COLLECT België Maart 2024

Jef Verheyen, collectie FOMU Antwerpen. © SABAM
Belgium 2024. Foto: Filip Tas.
is wonderbaar midden
in het licht van de
opgaande zon te staan
“Het
en te beseffen dat er op
dit ogenblik nog anderen zijn die hetzelfde
ondergaan”, schreef de kunstenaar in 1977.
Het is een fragment uit de catalogus bij
zijn retrospectief in 1979 in het Paleis voor
Schone Kunsten in Brussel. Onder deze
tekst staat ‘Jef Verheyen’ en daaronder ‘le
peintre flamant’. Met een ‘t’. Zo ondertekende
hij dikwijls brieven en teksten.
Zinspelend op ‘Vlaams’, maar hij maakte
er ‘vlammend’ van. Het slaat op de kleuren
in zijn werk, maar waarschijnlijk ook op
zijn temperament. Naar verluidt kon hij
vlammend discussiëren.
Het gloeiende roze in het schilderij Brazilië
of etherische werken die een gevoel van
oneindigheid geven, een immense leegte:
het oeuvre van Verheyen biedt belevingen
aan van licht tot donker, van zwart, groen,
blauw, rood, in het ganse spectrum van
kleuren. Laag na laag na laag geschilderd
tot in de subtielste nuances. Zoals in de
glacistechniek van Jan van Eyck, maar met
matte verf. Jef Verheyen koppelde vernieuwing
aan de Vlaamse schilderkunsttraditie
en meesters als Botticelli en Vermeer. Zijn
Lichtkathedralen refereren aan de gotiek
en zijn tondo’s aan de renaissance.
De tentoonstelling Jef Verheyen. Venster op
het oneindige in Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten Antwerpen is het resultaat
van jarenlang onderzoek. Annelien De
Jef Verheyen, De grote Pan, 1963-64/1976, polyvinyl op geperst hout, 193 x 166 cm. Collectie KMSKB,
Brussel. © SABAM Belgium 2024. Foto: J. Geleyns.
Troij van het M HKA-team verdiepte zich
in het archief van Verheyen en belichtte
daarbij de nieuwe ruimtebeleving die hij
voorstelde. Zijn experimentele zoektocht
blijft relevant. Daarom wordt de internationale
context niet alleen getoond met
werk van voorgangers en tijdgenoten,
maar ook van de hedendaagse kunstenaars
Carla Arocha & Stéphane Schraenen,
Ann Veronica Janssens, Kimsooja en
Pieter Vermeersch.
VIBRATIE VAN KLEUR
‘Zien is met de ogen voelen.’ Bij het veelgeciteerde
motto van Jef Verheyen wordt
vaak gewezen op de visuele handicap
waarmee hij werd geboren en die later
werd verholpen. In zijn manifest Essentialisme
(1957-1959) proclameerde hij dat het
schilderij moet loskomen van de materie.
Beweging is ‘vibratie ter plekke’, een
immateriële vibratie van de kleur binnen
het oppervlak van het schilderij zelf om
zo een grenzeloze, dimensieloze ruimte te
Jef Verheyen koppelde
vernieuwing
aan de Vlaamse
schilderkunsttraditie
en meesters als
Botticelli en Vermeer.
creëren. Een paar decennia later vond hij
essentialisme nog altijd de beste term voor
zijn schilderkunst, getuige zijn uitspraak:
“Essentialisme is het ritme van het leven.”
De jonge Verheyen werkte eerst met keramiek.
“Ik trachtte zowel in mijn keramiek
als in mijn schilderijen een soort ‘essentie'
te bereiken”, schreef hij. Het thema van
oneindigheid verscheen al rond 1956 in
zijn schilderijen en ook het thema van de
leegte hield hem bezig. De hoofdthema’s
61