KUR’AN’I ANLAMAK

tarzlarının asıl sebebi de budur. İslam alimleri,
kendi rûhî-manevî hayatlarına göre, içinde bulundukları
hal ve makama göre tasavvufu tarif
etmişlerdir.
Sûfî ve Tasavvuf kelimelerinin kökü
TASAVVUF
Ali HAYDAR
Tasavvuf tarih boyunca üzerinde çok konuşulan
konulardan biri olmuştur. Her ilim dalı,
her ilim adamı olumlu veya olumsuz tasavvuf
ve tarikatler hakkında yorum yapmış, görüş
beyan etmiştir. Bir kısmı semboller, remizlerle,
aşklı meşkli söylemlerle tasavvufu bir muammaya
dönüştürürken, bir kısmı da tasavvufun
kaynağını İslâm dışı gösterip, İslam inanç
ve hukukuna aykırılıkla, hatta şirkle suçlamıştır.
Bu yazı dizisinde Kur’an-ı Kerim ve hadisler
ışığında, tasavvufun doğuşu, tarihi, tarih boyunca
tasavvuf müktesebatı, bu ilmi hayatlarıyla
anlatan geçmişte ve günümüzdeki ehlinin
ifadeleriyle, itidal üzere anlatılacaktır. Tevfik
Allah’tandır.
Tasavvufun tanımını yaparken “zaahirî ilim”
değil, “batınî bir ilim” olduğunu, “ruhî-tecrübe”,
gönle doğan ilham ve keşiflerle dolu olduğunu,
tekrarlanabilir veya deneyi yapılabilen
“müspet ilim” olmadığını hatırlatmamız gerekir.
Bu özelliğinden dolayı tasavvuf için; “kal
ilmi” değil, “hal ilmi” denir. Onu tanımanın en
sağlam ve gerçekçi yolu, onu tanımlarda aramaktan
ziyade fiilen yaşamaktan ve yaşayanların
tecrübelerini paylaşmaktan geçer. İşte tasavvuf
hakkında konuşurken bu incelikleri dikkate
almamız gerekmektedir. Tasavvuf kitaplarında
rastladığımız farklı anlatımlar ve izah
Sûfî ve tasavvuf kelimeleri Kur’ân ve
hadîslerde zikredilmediği gibi, sahâbe ve
tâbiîn devrinde bilinen kavramlar da değildir.
Rasulullah (s.a.s.) devrine yetişen ve O’nu
görme bahtiyarlığına eren kimselere “sahâbî”
adı verildiğinden o dönemde zühd ve takvâ
ile temâyüz eden şahsiyetlere bir başka ad
verilmesine ihtiyaç duyulmamıştır. Sahabelere
yetişen ikinci nesle de “tâbiîn” dendiğinden
bu isimle anılmak onlara şeref olarak kâfiydi.
“Tebe-i tâbiîn” döneminde iyice genişleyen
İslâm dünyâsında refah seviyesi yükseldikçe
halkın ibâdet ve zühd konularına yönelenlerine
yeni bir takım adlar verilmeye başlandı. Bu
adlar arasında en yaygın olanları âbid, zâhid,
nâsik, bekkâ gibi isimlerdi. Bunların arkasından
hicrî II. asrın ortalarından sonra kullanılmaya
başlayan ve giderek yaygınlaşan kavram
ise “sûfî” kavramıdır. İlk defa “sûfî” lakabıyla
anılan zât, bir rivâyete göre Câbir b. Hayyân
(ö.150/767), bir başka rivâyete göre ise Ebû
Hâşim’dir. Her ikisi de Kûfe’li olan bu zâtların
durumları nazar-ı i’tibâra alındığında “sûfî”
kavramının önce Kûfe ve Basra’da ortaya çıktığı
söylenebilir.
Sûfî ve tasavvuf kelimelerinin hangi kökten
geldiği konusu ihtilaflıdır. Kuşeyrî ve Hucvirî gibi
bâzı müellifler bu kelimenin Arapça herhangi
bir kelimeden türemiş olmadığını, olsa olsa
câmid bir lakap olabileceğini belirtmektedirler.
Sûfî ve tasavvuf kelimelerinin Arapça bir kökü
bulunduğunu öne sürenler ise bir kelime
üzerinde ittifak edemeyerek değişik görüşler
öne sürmüşlerdir. Tasavvuf kelimesine kök
olarak öne sürülen başlıca kelimeler şunlardır:
1.Asr-ı saâdetteki ashâb-ı suffenin
suffesinden,
2.Bir çöl bitkisi olan sufâneden,
36 • Bizbiriz Dergisi