Zoran Sulejmanov - Ubistvata vo Makedonija (p.295)

d-r Zoran Sulejmanov 

UBISTVATA VO MAKEDONIJA 

1

D-r Zoran Sulejmanov 

UBISTVATA VO MAKEDONIJA 

Prvo izdanie, 1995 

* 

Izdava~: 

Novinsko izdava~ka organizacija 

"Studentski zbor" - Skopje 

ul. Pirinska bb. baraka br. 5 

Po{tenski fah 484 

* 

Za izdeava~ot: 

m-r Tome Gruevski, direktor 

* 

Urednik: 

Zoran Kostov 

* 

Recenzenti: 

d-r Qup~o Arnaudovski 

d-r \or|i Marjanovi} 

* 

Tehni~ki urednik: 

Vladimir Bogoevski 

* 

Korektura: 

Olivera Boòvi} 

* 

Nacrt na korica: 

Nikola Simovski 

2

ZORAN SULEJMANOV 

UBISTVATA VO 

MAKEDONIJA 

NIP "Studentski zbor" 

Skopje, 1995 

3

CIP - Katalogizacija vo publikacija 

Narodna i univerzitetska biblioteka 

"Kliment Ohridski," Skopje 

343. 61/. 622 (497. 17) 

SULEJMANOV, Zoran 

Ubistvata vo Maskedonija / Zoran Sulejmanoiv. 

- Skopje: Studentski zbor 

1995. - 312 str. : 24 sm 

Tira` 1. 000. - Bibliografija: str. 309-312. 

a) ubistva - Makedonija 

ISBN 9989-45-027-7 

4

S O D R @ I N A 

VOVEDEN DEL 

I. VOVEDNI ZABELE[KI ........................................................................... 

II. OPRAVDANOST NA ISTRA@UVAWETO ......................................... 

III. PREDMET, CELI I METODI PRIMENETI VO 

ISTRA@UVAWETO .................................................................................... 

PRV DEL 

KRIMINOLO[KI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA I 

NIVNITE STORITELI 

Glava I 

FENOMENOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. Tipologija na ubistvata................................................................................. 

1. Voveduvawe vo problemot ......................................................................... 

2. Vidovi ubistva spored KZ SRM .............................................................. 

2.1. Ubistvo ............................................................................................... 

2.2. Kvalificirani ubistva .................................................................. 

2.3. Priviligirani ubistva ................................................................... 

3. Op{tga struktura na ubistvata spored KZ SFRJ ............................... 

II. NEKOI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA .............................. 

1. Odnosot na obidenite i dovr{enite ubistva ...................................... 

2. Na~in i sredstva za izvr{uvawe na ubistvata .................................... 

2.1. Na~in na izvr{uvawe na ubistvata .............................................. 

2.2. Sredstva za izvr{uvawe na ubistvata ......................................... 

3. Prostorna rasprostranetost na ubistvata ........................................... 

3.1. Regionalen raspored na ubistvata................................................ 

3.2. Raspored na ubistvata na relacija selo-grad ............................. 

3.3. Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto 

na nivnoto izvr{uvawe .......................................................................... 

4. Vremenska rasprostranetost na ubistvata ........................................... 

4.1. Raspored na ubistvata vo tekot na godinata .............................. 

4.2. Raspored na ubistvata po denovi vo tekot na nedelata ........... 

4.3. Raspored na ubistvata vo tekot na denot .................................... 

5. Posledici od ubistvata ............................................................................ 

III. MOTIVI NA UBISTVATA .................................................................... 

1. Voveduvae vo problemot ............................................................................ 

2. Vidovi ubistva spored motivot na storitelot.................................... 

2.1. Ubistvo od odmazda .......................................................................... 

2.2. Ubistvo od koristoqubie ............................................................... 

2.3. Eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na 

5

ubiecot .................................................................................................. 

2.4. Eliminacija na lice {to pretstavuva opasnost za 

interesite na ubiecot ............................................................................ 

2.5. Ubistvo od qubomora ...................................................................... 

2.6. Ubistvo poradi te{ki naru{uvawa na bra~nite, 

semejnite i srodni~kite odnosi ........................................................... 

2.7 Ubistvo poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite 

odnosi po dolgotrajni sporovi od imoten karakter ....................... 

2.8. Ubistvo od strana na lica {to se nao|ale vo pijanstvo 

poradi upatena navreda ..................................................................... 

2.9. Ubistvo poradi odbivawe na fizi~ki napad od pomal 

intenzitet ............................................................................................ 

2.10. Ubistvo na mig ................................................................................ 

2.11. Ubistvo od nebre`nost ................................................................. 

IV. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA UBIJCITE .......................... 

1, Pol na ubijcite ........................................................................................... 

2. Vozrast na ubijcite .................................................................................... 

3. Obrazovanie na ubijcite ........................................................................... 

4. Zanimawe i vrabotenost na ubijcite ..................................................... 

5. Bra~en i semeen status na ubijcite ........................................................ 

6. Recidivizmot na ubijcite ......................................................................... 

7. Porane{noto sociopatolo{ko povedenie na ubijcite 

G l a v a II 

VIKTIMOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT ........................................................... 

II. VIKTIMOLO[KI PREDISPOZICII ............................................ 

III. INTERPERSONALNI ODNOSI ......................................................... 

IV. PRIDONESOT NA @RTVATA............................................................... 

G l a v a III 

ETIOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. UBISTVATA KAKO POEDINE^NA I MASOVNA POJAVA I 

NIVNOTO MESTO VO SISTEMOT NA OP[TESTVENITE 

POJAVI ........................................................................................................... 

1. Ubistvata kako individualna (poedine~na) pojava ............................ 

2. Ubistvata kako masovna pojava ................................................................ 

3. Ubistvata i nivnoto mesto vo sistemot na kriminalnite 

op{testveni pojavi ................................................................................. 

II. OBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA ................................ 

1. Voveduvawe vo problemot ......................................................................... 

2. Sistemot na kulturni vrednosi i zaostanati sfa}awa ..................... 

6

3. Odnosot na mikrosredinata sprema ubistvata .................................... 

4. Sredstvata na masovnata komunikacija ................................................. 

5. Vlijanie na treti lica vo pojavata na ubistvata ................................ 

III. SUBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA ............................ 

1. Poim i struktura na li~nosta ................................................................. 

1.1. Inteligencija na ubijcite ............................................................. 

1.2. Karakter na ubijcite ....................................................................... 

1.3. Temperament i emocionalni osobini na ubijcite ................... 

1.4. Telesno zdravje na ubijcite ........................................................... 

2. Psihopatski osobini na ubijcite .......................................................... 

3. Drugi rastrojstva na psihi~koto zdravje na ubijcite ........................ 

4. Psihozi na ubistvata ................................................................................. 

VTOR DEL 

POLITIKA NA REPRESIVNO SUZBIVAWE NA UBISTVATA 

G l a v a I 

REPRESIVNO SUZBIVAWE NA UBISTVATA KAKO POSEBNA 

OBLAST NAANTIKRIMINALNATA POLITIKA 

I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT ........................................................... 

II. RESOCIJALIZACIJATA - OSNOVNA CEL NA 

IZVR[UVAWETO NA KAZNATA ZATVOR ....................................... 

III. UBISTVATA I VISINATA NA IZREÊNITE KAZNI ........... 

IV. NAÊLOTO NA INDIVIDUALIZACIJA VO PRIMENATA 

NA REPRESIVNITE MERKI.................................................................. 

G l a v a II 

ULOGATA NA PROCESOT NA RESOCIJALIZACIJATA VO 

SUZBIVAWETO NA UBISTVATA 

I. IZUÛVAWETO NA LI^NOSTA I KLASIFIKACIJATA NA 

UBIJCITE KAKO NU@NA PRETPOSTAVKA ZA NIVNATA 

RESOCIJALIZACIJA .............................................................................. 

1. Izu~uvawe na li^nosta na ubijcite ...................................................... 

2. Klasifikacija na ubijcite ...................................................................... 

II. METODI NA TRETMAN VO OSTVARUVAWETO NA 

RESOCIJALIZACIJATA NA UBIJCITE ........................................ 

1. Individualen tretman na ubijcite ........................................................ 

2. Obrazovanie i socijalno-eti~ko vospituvawe .................................... 

3. Osudeni~ka rabota na ubijcite ............................................................... 

4. Grupno sovetuvawe i grupna psihoterapija .......................................... 

5. Osudeni~ko "samoupravuvawe" ................................................................ 

6. Primena na pogodnosti i disciplinski kazni .................................... 

7

ZAJKLUÔCI ................................................................................................... 

KORISTENA LITERATURA ........................................................................ 

8

VOVEDEN DEL 

9

10

I. VOVEDNI ZABELE[KI 

"Ne e va`no {to e storeno so nas, 

va`no e {to sme storile nie so toa 

{to e storeno so nas" 

1. Da se rasrava za ubistvoto kako za eden od op{testveniite 

fenomeni vo koj ~ovekot na najbrutalen i najnehuman na~in, protivno 

na negovoto nastojuvawe za sopstvenoto postoewe niz ìvotot, da gi 

razre{uva sprotivnostite i suditite so drugite lu|e vo zadovoluvaweto 

na svoite potrebi i ostvaruvaweto na svoite prava i slobodi po pat 

na odzemawe na ìvotot na drugiot vo su{tina zna~i da se rasprava za 

~ovekot kako biolo{ko, fizi~o, psiholo{ko i socijalno bitie. Toa 

ne samo zatoa {to ~ovekot se javuva kako nositel i `rtva na ovaa pojava, 

tuku zaradi faktot {to vo sloènosta na negovoto biolo{ko i 

op{testveno bitie moème da dobieme odgovor na pra{aweto: zo{to 

~ovekot vo odnosot kon sebe, kon drugite i na drugite kon nego ja obezbeduva 

sopstvenata egzistencija, postignuva sopstvena materijalna i 

socijalna sigurnost na toj na~in {to na drugiot mu go odzema, mu go 

uni{tuva ona {to za sebe go smeta za najgolema, najzna~ajna, najsu{testvena 

vrednost. Raspravaj}i za ~ovekot na ovoj na~in i za ubistvoto 

{to se javuva kako posledica na odnosot na ~ovekot kon sebe i kon drugite, 

kako da moème odgovorot da go najdeme vo postavkata spored koja 

~ovekot vo svoeto nastojuvawe za sopstevana socijalna sigurnost, {to 

inaku ja ~ini istorijata na negoviot civilizaciski razvoj, vo sopstvenata 

nesigurnost i postojanoto te`nenie kon nea, go uni{tuva drugiot 

~ovek vo uverenie deka site opasnosti mu doa|aat od nego, a ne od negovata 

nemo}, barem vo ovoj stepen od razvojot na op{testvoto, so 

svest, razum i soznanija da gi sovladuva drugite prirodni i op{testveni 

sili {to ja determiniraat negovata polo`ba vo op{testvoto i go 

opredeluvaat na~inot na negovoto opstojuvawe i ìveewe. 

