HUMANİTAS 4(1)

Üniversite Öğrencilerinin Türkiye’de Yaşanan Askeri Darbelere İlişkin Algıları Üzerine Bir İncelemeGirişTürkiye’de görülen askeri darbelerin tarihsel, kültürel ve siyasi temelleriOsmanl İmparatorluğu döneminde yaşanan olaylara dayandrlabilir. Gerçektende Osmanl Devleti’nde siyasi muhalefet olarak iki grubun elinde darbe kuvvetive potansiyeli bulunmaktayd. Bunlardan birincisi ‘ilmiye’ snfn, diğeri iseYeniçeri Ocağ özelinde ordu idi (Alkan, 2001, s. 16). İlmiye snfnn en büyükmakamn temsil eden Şeyhülislam, padişah tasarruflarnn “şer-i şerif”euygunluğunu denetlenme ve gerektiğinde padişah tahttan indirilmesine kararverebilecek tek makam olmas bakmndan da siyasî nüfuza sahiptir. Bu açdandarbeciler, yaptklar işi meşrulaştrabilmek için “ulema” ile ittifak etmekzorundaydlar. Meselâ, II. Osman, I. Mustafa, Sultan İbrahim, IV. Mehmet, II.Mustafa, III. Ahmet, III. Selim ve IV. Mustafa darbecilerin ulema ile kurduğuittifak neticesinde tahttan indirilerek saltanat kaybetmişlerdir. Son dönemlerdeAbdülaziz, V. Murat ve II. Abdülhamit de hal’ fetvas ile tahttan indirilenpadişahlar olmuşlardr (Küreli, 2007). Bu padişahlardan II. Osman, Sultanİbrahim, III. Selim, IV. Mustafa ve Sultan Abdülaziz hem tahttan indirilmişhem de öldürülmüşlerdir (Afyoncu, Demir ve Önal, 2010, s. 13).29 Ekim 1923 tarihinde yeni devletin şekli cumhuriyet olarak belirlenmiş, buyönetim şekli ilk kez 1924 Anayasas’nda yer almştr. Başndan beri halknkendi kendisini yönetmesi gerektiğine inanan Atatürk, kuvvetler ayrlğkonusunda günümüz demokrasi anlayşyla bire bir örtüşmeyen kimi görüşleresahip olsa da cumhuriyet rejiminin demokrasiye dönüşmesi konusunda özelçaba sarf etmiştir. Atatürk, bir bölümünü kendisinin kaleme aldğ MedeniBilgiler kitabnda “demokrasi prensibinin en asri ve mantki tatbikini temineden hükümet şekli, cumhuriyettir” görüşünü ifade ederek “TürkiyeCumhuriyeti, demokrasi esasna müstenit bir devlettir” diye belirtir (Afetinan,1998). Bu doğrultuda, Türkiye Cumhuriyeti’nde iki kez demokratikleşmeninolmazsa olmaz koşulu olan çok partili hayata geçilmeye çalşlmş ancakbaşarl olunamamştr. İlk defa 1946 seçimlerinde çok partili hayata geçilmişancak bu demokratikleşme çabas da yaşanan askeri darbeyle sekteyeuğramştr. Bu tarihten sonra ise askeri müdahaleler Türk siyasi hayatnnolağan olaylar haline gelmiş ve ordu kendince temellendirdiği siyasi hayatamüdahale hakkn çeşitli gerekçelerle yakn zamanlara kadar kullanmştr.Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan itibaren 27 Mays 1960, 12 Mart 1971, 12Eylül 1980 darbeleri olmak üzere hükümet değişikliğine yol açan üç darbe vebirçok darbe girişimine şahit olmuştur. Bunlar arasnda post-modern darbe diyenitelendirilen 28 Şubat 1997 kararlaryla ordunun siyasete müdahalesi, 27 Nisane-muhtrasyla siyaseti yönlendirme girişimleri ile son yllarda farkl tartşma veolaylara yol açan darbe iddialarn da sayabiliriz. Demokratik hayata ilkmüdahale olan 1960 darbesi, Demokrat Parti (DP) Hükümetini devirmeklekalmamş, dönemin Cumhurbaşkan ve Demokrat Parti üyelerinin idamcezasyla yarglanmalarna, dönemin Başbakan, Maliye Bakan ve Dş İşleriBakan’nn idamna yol açmştr. Parti ve meclis feshedilmiş, demokratik sivilhayata ancak 1961 seçimlerinden sonra geçilmiştir. Ayrca bu dönemde 1924260