Wybrane dokumenty represji i życia codziennego - Fundacja Polsko ...

ejestracyjne były stale weryfikowane. Urząd Pracy wzywał zatrudnionych do stawienia z Beschäftigungskartąi potwierdzeniem ostatniej wypłaty, jednocześnie pracodawcy zobowiązanibyli przedstawiać listy zatrudnionych robotników. Bezrobotnych zmuszano do stawiennictwasię z kartą meldunkową w Arbeitsamcie (jego filii) codziennie lub raz na kilka dni. Doświadczeniawyniesione z ziem wcielonych wykorzystywano potem w Generalnym Gubernatorstwie. Zapolitykę zatrudnienia odpowiedzialny był tu Wydział Pracy przy rządzie Generalnego Gubernatorai na niższym szczeblu wydziały pracy przy urzędach gubernatorów dystryktów.Pod względem formalnym książka pracy była dokumentem funkcjonującym na styku UrzęduPracy, pracodawcy i pracownika. Składała się z kilkunastu kart z podziałem na rubryki, w którychwpisywano dane personalne, adresowe, informacje o stanie cywilnym, posiadanych dzieciach,dawnym i aktualnym zatrudnieniu, grupie zawodowej, wykształceniu zawodowym itd.Istniały dwa wzory Arbeitsbuchów. Bardziej szczegółowy (38 stron), wprowadzony wspomnianąustawą z 26 lutego 1935, stosowany przed wrześniem 1939 roku jako normalny dokumentpotwierdzający zatrudnienie w Niemczech, który w okresie wojny stał się też dokumentem wydawanymrobotnikom przymusowym. Obowiązek taki wobec Polaków skierowanych na robotydo Niemiec wprowadzało rozporządzenie z 22 maja 1942. Rozporządzeniem z 1 maja 1943 wprowadzononieco uproszczony wzór książki pracy (36 stron dla obcokrajowców deportowanychdo pracy w głębi Rzeszy – Arbeitsbuch fűr Ausländer. Na obszarze Wolnego Miasta Gdańska wydawanybył Arbeitsbuch wg wzoru z 1935 roku. Wprowadzono go rozporządzeniem z 1 czerwca1938. Posiadał inny wzór graficzny: godło Rzeszy Niemieckiej zastępował w nim herb WolnegoMiasta Gdańska. Obowiązek posiadania książki pracy wprowadzany był na ziemiach polskichstopniowo. Najwcześniej – w październiku 1939 – na Śląsku, w lipcu 1942 na Pomorzu, a w Wielkopolscew grudniu 1943. W Generalnym Gubernatorstwie odpowiednikiem książki pracy, byłaArbeitskarte – „karta pracy” (rozporządzenie z 20 grudnia 1940), wzorowana na istniejącej jużw Rzeszy książce pracy. Pomimo odmienności nazwy Arbeitskarta z GG jako typ dokumentuposiadała formę (układ książkowy) i organizację wewnętrzną strukturalnie tożsamą z Arbeitsbuchem.Wprowadzano ją w GG sukcesywnie do 1942 roku, najpierw w ważnych z punktu prowadzeniawojny zakładach przemysłowych, na samym końcu dla pracowników administracji.Kart pracy w GG nie posiadali Niemcy z Rzeszy, których obowiązywał Arbeitsbuch oraz pracownicynajemni, dzieci w wieku odpowiadającym nauce w szkole powszechnej, a także pracownicyzatrudnieni w rybołówstwie, leśnictwie i na roli. W przypadku pracowników rolnych w GG kontrolę„zapasów” siły roboczej zapewniały prowadzone w Urzędach Pracy LandwirtschaftlischeBetriebskartei – „kartoteki gospodarstw rolnych”, w których znajdowały się dane o wielkościgospodarstwa, jego rodzaju, ilości gospodarujących na nim osób.Arbeitsbuch wystawiano na wniosek. Wystawiając książkę pracy Arbeitsamt na pierwszej stronienanosił podwójny numer, którego pierwsza część była numerem Arbeitsamtu, druga zaś numeremkarty ewidencyjnej w kartotece Urzędu Pracy. Tak więc prezentowany Arbeitsbuch fűrAusländer deporowanej pracownicy przymusowej zawiera numer: „65/2257”, gdzie cyfra „65”jest oznaczeniem Urzędu Pracy w Prenzlau, a cyfra „2257” numerem karty ewidencyjnej osoby,której wystawiono książkę pracy. Przy rozpoczęciu pracy należało Arbeitsbuch (Arbeitskartęw GG) doręczyć właścicielowi zakładu, który dokonywał w niej zapisów, podając datę rozpoczęciapracy, charakter zatrudnienia, miejsce zamieszkania i ewentualne jego zmiany, datęzakończenia pracy. Z kolei właściciel zakładu pracy o każdym wpisie powiadamiał Arbeitsamt,a ten nanosił nowe dane na znajdujące się w jego kartotekach karty ewidencyjne zatrudnionych.Jeśli pracownik był zatrudniany u więcej niż jednego pracodawcy, miejsce jego przechowywaniaznajdowało się u pierwszego zatrudniającego. W przerwach w zatrudnieniu Arbeitsbuchpowinno się było zdeponować w Urzędzie Pracy. Nie można też było posiadać dwóchArbeitsbuchów. Zasada ta nie dotyczyła łączenia karty pracy z GG z książką pracy: w przypadkudeportacji do pracy przymusowej poza GG wywiezionym wydawano normalne Arbeitsbuchy.W przypadku robotników deportowanych do Niemiec, książka pracy pozostawała najczęściej13