Wybrane dokumenty represji i życia codziennego - Fundacja Polsko ...

II. Robotnicy przymusowiArbeitsbuch – „książka pracy” została wprowadzona w III Rzeszy jako obowiązkowy dokumentrejestrujący zatrudnienie osób dorosłych ustawą z 26 lutego 1935, choć zwyczajowostosowano ją w niektórych gałęziach gospodarki Prus już pod koniec XIX w. (górnictwo i handel).Ustawa ta była prawną konsekwencją budowy totalitarnego państwa z obligatoryjnościązatrudnienia, które państwo niemieckie narzucało swoim obywatelom w celu ich maksymalnegowykorzystania na potrzeby przestawianej na tory wojenne gospodarki. Za ustawą wprowadzającąksiążkę pracy rząd niemiecki wydał więc 26 maja 1935 zarządzenie o „obowiązkupracy” (Arbeitspflicht) dla ludności niemieckiej. Trzy lata później w czerwcu 1938 dwa kolejnezarządzenia: pierwsze, które ograniczało swobodę zmiany miejsca zatrudnienia; i drugie, którestwarzało możliwość skierowania konkretnych osób w ramach tzw. „zobowiązania służbowego”(Dienstverpflichtung) do pracy nawet poza miejscem stałego zamieszkania. Pierwszegowrześnia wprowadzono obowiązek uzyskiwania zgody Arbeitsamtu – „Urzędu Pracy” na rozwiązanieumowy o zatrudnieniu. Administrowanie i gospodarowanie siłą roboczą znalazło sięniemal w całości w gestii Krajowych Urzędów Pracy (Landesarbeitsamtes), przekształconychw sierpniu 1943 roku decyzją administracyjną w Okręgowe Urzędy Pracy (Gauarbeitsamtes).Jeszcze przed wybuchem wojny Krajowe Urzędy Pracy prowincji granicznych: Śląska, Brandenburgii,Prus Wschodnich i Pomorza zastały zobowiązane do przygotowania swych ekspozytur,które w miarę posuwania się wojsk niemieckich miały być zakładane na terytorium Polski. W tensposób Urzędy Pracy stały się pierwszą administracją cywilną tworzoną przez Niemców na ziemiachPolskich. Trzeciego września zaczął więc działać pierwszy Arbeitsamt na Śląsku w Rybniku.W końcu tego miesiąca było ich już 70, w październiku już 115. Organizacji Urzędów Pracytowarzyszyła prawna zmiana dotychczasowych stosunków pracy z opartych na najmie na pracęo charakterze przymusowym. Wzmiankowane rozwiązania prawne z obostrzeniami były sukcesywniewprowadzane przez władze okupacyjne względem ludności polskiej, a jeszcze surowszewzględem osób pochodzenia żydowskiego. W konsekwencji podstawową zasadą politycznoprawnąorganizującą zatrudnienie stał się Arbeitszwang – „przymus pracy” (przy „obowiązkupracy” Niemców).12Na części ziem wcielonych bezpośrednio do III Rzeszy ewidencję osób na potrzeby Arbeitsamtówprzeprowadzano jeszcze w 1939 roku. W Urzędach Pracy utworzono rejestry: oddzielnydla osób pracujących, którzy posiadali Beschäftigungskarte – „kartę zatrudnienia” (potemArbeitsbuch) i dla bezrobotnych, którzy otrzymywali Meldekarte – „karty meldunkowe” lubAusweiskarte. Zarówno pracujący, jak i nie zatrudnieni mieli zakładane karty ewidencyjne z dokładnymidanymi dotyczącymi wieku, miejsca zamieszkania, kwalifikacji zawodowych. Dane