Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
siedem wysłano <strong>na</strong> długo przed 1828 rokiem, 23 w latach 1828-1831, pozostałe 65<br />
w 1832 i 1833 roku. Dekrety w dziewięćdziesięciu procentach zostały wydane<br />
przez deputacje przed 1819 rokiem. Podobnie wyglądała sytuacja w guberni<br />
grodzieńskiej 36 .<br />
Należy podkreślić, że przeprowadzenie wywodu szlachectwa i uwieńczenie go<br />
dekretem deputacji, a tym bardziej Heroldii nie było w pierwszych trzech<br />
dziesięcioleciach okresu porozbiorowego warunkiem koniecznym do utrzymania<br />
się w stanie szlacheckim. Stopniowo stawało się jed<strong>na</strong>kże warunkiem<br />
korzystania z większości przywilejów szlacheckich. Nie rezygnując z prób<br />
przeniesienia, przy<strong>na</strong>jmniej części <strong>drobnej</strong> <strong>szlachty</strong> do stanów opodatkowanych,<br />
Rosja jednocześnie powoli, krok za krokiem, zmierzała do faktycznego (bez<br />
formalnej degradacji) wyłączenia <strong>drobnej</strong> <strong>szlachty</strong> ze wspólnoty szlacheckiej<br />
przez takie określenie warunków korzystania z przywilejów szlacheckich, aby nie<br />
mogła o<strong>na</strong> ich w swej masie spełnić. Większość stanowych prerogatyw, <strong>na</strong>wet<br />
w czasach Rzeczypospolitej pozostawała poza możliwością ich skonsumowania<br />
ze względu <strong>na</strong> ubóstwo <strong>drobnej</strong> <strong>szlachty</strong>. Jed<strong>na</strong>kże administracyjne odbieranie<br />
przez zaborcę szlacheckich przywilejów prowadziło do publicznego i prawnego<br />
uz<strong>na</strong>nia nieziemiańskiej <strong>szlachty</strong> za niepełnowartościową część stanu.<br />
Najwcześniej doszło do wykluczenia <strong>drobnej</strong> <strong>szlachty</strong> z udziału w sejmikach<br />
(ostatecznie aktem z 5 marca 1805 roku, który wprowadził cenzus wyborczy<br />
8 dymów lub 25 „dusz") 37 . Mimo poważnego ograniczenia kompetencji<br />
kontrolowanych przez administrację szlacheckich sejmików zachowały one<br />
pewne z<strong>na</strong>czenie w sprawach lokalnych. Należał do nich wybór urzędników<br />
sądowych, samorządowych i policyjnych, rozkład obciążeń podatkowych oraz<br />
wspomniane sprawy wywodowe <strong>szlachty</strong>. Uprawnienia te oraz instytucjo<strong>na</strong>lne<br />
kontakty z administracją państwową, obok żywej ciągle tradycji życia sejmikowego<br />
i <strong>na</strong>dal dużego prestiżu obieralnych urzędników sprawiały, że<br />
zainteresowanie sejmikami nie zmalało, a udział w nich <strong>na</strong>leżał do <strong>na</strong>jwiększych<br />
wydarzeń w życiu szlacheckiej społeczności. Odsunięcie od niego <strong>drobnej</strong><br />
<strong>szlachty</strong> osłabiało więzi wewnątrz stanu, pozbawiało możliwości obrony własnych<br />
interesów, bardziej aktywne jednostki traciły ewentualną protekcję zamożnej<br />
<strong>szlachty</strong> w zamian za usługi w organizowaniu „partii", wreszcie pozbawiało<br />
okazjo<strong>na</strong>lnych korzyści materialnych i towarzyskich. Poza tym prawa wyborcze,<br />
jakie w przeszłości w praktyce miała czynszowa szlachta, stanowiły, dopóki<br />
mag<strong>na</strong>ci potrzebowali „kresek", gwarancję względnego uprzywilejowania jej<br />
pozycji w stosunku do innych kategorii wolnej ludności w wielkich dobrach<br />
ziemskich.<br />
Na co dzień istotniejszą rolę odgrywały przywileje ekonomiczne. Przepisy<br />
podatkowe wykazywały z<strong>na</strong>czne zróżnicowanie w czasie. Cała drob<strong>na</strong> szlachta<br />
36<br />
37<br />
Ibidem, I. 5-7, 10, 17, 241, 282.<br />
Zob. A. Janulaitis, op.cit; BN, Archiwum rodzinne Romerów, nry: 8668, 8669, 8671, 8678,<br />
8679.<br />
22
Change language