COLLECT België Maart 2024

Paul Cézanne, Rochers près des grottes au-dessus de Château-Noir, ca. 1904, olieverf op doek, 65,5 x 54,5 cm.
Parijs, Musée d'Orsay, inv. RF 1978 32. RMN-Grand Palais (Musée d'Orsay).
Musée d’Orsay toont
de rijkdom én de
tegenstrijdigheden
van de kunst die het
licht zag in de lente
van 1874.
Boulevard des Capucines. De Salon was
een reusachtig jaarlijks evenement en het
hoogtepunt van het seizoen, gedomineerd
door grote mythologische, religieuze en
historische schilderijen in een ‘gelikte’ stijl,
van kunstenaars als Gérôme en Mercié.
Men kon er niettemin ook nieuwe trends
ontdekken, meer in contact met het eigentijdse
leven. Deze vergelijking tussen de
‘onafhankelijken’ en de ‘academici’ maakt
de visuele schok veroorzaakt door de toen
gepresenteerde impressionistische werken
aanschouwelijk, maar nuanceert een en
ander ook door de schilderijen van naderbij
te bekijken en ze in de zeer diverse context
van hun tijd te plaatsen.
BEVRIJD VAN HET ACADEMISME
Het was immers in het van de creativiteit
bruisende Parijs van de tweede helft van
de 19e eeuw, onder het ultraconformistische
en al zieltogende Tweede Keizerrijk,
dat wat bekend zou worden als het impressionisme
het levenslicht zag. Aan het begin
van de jaren 1860 kwam een groep jonge
schilders bij elkaar om een nieuwe vorm
van schilderen te creëren, bevrijd van de al
te streng geachte regels van de Academie.
Ze heetten Edgar Degas, Claude Monet,
Auguste Renoir, Camille Pissarro, Paul
Cézanne en Berthe Morisot en werkten in
privéateliers, waar ze stukken vrijer konden
schilderen dan in de École des Beaux-Arts.
Monet spoorde hen zelfs aan nog méér
creatieve vrijheid aan de dag te leggen. Hij
werd zelf beïnvloed door het oeuvre van
Eugène Boudin en het schilderen in de vrije
natuur, naar het voorbeeld van de leden
van de School van Barbizon, die toen reeds
speelden met het licht en atmosferische effecten.
Dus zette Monet zijn jonge collega’s
ertoe aan het atelier te verlaten en in de
openlucht te gaan schilderen.
Hoewel ze konden rekenen op de steun van
hun oudere collega Edouard Manet, die
zich al had bevrijd van het academisme,
werden ze niet bijster geapprecieerd door
het grote publiek. Hun werd, geheel vanzelfsprekend,
de toegang tot de officiële
Salon geweigerd. Allen beweerden volgelingen
van Monet te zijn, en dus pakten ze uit
met een eigen tentoonstelling, bezocht en
bespot door Louis Leroy, een kunstcriticus
die in zijn vrije tijd zelf ook schilderde. Op
25 april 1874 verscheen een artikel van hem
in Le Charivari, onder de titel L’Exposition
des Impressionnistes, afgeleid van de titel
van een schilderij van Monet, te zien op
de tentoonstelling, Impression, soleil levant
(1872). Leroys kritiek op de werken die hij
had gezien, en op dit schilderij in het bijzonder,
was dat het slechts een ‘impressie’
was, een schets, een onvoltooid schilderij.
Met het nodige sarcasme schreef hij: “Impression,
een indruk, ik wist het. Ik dacht al
bij mezelf: omdat ik onder de indruk ben,
moet er wel een zekere indruk van uitgaan
... En wat een vrijheid, hoe vlotjes gepenseeld!
Behangpapier in zijn embryonale
staat is nog mooier dan dit zeegezicht!”
Hoe ongevoelig kun je zijn voor nieuwigheden?
Grappig genoeg gaf Leroy de
nieuwe artistieke beweging zo ongewild
haar naam: het impressionisme. De Franse
schrijver Emile Zola, die eerder al Manet
had gesteund, nam ook nu de pen ter
hand, om de jonge groep te verdedigen.
Het resultaat was dat de impressionisten
tot in 1886 zeven keer samen werk zouden
tentoonstellen.
34