Na ~ovekot ni{to ne mu izgleda poprirodno i podredeno od ona 

{to e postoeweto na negovoto li~no "jas" i sopstvenata li~nost. Od 

li~noto "Jas" ja izvlekuva svojata slobodna volja i slobodata na sovesta 

vrz koja ja izgraduva i svojata li~nost. Sepak kriti~koto sociolo- 

{ko ispituvawe na sistemot na li~nosta pokaùva deka toj - ~ovekot 

kako individua e krevko su{testvo, proizvod na dolgiot istoriski 

razvoj, deka postepeno se ra|al, sozdaval i odlikuval pod neposredno 

vlijanie na sloèn splet na op{testveni odnosi, gi steknuval svoite 

prvi konturi niz diferencijacijata na samata op{testvena struktura, 

samiot se diferenciral i preciziral niz moralnite i pravnite insti- 

11

tucii, za kone~no da se vozdigne od filozofska apstrakcijua vo konkretna 

realnost vo koja sopstvenoto "jas" go smeta ne samo pri~ina i 

uslov za postoeweto na samiot sebe, tuku i za postoeweto na se okolu 

nego, na nadvore{niot svet. No pritoa, ne treba da se zaboravi onaa 

Dirkemova postavka spored koja ~ovekovata individualizacija e posledica 

na op{testvenata podelba na trudot i se pogolemata specijalizacija 

na ~ovekot vo trudot. Toa ni go potvrduva faktot {to moralnite 

poimi za li~nosta koja se steknuva so svoja svest, nezavisnost, avtonomnost, 

ne ostanuvaat apstraktni kategorii, tuku vo golema mera 

vlijaat i na oblikuvaweto na pravnite odnosi {to se javuvaat kako garancii 

no i ograni~uvawa na negovata polo`ba vo op{testvoto, {to 

inaku se menuvaat pod neposredno vlijanie na ekonimskiot i politi~kiot 

razvoj na op{testvoto. Me|utoa, op{testveno, politi~kki i sociokulturno 

determiniraniot razvoj na ~ovekot i li~nosta {to niz celata 

istorija na ~ovekovoto op{testvo do denes, se ostvaruva vrz klasna 

struktuiranost i podadenost na lu|eto vo nego, go razviva individualizmot, 

go tera ~ovekot sopstvenata sigurnost i egzistencija, kako 

steknati soznanijua i iskustvo, da ja bara i ostvaruva preku izgraduvaweto 

na ~uvstvoto na uveruvawe deka " javniot interes" e sprotiven 

na negoviot individualen interes i sloboda, deka go stega i sopira vo 

negovite stremeì kon sloboda i slobodniot natprevar za proizvodstvo, 

mu nametnuva barawa, ograni~uvawa, po pat na porezi zafa}a od 

ona {to toj go sozdava, mu nametnuva prisila po pat na policija i vojska, 

go tera vo vojni i go vodi vo drugi barawa {to ne mu se prijatni 

ili gi smeta za nepotrebni. Ottuka i prviot stav i orientacija kon 

gra|anski individualizam, {to sovremenoto gra|ansko burùasko 

op{testvo go razvi do krajni granici se izrazuva i oblikuva preku pasivniot 

odnos kon zaedni~kiot op{testven ìvot i sozdavawe na sopstven 

intimen, nezavisen li~en ìvot pod parolata "svoja ku}i~ka - 

svoja slobodica" i za{tita na se {to e okolu nea so site mo`ni sredstva. 

Drugiot stav kon gra|anskiot individualizam se izrazuva preku 

pesimisti~kiot odnos kon op{testvoto, prezir kon site biolo{ki 

vrednosti na ~ove~kite masi, razvivawe na nagonot za mo} i vladeewe 

so drugite, nastojuvawe da se postigne sopstvena sigurnost, materijalna 

i socijalna, preku obezbeduvawe nadmo} na drugite. Respektivniot 

odnos kon ovie soznanija e neophoden za da se sfati deka individualizmot 

e poedine~na (individualna) no i op{testvena kategorija, 

{to ~ovekot ja poseduva kako individualno biolo{ko no i op{testveno 

bitie ne kako potreba i po pravilo da ja izrazi svojata individuacija 

- nastojuvawe da ja izrazi svojata li~nost i svoite osobenosti, 

svoite sposobnosti i porivi, tuku deka taa negova karakteristika {to 

go opredelluva negovoto individualno i op{testveno odnesuivawe se 

javuva kako op{testvena i kulturna uslovenost za negovata socijalizacija. 

12

Vo ramkiyte na eden takov nau~en pristap kon ~ovekovoto odnesuvawe 

vo op{tetsvoto moè da se pobaraat objasnuvawa i odgovori i 

za onie povedenija vo koi svojata individualnost ja brani, za{tituva, 

obezbeduva preku uni{tuvaweto na druga individua. Toj pristap moè 

da bide teoretska osnova za nau~no objasnuvawe na etiologijata na negativnite 

~ovekovi odnesuvawa {to vo op{testvenite odnosi doìvuvaat 

najostri formi na neodobruvawe preku primena i na najstrogi kazni, 

vklu~uvaj}i gi i onie {to se zasnovaat vrz na~eloto na odmazda i 

srazmernost, a individualnite karakteristiki na li~nosta formirani 

vo takvi op{testveni uslovi, osnova za podlaboko i objasnuvawe na 

fenomenolo{kite karakteristiki i osobenosti na takvoto ~ovekovo 

odnesuvawe. To~no zatoa mnogu pologi~no ni izgleda, pod pretpostavka 

toa i nau~no metodolo{ki korektno da se izvede, vo objasnuvaweto 

na ovoj negativen fenomen da se trgne od li~nosta koja i okolu koja se 

slu~uvaat site zbidnuvawa vo vrska so ubistvata, ne napu{taj}i ja ni 

vo eden moment istoriskata dimenzija na razvojot na ~ovekovata li~nost, 

bidej}i samo niz taa dimenzija moème da go sfatime i objasnime 

ovoj kriminalen fenomen {to uporno opstojuva niz celata istorija na 

~ovekovoto op{testvo. Toa kako povtorno da ne navra}a na sfa}aweto 

za li~nosta kaj starite latini kako za "maska" - zamaskiran, nevistinit, 

nerealen ~ovek, a kaj Rimjanite, kako za ve{ta~ko lice, maska vo 

komediite i tragediite, hipokrizija, aramilak, ne{to {to mu e strano 

na pravoto "jas." 

Na sovremenoto nivo na razvoj na op{testvenite, ekonomskite, 

socijalnite i kulturnite odnosi na op{testvoto, kon razgleduvaweto 

na fenomenot ubistvo bi trebalo da se pristapuva od pozicijata na 

op{tite karakteristiki na ìvotot i odnosite na lu|eto {to se opredeluvaat 

kako humanizam. Humanizmot moè da se definirta na pove}e 

na~ini, no toj sekoga{ vo osnova se sveduva na procesot na osamostojuvawe 

na ~ovekot kako individualno i op{testveno bitie. Osamostojuvaweto 

na individualen plan go opredeluvame kako samosvest kako 

samosigurnost vo sopstvenata mo} vrz premisata "znaeweto e mo}," 

kako spoznanie na samiot sebe, na volev plan kako sloboda - solglasnost 

na namerite i aktot, na ~uvstvoto za iskrenost - soglasnost na 

griàta za sebe i za drugite, a na op{testven plan kako nezavisnost i 

sigurnost - otsustvo na sudiri me|u individualnata i kolektivnata 

volja. Me|utoa, site ovie stavovi so pomo{ na koi ~ovekot doa|a do samosvest, 

se samo apstrakcija vo konkretnite odnosi koi edinstveno ni 

dozvoluvaat da utvrdime kakva e nivnata vistinska sodrìna i do koja 

mera taa e razviena vo opredeleni uslovi na ìvotot i razvojot na 

op{testvoto. Humanisti~kata svest kako i sekoja svest, se ra|a, razviva 

vo sprotivstavuvaweto na stvarnite okolnosti na ìvotot, vo 

podvlekuvaweto na onaa strana na ~ovekovata priroda {to prva dopu- 

13

{ta vozdignuvawe na "idealnata" ~ovekova nad vistinskata priroda. 1 

To~no zatoa vo osnovata na humanizmot leì poznatata teza na Ptotagora 

deka "~ovekot e merka na site ne{ta." 

No, ~ovekot kako mo`na merka na site ne{ta mina niz site 

onie deformacii {to ne moè{e da gi izbegne edno subjektivno merilo. 

Ako trgneme od toa deka humanizmot vo site svoi varijanti cvrtsto 

veruva deka sudbinata na ~ovekot zavisi od spoznanieto na takvi merila 

vo opredeluvaweto na svojata ~ovekova li~nost, vo sogleduvaweto 

na site op{testveni uslovi {to go otu|uvaat od negovata ~ove~nost, 

toga{ sosema e razbirlivo deka socijalisti~kiot humanizam ima prednost 

pred site drugi, bidej}i na ~ovekot mu dava oru`je za nau~na analiza 

na na~inite i uslovite i negovoto istorisko nastanuvawe. ôvekot 

vo svoeto sasmoostvaruvawe bil prisuten sekoga{ kako cel ~ovek i 

kako celo ~ove{tvo {to bil soo~en so pra{aweto na svoite mo`nosti 

ili nemo`nosti. Nau~noto marksisti~ko sfa}awa na humanizmot se 

ogleda vo toa {to toj nastojuva da ja razvie sprotivnosta me|u humanizmot, 

~ovekot kako duhovno i vrednosno bitie i naturalizmot - 

~ovekot kako prirodno i nagonsko bitie, specifi~nosti {to se ekspliciraat 

so faktot {to ~ovekot postoi ednovremeno kako poedinec i 

kako op{testvo, kako individua i kako generi~ko bitie. Zaslu|ite na 

Marks se to~no vo toa {to uspeal da ja sogleda ovaa sprotivnost i se 

obidel da najde re{enie. Toj trgnuva od postavkata deka humanizmot ne 

moè da se vtemeli ni ~isto psihosociolo{ki ni ~isto na biolo{ki 

osnovi, bidej}i toj ne se iscrpuva nitu vo op{testvenite odnosi na ~ovekot 

nitu vo negovite prirodni dispozocii, tuku vo osnova e izrasnuvawe 

na ~ovekot niz ednata i drugata oblast do sebe samiot. Spored 

toa, li~nosta vo svojata kriti~na, nau~na i retrosperktivna svest go 

odrazuva ona {to ve}e bila, samo zatoa da moè {to poslobodno da se 

izrazi ona {to }e bide, {to e samo mo`nost na nejzinata privilegirana 

li~na egzistencija. 2 Ottuka, individualnosta, kon koja se teì ne 

e razultat samo na sega{nite odnosi, tuku se javuva kako sinteza na sega{nite 

i minatite odnosi i sostojbi i zatoa vo izu~uvaweto i objasnuvaweto 

taa treba da se zafati vo site ovie odnosi, vo nivnata 

geneza, poteklo i razvojni tendencii. Od druga strana, protivre~nostite 

{to postojat me|u op{testvenoto bitie na ~ovekot i na~inite na 

negovoto poop{testvuvawe, koe ~esto se nao|a vo sprotivnost so negovata 

op{testvena prioroda doveduva do otu|uvaweto na li~nosta pred 

se vo sferata na materijalnite uslovi i odnosi na negovoto ìveewe, a 

potoa i vo duhovnata sfera, deka alienacijata na ~ovekot zna~i vistinsko 

prisvojuvawe na ~ovekovoto bitie po ~ovekot i za ~ovekot. Ottuka, 

ukinuvaweto na op{testvenite odnosi {to vodat kon otu|uvawe na 

li~nosta i do negovo delinkventno odnesuvawe kako najteòk izraz na 

1 

Supek, str. 316. 

2 

Ibid, str. 32 

14

negovo otu|uvawe, se ne{ta {to proizleguvaat od samite op{testveni 

sili. Dotoga{ harmoni~noto oblikuvawe na li~nosta kako edinstvo 

na individualnoto i kolektivnoto vo odnesuvaweto e rabota na sekoj 

poedinec i negovoto vospitno i primerno deluvawe na drugite. Kolku 

pove}e odnosite se pribliùvaat kon humanisti~kite ideali, dotolku 

pove}e op{testvenite normi dobivaat zna~ewe na individualni normi, 

a celokupnoto negovo deluvawe e kulturno deluvawe, bidej}i dràvata 

prestanuva da se javuva kako posrednik me|u lu|eto kako oblik na 

otu|ena op{testvenost. 

Pritoa, slobodata na ~ovekot se javuva kako osnoven ideen pokrenuva~ 

i kriterium za ostvaruvawe na li~nosta, taa se o~ituva kako 

racionalna, razumna i razborita soglasnost me|u op{testvenata svest 

i ~ovekot vo negovata univerzalnost i vkupnite op{testveni odnosi. 

Slobodata e ~in {to nas kako li~nost ne poniùva i kako ponièna, 

obavezna smalena individualnost ne predva na op{testveno prisilnite 

odnosi koi zna~at preduslov za ostvaruvawe na porocesot na individualizacijata 

na op{testvoto i poop{testvuvawe na individualnosta. 

