COLLECT België Maart 2024

Wanneer Madeleine Spilliaert
ging wandelen met haar
vader, vroeg die haar altijd
om niet te praten, omdat hij
naar eigen zeggen ‘met zijn ogen werkte’.
Bij deze kunstenaar lag de focus volledig op
het innerlijke. Léon Spilliaert (1881-1946)
schilderde nooit landschappen buitenshuis.
In zijn atelier, niet zelden aan zijn
keukentafel, verbeeldde hij wat hij had gezien
of gevoeld. Hij liet een indrukwekkend
oeuvre na, tussen de vier- en de vijfduizend
werken, vrijwel uitsluitend op papier.
De Oostendse kunstenaar was een autodidact,
al had hij wel korte tijd les gevolgd aan
de kunstschool in Brugge. Hij ontwikkelde
een heel eigen techniek, waarbij hij gewassen
Oost-Indische inkt combineerde met
waterverf. Met die techniek creëerde hij
zijn mooiste zeegezichten, landschappen,
interieurs en zelfportretten, die iets zonderlings
hebben, soms op het verontrustende
af. Spilliaert was geboeid door literatuur
en filosofie. Hij was bevriend met Emile
Verhaeren, verkocht verschillende tekeningen
aan Stefan Zweig en maakte illustraties
voor Maurice Maeterlinck. Hij leefde voor
zijn kunst en heeft nooit een ander beroep
uitgeoefend. De verkoop van schilderijen en
tekeningen bracht voldoende brood op de
plank om zijn gezin een comfortabel leven
te bieden, maar ook niet meer dan dat.
Galeriehouder Edouard Derom: “Aangezien
hij geen al te fijne neus voor zaken had, verkocht
hij zijn werken soms te snel. Gelukkig
kreeg hij veel steun van vrienden, die zijn
werk ten zeerste waardeerden en geregeld
tekeningen van hem kochten.”
Spilliaert stelde werk tentoon in verschillende
galeries in Brussel én Parijs. Hij
genoot erkenning van zowel collega’s als
culturele instellingen. In 1920 presenteerde
hij zelfs werk op de Biënnale van Venetië.
EEN OVERGANGSFIGUUR
Buiten het artistieke milieu kwam de
erkenning er pas langzaam. In zijn beginjaren
werd Spilliaert geassocieerd met de
symbolistische beweging, maar ook met
het Vlaamse expressionisme. Bekijken we
zijn oeuvre door een hedendaagse bril, dan
kun je er een voorloper van het surrealisme
in zien. Sommige van zijn radicalere, uiterst
vereenvoudigde landschappen zijn een voorafspiegeling
van de geometrische abstractie
en het minimalisme. “We hebben nog vaak
de neiging Spilliaert te zien als een kunstenaar
van de 19e eeuw, terwijl hij voor mij een
schoolvoorbeeld is van een kunstenaar die
een brug slaat tussen de 19e en de 20e eeuw”,
zegt galeriehouder Noémie Goldman. “Zijn
band met de 20e eeuw is zeer belangrijk.
Men heeft vaak de neiging dat te vergeten of
te onderschatten. Hij is echt een overgangsfiguur
die de deur van de verbeelding wijd
openzette en zo een bron van inspiratie voor
de avant-garde van de 20e eeuw werd.”
Na zijn dood, in 1946, zou Madeleine zich
hard inspannen om het oeuvre van haar
vader de verdiende erkenning te bezorgen.
Aangezien hij niets weggooide, had ze nog
een groot aantal werken in huis, bewaard
in laden. Ze nodigde prominenten uit
de kunstwereld uit, zoals Jean Coquelet,
directeur van het Museum van Elsene, en
Francine-Claire Legrand van de Koninklijke
Musea voor Schone Kunsten. Die zouden
de eerste overzichtstentoonstellingen over
Léon Spilliaert organiseren en hem zo
bekend maken bij een breder publiek. Elke
grote tentoonstelling leidde tot meer erkenning.
Vanaf de jaren 80 zou die erkenning
langzaam maar zeker groeien. Patrick Der-
Spilliaert liet tussen de 4000 en 5000 werken na,
vrijwel uitsluitend op papier.
Léon Spilliaert, Grijze boomstammen, 1944, aquarel, Oost-Indische inkt en pen op papier J.B. Green & son,
61 x 49,4 cm. © Patrick Derom Gallery.
57