Melike Gökcan TÜRKDOĞAN - e-Kitap - Kültür ve Turizm Bakanlığı

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
156
3.YUSUF U ZÜLEYHA MESNEVİLERİNDE TEMALAR
3.1. Rüya
Gerek Kur’an ve Kitab-ı Mukaddes’de yer alan “Yusuf” kıssasında gerekse tüm
Yusuf u Züleyha hikâyelerinde ‘rüya’ ve kaderin tecellisi birbiriyle ilişkili olarak tüm
hikâyeyi kuşatan bir ‘leit-motif’ dir.
İncelenen tüm “Yusuf u Züleyha” mesnevilerinde, rüyalar, kaderin seyrini
belirleyen, insanları bir durumdan bir duruma getiren itici güç olmaları ve dolayısıyla
vaka oluşumunda etkileyici-belirleyici fonksiyonları sebebiyle hikâyenin kilit
noktalarıdır.
Kutsal kitaplardaki anlatıdan ve mesnevilerde oluşturulan tablodan çıkarılabilecek
bir diğer yargı, rüya yorumunun dönemin geçerli ilimlerinden biri olduğudur. Bilhassa
eski Mısır’da rüya yorumunun oldukça itibar gören bir ilim olduğu anlaşılmaktadır. Bu
bilgi Tevrat’ın ifadelerinden de çıkarılabilir. Kâhinler hükümdarın sağ koludur. Yusuf,
sultanın en güvendiği adam olunca da baş kâhin Potifera’nın kızı Asenat’la
evlendirilerek ödüllendirilir. Yusuf’un rüya yorumu sayesinde zindandan kurtulup,
“aziz” unvanına layık görüldüğü açıklandığına göre Kur’an da bu bilgiyi teyit
etmektedir. Mesneviler de de hükümdardan tacire, Yusuf’un kardeşlerinden Züleyha’ya
kadar pek çok kişi gördüğü rüyanın yorumuna göre hareket etmekte, hayatını buna göre
tanzim edebilmektedir.
Mesnevilerin çoğu özetleme tekniğiyle sunulan bir girişten sonra, Yusuf’un güneş,
ay ve yıldızları kendisine secde ederken gördüğü rüyayla başlar. Bu rüya, ağabeylerinin
onun için hissettikleri kıskançlığı su üstüne çıkaran ve aleyhinde karar vermelerini
sağlayan tetikleyici unsurdur. Bu vakayı takip eden gelişmeler Yusuf’un olduğu kadar
Züleyha’nın hayatını belirleyen ve hatta geniş planda düşünülürse tüm Mısır ve civar
ülkelerin kaderinde etkili olan olaylar zincirinin oluşmasında temel etkendir. İncelenen
mesneviler içinde sadece Kemal Paşazade mesnevisi Züleyha’nın rüyasıyla başlar.
Oluşturulan vaka zincirinin bağlayıcı unsuru Züleyha’nın rüyasında âşık olmasıdır. Tüm
olaylar bu çekirdek etrafında şekillenir.
Mesnevilerde vaka çekirdeklerini teşkil eden rüyalar şu şekilde sıralanabilir: