Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag

Sjukdomar og helsetilhøve
Helsetilstanden
Fattigdom og dårleg kosthald gjekk ut over ernæringstilstanden og gav
grorbotn for sjukdom. Tronge bustader og dårleg hygiene gjorde at infeksjonar
og epidemiar spreidde seg fort. Folket mangla opplysing om
verksame helsetiltak som kunne verna mot feilernæring og smitte. Ein
milepel var det då ein i 1860 fekk lova om «Sundhedscommissioner»,
det vil seia helseråda. Kommunane fekk no sine eigne føresegner om
helsetiltak. Dei to hovudoppgåvene for helseråda vart på den eine sida
oppsyn med hygienetilhøva når det galdt drikkevatn, næringsmedel, avfall.
På den andre sida var det infeksjonsforebyggjande arbeid (4).
Spedbarndød vert brukt som indikator på helsetilstanden i eit samfunn. I
åra 1876–1880 var tala for spedbarnsdød 10,1%. Frå 1975 har tala
svinga rundt 0,8% (5). Talet på dødsfall hos eldre barn vart også sterkt
redusert. At levealderen har auka med 25 år berre sidan århundreskiftet
(6) er også noko å ta med.
Infeksjonssjukdomar og epidemiar
Langt inn i vårt hundreår var det infeksjonssjukdomar som rådde grunnen.
Først i tida etter 2. verdskrigen er dette biletet endra. Men også
epidemiane har vore i skifting. Sjukdomar kjem og går.
For 150 år sidan var mange av dei gamle plagene gått over i soga.
Pestepidemiane høyrde fortida til. Flekktyfus var det stort sett slutt på.
Kolera hadde det ikkje vore på våre kantar. Dysenteri, «blodgang», hadde
mest høyrt krigs- og krisetider til. Skjørbuk og beri-beri var det også
mindre av. Dei mystiske radesjukeepidemiane byrja å gje seg i
1820–1830-åra (7).
Men trugande sjukdomar var det nok av framleis. Lepra (spillsjuka)
var det enno noko av hos oss. Reknes hospital var leprosarium heilt fram
til 1897, då det gjekk over til å verta sanatorium for tuberkulose. Etter at
Reknes vart stengt for leprapasientar, vart ein del slike sendt til
Reitgjerdet pleiestiftelse i Trondheim. «Den norske spedalskelov» vart
sett ut i livet i 1885. Etter det gjekk det pent attende med lepraen. Den
siste leprapasient vi veit om her frå distriktet døydde i Bud i 1915 (8).
Koppar, variola, var ein frykta sjukdom medan den herja. På 1700talet
var det fleire koppeepidemiar i Romsdalsbygdene. I 1871 viser
34 Fræna kommune 150 år (1837–1987). Jubileumsskrift