Na ovoj stepen na razvoj najmnogu doa|a do izraz pojavata na otu- 

|enost na ~ovekot za op{testvenite odnosi, bidej}i na ova nivo ~ovekot 

e povikan da pruà {to pove}e dokazi za svojata sloboda, slobodna 

volja i kriti~ko mislewe i svest. Vo ovie uslovi me|usebnata zavisnost 

na ~ovekovata sloboda i nesloboda, op{testvenata zavisnost i 

nezavisnost, idejnite manifestacii i kriti~nosta tolku se me|usebno 

zavisni {to najsilno ja izrazuvaat sprotivstavenosta na ~ovekot so 

sopstvenata otu|enost. Sega{nive uslovi se najblisku do mo`nostite 

za ostvaruvawe na ~ovekot vo negoviot totalitet, kako izraz na negovite 

tvore~ki sposobnosti, a pritoa i najograni~eni vo toa. Vo kapitalisti~kite 

uslovi na proizvodstvo, vo uslovi na klasna podelenost i 

izdiferenciranost na eksploatatorski odnosi vo proizvodstvoto ~ovekot 

najmnogu se ~uvstvuva izguben, bespomo{en, otfrlen i vo streme- 

òt da se stekne so ona {to go izgubil, da stekne sopstvena sigurnost 

vo ìveeweto, posegnuva po odnesuvawa {to ja naru{uvaat sigurnosta 

na drugiot, zatoa {to samo na toj na~in postignnuva sopstvena sigurnost. 

To~no zatoa, vo sovremenite uslovi iracionalnoto i racionalnoto, 

nu`noto i slu~ajnoto, nasledenoto i steknatoto, dadenoto i sozdadenoto, 

sekoga{ ni davaat edna nova li~nost, koja nam sekoga{ ni e 

tu|a i vo koja vrz psiholo{ka osnova se javuva anksioznost, agresivnost, 

nesigurnost i omraza do te`nenie za ubistvo na drugiot zaradi 

sopstvenata sigurnost i sovladuvawe na site sostojbi na frustriranost. 

2. Trgnuvaj}i od marksisti~ko-dijalekti~kiot model vo objasnuvaweto 

na kriminalitetot i vo toj red na ubistvata kako eden od 

najte`{kite oblici na kriminalno odnesuvawe, nu`no doa|ame do 

onie postavki {to korenite na kriminalnoto odnesuvawe gi baraat vo 

sprotivnostite na klasno struktuiranoto op{testvo koe ja determi- 

15

nira osnovnata sprotivnost me|u potrebite na lu|eto i mo`nostite za 

nivno zadovoluvawe vo soglasnost so vladea~kiot praven i moralen 

sistem na utvrdeni vrednosti i kriminalnoto odnesuvawe kako 

protivpraven, pa, spored toa neracionalen na~in na nivnoto zadovoluvawe. 

Vrz taa osnova vo objasnuvaweto na kriminalitetot kako op{testvena 

pojava i kriminalnoto odnesuvawe kako individualen akt se 

gradi generalnata postavka deka ovie pojavi pretstavuvaat, najteòk, 

najsilno izrazen oblik na otu|uvawe na ~ovekot, pred se vo materijalnata, 

a potoa i vo duhovnata sfera na negovoto ìveewe i sozdavawe. 

Vo soglasnost so ovie op{ti postavki, vo poedine~niot i dokraj individualiziran 

~ovek, spored Marks, se soedinuvaat i realiziraat individualnite 

i generi~kite karakteristiki na ~ovekot kako nivno postojano 

sprotivstavuvawe i negovo oblikuvawe vo op{testveno bitie, a 

na~inot niz koj se izrazuvaat i manifestiraat oddelnite modifikacii 

e opredelen od konkretnite istoriski uslovi na razvojot na op{- 

testvenite odnosi. 

Na ovaa osnova Marsks ukaùva na paradoksot na istoriskiot 

razvoj na ~ovekot i op{testvoto: vo dosega{niot razvoj ~ovekot sekoga{ 

i denes se potvrduval pred se kako otu|ena, a samo relativno i 

ograbi~eno se ostvaruval kako slobodna li~nost. Nabquduvaj}i go ~ovekot 

niz istoriskaat konkretnost na klasnite op{testva {to go ~inat 

najgolemiot del od dosega{nata istorija, Marks ja formuliral teorijata 

na otu|uvaweto za da gi pokaè istoriskite granici na ~ovekoviot 

razvoj {to vo opredeleni op{testveni okolnosti toj ne 

moè da gi andfmine. So teorijata na otu|uvaweto Marks ponatamu ja 

konkretizira i potvrduva svojata koncepcija za istoriskiot karakter 

na ~ovekot, no ednovremeno ukaùva i na negovite perspektivi za sovladuvawe 

na otu|enata sostojba preku dezalienacijata. Taa dezalienacija, 

spored nego, e mo`na samo so transformacija na celokupnite 

op{testveni odnosi preku revolucionizirawe na op{testveniot razvitok. 

Korenite na otu|uvaweto, a so toa i problemite na ~ovekot, 

Markas gi nao|a vo stokovoto proizvodstvo na klasnoto op{testvo 

{to doveduva do otu|uvawe na proizvodite na trudot od negoviot proizvoditel, 

otu|uvawe na aktot na proizvodstvoto, otu|uvawe na ~ovekot 

od svojata priroda i na ~ovekot od ~ovek. 

Nemoè me|utoa da se kaè deka del od ovie problemi na ~ovekot 

za ostvaruvawe na negovata su{tina ne gi nasetile brojni filozofi 

i sociolozi u{te pred Marks. Razlikata me|u niv se sostoi samo vo 

tolkuvaweto na korenite {to doveduvaat do ~ovekovoto otu|uvawe i 

istaknuvaweto na re{enijata za nivnoto nadminuvawe. Pritoa, glavnata 

slabost na site nemarksisti~koi teorii i orientacii se sostoi 

vo predloènite solucii {to se nedovolno povrtzani so konkretnite 

uslovi vo koi {to moàt da se realiziraat. 

Porane{nite filozofi ~ovekot go sveduvale na apstrakten 

esencijalizam i naturalisti~ko simplificirawe na negovite proble- 

16

mi. Sovremenata pak egzistencionalisti~ka i personalisti~ka filozofija 

pretstavuvaat protest protiv vakvite, no istovremeno protiv 

marksisti~kite sfa}awa za{to poa|aat od pretpostavkata deka moè 

da se rasprava samo za oddelniot individualiziran ~ovek ili za li~nosta, 

a ne i za ~ovekot voop{to kako istoriska kategorija, a so toa 

poedine~nata ~ovekova egzistencija ja pretvorija vo metafizi~ka kategorija. 

Razmisluvaj}i na ovoj na~in i ovie filozofski pravci doa- 

|aat do istite problemi na sovremeniot ~ovek, pa duri i gi prodlabo- 

~uvaat do taa mera {to ja postavuvaat kategorijata na apsurdnosta i 

apsurdniot ~ovek. 3 Za niv apsurdot ne e ni{to drugo tuku odnos na ~ovekot 

sprema svetot {to go opkruùva. Su{tinata na apsurdot ostvaruva, 

pred se izvesna neskladnost: me|u ~ovekovite stremeì kon edinstvo 

i neostranliviot dualizam na duhot i prirodata, me|u ~ovekovite 

stremeì kon ve~nosta i opredelenoto traewe na negovoto postoewe, 

me|u "nespokojstvoto" {to e negova vistinska su{tina i zaludnosta na 

negovite napori. Smrtta, postoeweto na pove}e vistini, kako i pove}e 

bitija vo eden ~ovek ~ii {to broj ne moè da se namali, nerazbirlivosta 

na stvarno postoe~koto, slu~ajot - ete toa se polovite na 

apsurdot. 4 

Vo pogled na re{enijata na ~ovekovite problemi osnovnata i 

neizbe`na logi~ka posledica na filozofijata na apsurdot e potpolna 

ramnopravnost na site postapki: ne postoi dobro i zlo, postoi samo 

svest za apsurdot. Ednakvosta na site iskustva, moralni i nemoralni i 

kultot na sega{nosta, nasproti kultot na trajnosta, minatoto i idninata, 

toa se osnovnite posledivci na filozofijata na apsurdot. Da se 

ìvee pove}e, a ne podobro, toa e devizata na deloto na Kami - "Mit za 

Sizif." Negoviot apsurden junak e ~ovek koj ne se otkaùva nitu od 

edno svoe ubeduvawe, toj saka da ìvee vo idnina bez nadeì i iluzii, 

no i bez pomiruvawe so sudbinata. Takviot ~ovek se afirmira so pobuna. 

Ako svetot e bezli~en, {to mu preostanuva na ~ovekot osven herojskiot 

buntoven pesimizam od tipot na Sizif: da se izdrì bez nade`, 

da se pravi ona {to zavisi od nego i da se deluva bez iluzii, no ne 

za ve~nosta, tuku za denes. Spored Kami, Sizif ne e nesre}nik tuku junak 

koj vo svojata rabota vsu{nost e sre}en. Vo herojskoto prifa}awe 

na ìvotot onakov kakov {to e, treba da zamre smeeweto na bogovite 

koga kamenot na Sizif povtorno }e se strkala niz planinata. So svojot 

trud Sizif e vsu{nost posilen od bogovite koi mislele dekja go 

kaznile. 

3 

Za apsurdnosta na ~ovekovata egzistencija pi{uvale brojni pretstavnici 

na egzistencionalisti~kata filozofija, kako na primer: @an Pol 

Sartr, Hajdeger, Karl Jaspers, Lav [estov, Seren Kjerkegor. Najzna~aen 

pretstavnik na teorijata na apsurdot e me|utoa Alber Kami so svoite dve najzna~ajni 

dela: "Mit za Sizif" i "Stranec." 

4 

Sartr, str. 136. 

17

Bez pretenzija da navleguvame vo podrobna analiza na ovie teorii 

dovolno }e bide ako kaème deka filozofijata na apsurdot, za 

besmislata, zaludnosta na ìvotot, e takva orientacija koja {to nudi 

circulus vitiosus, bezizlena polo`ba za ~ovekot. Spored nea ~ovekot ne 

treba ni{to da pravi za idninata, tuku da ja podnesuva i trpi sega{- 

nosta vo ubeduvawe deka samoto soznanie za toj apsurd na svetot e dovolno 

da se preìvee. Na toj na~in filozofijata na besmislata nudi besmisleni 

re{enija i so ogled na toa samata se negira. 

Vo {to e toga{ smislata na ~ovekoviot ìvot vo sovremenoto 

op{testvo vo koe ~ovekot se sudira so svojata otu|enost i takanare~enite 

egzistencionalni problemi i protivre~nosti. Vo {to e smislata 

na ~ovekoviot ìvot vo op{testvoto koe se sostoi od atomi koi se razdeleni 

eden od drug, a se odrùvaat zaedno samo so pomo{ta na na 

sebi~nite interesi i potrebata edniot da go koristi drugiot. Vo {to 

se sostoi taa smisla koga rabotata i drugite aktivnosti na ~ovekot se 

pretvoraat vo sredstva za steknuvawe na pari, a ne sodrìna na tie 

aktivnosti. Vo {to e smislata na ìvotot vo erata na sovremenata 

tehnika koja go postavuva pra{aweto za zagospodaruvawe so nea, a istata 

da ne se svrti protiv nego vo vid na fizi~ko uni{tuvawe vo nuklearna 

vojna ili vo vid na duhovno uni{tuvawe od strana na tehniciziraniot 

na~in na ìvot. I na krajot, bez pretenzija za iscrpnost, se 

nametnuva i vekovnoto pra{awe - {to e smislata na ìvotot na ~ovekot 

koj kako kone~no su{testvo sekojdnevno se soo~uva so smrta, a 

istovremeno gradi proekti i ideali {to moàt da se realiziraat 

edinstveno so nadminuvawe na taa kone~nost. 

