100 SORUDA DEGISEN SAYFALAR

45
Türkiye’de çalışanların
haklarının gelişimi nasıl
olmuştur
Türkiye’de 1930 öncesi izlenen liberal iktisat
politikalarının başarısızlığı devletçi iktisat politikalarına
geçilmesine neden olmuştur. Kamu
iktisadi teşekkülleri aracılığıyla devlet bizzat sanayileşme
çabalarının merkezine yerleşmiştir. Sanayi kuruluşları
çevresinde bir işçi sınıfı oluşumu bu dönemdedir.
Yani Türkiye’de topraktan ve geleneksel üretim
ilişkilerinden kopuk emek olgusu şekillenmeye başlamıştır.
1940’lara gelindiğinde 300 bini İş Kanunu’na
tâbi olmak üzere toplam 500 bin dolayında işçinin
bulunduğundan söz edilebilir. Doğal olarak siyasal,
sosyal ve ekonomik açılardan tarım toplumu emekçileriyle
sorunların farklılaşması da başlamıştır.
Bizde gerek son dönem Osmanlı ve gerekse Cumhuriyet
dönemi devlet eliti, Avrupa ülkelerinde sanayileşme
döneminin kanlı sınıf savaşlarını biliyordu. İş ve
emek meselelerinin sınıf esaslı bir biçime dönüşmesi
halinde kırılgan siyasal zeminin derin faylarını harekete
geçireceği endişesine neden olmuştur. İttihatçı
devlet eliti, “Türk toplumunda çıkarları birbirleriyle
çelişen farklı toplumsal sınıflar yoktur, çıkarları birbirleriyle
uyumlu ya da uyumlaştırılabilecek olan,
farklı işlerde çalışan değişik meslek erbabı vardır”
şeklinde bir retorik üretmiştir. Bu retorik, Ziya Gökalp
ve Atatürk’ün de bakışını yansıtır. Atatürk, 1923’te
Türkiye’nin birçok yerinde yaptığı konuşmalarda,
Türkiye’de toplumsal sınıfların olmadığını, ancak
değişik meslek erbabının bulunduğunu ve bunların
çıkarlarının da birbirinden farklı olmadığını sürekli
vurgulamıştır.
Uluslaşma sürecinin endoktriner kampanyalarıyla
işçiler, çıkarlarının işvereninki ile bir olduğuna ikna
edilmiştir. 1909’da Tatil-i Eşgal Kanunu’nda sofistike
ifadelerle yasaklanan grev ve lokavt, 1936’da İş
Kanunu’nun 72. maddesinde; “Grev ve lokavt yasaktır.”
şeklinde açık ve kesin bir dille yasaklanmıştır.
Cumhuriyet döneminde çok partili hayata geçinceye
kadar, “farklı fikirlere gerek yoktur”, “tek parti yeter”,
“işçi ve işverenin çıkarları birdir. O yüzden grev ve
lokavta da gerek yoktur”, cümlelerindeki anlayışın
egemen olduğu bir sosyal ve ekonomik hayat yaşanmıştır.
1938’de “Cemiyetler Kanunu” çıkartılarak işçi,
köylü gibi sınıf esasına dayanan her türlü cemiyet kurulması
yasaklanmıştır.
II. Dünya Savaşı’nın olumsuz etkileriyle gayrisafi milli
hasılada %40’lara varan daralmalar yaşanması, köylü
ve emekçi kesime yoksulluk ve sefalet olarak yansımış
ve geniş kitleleri olumsuz etkilemiştir. Devlet her
dönemde iç ya da dış meseleleri gerekçe göstererek
geniş kitlelerin haklarını kısma veya ilga yoluna gitmiştir.
Hemen hiçbir zaman emek, ücret ve hak meseleleri;
ahlak, hakkaniyet, adalet ve kıst olarak ele
alınmamıştır.
1950’lerin Türkiye’sinde devlet destekli olsa da
bir sermaye sınıfından söz edilebilir. Cemiyetler
Kanunu’nda 1946 yılının Haziran ayında değişiklik yapılarak,
farklı siyasi partiler ve cemiyetlerin kurulması
yasal olarak mümkün hale getirilmiştir. 1947 yılında
çıkarılan Sendikalar Kanunu’yla devletin sendikalar
üzerinde kontrolünü sağlayacak idari ve adli mekanizmalar
kurulmuştur.
Demokrat Parti, ilk yıllarında çalışma hayatına ilişkin,
daha sonraki yıllarda, özellikle 1955’ten sonraki
uygulama ve görüşlerine göre, çok daha esnek ve
hoşgörülü bir yaklaşım içerisindedir, ama daha sonra
yavaş yavaş parti programında da yer alan grev hakkı
konusundaki tartışmalar rafa kaldırılır. Öğle Dinlenmesi
Kanunu, Yıllık Ücretli İzin Kanunu ve İşçi Sigortaları
Kurumu Kanunu, kamu kesiminde çalışanlara
yılda bir maaş tutarında ilave ödeme yapılmasına ilişkin
düzenlemeler gibi bireysel hakları muhtevi önemli
yasaların yapılması da bu dönemdedir. Demokrat
Parti iktidarları döneminde işçi ücretlerinde önemli
artışlar olmuş, çalışan sınıfın refah düzeyi artmıştır.
68