COLLECT België Maart 2024

De eenhoorn
Een zweem van maagdelijkheid
Westerlingen zijn sinds de
Middeleeuwen gefascineerd door de
eenhoorn, tegenwoordig ook zeer
geliefd in de vorm van speelgoed.
De eenhoorn wordt menige deugd
toegedicht, maar de symboliek ervan
blijft onduidelijk. Wild en tegelijk
zachtaardig. De eenhoorn blijft de
populairste van alle fabeldieren.
TEKST: ANNE HUSTACHE
Omstreeks het 4e millennium v.Chr. verscheen
in de Indusvallei (in het huidige
Pakistan) een dier met één hoorn. In het
Westen is de eenhoorn geen mythologisch
wezen, zoals het paard Pegasus, maar een
denkbeeldig dier, geboren uit de verslagen
van reizigers, van wie sommigen misschien
neushoorns, antilopen of zelfs narwallen
hadden gezien. Griekse schrijvers als Ctesias
(eind 5e, begin 4e eeuw v.Chr.) beweerden
dat de eenhoorn écht bestond. Datzelfde
geloof leidde ertoe dat hij vanaf de Middeleeuwen
werd opgenomen in bestiaria
en dat afbeeldingen ervan hun weg vonden
naar de wereld van de miniaturen.
Men dichtte het dier diverse krachten toe.
Zo was het een symbool van zuiverheid
en herkende het de geur van maagdelijkheid.
Zijn hoorn werd verondersteld een
antidotum tegen gif te zijn en een remedie
tegen alle ziekten. Tot in de 19e eeuw werd
er gediscussieerd of dit dier nu al dan niet
bestond, niet alleen door excentriekelingen,
maar ook door theologen, artsen, naturalisten
en alchemisten. De eenhoorn prikkelde
de wetenschappers tot nadenken, terwijl
afbeeldingen ervan zo’n beetje overal te zien
waren. De eenhoorn kreeg een wisselende
rol toebedeeld. Sommigen introduceerden
dit heel aparte paard in de wereld van de
alchemie. De Duitse kunstenaar Albrecht
Dürer stelde de eenhoorn dan weer voor als
een dol dier. Eeuwen later zou Salvador Dalí
de erotische uitstraling ervan benadrukken.
Tegenwoordig hoort de eenhoorn thuis in
een sprookjeswereld en is hij een van de favoriete
magische dieren van kleine meisjes.
BEZOEKEN
Unicorn
30-03 t/m 22-09
Perth Museum
Perth (Schotland)
www.perthmuseum.co.uk
Een galant tafereel
1325-1350
Kistje, Parijs, olifantenivoor, metaal, 8 x 21x 13 cm. Londen, The British Museum, inv. 1856,0623.166.
De ivoren wanden van dit kostbare kistje
zijn versierd met taferelen ontleend aan
het hoofse leven. Zo zien we de Fontein der
jeugd, het personage van Lancelot en de
opvoeding van een prins. Op de zijkant zijn
twee middeleeuwse legenden uitgebeeld:
links Aristoteles, die zich laat vernederen
door Phyllis met Alexander de Grote als getuige,
en anderzijds een jager naderend tot
een jong meisje dat een eenhoorn omhelst.
Dit soort tafereel is sinds de Middeleeuwen
het meest te zien in de eenhoorniconografie:
de eenhoorn, een wild en opstandig
dier dat in de bossen leeft, laat zich niet
makkelijk vangen door jagers. Die weten
dat het dier de geur van maagdelijkheid kan
waarnemen en vragen dus een jonge maagd
in het bos te gaan zitten. De eenhoorn
wordt zo aangelokt en vlijt zich dan tegen
het meisje. Zo kan de jager, die daar vlakbij
op de loer ligt, het dier vangen.
46