Vo odgovorot na ovie pra{awa ve}e go vidovme stavot na filozofijata 

na apsurdot i vedna{ go otfrlivme kako neprifatliv, bidej}i 

so nego ne se postavuva pra{aweto za smislata na ~ovekoviot ìvot 

za{to apriorno se tvrdi deka e toj besmislen. [to se odnesuva pak 

do marksisti~kata filozofija, zaklu~okot e deka taa nudi edno novo 

revolucionerno op{testvo so poinakvi op{testveni odnosi kade }e se 

sozdadat usloivi za celosna dezalienacija na ~ovekot. Toa op{testvo 

spored Marks e komunizmot. 5 Treba li me|utoa da se ~eka komunizmot 

5 

"Socijalizmot (komunizmot, Z.S.) pretstavuva ukinuvawe na ~ovekovoto 

samotu|uvawe, vra}awe na ~ovekot kako vistinsko ~ove~ko bitie. Toj e 

vistinskoto re{enie na sudirot me|u ~ovekot i prirodata, me|u ~ovekot i ~ovekot, 

vistinsko re{enie na borbata me|u egzistencijata i su{tinata, me|u 

opredmetnuvaweto i samopotvrduvaweto, me|u individuata i rodot. Toj e re- 

{enieto na zagatkata na istorijata i znae deka deka e toj toa re{enie. Za 

Marks socijalizmot (komunizmot, Z.S.) zna~e{e takov op{testvenm poredok 

{to dozvoluva vra}awe na ~ovekot vo samiot sebe, izedna~uvawe na egzistencijata 

i esencijata, nadminuvawe na podelenosta i sudirot me|u subjektot i 

objektot, o~ove~uvawe na prirodata, zna~e{e takov svet vo koj ~ovekot ne e 

18

za ~ovekot da gi re{i istoriskite zagatki na otu|uvaweto i kone~no 

da ja najde smislata na ìvotot. Marksizmot toa go negira tvrdej}i 

deka ~ovekot e onaa dinami~ka sila {to treba da se bori i izbori za 

svojata idnina. No ako se zeme deka sovremenite procesi nedvosmisleno 

ukaùvaat na bavnosta na dostignuvaweto na novoto bezkonfliktno 

op{testvo, ne moème da ne se obideme i bez toa novo op{testvo, tuka 

i sega, da ja najdeme smislata na ~ovekoviot ìvot. Vo pronao|aweto 

na toj odgovor }e trgneme od nekolku zna~ajni misli {to vo svoeto 

delo "Sistem na prirodata" gi iznel Pol Holbah u{te vo 1770 godina. 

Golem broj od negovite idei za ~ovekot i denes se sveì i prifatlivi 

za{to na genijalen na~in gi povrzuvaat problemite na ~ovekot so 

opredeleni kriminolo{ki razmisluvawa za potekloto na zloto i naporite 

za negovo smaluvawe. 

Spored Holbah, ~ovekot kako fizi~ko, taka i moralno, ìvo, 

~uvstvitelno,, mislovno i dejstvitelno bitie vo sekoj moment na svoeto 

postoewe te`nee kon toa da go pribavi samo ona {to mu se dopa|a, 

t.e. ona {to mu odgovara na negovoto bitie, a se trudi da go otstrani od 

sebe ona {to mu {teti. 6 Celta nba ~ovekot vo negoviot delokrug, smislata 

na ìvotot e da se odrì i svojot ìvot da go napravi sre}en. 

Va`no e zna~i da se spoznaat vistinskite sredstva so ~ija pomo{, a 

blagodarenie na svojata pretpazlivost i svojot um, sigurno i neprekinato 

}e ja postigne celta {to si ja postavil. Ovie sredstva se negovite 

sopstveni sposobnosti, negoviot duh, negovite talensti, negovata trudoqubivost, 

negovite deluvawa opredeleni od strastite za koi e podoben 

so ogled na svojata priroda i koi pomalku ili pove}e mu davaat delotvornost 

na negovata volja. Iskustvoto i umot mu davaat delotvornost 

na negovata volja. Iskustvoto i umot mu go pokaùvaat u{te i toa 

deka lu|eto so koi ìvee vo op{testvoto mu se neophodni, deka moàt 

da pridonesuvaat za negovata sre}a, za negovite zadovolstyva, deka 

moàt da mu pomognat so sposobnostite {to tie samite gi imaat. 

Iskustvoto go u~i na koj na~in toj moè da gi zdruì vo ostvaruvaweto 

na negovite nameri, na koj na~in moè da gi pottikne tie da 

sakaat da deluvaat vo negova korist. Toj gi gleda deluvawata so koi tie 

se sloùvaat kako i onie {to ne im se dopa|aat, gi gleda povedenijata 

{to gi privlekuvaat i povedenijata {to gi odbivaat, korisnite i {tetnite 

efekti {to proizleguvaat od raznite na~ini na postoewe i deluvawe. 

Site tie iskustva mu davaat ideja za dobroto i porokot, za ona 

{to e pravedno i nepravedno, za ~ineweto i podlosta itn., so samo eden 

zbor toj u~i da gi procesnuva lu|eto i delata, da gi razlikuva nu`nite 

~uvstva {to vo niv se ra|aat pod dejstvoto na razni efekti {to vrz 

niv dejstvuvaat. Vrz nu`nata razli~nost na ovie efekti e zasnovano 

pove}e stranec me|u stranci, tuku e svoj svet, kade se ~uvstvuva kako doma." 

From, str. 74-75. 

6 

Holbah, str. 40. 

19

azlikuvaweto na dobroto i zloto... na ve~nite i nepromenlivite 

odnosi koi se odrùvaat me|u bitijata od ~ovekoviot rod koj op{testveno 

ìvee, na odnosite {to }e postojat se dodeka trae ~ovekot i negovoto 

op{testvo. 7 

Ponatamu Holbah veli, dovolno e {to znaeme deka spored svojata 

su{tina ~ovekot te`nee kon svoeto samoodrùvawe i da go napravi 

svojot ìvot posre}en, a koga se postavi ova bilo kakvi da se negovite 

postapki nema da se izmamime vo negovite motivi koga poa|ame 

od ovoj prv princip, od ovoj op{t i nuèn pokrenuva~ na na{ite motivi. 

Vo nedostig na iskustvo i razvienost na umot, ~ovekot nesomneno 

~esto se mami vo sredstvata {to moàt da go dovedat do ovaa cel, ili 

sredstvata {to gi koristi ne ni se dopa|aat bidej}i ni {tetat na samite 

nas, ili pak, sredstvata so koi se sluì ni izgledaat glupi za{to 

ne odale~uvaat od celta namesto da ne dobliùvaat kon nea. No bilo 

kakvi da se ovie sredstva tie sekoga{ nu`no i nepromenlivo ja imaat 

za predmet sre}ata, realna ili imaginarna, trajna ili minliva, sli~na 

na negoviot na~in na postoewe. 8 I na krajot, spored Holbah prirodata 

ne gi ra|a lu|eto ni dobri ni lo{i: taa gi ra|a kako ma{ini,, pomalku 

ili pove}e aktivni, podvi`ni i energi~ni, im dava tela, organi i temperamenti 

od koi nu`no proizleguvaat nivnite strasti, i nivnite èlbi 

pomalku ili pove}e èstoki. Strastite sekoga{ za svoj predmet ja 

imaat sre}ata: spored toa tie se dovolni i prirodni i moàt da se nare~at 

dobri ili lo{i spored vlijanieto {to go imaat na bitijata od 

~ovekoviot rod... Rakata so koja od prirodata sum vooruàn ne e ni dobra 

ni lo{a, no upotrebata na ovaa raka moè da stane zlostorni~ka 

ako sum steknal navika so nea da se sluàm za vr{ewe kra`bi ili ubistva 

so cel da steknam pari. Spored toa, vo mene u{te od ranoto detstvo 

e vsadena èlba koja vo op{testvoto vo koe ìveam e neophodna, 

no koja mojata trudoqubivost bi moèla so rabota da ja zadovoli, a ne 

da mu na{teti na mojot blizok. Srceto na ~ovekot e po~va koja spored 

svojata priroda moè podednakvo da proizveduva trwa kako i najkorisni 

rastenija, otrovi kako i prijatno ovo{je, a toa zavisi od semeto 

{to }e bide zasadeno i od griàta {to {to }e mu bide posvetena... Vospituvaweto 

e zna~i toa, {to doej}i ne so vistinskite i la`nite sfa- 

}awa i idei ni dava potrebni pottici pod ~ie vlijanie deluvame korisno 

ili {tetno za nas samite ili za drugite. So ra|aweto nie ja nosime 

so sebe samo potrebata za samodrùvawe i steknuvawe sre}en ìvot. 

Obrazovanieto, li~nite primeri, pomneweto i iskustvoto ni pruàat 

stvarni ili nestvarni sredstva za postignuvawe na ova, a navikata ja 

pruà lesnotijata da gi koristime ovie sredstva i cvrsto ja povrzuva 

7 

Ibid, str. 93-94. 

8 

Ibid, str. 140. 

20

so onie sredstva {to mislime deka najdobro moàt da ni gi donesat 

onie predmeti {to sme nau~ile da gi posakuvame. 9 

Toa se nekolku citati od deloto na Holbah, a eve {to moè vo 

osnova da se zaklu~i od niv. Prvo, ~ovekot e ìvo, materijalno, mislovno 

i prakti~no su{testvo. Vtoro, smislata na negoviot ìvot se sostoi 

vo osnovniot streme` da se odrì svojot ìvot i da se baraat i 

iznajdat na~ini svojata egzistencija da se napravi sre}na. Treto, ~ovekot 

niz op{testvenite odnosi se u~i i odlu~uva za dobroto i zloto i 

ovie dva pola od ~ovekovta ~uvstvitelnost i odnesuvawe }e postojat sî 

dodeka postojat i op{etstvenite odnosi me|u lu|eto. êtvrto, vo stremeòt 

kon postignuvawe na sre}ata, a toa zna~i na sopstveniot interes, 

~ovekot ~esto postapuva iracionalno izbiraj}i pogre{ni sredstva 

za nejzinoto dostignuvawe. I, petto, za pogre{niot izbor na tie 

sredstva naj~esto e vinovno op{testvoto {to na svoite ~lenovi ne im 

gi dalo vistinskite primeri na vospituvawe. Site ovie elementi vo 

krajna linija se sveduvaat na onie uslovi vo ìvotot na ~ovekot {to ja 

determiniraat negovata materijalna i socijalna sigurnost, ja opredeluvaat 

linijata na civilizaciskiot razvoj niz negovata humana socijalizacija. 

Toa {to ni go nudat ovie konstatacii e deka ~ovekot e isklu~ivo 

su{testvo {to vnesuva smisla vo svojot ìvot, koja treba da ja najde 

vo svojata egzistencija i sre}a. Me|utoa, ~ovekot e isklu~ivo i toj 

{to vo sebe treba da ja vnese smislata na svojot ìvot i so toa da ja 

izgradi svojata individualnost, a celokupnata zada~a na op{testvoto 

se sostoi vo toa da sozdae takvi uslovi i da razvie takvi pottici za 

vnesuvawe na vistinskata smisla {to nema da bide vo sudir so op{testvenite 

barawa i vrednosti. Vo soglasnost so toa treba da se ostvaruva 

i odnosot na poedinecot (individuata) sprema op{testvenata 

zaednica. Vo op{testvo koe se pomalku im se sprotivstavuva na poedincite, 

poedine~nite interesi ne se samo refleksija, tuku i osnoa vrz 

koja se vgraduvaat i individualnite i op{tite interesi vo op{testvenata 

zaednica. Me|utoa, za nadminuvawe na sudirot pome|u poedine- 

~noto i op{testvenoto zasega ne se sozdadeni uslovi duri ni vo socijalisti~koto 

op{testvo. Od tie pri~ini ~ovekovata egzistencija ili 

barem nekoj negov interes {to e naso~en kon postignuvawe na individualnata 

sre}a ponekoga{ se zagrozeni ili dovedeni na takvo nivo 

spored koe ~ovekot go usoglasuva svoeto povedenie obiduvaj}i se da gi 

za{titi svoite poedine~ni vrednosti, sre}a i idnina. So eden zbor, 

~ovekot gi naso~uva svoite aktivnosti protiv okolnostite {to go popre~uvaat 

ostvaruvaweto na smislata na negovoto postoewe i individualna 

sre}a 

3. Kade e izlezot od seto toa? Spored nas, izlezot moè da se 

najde vo baraweto ramnoteà me|u nagonskoto, emocionalnoto i razu- 

9 

Ibid, str. 102-103. 

