Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag

Langt attende er det derfor vanskeleg å seia sikkert kva dødsårsakene
var. I kyrkjebøker og lensmannsprotokollar (5,6) finn vi rubrikk for diagnosar
ved dødsfall. For kyrkjebøkene gjeld dette nesten til midten av
førre hundreår, men den første tida galdt det berre for «Død af smitsom
Sygdom eller ved ulykkelig Hændelse». I dødsprotokollane frå Vaagøy
lensmannsdistrikt har eg ikkje hatt nytte av diagnoserubrikken lengre attende
enn til 1906. Ofte er denne rubrikk ikkje utfylt eller merka
«ukjent». Hyppig diagnose er «alderdomssvaghet», og bak denne nemninga
kan svært mange sjukdomar løyna seg. Tala er i alle høve minstetal,
men det er vel grunn til å tru at i epidemitider vart diagnosen oppførd.
Ein periode står det i kyrkjebøkene berre «død av sykdom». Noko
nyttig opplysning gav det også, for langtfrå alle døydde på sotteseng då
heller. Trafikkulykker var dei ikkje plaga av, og vald var sjeldan.
Derimot var drukning vanleg. Ikkje få gonger ser vi at heile båtlag
«blei» på sjøen. At nokon tok sitt eige liv hende også.
Dei mest pålitelege lokale kjeldene er medisinalrapportane frå
distriktslækjarane (7,8), som også var gode då distriktet var heile ytre
Romsdal. I protokollane frå helseråda (sundhedskomisjonerne) er det
også nyttige ting å finna ei stund attende (9). Ei rekkje andre kjelder har
vore til hjelp.
Svartedauden
Dette er den eldste, men også mest skræmande av kjende farsotter i vår
soge. Den vart også kalla mannedauen, digerdauen eller sotta. Det var
ein byllepest, valda av pestbasillen, men kunne også arta seg som lungepest.
Den herja blant rotter, og med lopper vart den overførd til menneska
(10). Pesten kom frå Kina, og etter karavanevegane nådde den
Konstantinopel i 1347. Til Noreg kom den i august 1349 med ei kogge
frå England. Skipet kom til Bergen, og heile mannskapet var døde eller
døydde like etter i hamn. Pesten spreidde seg fort. Den tok livet av
mellom 1/2 og 2/3 av folket i landet.
Det ser ikkje ut til å ha vore skrive noko særleg lokalt om svartedauden
i Romsdal, men den har nok spreidd gru og sorg her i bygdene som
andre stader der den for fram. Om vi finn lite skriftleg om sjølve sjukdomen
herifrå, veit vi litt om verknadene, i form av nedlagde gardar
(øydegardar) og dårlege økonorniske kår (11). Det ser ut som pesten
14 Gammalt frå Fræna 1984