rus: synd og salighet - Fortid

74 bokomtaler
«Gleden, sorgen, menneskene og fellesskapet»
astri riddervold
Drikkeskikker:
Nordmenns drikkevaner gjennom 1000 år
Cappelen Damm, 2009
Astri Riddervold er rekna for å vere ein
av nestorane når det gjeld formidling
og bevaring av norske mattradisjonar
og norsk matkultur. Kjemikaren og
etnologen Riddervold har i ei årrekkje
skrive artiklar og bøker om mat som
tradisjon, handverk og føde, og har
motteke fleire prisar for arbeidet sitt.
Drikkeskikker ein er del av Cappelen
Damms bokserie «Levende norske
tradisjoner», ein serie der Riddervolds
namn også er å finne på ytterlegare to
bind: Rakfisk og Konservering av mat.
Undertittelen til Drikkeskikker: Nordmenns
drikkevaner gjennom 1000 år,
gjev varsel om eit ambisiøs og omfattande
prosjekt. Heile eitt tusen år
med tradisjon og kultur skal skildrast
og gjerast greie for. Det vert dermed
som noko oppsiktsvekkjande at boka i
alt består av skarve 134 sider. På desse
134 sidene er det i tillegg gjeve plass
til illustrasjonar som er så mange i
talet at dei tek opp om lag halvparten
av bokas sider. Illustrasjonane er
i all hovudsak flotte og velvalde og
gjev boka eit visuelt ytre som lesaren
med stort sannsyn vil finne glede og
underhalding i, men samstundes vert
det påfallande liten plass att til tekst.
Boka tek til med kapitlet «En enkel
historisk ramme». Kva kapitlet tek
sikte på å teikne eit historisk rammeverk
rundt er imidlertid noko uklart.
Me får her kjennskap til opphavet til
den norske ernæringsforskinga: Nemleg
ein krangel om det tradisjonelle
norske kosthaldets verdi mellom Peter
Christian Asbjørnsen og Eilert Sundt.
Deretter får me vite at norske mattradisjonar
er handsama i andre bind
av denne bokserien og at det i denne
boka er drikk og skikk som skal visast
merksemd. Riddervold strekar så under
at drikke kan vere både føde, sosialt
symbol og ritual. Me får også vite
at det har eksistert eit skilje i høve til
norske drikkeskikkar mellom Nord-
og Sør-Norge, by og land og embetsmann
og bonde. Kjelder til kunnskap
om drikkeskikk vert også lista opp
her i denne «enkle historiske ramma».
Sagaane, topografiske skildringar,
lyrikk, legen Fredrik Grøns store avhandlingar
om norsk mattradisjon på
1500-talet frå 1926 og 1946, samt eit
stort spørjelistemateriale, vert her lagt
fram for å vere kjelder som saman skal
kunne danne ei forståing for 1000 år
med drikkeskikk.
At dette kapitlet har fått tittelen «En
enkel historisk ramme» slår meg som
litt merkeleg ettersom det ikkje inneheld
noko synleg forsøk på å teikne
opp noko som helst form for tidslinje.
Noko av forklaringa til dette kan kanskje
liggje i at boka er skriven av ein
forfattar som til tider verkar å ha eit
noko laussluppent forhold til tid og
tidsfesting generelt. Etter kvart som
ein les seg framover i teksten møter
ein nemleg titt og ofte på merkelappar
som «gammeltiden», «det gamle
samfunn» og «i gammel tid», utan at
det gjev seg av seg sjølv kva tid denne
gamle tida fann stad.
Forfattarens forhold til kjeldemateriale
er også verd ein liten kommentar.
Forutan kjeldepresentasjonen i
bokas opningskapittel, vert det også
i bokas fjerde kapittel, «Ølet, brennevinet
og folketroen», gjort greie for
forfattarens kjelder. Her vert verka til
«[t]o moderne forskere, professor Jørn
Sandnes og Bjørn Qviller», høvesvis
Kniven, ølet og æren og Rusens historie,
lagt fram for å vere blant kapitelets
sentrale kjelder (s. 35). Det er sjølvsagt
ikkje noko problem i seg sjølv at Riddervold
byggjer på sekundærlitteratur
i framstillinga si. Det som imidlertid
vert litt problematisk er det at ho ikkje
opererer med eit avklart skilje mellom
sekundær- og primærlitteratur, men
heller kallar alt under same nemning,
nemleg kjelder. Ettersom teksten er
fri for litteratur- og kjeldehenvisning
i form av fotnotar eller liknande, vert
det dermed opp til lesaren å gjette vilkårleg
på om opplysingane i teksten
stammar frå Riddervolds tolking av
primærlitteratur eller om dei er henta
frå andre forskarar sine arbeid. Også
her gjer forvørig forfattarens noko
lauserivne forhold til tid og historiefaglege
omgrep seg gjeldande, ved at
ho viser til Sandnes og Quiller som
moderne forskarar utan å gjere vidare
greie for kva som meinast med dette.
Etter opningskapitlet følgjer eit oversiktskapittel
ved tittel «Nordmenns
drikk i gammel [mi utheving] skikk».
Her vert me tekne med på ei rask ferd
gjennom 1000 år med ulike former
for drikke og drikkeskikk. Etter innhaldet
å dømme skulle ein dermed
tru at det var dette kapitlet som burde
fått tittelen «En enkel historisk ramme».
I bokas tredje kapittel, «Hva har
vi drukket gjennom tidene», skildrar
Riddervold ulike typar tradisjonell
drikke og her er særleg avsnitta som er
via til ulike former for mjølkedrikke
morosam lesing. Vidare følgjer det
allereie nemnte kapittel fire, «Ølet,
brennevinet og folketroen», før forfattaren
tek føre seg 1700- og 1800-talets
drikkeskikk i to omgongar. Deretter
følgjer eit kapittel som gjengjev
nær på 50 drikkeviser med tekst,