21

mskoto vo individualiziraniot ~ovek {to treba da ja odrùva konkretnoto 

op{testvo. Vo taa smisla kolku {to e podobro op{testvoto 

dotolku }e bide opodobar i po~esen poedinevot vo nego i negovata 

sre}a }e go raduva bez da ja sporeduva so tu|a, 10 tuku vo sre}ata na drugiot 

}e ja gleda i sopstvenata sre}a. Dominiraweto na nagonskoto i 

emocionalnoto vo ~ovekot ne e ni{to drugo, tuku osloboduvawe na 

kontrolata na op{testvoto vrz poedinecot. Ottuka i pra{aweto, kolku 

po{irokata i potesnata op{testvena sredina e vinovna za rastrojstvoto 

na onie vrednosti {to treba da ja so~inuvaat smislata na ìvotot, 

a kolku se za toa vinovni poedincite, odnosno nivnite individualni 

karakteristiki i nivniot nedovolen napor da gi usoglasat so 

op{testveniot ìvot. To~no e sekako deka se vinovni i ednite i drugite, 

no nepraveden e onoj koj zaednni~kiot porok go prefrla samo na 

poedincite. 11 Pogolemata vina e sepak vrz op{testvoto koe nudi niza 

pogre{ni primeri, brz napredok i brza promena na vrednostite koi vo 

opredeleni uslovi poedinecot ne moè uspe{no da gi sledi. Od tie 

pri~ini smetame deka na{eto op{testvo u{te denes e dol`no da vlo- 

ì pogolemi usilbi za smaluvawe na site protivop{testveni povedenija 

so takov odnos i sredstva so koi }e se vodi smetka za razli~nite 

uslovi i sostojbi. Pritoa, op{testvoto treba da e svesno deka e potreben 

dolgotraen napor vo borbata protiv zlostorstvata i drugite negativni 

odnesuvawa, no ne zatoa tie da prestanat, tuku da ne pobedat. 

Toa se, vsu{nost, i ramkite vo koi sakame da go smestime i posmatrame 

ubistvoto kako edno konkretno i osobeno te{ko negativno odnesuvawe 

na ~ovekot i vo niv da gi pobarame odgovorite i re{enijata na na{ite 

po~etni pra{awa. 

Konkretizacijata na gornite stavovi bi moèla da se sksplicira 

na sledniov na~in. Dosega{nite filozofski, antropolo{ki, sociolo{ki, 

psiholo{ki i eti~ki istraùvawa vo osnova se soglasuvaat 

deka ~ovekovata svest e ona {to nemu mu nalaga da ima obziri sprema 

drugiot ~ovek: "ne pravi mu go na drugiot ona {to ne saka{ tebe da ti 

go pravat." Sposobnosta {to ja imame za steknuvawe iskustva, da se 

se}avame na niv, da gi predviduvame pri~inite i uslovite za da gi otstranime 

onie {to ni {tetat, ili da dojdeme do poinakvi {to se korisni 

za odrùvawe i sre}ata na na{eto bitie kon taa edinstvena cel na 

site na{i telesni i duhovni akcii se stremi ona {to so eden zbor se 

narekuva um. 12 Ottamu, svesta ili umot ni zabranuvaat da gi negirame 

ìvotot i slobodata na drugiot i so nego da postapuvame kako so 

sredstvo. Ako se otkrie vrednosta {to mu e svojstvena na ~ovekot kako 

10 

"Na{ata sre}a neka ne ne raduva bez sporeduvawe so tu|a, nikoga{ 

nema da bide sre}en onoj {to go ma~i toa {to drug e posre}en od nego.": 

Seneka, str. 95. 

11 

Seneka, str. 91. 

12 

Vidi: Holbah, str. 192. 

22

subjekt koj u~estvuva vo ìvotot na drugite lu|e, toga{ sekoj e sposoben 

da go priznae drugiot i da go prifati kako ~ovek. Taa vrednost e 

vrednosta na tu|iot ìvot {to sekoj moè da ja po~uvstvuva bez da ja 

sporeduva so drugi vrednosti, ili ìvotot na ~ovekot e nesporedliva 

vrednost {to vedna{ se ~uvstvuva {tom }e se sretne drug ~ovek. Toa e 

vrednost {to ne zavisi od ~ovekoviot izgled nitu od negoviot op{testven 

status, bogatstvo i mo}. Da se po~ustvuva drugiot kako ~ovek preku 

negoviot ìvot zna~i istovremeno da se po~uvstvuva sebesi kako 

ìv subjekt, kako ne{to {to podednakvo treba da se po~ituva i priznae 

kaj drugiot. Vo vakvata koegzistencija na vrednostite se nao|a korenot 

na drevnoto na~elo - ne ubivaj! 

U{te od vremeto na Kain i Aveq me|utoa, pa se do denes ~ovekot 

posegnuva po tu|iot ìvot. Zo{to go pravi toa. Vo nao|aweto na 

odgovorot vo golema mera moè da ni pomogne marksisti~kata sociolo{ka 

teorija preku analizata na protivre~nostite i konfliktite 

niz koi se ostvaruva otu|uvaweto na ~ovekovata priroda vo klasnite 

op{testva kako i marksisti~koto filozofsko u~ewe za taa priroda. 

Trgnuvaj}i od pojdovnata pretpostavka deka ~ovekot e bitie na praktikata, 

kako {to ve}e vidovme moè da se objasni kako ~ovekot ja kreira 

svojata ~ove~ka su{tina so postojano usovr{uvawe na svojata svest 

i zbogatuvawe na svoite sposobnosti, no i kakvi posledici nastanuvaat 

za ~ovekovata istorija koga kaj lu|eto preovladuvaat destruktivni 

interesi nadvor od sociokulturnite svojstva i sklonosti. 

Vo seto ova e sodràn odgovorot za su{tinata (prirodata, esencijata) 

na ~ovekot. Naukata me|utoa ne moè do kraj da ja odgatne su- 

{tinata na ~ovekot dokolku ne ja prou~i i egzistencijata, t.e. ìvotot 

na ~ovekot vo negovata konkretnost i poedine~nost. Najgolemata zasluga 

na egzistencionalizmot i personalisti~kata filozofija e tokmu 

vo toa podra~je {to nedovolno go zafatija klasicite na marskizmot. 

Tie pokaàa deka pokraj su{tinskite karakteristiki na ~ovekoviot 

rod i negovite generi~ki problemi, poedine~niot ~ovek strada, ~uvstvuva 

i ima svoja percepcija na svetot, ima svoi barawa i lutawa i se 

sudira so site protivre~nosti na negovoto esencijalno i egzistencionalno 

bitie. Na toj na~in se zacvvrstuva idejata deka ~ovekot mora da 

se sfati kako ìvo i dejstvitelno bitie komu mu e svojstveno da moli, 

~uvstvuva i na svoeviden individualen na~in da ja doìvuva svojata 

okolina. Svetot na individuata se razlikuva od svetot na op{testvenata 

realnost i ottamu toj ne e zbir na mehani~ki reakcii nastanati 

samo poradi nadvore{nite impulsi koi se ostvaruvaat samo kako del 

na op{testveno podelenite ulogi. Vo tie ramki ~ovekovoto povedenie 

ne e nikoga{ dokraj predvidlivo, osobeno ako pove}e se vodi smetka za 

toa deka toj ne e samo razumsko, tuku i instinktivno i emocionalno 

23

itie. 13 Vo ovaa smisla e vo pravo amerikasnskiot sociolog Xorx Mid 

koj veli deka ~ovekovata priroda e se u{te organizacija na instinkti. 

14 Spored nego, kaj ~ovekot kako i kaj ìvotnite postojat i deluvaat 

dve grupi instinkti: prijatelski i neprijatelski. Od niv izniknal 

odreden tip na ~ovekovo povedenie, povedenie na poedinecot vo 

grupata. Napadot vrz ostanatite poedinci od grupata e zamenet i ubla- 

èn na toj na~in {to poedinecot se potvrduva i istaknuva nad drugite 

vo igrata, dodvoruvaweto, griàta za decata, vo izvesni op{ti stavovi 

na napadot i odbrtanata, a ne se pravi obid da se uni{ti poedinecot 

{to se napa|a. Ovie izmeni vo povedenieto Mil im gi prepi{uva na 

razli~nite obidi i gre{ki vo evolucijata od koja izniknalo op{testvoto... 

Nemodificiranoto samopotvrduvawe vo ovie uslovi zna~i i 

uni{tuvawe na napadnatiot poedinec. 15 So eden zbor, ~ovekot ubiva 

drug ~ovek ili vr{i drugo zlostorstvo bidej}i se u{te dokraj ne gi 

modificiral svoite instinkti pri ostvaruvaweto na smislata na negoviot 

ìvot. 

I pokreaj preteranoto svrtuvawe kon biolo{kata priroda na 

~ovekot i negovoto interpretirawe isklu~ivo od poziciite na socijalnata 

psihologija, vo vakvite i sli~ni razmisluvawa se krie golema 

vistina za koja sovremenata filozofska i antropolo{ka misla mora 

da vodi posebna smetka ako saka dokraj da ja osvetli smislata na 

~ovekovoto postoewe. Na toj na~in se prodlabo~uvaat Marksovite 

idei deka ~ovekot i op{testvoto ne stojat vo odnos na del i celina, 

nitu pak vo odnos na suprematgija i subordinacija. "ôvekot i op{testvoto 

se dve realnosti {to se najtesno povrzani i zamno zavisni, no 

koi pretstavuvaat dva totaliteti so specifi~na sodrìna neoddeliva 

13 

"Pogre{en bi bil zaklu~okot koga bi tvrdele deka Marks gi re{il 

site problemi na ~ovekot. Mnogu pra{awa Marks ne moèl ni da gi vidi, a 

duri sovremenata nauka ni ja otkriva seta kompleksnost na problemite {to 

stojat pred teorijata na li~nosta. Koga utvrdil deka differentia specifica na ~ovekovata 

prakti~na dejnost so koja ~ovekot go menuva svetot i samiot sebe, toj 

ne moèl da se zapre na nivoto na filozofskata apstrakcija. Treba{e da se 

ispitaat konkretnata sredina i uslovite vo koi se vr{i ~ovekovata praktika, 

odnosno da se ustanovi koj e toj najelementaren ~ove~ki prakti~en odnos. 

So konkretna socilolo{ko-ekonomska analiza Marks ja potvrdil svojata hipoteza 

deka toa se ekonomskite odnosi i od niv go po~na prakti~noto istraùvawe. 

No Marks nikoga{ ne zaboravi deka lu|eto se nositeli na tie odnosi, 

deka vo tie primarni materijalni odnosi u~estvuva ~ovekot ne samo kako fizi~ko, 

telesno bitie, tuku i kako subjekt na svojata psiha so svoite duhovni 

kvaliteti. Od druga strana - sloènata antropolo{ka struktura na negovata 

psiha Marks samo ja nasetil, intuitivno na izvesni mesta genijalno ja anticipiral, 

no ne ja objasnil." Golubovi} I, str.100-102. 

14 

Mid, str. 581. 

15 


24

edna od druga. Toa me|utoa ne zna~i deka edniot ne moè da postoi bez 

drugiot, tuku deka sekoj ìvee vo drugiot na specifi~en na~in. 16 Vo 

tie odnosi pak, mora da se prifati realnosta deka kaj ~ovekot koj e 

potencijalno op{testveno bitie, pod dejstvoto na nekoi vnatre{ni i 

nadvore{ni faktori moàt da preovladaat nekoi nesocijalizirani 

nagoni, pa namesto da deluva kreativno i konstruktivno, negovoto povedenie 

stanuva agresivno i destruktivno, odnosno namesto ~ovekot 

svojata akcija da ja naso~uva kon op{testvenite celi deluva protivop- 

{testveno. 

Vo ovaa smisla e i na{eo zalagawe li~nosta na ubiecot da se 

nabquduva ne samo od aspektot na op{testvenoekonomskite vlijanija, 

tuku i vo kontekstot na negovite individualni biopsihi~ki potrebi. 

