HUMANİTAS 4(1)

Siyasal Söylemde Tersinleme“marjinal”, “tencere tava hepsi ayn hava” gibi sözcelerin yannda, siyasiliderlerin hiç olmadğ kadar tersinleme söylemine başvurmalardr. Bu nedenle,T.C. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, diğeri de Ana muhalefet partisi ve CHPlideri Kemal Klçdaroğlu olmak üzere iki siyasi liderin grup konuşmalarnda,tersinleme (fr. ironie)’nin bir biçem (fr.style; tr.uslup) ve söylem biçimi olaraknasl kullanldğn çözümlemeye çalşacağz. Çalşmamz büyük ölçüdesözcelemsel ve sözbilimsel kuramlar ve ilkelere dayanacak, Kerbrat-Orrechioni,Charaudeau, Berrendonner ve Perrin gibi dilbilimcilerin çalşmalarndanyararlanlacaktr1. Tersinleme Nedir?Tersinleme, en genel tanmyla, düşündüklerimizin tam tersini söylerken,hedefteki kişiyi küçük düşürerek, bizi dinleyenleri güldürdüğümüz sözbilimbetisidir. Kerbrat-Orrechioni tersinlemeli söylemi “hedefte bulunan kişiyigülünç duruma düşürerek ve değersizleştirerek ortadan kaldrmay amaçlayansöylem biçimi” olarak tanmlar (Kerbrat-Orrechioni, 1998, s. 102). Tersinlemeya da tersinlemenin kullanldğ söyleme felsefi yaklaşmlarnn dşnda,sözbilimsel-edimbilimsel ve sözcelemsel olarak iki temel yaklaşm vardr.1.1. Sözbilimsel-edimbilimsel Beti Olarak TersinlemeSözbilim betileri, geleneksel sözbilimde, söyleyiş betileri (fr. figures dediction), oluşum betileri (fr. figures de de construction), anlam betileri (fr.figures de sens ou de tropes) ve düşünce betileri (fr. figures de pensée) olarakdörde ayrlr. Göstereni ilgilendiren tüm betiler söyleyiş betilerine girer.Örneğin, ses yinelemesi (fr. allitération) söyleyiş betilerindendir. Bununyannda, ztlaşma (fr. oxymore) oluşum betilerine, benzetme, eğretileme (fr.métaphore), düzdeğişmece (fr. métonymie) anlam betilerine, tersinleme isedüşünce betilerine örnek olarak verilebilir. Molinié (1986, s. 84) ise, betileribüyük ölçekli (fr. macrostructurale) ve küçük ölçekli (fr. microstructurale)betiler olarak ikiye ayrr. Yukarda saydğmz, oluşum, söyleyiş ve anlambetileri küçük ölçekli betiler; düşünce betileri ise büyük ölçekli betilere girer.Birinci grup sözcenin bir parçasyla ortaya konurken, diğer grup sözceninbütünüyle ortaya konur. İkinci ayrm ise, birinci grup için, sözcenin anlaşlmasiçin betinin fark edilmesi gereklidir; ikinci grup için buna gerek yoktur.“Dudaklarn kiraz, gözlerin zeytin” dediğimizde sözbilimsel betinin yanieğretilemenin anlam sözcenin kendi içindedir. Bunun yannda, verilenrandevuya 1 saat gecikmeyle gelen birinin “Allahtan elimizde plan vard yoksakaybolacaktk” diyerek tersinlemeli bir söylem ortaya koyarak imada bulunmassözceleme durumunun bütününden çkarlacak bir anlamdr. Diğer bir deyişle,gecikme olay olmasayd bu sözce tersinlemeli bir söylem olarak alglanmazd.Bu nedenle, Molinié tersinlemeli söylemin anlamnn sözceyle değil sözcelemedurumunun bilinmesiyle ortaya konulduğunu ileri sürer. Ayn şekilde, Kerbrat-Orrechioni’de tersinlemeli sözcelemeyi anlamak için sözcenin söylendiği dildş bağlam bilmek gerektiğini öne sürer. Dil dş bağlam bilmek, hem sözceile sözcenin göndergeleri arasndaki karştlğ ve çelişkiyi anlamamz hem de208