Wybrane dokumenty represji i życia codziennego - Fundacja Polsko ...

Pod względem źródłowym książki pracy są cenną dokumentacją, na podstawie której możnaodtworzyć „biogram pracowniczy” robotnika przymusowego. Jako typ dokumentu „wędrującego”w obiegu: Urząd Pracy – pracodawca – pracownik, Arbeitsbuchy oprócz zapisówformalnych zostawianych przez Arbeitsamt i zakład pracy/pracodawcę noszą niekiedy teżślady ingerencji jego „właściciela”, dokonywane najczęściej już po wojnie. Są to min. własnewpisy odnośnie zatrudnienia w przypadku, gdy nie zostały one uczynione przez pracodawcęze względu na jego ucieczkę bądź odmowę, wydrapywanie bądź zamazywanie symboli nazistowskich(swastyki i „gapy”). W tym ostatnim przypadku czyniły to też okupacyjne władzealianckie lub polska administracja powojenna (np. w punktach Państwowego Urzędu Repatriacyjnego– PUR). Niekiedy „właściciele” odrywali znajdującą się w książce pracy fotografię,ze względu na to, że były to jedne z nielicznych zdjęć, jakie w ogóle im wykonano – stanowiłyone przez to dla nich cenną wartość. Mimo to, iż fotografie w książkach pracy to zdjęcia portretowesłużące identyfikacji, mogą też być źródłem cennych informacji o charakterze historycznym.To rzeczywiście w wielu wypadkach historia „zatrzymana w kadrze” w chwili dzianiasię. Spotykamy przeto w Arbeitsbuchach np. zdjęcia wykonane tuż po opuszczeniu przez ludziobozowej łaźni – mokrych, w półnegliżu, krótko ostrzyżonych, zastraszonych. Zdjęcia dzieci,które nie były kierowane na roboty, a wydano im książkę pracy przypadkowo, jako dokumenttożsamości, tylko dlatego, że zostały wtłoczone w rejestracyjną procedurę przebywając z rodzicamiw obozie przejściowym dla deportowanych robotnikówDane formalne nanoszone w książkach pracy (i innej dokumentacji z robót przymusowychoraz dokumentacji personalnej) przez władze okupacyjne odzwierciedlają również stan15