ôvekot vo sebe go nosi op{testvoto kako sostaven del na svojata 

generi~ka su{tina i kako ~len na op{testevnata zaednica toj go ostvaruva 

neophodniot kontakt so drugite lu|e {to ne proizleguva samo 

od korista {to moè da ja o~ekuva od niv, tuku i od ìvotnata potreba 

za drug. No taa op{testvenot {to vo sebe ja nosi ~ovekot ne e samo 

prosta refleksija na op{testvoto nadvor od nego, tuku preraboteno 

iskustvo pod vlijanieto na vnatre{nite individualni faktori {to go 

pretstavuvaat iznao|aweto na sopstvenata smisla na ìvotot. Ottuka, 

ako go prifatime stavot na Holbah deka smislata na ìvot na sekoja 

individua pretstavuva negovoto sopstveno te`nenie kon opredelena 

egzistenvija i sre}a, a nema pri~ini da ne veruvame vo toa, toga{ i vo 

sega{niot op{testven moment mora da mu se posveti pogolemo vnimanie 

na site faktori {to za dene{niot poedinec zna~at ostvaruvawe 

ili neostvaruvawe na taa smisla, koi se pre~kite so koi pritoa se sudira 

i kolku vo oblikuvaweto na ona {to treba da pretstavuva osmislena 

egzistencija i sre}a i nivnata realizacija mu pomaga konkretnoto 

op{testvo. Za{to malku se onie koi se vo sostojba da steknuvaat vistinski 

iskustva: site so ra|aweto nosat organi {to se sposobni da 

bidat pokrenati ili da sobiraat iskustvo, no bilo poradi nedostatocite 

na nivnata organizacija, bilo od pri~ini {to nejze ja menuvaat, 

nivnite iskustva se la`ni, nivnite idei se konfuzni i lo{o zdru- 

èni, nivnite sudovi se neto~ni, nivniot mozok se polni so la`ni sistemi 

koi nu`no vlijaat na celokupnoto nivnop povedenie i postojano 

go rastrojuvaat. 17 

Spored na{e mislewe vakviot pristap moè da ne dovede do 

odgovorot zo{to ~ovekot ubiva ~ovek i vo na{eto socijalisti~ko 

op{testvo, koi se konkretnite op{testveni uslovi {to se u{te go 

pottiknuvaat ~ovekot kon izvr{uvawe na kapitalnite krivi~ni dela, 

kakva e ulogata na ovie faktori {to poteknuvaat od individualnosta 

na sekoj poedinec i koi se pri~inite {to vo ostvaruvaweto na perso- 

16 

Golubovi} II, str. 29. 

17 


25

nalizacijata an ~ovekot se u{te se probivaat razli~ni pati{ta {to 

go doveduvaat vo sudir so negovata socijalizacija. Vakviot op{t teoretski 

pristap moè, me|utoa, da ne dobliì i do objasnuvaweto na socijalnite 

i li~nite karakteristiki na ubiecot, koi{to u{te na po~etokot 

gi poso~ivme kako vtoro bitno pra{awe na ovoj trud. 

Ovoj pristap poa|a od toa deka sekoj ~ovek e izloèn na te{kotii 

{to go popre~uvaat vo ostvaruvaweto na negovata sopstvena smisla 

na ìvotot. Pred sekoj ~ovek se ispravaat raznovidni pre~ki {to 

stojat nasproti negovite èlbi i o~ekuvawa. Pred tie te{kotii pak 

~ovekot moè da deluva upla{eno i da go pobara izlezot vo povlekuvawe 

{to istovremeno zna~i i otkaùvawe od vrednostite {to go 

odlikuvaat kako individualno i generi~ko bitie. Sprotivstavuvaweto 

na te{kotiite e mnogu po~estiot oblik na negovoto rea|irawe za- 

{to go spasuva od zapa|aweto vo apsurdna situacija. Vo takvoto sprotivstavuvawe 

~ovekot moè da izdvojuva ili da ne izdvojuva pobeda, a 

toa zavisi od gotovnosta da se bide aktiven kako i od istrajnosta i 

racionalnosta na toa povedenie. Samo onoj ~ovek koj ima svest i samodoverba 

da deluva, odnosno ne{to da stori za izbegnuvawe na nepovolnatga 

sostojba moè da go izbegne i rastrojstvoto na smislata na negoviot 

ìvot. Me|utoa, seto toa ne e dovolno dokolku konkretniot poedinec 

odnapred ne ja izbral vistinskata smisla na svojot ìvot ili 

pak, i pokraj nejzinoto realno i razumsko postavuvawe, nedovolno razumno 

i brzopleto gi izbral pogre{nite sredstva za nejzinoto ostvaruvawe. 

[to se odnesuva pak do do sodrìnata na vistinskata smisla 

na ìvotot, taa ne moè kaj sekoj poedinec da bide ista. Nejzinata 

sodrìna zavisi od individualnite biopsihi~ki svojstva na sekoj poedinec, 

od negovata socijaliziranost i kulturna izdignatost. No, bez 

ogled na taa razli~nost, vistinska moè da bide samo onaa smisla na 

ìvotot vo koja poedinecot moè da najde realna merka me|u individualnite 

vrednosti i interesite na zaednicata vo koja {to ìvee. Sledeno 

vo tie ramki na{ata pojdovna i osnovna pretpostavka deka ubijcite 

se lu|e {to gi poznavaat eti~kite kategorii, odnosno toa {to tie 

ne rabotele dobro ne gi opravduva deka ne znaele {to e podobro. Nivnata 

naj~esta gre{ka e {to ne uspeale da ja definiraat vistinskata 

smisla na sopstveniot ìvot, a vo opredelen pomal broj slu~ai i iracionalniot 

izbor na na~inot i sredstvata za postignuvawe na svojata 

egzistencija i sre}a, ili pak i ednoto i drugoto. I bez poznavawe na 

osnovnoto na~elo na filozofijata na stoicizmot kaj sekoj poedinec,, 

pa i kaj storitewlot na krivi~noto delo ubistvo e prisutna svesta 

deka "ôvekot e sveto ne{to za ~oveka." No sveta na ~ovekot e daleku 

od idealnata sostojba vo koja spored Kant }e is~eznat individualnite 

i posebnite celi i vo koja site bi imale edinstvena cel vo ìvotot - 

ostvaruvawe na ~ovekovoto dostoinstvo. ôvekot imeno se u{te ne 

uspeal da go usoglasi individualnoto i op{testvenoto, za{to spored 

razli~nite sistemi na svoite li~ni vrednosti se u{te dominantno gi 

26

definira svoite ìvotni celi. Toj neuspeh e najgolem i najvidliv kaj 

storitelite na ubistvoto, zatoa {to kaj niv li~nosta na drugiot lesno 

se zema kako sredstvo, a ne kako cel na nivnite aktivnosti. A deka seto 

toa mu odi na {teta ne samo na op{testvoto, tuku i na onoj koj go 

izbral takvoto povedenie ne treba posebno da se dokaùva. 

4. Komplementarnosta na pristapot kon razgleduvawe na kriminalnoto 

povedenie na ~ovekot {to rezultira so ubistvo, so uni{tuvawe 

na drug ~ove~ki ìvot, obvrzuva da se dade odgovor u{te na edno 

pra{awe: {to da se stori so i za ~ovekot {to storil krivi~no delo 

ubnistvo. 

Ne e te{ko da se zabeleì deka odgovorot na ova pra{awe 

treba da se bara na sega{niot stepen na razvojot na op{testvoto, negovata 

organizacija, sistemot na vrednosti i odnosi, na~inot na za{titata 

od kriminalitetot niz dve sprotivstaveni tezi: prvata,, {to 

treba da se stori so liceto {to ubilo drugo lice i obratno proporcionalnata 

i duri sprotivstavena {to da se stori za, odnosno vo korist 

na liceto {to storilo zlostor. Me|utoa, sprotivstavenosta na 

ovie dve tezi ne zna~i edn ovremeno i nivna inkompatibilnost ili nemo`nost 

da se razgleduvaat vo me|useben odnos. Naprotiv, nivnoto 

povrzano razgleduvawe e bitna komponenta na metodolo{kiot pristap 

i na nastojuvaweto za razbirawe i objasnuvawe na sloèniot op{testven 

fenomen {to go narekuvame kriminalitet, no i za razbirawe i 

objasnuvawe na kriminalnata politika, na nejzinite osnovni postulati 

od koi taa trgnuva vo spre~uvaweto i suzbivaweto na kriminalitetot 

voop{to i ubistvata posebno. 

Sepak potrebata od sistemati~nost i metodi~nost vo izlagaweto 

na problemite ni nalaga ovie dve tezi od eden ist problem na opredelen 

na~in vo nnivnoto razgleduvawe da gi izdvoime. Niz celata istorija 

na razvojot na op{testvoto, bez ogled na toa kakva polo`ba zazemal 

~ovekot vo op{testvenata strukturura, na koj sloj ili klasa pripa|al, 

kriminalniot na~in na odzemaweto na ìvotot na drug ~ovek se 

smeta za eden od najte{kite zlostorstva. Tokmu zatoa ni edno pravno 

organizirano op{testvo ni vo eden moment ne si go posatavuvalo 

pra{aweto za postoeweto od pravno, represivno rea|irawe vrz storitelot 

na krivi~noto delo ubistvo. ôvekoviot ìvot kako mera za 

site ne{ta pretstavuval i pretstavuva najza{titenoto op{testveno 

dobro i kaznata se javuva kako socijalen imperativ na op{testvenata 

reakcija vrz storitelite na ovoj kriminalen akt. Filozofskoto, idejnoto, 

op{testvenoto i pravnoto objasnuvawe za opravdanosta na op{testvenata 

reakcija i na~inot na nejzinoto ostvaruvawe se dvièlo od 

prosta i ednostavna odmazda do talionskoto na~elo "oko za oko - zab za 

zab" preku vospostavuvaweto na naru{enata ramnoteà so priemana na 

smrtnata kazna vrz storitelot na ova krivi~no delo no i vrz idejata za 

zastra{uvawe na idnite storiteli preku naso~uvaweto na ~ovekovata 

fantazija kon iznao|awe na {to posurovi, posvirepi i pone~ove~ni 

27

sredstva i na~ini na izvr{uvawe na smrtnata kazna se do nastojuvawa 

taa da deluva {to pozastra{uva~ki. Toj ritual na javno izvr{uvawe na 

smrtnata kazna vo minatoto i ne moè da se smeta kako izraz na visokoto 

vrednuvawe na ~ovekovata li~nost i nejziniot ìvot, tuku obratno. 

Civilizaciskiot razvoj na op{testvoto i vo soglasnost so nego nivoto 

na razvienosta na humanite odnosi na lu|eto go opredeluvaat na~inot 

na primenata na izvr{uvaweto na smrtnata kazna, kako naj~esto 

primenuvana kazna vrz storitelite na krivi~noto delo ubistvo. Me|utoa, 

tradicionalizmot, sistemot na normi vrz koi se vrednuva ~ovekoviot 

ìvot, so vekovi izgraduvan vrz klasnata podelenost na op{testvoto 

ostavil tolku dlaboki tra|i {to denes vo sovremenoto op{testvo 

za koe zboruvame deka ~ovekot pretstavuva najgolema i najzna~ajna 

op{testvena vrednost, a odnosite na lu|eto se izgraduvaat vrz humani 

odnosi, stavot kon ubiecot i kaznata {to treba da se primeni kon 

nego, bitno ne se izmenile. Kriminalnata politika se u{te se izgraduva 

vrz uveruvaweto deka strogata kazna, {to vo sebe nosi i elementi 

na odmazda, zastra{uvawe, retributivnost i punativnost pretstavuva 

najefikasno sredstvo vo suzbivaweto na kriminalitetot i vo toj red i 

krivi~noto delo ubistvo. Humnaniziraniot odnos vo sovremenata kriminalna 

politika i politikata na kaznuvaweto na storitelite na krivi~noto 

delo ubistvo se izmenil samo vo pogled na toa ne dali }e se 

primeni najstroga kazna, tuku vo nastojuvaweto pri primenuvaweto na 

smrtnata kazna da se najdat sredstva i na~ini {to obezbeduvaat polesno 

i pobrzo umirawe na liceto osudeno na smrtna kazna, na ubiecot. 

