Melike Gökcan TÜRKDOĞAN - e-Kitap - Kültür ve Turizm Bakanlığı

79
Mesneviler söz konusu olunca, oluşturulan itibari âlem stilizedir. Evlerin
cennetteki saraylara, bahçelerin cennet bahçelerine benzetildiği idealize mekânlarıyla aynı
zamanda da ütopiktir. Burada canlandırmak değil, tasvir etmek söz konusudur.
Tasvirlerde kullanılan “benzetilen”in de mükemmel olması esastır. Zira mesnevilerde
tahkiyenin tüm unsurları gibi mekân da simgesel anlamlar yüklenmiştir ve bu simgesel
matris, Aktaş’ın tabiriyle “minyatür” bir yapı oluşturur. Burada yer alması gereken tüm
dekoratif unsurlar bellidir. Söz konusu mekân hangi coğrafyaya ait olursa olsun,
belirleyici çizgileri itibarıyla aynı ideal dünyayı yansıtır.
“Roman öncesi anlatılarda mekân, hemen tamamiyle muhayyeldir ve mekâna
kazandırılan anlam ve işlev olayların sahnesi olmanın ötesinde değildir. Hikâyeci mekânı
ve mekânı donatan eşyaları /nesneleri, “teşhis” etme yoluyla canlandırır. Canlandırılan,
daha doğrusu çizilen mekânın gerçek dünyada bir benzerinin bulunup bulunmaması pek
önemli değildir. Aslında, bunu çizmek ve canlandırmaktan çok ‘stilize etmek’ biçiminde
düşünmek daha uygundur.” 185
Mesnevilerde sanatkâr, mutlak iyi- ideal mekânlar için ve mutlak kötü, korkutucu,
çirkin mekânlar için geliştirilen bu stilize, simgesel dili olayların iyi/ kötü seyrine,
kahramanların iyi /kötü hallerine simetrik veya karşıt olarak ve birbirini bütünler tarzda
kullanır.
2.3.1.Yusuf u Züleyha Mesnevilerinin Mekân Bakımından İncelenmesi
İncelenen mesnevilerinde mekânın kullanımını, coğrafi mekânlar: Memleket,
şehir, beldeler; dış mekânlar: bağ, bahçe, çöl, sahra; hayali/ ütopik mekânlar: Nablus,
Askalan, Bisan, Ariş (ahalisi peri olan şehir); iç mekânlar: saray, köşk, kasır, kulübe
olarak belirlemek mümkündür.
Coğrafi mekân olarak vaka Kenan ilinde başlar, kervanın yol boyu geçtiği şehir ve
beldeler sayılır hikâye vakasının büyük kısmı Mısır’da zuhur eder. Bir de Züleyha’nın
memleketi olan Mağrip ülkesi söz konusu edilir.
Mesnevileri mekânın kullanımı açısından şu şekilde bölümlere ayırarak
incelemek mümkündür:
1-Vaka zincirinin teşekkülünde Yakup’un doğumu başlangıç alınan H.Hamdi ve
T. Yahya mesnevilerinde kullanılan mekânlar: Coğrafi olarak, Mekke, Kenan ve Şam; iç
185 Tekin, age., 134