Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i BiaÅorusi w XIX wieku
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
czątkowo, z powodu przeciągania się spisu odsuwano dyskusję <strong>na</strong> ten temat,<br />
ostatecznie Komitet Zachodni przyjął projekt ministerstwa <strong>na</strong> początku 1834<br />
roku, a Mikołaj I zatwierdził go <strong>na</strong> próbny okres trzech lat (22 I 1834 roku) 6 .<br />
Przyjęte zasady obowiązywały aż do zniesienia obu „stanów", co <strong>na</strong>stąpiło<br />
w 1868 roku.<br />
Prawo przewidywało tworzenie z okolic i zaścianków, liczących co <strong>na</strong>jmniej<br />
100 rodzin (lub kilka pobliskich osad mających w sumie tyle domostw) gmin<br />
(obszczestw) jednodworczych.<br />
Każda taka wspólnota posiadała własny samorząd i władzę wyko<strong>na</strong>wczą,<br />
czyli zebranie gminne (obszczestwiennyj schod) oraz zarząd (<strong>na</strong>czalstwo). Zarząd<br />
gminy składał się z wójta (starszi<strong>na</strong>) pełniącego jednocześnie funkcję poborcy<br />
podatkowego, <strong>na</strong>dzorcy gminnych zapasów zboża (smotritiel), pisarza prowadzącego<br />
gminną kancelarię oraz dziesięciu podsołtysów (po jednym <strong>na</strong> dziesięć<br />
dymów).<br />
Wójta i <strong>na</strong>dzorcę zapasów wybierał <strong>na</strong> trzy lata <strong>na</strong> zebraniu gminnym ogół<br />
pełnoletnich i posiadających własne domostwo jednodworców. Zatwierdzały ich<br />
izby skarbowe za wiedzą sądów ziemskich i akceptacją <strong>na</strong>czelnika powiatu.<br />
Utrzymaniem mianowanego przez administrację państwową pisarza obciążono<br />
gminę (200 rubli rocznie). Do profitów związanych z pełnieniem gminnych<br />
funkcji <strong>na</strong>leżało zwolnienie od wszelkich powinności płaconych w <strong>na</strong>turze, w tym<br />
i poboru do wojska. Zdeklasowaną szlachtę poddano kontroli władz skarbowo-policyjnych.<br />
Wszyscy urzędnicy gminy w każdej chwili mogli zostać przez<br />
te władze usunięci.<br />
Najważniejszą rolę w gminie odgrywał wójt. Do jego podstawowych zadań<br />
<strong>na</strong>leżała troska o stan fi<strong>na</strong>nsowy gminy. Szerokie i różnorodne uprawnienia<br />
wójta w stosunku do mieszkańców gminy obejmowały w szczególności pieczę<br />
<strong>na</strong>d regularnym uiszczaniem podatków (m.in. jemu powierzono obowiązek<br />
prowadzenia ksiąg podatkowych), co bacznie kontrolował powiatowy urząd<br />
administracji państwowej i skarbowy.<br />
Rozbudowany system przepisów dotyczących sprawowania przez wójta<br />
opieki <strong>na</strong>d sierotami i dziedziczonymi przez nieletnich gospodarstwami był<br />
również podyktowany względami fiskalnymi.<br />
Aby zapobiec ucieczkom rekruta i podatnika ukaz se<strong>na</strong>cki z 22 stycznia 1834<br />
roku uzależniał wyjazd do miejscowości oddalonej do 30 km od miejsca<br />
zamieszkania i <strong>na</strong> okres nie dłuższy niż siedem dni, od zgody wójta, a przy<br />
dłuższych lub dalszych podróżach, od zezwolenia powiatowego urzędu skarbowego,<br />
który wystawiał zainteresowanemu specjalny paszport 7 . Przepis ten<br />
poważnie ograniczał wolność jednodworców. Czy rzeczywiście zmniejszył<br />
6<br />
PSZ-II, t. 9, cz. 1, nr 6734. Także PSZ-II, t. 21, nr 19848, t. 16, nr 15121.<br />
7<br />
Uzupełniający ukaz o paszportach dla jednodworców i obywateli z 7 DC 1834 r. — PSZ-II, t. 2, cz. 2,<br />
nr 7387. Listy gończe za uciekinierami zalegającymi z płaceniem podatków zob. np. „Minskije<br />
Gubiernskije Wiedomosti" 1840, nr 32, s. 249.<br />
48
Change language