Kontroverznite sfa}awa okolu opravdanosta na primenata na smrtnata 

kazna vo pogled na efektite {to se postignuvaat so nea od edna strana 

i bavniot prodor na abolicionisti~kite idei za ukinuvawe na 

smrtnata kazna, uveruvaweto deka se u{te postojat storiteli na krivi~no 

delo ubistvo {to ne treba da ìveeat, {to treba da se eliminiraat 

od op{testvoto so smrtna kazna od druga strana, mnogu uverlivo 

zboruvaat za ovie sostojbi. 

Vo kontekstot na prethodnite razgleduvawa, sepak sme ispraveni 

pred problemot na civilizaciskiot razvoj na ~ovekot i op{testvoto 

vo koj dominantno zna~ewe i vlijanie ima naglasenata individualnost 

na ~ovekovoto odnesuvawe i nenadminl;ivosta na op{stestvenite 

uslovi i odnosi {to pridonesuvaat za negovoto poop{testvuvawe 

niz celosna integracija vo op{testvoto i kako izraz na negovata o~ove~enost, 

na poop{testvuvaweto na negovoto generi~ko bitie. Sepak, 

ostanuva prisutna tezata od koja ne moème da se oslobodime i koja ne 

smeeme da ja napu{tame, deka ni eden ~ovek ne e tolku ne~ovek za da ne 

moè vrz nego da se vlijae, za sekoga{ koga }e go stori zlostorot {to 

go vikame ubistvo, da bide na identi~en na~in eliminiran od op{testvoto. 

Ne samo od stojali{teto na onaa poznata teza deka op{testvoto 

so primenata na smrtnata kazna vrz ubiecot se srozuva na nivoto na 

kolektiven ubiec, tuku i vrz nau~no verificiranite soznanija doa|a- 

28

me do konstatacijata deka storitelite na krivi~noto delo ubistvo 

spa|aat vo redot na najmalku problemati~nite osudeni lica na kazni 

zatvor, od stojali{teto na odrùvaweto na redot i disciplinata vo 

kazneno-popravnite ustanovi. Se razbira, zboruvaj}i za na{i priliki 

i uslovi, vrz dosega{nite soznanija za fenomenolo{kite karakteristiki 

na ovoj nasilni~ki kriminalitet nemame dokazi deka vo nego se 

sretnuvame so plateni, profesionalni ubijci, za koi ubistvoto se pravi 

po nara~ka i mirno i bez grià na sovesta se izvr{uva kako sekoja 

druga rabota. Prou~uvaweto na ubistvata, vklu~itelno i na{eto istraùvawe 

ni pokaùvaat deka ubistvata kaj nas nastanuvaat od onie 

uslovi i odnosi vo ìvotot, od onie motivi {to naglaseno ja izrazuvaat 

individualisti~kata psihoilogija, stav i socijalizacija na li~nosta 

na delinkventot, deka vo baraweto na sopstvenata materijalna i 

socijalna sigurnost problemot se razre{uva na toj na~in {to se ubiva 

drugiot koj mu ja naru{uva ili doveduva vo pra{awe istata. Toj se podgotvuva 

da se izvr{i smrtnata kazna vrz nego ili ja izdrùva dolgata 

kazna zatvor postojano opsednat so mislata za nepromislenosta na 

svojot akt. 

Raspravata za prvata teza ja vodime zatoa da go dovedeme vo pra- 

{awe kaznuvaweto na storitelot na krivi~noto delo ubistvo, tuku da 

se pribliìme do vtorata teza: {to so nego, kakov odnos treba op{testvoto 

da opredeli sprema storitelot na krivi~noto delo. Sledej}i 

go ponapred izneseniot stav, vo sovremenoto op{testvo se javuvaat golemi 

razijduvawa {to se formiraat vrz humanizacijata na odnosite 

me|u lu}eto vo konkretnoto op{testvo i op{testveno, ekonomski, sociokulturno 

i pravno opredelenata polo`ba na ~ovekot vo nego. Ottuka 

i razli~nosta na stavovite sprema storitelot na krivi~noto delo 

ubistvo: za nego ne treba da se stori ni{to, tuku da se eliminira, toj 

treba da se izlolira za op{testvoto da se za{titi od nego ili treba 

da se stori se {to e mo`no toj da mu se vrati na op{testvoto kako korisen 

~len. Od se {to ponapred e kaàno, od op{tiot teoretski pristap 

kon razgleduvaweto na problemot na ubistvata i nivnite storiteli, 

ne samo zatoa {to nie sme samoupravno socijalisti~ko op{testvo 

{to se izgraduva vrz humani odnosi, tuku zaradi faktot {to negoviot 

razvoj treba da se ostvaruva vrz univerzalnite humanisti~ki vrednosti 

i odnosi, vrz afirmacija i vtemeluvawe na tie vrdnosti vo sekojdnevnite 

odnosi me|u lu|eto, nu`no se nametnuva pra{aweto: {to so 

storitelot na krivi~noto delo ubistvo? Odgovorot e samo eden: dokolku 

po site svoi svojstva i karakteristiki, po na~inot na storuvaweto 

na krivi~noto delo, po ~ove~kite potencijali {to so sebe go nosi po 

op{tsestvenata situacija {to e sozdadcena po storenoto krivi~no 

delo i po op{testvenata reakcija na sredinata ne zasluùva, ne treba 

da se eliminira so smrtna kazna. Za ~ovekot osuden za ova krivi~no 

delo treba da se stori se na op{testvoto i vo op{testvoto da mu se 

vrati kako korisen ~len. Kaznata kako socijalen imperativ, kako nu- 

29

`no zlo {to mu se nanesuva na storitelot na krivi~noto delo za storenoto 

zlo, treba da se iskoristi vo granicite na mo`noto, vo ramkite 

na nau~nite soznanija i metodi {to se primenuvaat, da se resocijalizira 

ili da se obezbedi negovata socijalna adaptacija vo socijalnata zaednica, 

negovo odnesuvawe {to }e bide vo soglasnost so vladea~kite 

op{testveni, pravni, moralni vrednosti i normi. Se razbira, ovde 

stanuva zbor za kaznata zatvor, koja kaj nas naj~esto se primenuva sprema 

storitelite na ova krivi~no delo. Dali e toa mo`no, dali e dovolno 

uspe{no ili ne, ako ne e koi se pri~inite za toa vo edno humanisti- 

~ko op{testvo, odgovorite moàt da bidat pozitivni. Vo povrzanoto 

razgleduvawe na problemite svrzani so ubistvoto i negoviot storitel, 

ova istraùvawe pravi napori da ne pribliì do odgovorite na ovie 

pra{awa. 

5. Trgnuvaj}i od se {to ponapred e re~eno vo vrska so osobenostite 

na ~ovekot kako nositel na ubistvoto, so ograni~enitostite da se 

navleze dlaboko vo site determinanti od biolo{ka, psiholo{ka i socijalna 

priroda {to go opredeluvaat negovoto op{testveno odnesuvawe 

vo realizacijata na istraùvaweto se javuvaat opredeleni te{- 

kotii. Ova istraùvawe e isto taka optovareno so te{kotii {to go 

sledat sekoe istraùvawe vo oblasta na op{testvenite pojavi {to se 

opredeleni kako so samiot predmet taka so neostranlivite potrebi za 

pristapot da se iznajdat op{tite op{testveni stavovi i op{toprifateniot 

op{tstven kontekst kako pretpostavka za istraùvaweto i negovite 

rezultati da bidat razbirlivi i samoto istraùvawe kompatibilno. 

Ovie te{kotii sekako ne moàt dokraj da se otstranat, bidej}i 

proizleguvaat od protivre~niot karakter na samiot predmet kako i od 

pri~ini {to ne postojat epistemolo{ki instrumenti {to ednovremeno 

treba da ispitaat nekolku ulogi: logi~ki da bidat koherentni i da 

dadat odgovori na site glavni i sporedni pra{awa. Problemot se 

odnesuva na individualnata uslovenost i izrazenost na ubistvoto kako 

krivi~no delo i na op{testvenata reakcija kako izraz na za{titata na 

ìvotot na ~ovekot kako individualna i op{testvena vrednost. 

Teoretskiot pristap kon ubistvoto kako kon oblik na nasilni- 

~ko povedenie ne moè da se postavi nezavisno od stavot kon kriminalitetot 

kako op{testvena pojava i od op{testvenite ~initeli {to 

ja opredeluvaat nejzinata pojavnost. No i toga{ koga ovaa pojava }e se 

smesti vo opredelen op{testven kontekst, se javuva edno novo pole koe 

nastanuva na toj na~in {to se opredeluvaat entiteti od ist red: ìvot 

- smrt kako teza i antiteza. Na toj na~in faktorite {to go opredeluvaat 

socijalnoto pole, poto~no socijalniot prostor, tekot na socijalniot 

prostor, vremeto vo koe se javuvaat entitetite od koi proizleguvaat 

karakteristikite na pojavata. 

Osnovata na teoretskiot model na ova istraùvawe e izgradena 

vrz porane{ni soznanija i kriminolo{ki i penolo{ki istraùvawa 

orientirani kon utvrduvaweto na kauzalnite vrski za nastanuvawe- 

30

to na pojavata i fenomenolo{kite karakteristiki na nejzinoto izrazuvawe, 

no seto toa od stanovi{teto na socijalniot status na storitelot 

na krivi~noto delo. Ovoj poim se zema uslovno bidejki i na{eto i 

drugi istraùvawa pokaùvaat deka vo ovoj slu~aj pove}e se raboti za 

socijalna diferencijacija i socijalna mobilnost. Socijalniot status 

kako usloven i pomo{en izraz treba da pomogne da se opredeli mestoto 

{to edna individua, storitel na krivi~no delo ubistvo, go ostvaruva 

vo svoeto op{testveno dvièwe i vo svoite socijalni komunikacii. 

Taa individua vo taka razgleduvanoto pole ja ostvaruva i svojata egzistencija 

vo socijalnoto pole, svoeto mesto i uloga vo nego. Me|utoa, 

kako ovie mo`nosti na ~ovekot se klasno i socijalizaciski determinirani 

od niza faktori {to dejstvuvaat kako ograni~uvawe, kako potpolna 

zapreka, toa sekoja individua ne dospeva do sekoja to~ka i ne 

zatoa {to ne bi moèla da dostigne, tuku zatoa {to toa po pravilo ne 

se slu~uva na identi~en na~in kako {to toa se ~ini vo opisot na statisti~kite 

zakonomernosti. Faktot na socijalnoito pripa|awe opredeleno 

so individualizmot na ~ovekot e posilen od faktot na ednakvosta 

duri i vo na{eto op{testvo. Faktot {to ubistvata naj~esto se 

slu~uvaat me|u luge so ednakov ili sli~en socijalen status toa samo go 

potvrduva. Socijalnite poliwa postojat ne zatoa {to nekoj gi nacrtal, 

tuku zatoa {to ~ove~kite su{testva svojata op{testvena, a so toa i 

klasna su{tina ja ispolnuvaat istozna~no, ednodimenzionalno, {to 

socijalnata supstanca, kako bi rekol Dirkem, egzistira vo cela niza 

op{testveni oblici materijalizirani vo odnosite me|u individuite, 

nivnite grupacii i sevkupnite odnosi vo op{testvoto. 18 Kako {to socijalnoto 

pole ne moè da se stesni samo na pripa|aweto kon edna grupa, 

taka ni statusot ne moè da se svede samo na hierarhiski oblici i 

ulogi. Vo taa smisla socijalnoto pole ima zna~ewe na identifikacija 

na op{testvenite mo`nosti na individuata vo vkupniot interakciski 

u~inok i tie ukaùvaat na nekolku dimenzii zna~ajni za objasnuvawe 

na pojavata. Taka na primer, koga se raboti za ova krivi~no delo, stepenot 

na obrazovanieto ve}e sam po sebe se pokaùva kako zna~aen generator 

i deka od nego vo golema mera zavisi socijalniot status i polo`ba 

na individuata, nejzinoto realizirawe. 

