Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag

lysningar i lokale kjelder, men vi har årstala og kan finna ut kva som
hende elles i landet, og i grannelanda (2,3). I samband med krigar og
feltliv herjar epidemiar. Ofte strauk det med fleire av sjukdom enn på
slagmarka. Dette var urolege tider. Ute i Europa hadde vi sjuårskrigen
(1756–63). At det vart nemnt «en Art af Pest» seier oss neppe så mykje,
for det var ikkje uvanleg å kalle farlege epidemiar «pest» eller «pestilentse»
utan at ein hadde med eigentlege pestsjukdomar å gjera.
Viktigare er det truleg når Munthe brukar nemninga «Landfarsot». Det
kan nok liggja i ordet at det var ein vidfemnd epidemi, men elles «er
ofte «landsfarsott-» det for tyfus gjengse navn», skriv Fr. Grøn (2). Og
alvorleg tyfusepidemi er det skrive om iallfall i 1763, og då i første rekke
nettopp blant marinesoldatar, slik tilfellet var hos oss. Om flekktyfusen
skriv Pontoppidan (4): «Landfarsoet er det Navn, Bonden giver en
Slags hidsig febrilsk Sygdom, hvilken dog kommer sielden, men da er
smitsom og farer Egnen omkring, hvoraf den har sit Navn. -- saadan
Contagion, som den Soldaterne faa, naar de staae lenge i et fugtig Leyer.
Den er heftig og piinaktig, dræber endeel, og de, som overleve, cureres
ved Naturens egen Hielp af Guds Naade, da man intet Middel veed derimod».
Men dysenteri var også ein krigssjukdom, og vi les om epidemiar
av denne «blodgang» i Noreg i 1763, og den kom heim med norske
troppar som hadde vore utkommandert til Holstein. Vi reknar derfor
med at det er anten tyfus eller dysenteriepidemiar Munthe omtalar i sine
rapportar, iallfall i 1762–63. Men heilt sikkert er det ikkje mogeleg å
seia dette.
Usikre kjelder
Ein sjukdom kjenner ein att på symptoma. Men opplysningar om desse
manglar oftast i dei lokale kjelder. Det som ein kan finna er diagnosar,
men desse er gjerne uklare, ofte også feil og misvisande. Det skal her
nemnast at på den tid som er omtala fanst det ingen lækjar mellom
Bergen og Trondheim. Slik var det fram til 1784, då vi fekk landsfysici
og amtsfysici. Desse hadde eit heilt amt til distrikt. Først i 1799 fekk vi
vår distriktschirurgus, men han hadde stort distrikt å nå over: Molde,
Bolsø, Bud, Akerø, Frænen, Sandø, Vestnes (Ytre Romsdal distrikt).
Først i 1914 fekk vi Bud som eige lækjardistrikt, og Rambech som distriktslækjar.
Farlege farsotter i gamal tid 13