Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku

3) szlachtę niewylegitymowaną przez deputacje nie posiadającą własności
z poddanymi.
Ukaz w sposób precyzyjny wyznaczał cele podjętej przez władze operacji. Na
pierwszy ogień poszła szlachta, która nie miała podstaw do ubiegania się
o szlachectwo ani w postaci dokumentów, ani ziemiańskiej własności (brak
poddanych). W stanie szlacheckim pozostały dwie pierwsze grupy, przez najbliższe
trzydzieści lat występujące w statystykach jako „dworianie I i II grupy".
Porządkujące postanowienia z 11 listopada 1832 roku otworzyły, jak się
rychło okazało, pewną furtkę dla niewylegitymowanej, a dysponującej kapitałem
szlachty. Nowo upieczeni właściciele z aktami zakupu datowanymi po 19
października 1831 roku lub ostatecznie po tej dacie zatwierdzonymi w sądzie,
żądali wpisania ich do rejestru szlachty I grupy; niewylegitymowani uciekali tą
drogą przed losem jednodworca, wylegitymowani mieli nadzieję awansować do
szlachty zachowującej wszystkie przywileje stanowe. Trudno powiedzieć na ile
liczne były to przypadki, niemniej sprawa dotarła do ministrów spraw wewnętrznych
i finansów i doczekała się rozstrzygnięcia w akcie prawnym z 6 lutego 1834
roku 31 . Przypomniano w nim, że prawo do zakupu ziemi z poddanymi lub
samych poddanych ma wyłącznie szlachta z patentem Heroldii. W związku z tym
osoby, które nabyły lub choćby potwierdziły wcześniejsze kupno majątku po 19
października 1831 roku, nawet jeśli są w posiadaniu świadectw szlachectwa
wydanych przez deputacje, winno się zapisywać do drugiej grupy szlachty.
W ciągu trzech lat zobowiązane są do sprzedania ziemi, którą do tego czasu
należy poddać nadzorowi i ściągać wszystkie podatki. Komitet Zachodni
rezerwował dla nich prawo pozostania w stanie szlacheckim, jeśli przed upływem
trzech lat dowiodą szlachectwa przed Heroldią.
W guberniach pytano, czy opieką i nadzorem należy obejmować rzeczywiście
wszystkie nowo nabyte majątki, tj. także zakupione przez posesjonatów, którzy
nie mieli dekretu Heroldii. Na ogół znacznie bardziej radykalni w propozycjach
gubernatorzy tym razem stanęli w obronie szlachty. Powołując się na konkretne
przykłady zwrócono członkom Komitetu Zachodniego uwagę na to, że w następstwie
takiej dyspozycji wstrzymany zostanie obrót ziemią, co narazi skarb na
straty. Decyzje podjęte 6 lutego 1834 roku były przy tym sprzeczne z artykułem
21 ukazu z 19 października 1831 roku, który zostawiał legitymującej się szlachcie
właścicielskiej wszystkie dotychczasowe przywileje. Stało się też jasne, że
Heroldia nie upora się z rozpatrzeniem spraw legitymacyjnych w rozsądnie
krótkim czasie. Komitet Zachodni czuł się więc zmuszony wyjaśnić, że wspomniane
postanowienie dotyczy wyłącznie szlachciców nie mających własnej
ziemi, którzy „zakupili majątki... zapewne tylko w tym celu, aby mieć prawo być
umieszczonymi według zatwierdzonego przez Jego Wysokość 11 listopada 1832
roku stanowiska Komitetu Zachodniego w I grupie" 32 .
31
32
Ibidem, 1. 165-168, 218; PSZ-II, t. 9, cz. 1, nr 6779.
Ibidem, 1. 219-223.
36