Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
we wszystkie fi<strong>na</strong>nsowe formy, z samej <strong>na</strong>tury ich różnorodności, wątpliwe czy<br />
odpowiadałoby zamiarom i poglądom rządu" 21 .<br />
Projekt organizacji spisu opracował specjalny komitet powołany do spraw<br />
<strong>szlachty</strong> w Departamencie Różnych Podatków i Zbiorów Ministerstwa Fi<strong>na</strong>nsów.<br />
Po przeprowadzonych jeszcze w ministerstwie kilku korzystnych dla<br />
<strong>szlachty</strong> poprawek, uzyskawszy akceptację Komitetu Zachodniego i cara, ukazał<br />
sięzdatą 1 grudnia 1831 roku jako ukaz se<strong>na</strong>cki „O zasadach doprowadzenia do<br />
dokładnego poz<strong>na</strong>nia obywateli i jednodworców Zachodnich Guberni" 22 .<br />
Powoływał do życia powiatowe komisje spisowe złożone z marszałka, strapczego<br />
i urzędnika wyz<strong>na</strong>czonego przez zarząd gubernialny. Z braku kadr, a może<br />
znowu z obawy o reakcję <strong>szlachty</strong>, zrezygnowano z sugestii zawartej w koncepcie<br />
aktu, aby urzędnik ten był Rosjaninem.<br />
Na miejscową władzę, policję oraz ziemian, w których dobrach zamieszkiwała<br />
szlachta spadł obowiązek współdziałania z komisjami — powiadomienia<br />
<strong>szlachty</strong> oraz sprawdzenia wiarygodności danych.<br />
W ciągu roku przewidzianego <strong>na</strong> przeprowadzenie spisu, każdy szlachcic<br />
miał osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika, <strong>na</strong> specjalnym formularzu<br />
złożyć komisji informację o swojej rodzinie (posiemiejnyj spisok) i zadeklarować<br />
przy<strong>na</strong>leżność do odpowiedniego stanu. W mieście zbierano spisy od każdej<br />
rodziny „mającej swoją kuchnię i piec", <strong>na</strong> wsi od dymu, który ostatecznie<br />
zdefiniowano jako „wszystkich żyjących razem w jednej chacie lub jednym<br />
domu". Zapisanym wydawano świadectwo z określeniem perso<strong>na</strong>liów i nowego<br />
statusu stanowego (list siemiejnyj).<br />
Komisje powstały wprawdzie <strong>na</strong> przełomie 1831 i 1832 roku, ale spis<br />
przebiegał bardzo wolno. Poza merytorycznymi przyczy<strong>na</strong>mi, o których dalej,<br />
przedstawiciele Komisji tłumaczyli się trudnościami technicznymi uniemożliwiającymi<br />
sprawne działanie i szybkie uzyskanie efektów: zwłaszcza zbyt<br />
późnym i w niewystarczającej liczbie dostarczeniem z petersburskiej drukarni<br />
formularzy spisowych i świadectw oraz późnym i nierównoczesnym opublikowaniem<br />
w powiatach ukazu „O podziale i urządzeniu <strong>szlachty</strong> w Zachodnich<br />
Guberniach", co skracało niekiedy do kilku miesięcy roczny termin przewidziany<br />
<strong>na</strong> zapisy. Komisje były za małe w stosunku do ogromu pracy i liczby<br />
petentów. Petersburg ganił je za opieszałość, musiał jed<strong>na</strong>k uz<strong>na</strong>ć argumenty<br />
i przedłużyć spis, odraczając też zbiór podatków do końca 1833 roku 23 .<br />
Prawo z 19 października 1831 roku nie było ani dla samej <strong>szlachty</strong>, ani dla jej<br />
przedstawicieli w samorządzie jasne i jednoz<strong>na</strong>czne. Sposób sformułowania<br />
21<br />
22<br />
23<br />
Ibidem, 1.61.<br />
PSZ-II, t. 6, cz. 2, nr 4977 oraz uzupełniające z 31 XII 1831 roku i 21 1 1832 roku; CGIAL, f. 571,<br />
op. 1, d. 1431,1.16-19 (projekt departamentu), 26-35 (projekt ministra), 59-67 (projekt Komitetu<br />
Ministrów).<br />
Ibidem, 1. 97,98, 120,153, 88, 94; d. 1438,1. 24-26, 63-69, 88-102, 8,12, 20; PSZ-II, t. 7, nr 5482<br />
(powiększenie składu komisji i dodatkowe fundusze <strong>na</strong> kancelarię); LVIA, f. 391, op. 6, d. 452,<br />
1.41.<br />
32
Change language