Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Rozdział III<br />
Szlachta zdeklasowa<strong>na</strong><br />
— jednodworcy i obywatele<br />
W <strong>XIX</strong>-wiecznej Rosji jednodworcy 1<br />
stanowili nieliczną, szacowaną <strong>na</strong><br />
około 1260 tysięcy kategorię ludności wiejskiej. Wyłonili się w ciągu XVII<br />
i pierwszej połowie XVIII <strong>wieku</strong> z „dzieci bojarskich", kozaków, strzelców<br />
i innych grup ludności, usytuowanych <strong>na</strong> obrzeżach stanu uprzywilejowanego.<br />
Osiedlano ich <strong>na</strong> południowych i wschodnich kresach, gdzie tworzyli jeden<br />
z elementów systemu obronnego Rosji. 85% wszystkich jednodworców żyło<br />
w <strong>XIX</strong> <strong>wieku</strong> w rejonie Czarnoziemia, w dawnym pasie obronnym rosyjskiego<br />
pogranicza. W zamian za pełnienie przygranicznej służby wojskowej jednodworcy<br />
otrzymywali ziemie <strong>na</strong> prawie dziedzicznym i mogli posiadać poddanych.<br />
W początku XVIII <strong>wieku</strong> rozciągnięto <strong>na</strong> nich podatek pogłówny oraz inne<br />
świadczenia, które wypełniali chłopi państwowi, zaś w końcu XVIII <strong>wieku</strong><br />
zniesiono odrębne jednostki wojskowe, w których służyli jednodworcy (tzw.<br />
landmilicja), z dotychczasowych przywilejów pozostawiając im krótszy niż<br />
w przypadku chłopów okres służby (15 lat). W wiek <strong>XIX</strong> jednodworcy weszli<br />
zatem jako jed<strong>na</strong> z grup chłopów państwowych, których położenie prawne<br />
i materialne było lepsze niż chłopów prywatnych. Zachowali wolność osobistą,<br />
indywidualne gospodarstwa, a niektórzy z jednodworców posiadali <strong>na</strong>wet<br />
chłopów.<br />
Wytyczając w 1831 roku zasady deklasowania polskiej <strong>szlachty</strong> <strong>na</strong>wiązano<br />
do statusu jednodworców wielkoruskich. Zwłaszcza szlachta czynszowa, osadza<strong>na</strong><br />
przed wiekami <strong>na</strong> krańcach Rzeczypospolitej, dla obrony jej granic<br />
kojarzyła się urzędnikom i dygnitarzom rosyjskim z jednodworcami. Na<br />
przykład we wspomnianym wcześniej (rozdział I) projekcie przesiedlenia czynszowców<br />
Zubow porównywał w 1796 roku ze sobą obie grupy.<br />
1<br />
Na podstawie: M.T. Bielawskij, Odnodworcy Czernoziemia, Moskwa 1984, s. 3-20; N.K.<br />
Tkaczewa, Iz is torii odnodworcew (w:) Eżegodnik po agrarnoj istorii Wostocznoj Ewropy,<br />
Leningrad 1972, s. 133-141; J. Sołowięw, Ob odnodworcach „Otieczestiennyje zapiski" 1850, t.<br />
69;W.I.Siemiewskij, Kazionnyje kriestjanie „Russkaja Stari<strong>na</strong>" 1879, kn. 4, s. 35-54 i kn. 5, s.<br />
622-638.<br />
46
Change language