plik pdf 11.50MB - Polska Izba Inżynierów Budownictwa

dawno, dawno temu
układ wieszarowy, będący naówczas zupełną nowością
techniczną. Świadczy to wszystko chlubnie o twórcy mostu, którym
wbrew informacjom imć Orzelskiego nie był żaden Niemiec,
ale mistrz Erazm z Zakroczymia, podpisujący się Erasmus Cziotko,
fabrikator pontis Varszoviensis. Niektóre źródła podają, że nazywał
się on Ciotto. Niewykluczone więc, że był Włochem ze słynnego
rodu florenckich mistrzów noszących nazwisko Giotto, które
w obcej pisowni uległo zniekształceniu. Były to przecież czasy, kiedy
włoskich specjalistów chętnie widziano w naszym kraju.
Oficjalnie Erazm był tylko jednym z trzech budowniczych mostu.
Mamy jednak wszelkie powody, by sądzić, że dwaj pozostali – starosta
warszawski Zygmunt Wolski oraz sekretarz królewski, ksiądz
kanonik Jan Szedloch – czuwali jedynie z urzędu nad całością spraw
związanych z budową, a zwłaszcza nad jej stroną finansową.
Informacja Orzelskiego o sprowadzaniu drewna na budowę
z Litwy mówi tylko część prawdy – zapewne przywożono stamtąd
największe pnie, na pale i główne belki przęseł, przede
wszystkim jednak spławiano Wisłą do Warszawy materiał
budowlany z lasów kozienickich i puszczy Pustelnik, leżących
w górze rzeki.
Śmierć króla nie tylko nie przerwała budowy mostu, ale ją przyśpieszyła.
Patronat nad nią objęła Anna Jagiellonka, siostra Zygmunta
Augusta, żona dwóch kolejnych władców Polski – Henryka
Walezego i Stefana Batorego.
Most warszawski został poważnie uszkodzony przez Wisłę po
trzech latach funkcjonowania. Naprawą jego zajął się Stefan
Batory. Prace były przerywane, zapewne wskutek chronicznych
pustek w królewskiej szkatule, i dopiero na prośby delegacji
przedstawicieli stanów, które molestowały monarchę, „aby tej
fabryki tak zacnej i bardzo potrzebnej nie zaniechiwał”, rozkazał
Batory doprowadzić je do końca. Remontem kierował Franciszek
Wolski, wójt tykociński. Materiał drzewny spławiano znad Sanu.
Prace ukończono w 1582 r.
Pierwszy most warszawski znajdował się wówczas u szczytu swej
wspaniałości, ostatecznie wykończony i dobrze umocniony. Od
strony miasta most zabezpieczono czworograniastą, murowaną
basztą (zachowaną po dwóch przebudowach do dziś,
znaną jako Stara Prochownia), na której protektorka budowy
poleciła umieścić tablicę pamiątkową z łacińskim napisem (znajdującą
się obecnie w zbiorach Muzeum Historycznego w Warszawie).
Oto tekst w przekładzie wybitnego ongiś historyka, Tadeusza
Korzona:
Aby mostu stałego, zaczętego wspaniałym nakładem i cudną
sztuką przez Zygmunta Augusta Króla Brata, a po Jego śmierci
przez Nią podobną robotą dokończonego, nie ogarnął kiedyś nagły
pożar od źle strzeżonych w sąsiedztwie domostw przedmieszczańskich
i ogarnionego nie obrócił niespodziewanie w perzynę,
Anna Jagiellonka, Królowa Polski, Wielkich Królów małżonka,
siostra, córa, kazała obwarować to przedmurze najbezpieczniejszym
ogrodzeniem ceglanym, wyprowadzonym od fundamentów
Roku Chrystusa Boga naszego 1582.
Pragnąc zwrócić skarbowi niemałe koszty budowy, Batory wprowadził
pobieranie opłaty za przejazd, czyli tzw. mostowego.
Ostatecznie odnowiony most warszawski przetrwał do
1603 r., kiedy ponownie zniosła go rzeka. Od tego czasu
nie było w Warszawie stałego mostu aż do 1864 r., gdy
otwarto żelazny most Kierbedzia. Na czas elekcji, a od końca
XVIII w. co roku ustawiano na Wiśle mosty łyżwowe, na łodziach.
Oczywiście było to możliwe tylko w okresie od wiosny do jesieni.
Pierwszy most warszawski musiał być naprawdę znakomicie zbudowany.
Przetrwał niezwykle długo, zwłaszcza biorąc pod uwagę
ówczesne możliwości techniczne. Pamiętajmy, że podobna sztuka
nie udała się znanym przecież z kunsztu inżynierskiego saperom
armii napoleońskiej. W latach 1806–1809 trzykrotnie budowali
oni stałe mosty drewniane na Wiśle w Warszawie. Żaden z nich
nie przetrwał jednak dłużej niż kilka miesięcy. Rzeka znosiła je za
każdym razem. Dopiero stosunkowo niedawno, w XIX w., stało
się praktycznie możliwe budowanie wielkich mostów na wielkich,
nieuregulowanych rzekach, niosących z nurtem co roku znaczne
ilości kry. Stosunkowo niewielkie rozpiętości przęseł dawnych mostów
powodowały konieczność wznoszenia licznych filarów, co
z kolei poważnie tamowało przepływ wody. W tych warunkach
każda powódź i kra groziły zniszczeniem mostu.
prof. Bolesław Orłowski
Instytut Historii Nauki PAN
Brama mostowa, wybudowana w 1582 r. na polecenie królowej Anny
Jagiellonki, służyła do ochrony mostu, szczególnie przed pożarem.
W XVII w. przebudowana na prochownię, a następnie na więzienie.
Później dobudowano do bramy Dom Poprawy. Po uszkodzeniach
wojennych w latach 1961–1967 bramę odbudowano (Fot. Wikipedia)
grudzień 09 [68]
45