Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku

Rozdział II
Szlachta „prawdziwa" i ,, fałszywa" —
spis i podział szlachty w łatach 1831-1834
19 października 1831 roku car Mikołaj I podpisał imienny ukaz „O podziale
i urządzeniu szlachty w zachodnich guberniach" 1 , który w sposób zasadniczy
określił na najbliższe dziesięciolecia los kresowej szlachty. W myśl dokumentu
„prawdziwymi szlachcicami" byli jedynie ci, którzy wylegitymowali się przed
Heroldią — pozostali „tylko nazywali siebie szlachtą bez zatwierdzenia przywłaszczonych
sobie godności, uznanymi przez prawo dowodami" (punkt 1)
i zgodnie z treścią punktu trzeciego mieli zostać włączeni do stanów opodatkowanych.
Miejsce szlachty lepszej (obywatele ziemscy) i gorszej (drobna
szlachta) z początku XIX wieku zajęła teraz szlachta prawdziwa (wylegitymowana)
i nieprawdziwa (niewylegitymowana) najczęściej określana mianem „byłej"
lub „tak zwanej szlachty".
Przyjęcie treści wymienionych punktów ukazu za dyspozycję do natychmiastowego
wykonania postawiłoby pod znakiem zapytania istnienie całego stanu,
gdyż —jak była już o tym mowa — przed 1828 rokiem nie istniała konieczność
wywodzenia szlachectwa przed Heroldią. Dowody szlachectwa wyjątkowo
rzadko trafiały w ręce jej urzędników, a legitymację kończono na wpisie do
gubernialnej księgi szlachty. Odkładając na przyszłość ostateczne oczyszczenie
stanu prawodawcy wyodrębnili faktycznie pięć grup szlachty, którym tymczasowo
nadano różny status prawny:
1. wylegitymowani przez Heroldię — zagwarantowano im wszystkie prawa
i przywileje rosyjskiej szlachty. Miano ich odtąd nazywać „dworianami",
ostatecznie eliminując w stosunku do nich słowo „szlachta" (punkt 2).
2. wylegitymowani przez gubernialne deputacje lub oczekujący na ich
ostateczne orzeczenie:
a) posiadający własność ziemiańską zachowywali dotychczasowy status do
zakończenia procesu legitymacyjnego w Heroldii (punkt 21)
1
PSZ-II, t. 6, cz. 2, nr 4869.
26