdaging. Meestal zwommen we aan
het begin van de dag. Was het heel slecht weer, dan had je ’t
de rest van de dag enorm naar je zin. Want dan had je ’t ergste
van de dag al gehad!’ Hij zwemt niet meer dagelijks, maar
’s zomers wel vaak. ‘Ik denk dat ik straks nog even lekker ga.’
Ik ontkende mijn beperking
Jan ging met vrienden mee naar de LTS. ‘Maar ik was
natuurlijk totaal ongeschikt als hout- of metaalbewerker.
In de puberteit vond ik het moeilijk. Toen werd steeds
duidelijker dat er iets heel erg mis was. En dat ik heel veel
beroepen niet kon uitoefenen. Geen vrachtwagenchauffeur.
Geen postbode…Geen…’ Het is even stil. ‘In deze tijd
zou ik met een rugzakje naar de havo zijn gegaan, maar dat
bestond toen niet.’ En dus deed Jan het op zijn manier. Hij
volgde de leao, deed op zijn 21e via de LOI mavo-4 in drie
jaar en volgde mbo sociale dienstverlening. Jan kreeg een
uitkering en werkte daarnaast. Bijvoorbeeld bij vormingscentrum
De Mast in Noordwijkerhout en in de thuiszorg.
Rond zijn 30e liep hij vast, hij kreeg een burn-out. ‘Ik had
te lang boven mijn macht gewerkt en mijn beperking
bijna volledig ontkend. In ben in 1981 een jaar intern gaan
revalideren in Apeldoorn bij Visio het Loo Erf. Daar heb ik
geleerd dat ik een beperking mág hebben. Dat ík belangrijk
ben en moet vertrouwen op mijn eigenwaarde. Mijn aandoening
is niet mij vijand, daar moest ik anders naar leren
kijken. Sindsdien voelt het leven wel lichter.’
Van maatje naar mantelzorger
In Apeldoorn nam Jan de beslissing om sportmasseur te
worden. ‘In dat werk was ik niet heel sterk van mijn zicht
afhankelijk, het is sociaal werk én ik bleef in contact met
andere sporters. Ik heb hier aan huis gemasseerd, bij
verenigingen -zoals de Spartaan- en heb ook veel stoelmassages
gegeven. Dat deed ik bij bedrijven, ook via de
organisatie Chairman at Work. Heel leuk om te doen.
Inmiddels ben ik gepensioneerd en gestopt met masseren.
Maar voor vrienden maak ik nog wel een uitzondering.’
Jaren geleden stond Jan op de ZieZo-beurs in Utrecht met
stoelmassages. Even voor sluitingstijd wilde een vrouw
snel nog even op de stoel; dat was de start van een goede
vriendschap. ‘Antje heeft ook een oogaandoening. Samen
hebben we veel ondernomen; dagjes weg, reisjes, museumbezoek;
veel via de sociëteit voor blinden en slechtzienden.’
Helaas kreeg Antje dementie. ‘Toen ben ik van maatje
naar mantelzorger gepromoveerd.’ Hij lacht. ‘Hoe dat
werkt? Ze woont nog zelfstandig en wil eigenlijk geen hulp.
Dus hebben we een telefooncirkel met z’n tweetjes (grijns),
we bellen iedere dag. Krijg ik geen contact, dan kan haar
buurman even gaan kijken. Maar is het nodig, dan ga ik er
direct naartoe. Ik ga sowieso twee keer per week bij haar
langs in Zoetermeer.’
Hoe gaat dit aflopen?
Zo’n twee jaar geleden werd Nelly ernstig ziek, het bleek
longkanker. ‘Een verschrikkelijk beangstigende tijd.
Chemo, bestraling, operatie…Ze heeft meerdere keren op
de IC gelegen. Dat kon me echt aanvliegen. Je weet niet
hoe het afloopt... Ze kan geen 50 meter zonder rollator
lopen en in huis kan ze nog niet veel. Dus dat doe ik.
Koken, wassen, boodschappen…In en rond het huis weet
ik prima mijn weg te vinden. Als ik vrienden op straat
tegenkom, dan roepen ze vaak even hun naam. Dan weet
ik wie het is, al hoor ik dat meestal wel.’ Met Nelly gaat hij
er zo veel mogelijk op uit. ‘We gaan lopen buiten, dan zit zij
in de rolstoel. Of we gaan er met een duofiets op uit, van
Munnekeweij. Rondje Noordwijk, of naar het Panneland.
Of samen een biefstukje eten in de Ruigenhoek.’ Bij het
fietsen kijkt Nelly met hem mee. ‘Kunnen we nu?’ vraag ik
dan. Ja, dat ze meekijkt is voor ons zo vanzelfsprekend.’ Hij
is even stil. ‘Hoe het verder gaat, dat moeten we afwachten.
Maar ze is herstellende. Daar houden we ons aan vast.’
57