Kategorijalniot sistem vrz koj se utvrduva zna~ajnosta na odelnite 

faktori i varijabli e zemen od dosega{nite istraùvawa, nadopolnet 

so nekoi specifi~nosti {to se pokaùvaat kako zna~ajni za 

na{eto socijalno pole na ispituvawe na pojavata vo vreme i prostor. 

No pritoa se trgnuva od soznanieto deka procenuvaweto na karakteristikite 

na ovaa grupa delinkventi se izvedeni vrz osnova na indikatorite 

{to se smetaat karakteristi~ni za ovaa pojava i za ovoj prostor. 

Pritoa, napraven e napor da se zemat onie indikatori {to vo dosega{- 

nite istraùvawa se pokaùvaat zna~ajni za objasnuvawe na socijalno- 

18 

Momirovi}-Bosanac, 12-13. 

31

to pole vo koe se javuva i egzistira pojavata {to ne zna~i deka nema 

drugi zna~ajni indikatori. No od metodolo{ka gledna to~ka zna~aen e 

faktot deka kategoriite so koi operira istraùvaweto pripa|aat 

ednakvo kako na makro i na mikro sredinata i so toa ne go ograni~uvaat 

poleto na istraùvaweto na individuata, tuku samo preststavuvaat 

granici vo koi vaàt onie karakteristiki {to se opredeleni so 

op{testvenata podelba na trudot, materijalnata i socijalnata polo`ba 

vo op{testvoto, profesionalnata polo`ba i drugi se sledat vo kontinuitet 

i povrzanost so drugite indikatori. 

Pokraj socijalnite varijabli, vo istraùvaweto e napraven napor 

da se utvrdat i onie {to se vrzani za biopsiholo{kata struktura 

na li~nosta vo povrzanost so samiot kriminalen akt, vo mera vo koja 

prou~uvaweto na li~nosta na delinkventot vo kazneno-popravnite 

ustanovi toa go ovozmoùva. Vo ovaa smisla se koristeni rezultatite 

od ispituvaweto na li~nosta na delinkventot vo KPD Idrizovo od 

strana na odelnite stru~ni lica (psiholozi, pedagozi, lekari, kriminolozi, 

socijalni rabotnici i dr.) sodràni vo dosijata na osudenite 

lica za krivi~noto delo ubistvo {to se nao|aat na izdrùvaweto na 

kaznata zatvor. 

Ovoj metodolo{ki pristap vo izu~uvaweto na ubistvata e opredelen 

so faktot {to ovie pojavi nastanuvaat pod vlijanie na subjektivni 

i objektivni vlijanija {to vo realniot svet se javuvaat kako 

nova celina opfatena so poimot pri~inost. Ubistvoto kako oblik na 

nasilni~ko povedenie ukaùva na cvrsta povrzanost na odnosot sredina 

i poedinec ~ie pojavuvawe go smetame kako ekstrem, no koj po site 

svoi karakteristiki prestatavuva op{testvena pojava, a so toa i ja 

opredeluva potrebata za negovo istraùvawe preku individualnite, 

no i op{testvenite determinanti. Spored toa, ako ubistvoto go opredelime 

kako odnos na poedinecot i sredinata optovaren i izrazen preku 

ekstremni karakteristiki na dva entiteta: individuata i nejzinata 

materijalna i socijalna polo`ba opredelena so polo`bata na trudot, 

toga{ ovoj ekstrem nu`no se javuva kako odnos na individuata i op{testvoto 

i toj moè da se istraùva samo na toj na~i. Toa od pri~ini 

{to marksisti~kiot pristap kon objasnuvaweto na kriminalitetot, i 

vo ovoj red i ubistvata, nalaga da se utvrdi odnosot me|u individuata i 

sredinata ne kako apstraktni kategorii, tuku kako konkretni odnosi 

{to se opredeluvaat so empirisko okruùvawe na li~nosta vo koe gi 

materijalizira svoite odnosi. To~no ovaa materijalizacija na odnosite 

moè da se sledi i empiriski utvrduva i ocenuva kako gi opredeluva 

karakteristikite na interakcijata. To~no zaradi toa, kako {to ponapred 

rekovme, odnosot me|u individuata i sredinata se nao|a vo relacija 

na me|usebno sprotivstavuvawe pri {to individuata ne e odraz na 

op{testvoto, tuku realen odnos {to postojano gi odrùva vo napnatost 

i me|usebno sprotivstavuvawe. Zna~i ne se postavuva pra{aweto 

za toa kako poedinecot ja vospostavuva svojata op{testvenost, tuku 

32

preku {to i na koj na~in nastanuva opredmetnuvaweto na tie odnosi. 

Povedenieto na ~ovekot go opredeluva toj op{testven odnos koj na skalata 

na op{testvenoto vrednuvawe dobiva opredeleno zna~ewe i 

mesto. 

Spored toa, na generalen plan, zboruvaj}i za ubistvata kako 

op{testven odnos, nu`no se govori za klasnata determiniranost koja 

navistina posredno i vo sosema op{ti ramki go situira ubistvoto 

kako op{t problem na otugenosta. Na poedine~no nivo, vo dinami~en 

odnos individuata ja opredmetnuva svojata op{testvenost. Odelnite 

varijabkli niz koi se istraùva pojavata treba da dadat odgovor na 

me|uzavisnosta na poedine~noto, posebnoto i op{toto kako dijalekti~ki 

odnos, vo ovoj slu~aj konkretiziran me|u individualnoto povedenie 

i optestvenata uslovenost i reakcija na toa povedenie. Od tie 

pri~ini, po ocenka na avtorot, varijablite {to se istraùvaat i redosledot 

po koj odelnite problemi se obrabotuvaat treba da ne dovedat 

do logi~en odgovor na postavenite problemi. Toa sekako moè da se 

postavi i na drug na~in. No ovde trgnuvame od uverenieto deka identifikacijata 

na individuata vo socijalnite uslovi i odnosi ovozmoùva 

da se dobie objasnuvawe za faktorite {to trajno generiraat 

ekstremno ispoluvawe na op{testvenite odnosi {to od strana na op{- 

testvoto negativno se vrednuvaat. Me|utoa, se trgnuva od uverenieto 

deka to~no ovoj tip na odnosi {to se manifestira vo socijalnoto pole 

ednovremeno ukaùva na nivnata sudbinska i egzistencijalna va`nost 

i deka samo preku niv moè da se sfati i objasni pojavata. 

II. OPRAVDANOST NA ISTRA@UVAWETO 

Od dosega{nite izlagawa moè{e da se zabelì deka ne e redok 

slu~ajot pri ostvaruvaweto na negovite potrebi i perspektivi pred 

obi~niot ~ovek da se ispravaat nepremostivi te{kotii i problemi 

ili vo nevrat da potonat site negovi nadeì.. Vo takvi uslovi ~ovekot 

ne bi bil ~ovek dokolku ne gi aktivira site svoi potencijali za da 

izleze na kraj so vlijanijata {to go popre~uvaat negoviot opstanok zaradi 

iznao|awe pati{ta {to }e go osmislat negoviot ìvot i negovoto 

postojano dvièwe napred. Duri i koga mu e najte{ko ~ovekot poa|a 

od starata i mudra izreka "zdravje i ìvot," {to mu ovozmoùva da 

istrae vo iznao|aweto novi supstituti i optimisti~ki kreacii vo koi 

}e se najde sebesi. Svesen deka negoviot ìvot e osnovnata vrednost 

{to nikoj povtorno ne moè da mu ja dade, ~ovekot mora da ja neguva i 

od nea da poa|a vo ostvaruvaweto na negovata generi~ka su{tina. Me- 

|utoa, ona {to sekoj kaj sebe go po~ituva kako osnovna i najgolema 

vrednost, koja nema cena i so ni{to ovozemsko ne moè da se meri, e 

pravilo {to niz celokupnata istorija na ~ovekot naiduvalo na brojni 

isklu~oci. Tie isklu~oci ne mu sluàt na ~est na ~ovekot i go degradiraat 

negoviot rod duri i pred ìvotnite, kaj koi neprijatelot od 

33

eden, naj~esto e samo drug animalen vid. Posegnuvaweto po sopstveniot 

ìvot, a osobeno po tu|iot, ~ove{tvoo go ~iini najgolemiot neprijatel 

na sebesi. Od tie pri~ini u{te od samiot svoj po~etok, organiziranoto 

op{testvo smetalo za potrebno da go za{titi ~ovekoviot 

ìvot. So ogled na toa {to vo site dosega{ni op{testva, pa i vo sovremenoto, 

ubistvata pretstavuvaat edno od najopasnite krivi~ni dela, 

vo site krivi~ni zakonici na svetot za niv se predviduvale i se predviduvaat 

najstrogi kazni. 

Ubistvata, vsu{nost, pretstavuvaat slòena op{testvena pojava 

uslovena od mnogubrojni faktori i okolnosti, koi go nametnuvaat 

i interesot za nivno razgleduvawe od krivi~nopraven, kriminalisti- 

~ki, kriminolo{ki, penolo{ki, kriminalno politi~ki, psiholo{ki, 

psihopatolo{ki, viktimolo{ki i drugi aspekti. Pri {iroko postaven 

nau~en interes za ovaa pojava, na{ite pretenzii i nau~en interes 

se naso~eni samo kon opredeleni aspekti, pri {to nu`no }e vodi smetka 

za opasnosta nivnoto pre{iroko tretirawe i mehanicisti~ko spojuvawe 

da ne dovede do otstapuvawe od osnovniot predmet i celite na 

ovaa tema. 

Vo taa smisla krivi~noto pravo i krivi~nopravnata treorija 

}e ni posluàt kako osnova pri definiraweto na poimot na ubistvata 

i opredeluvaweto na predmetot na istraùvaweto, kako i pri razre- 

{uvaweto na drugite pra{awa od ovaa tema, povrzani so osvetluvaweto, 

pred se, na krivi~nata odgovornost i krivi~nopravniot kauzalitet 

na ovaa pojava. Ispituvaweto na delata i nivnite storiteli od 

krivi~nopraven aspekt preku sobirawe empiriski podatoci i nivna 

analiza ima za cel da dade opredelena pretstava i za klasifikacijata 

na krivi~nite dela na ubistvo, svojstvata na izvr{itelite pri izvr- 

{uvaweto, vo koja faza od izvr{uvaweto se nao|alo deloto i sl. 

[to se odnesuva do kriminologijata, taa kako nau~na disciplina 

ima dve osnovni podra~ja: kriminalna fenomenologija i kriminalna 

etiologija. Vrz osnova na snimaweto i objasnuvaweto na sostojbite 

od podra~jeto na ubistvata }e se napravi obid tie da se objasnat vo 

nivnata op{testvena uslovenost i povrzanost so drugite pojavi od 

op{testveniot ìvot, a toa go naloùva baraweto istraùvaweto da 

se naso~i kon verificirawe na postoe~kite i postavuvawe novi hipotezi 

za nivnata etiologija kako op{testvena pojava od pove}e aspekti 

i utvrduvawe metodi i tehniki vo ~ija osnova leì marksisti~kiot 

metod, koj kako osnoven metod i vo objasnuvaweto na kriminalnite 

pojavi bara {iroko poznavawe na konkretnite istoriski i sociokulturni 

priliki i situacii vo koi se javuva pojavata. 

Ubistvoto spa|a vo redot na onie krivi~ni dela {to mora da 

imaat `rtva. Vo sprotivno nema ni krivi~no delo. Vo toj kontekst 

redovno se postavuva problemot na proidonesot na `rtvata vo kriminalniot 

akt. Toa se i ramkite vo koi treba da se pobara odgovorot dali 

ubijcite i `rtvata prethodno se poznavale, kakvi im bile interperso- 

34

nalnite odnosi, i ako bile vo lo{i odnosi,, karakterot, pri~inite i 

intenzitetot na nivnoto javuvawe. So toa }e se zafatat opredeleni viktimolo{ki 

aspekti {to se od golemo zna~ewe za celosno osvetluvawe 

na etiologijata na ovaa pojava. Ovde }e se odgovori na pra{aweto 

vo {to se sostoi vinata, odnosno kakov i kolkav e pridonesot na `rtvatga 

za svojata smrt preku analiza i na brojni drugi faktori {to }e 

bidat ispituvani za `rtvata soodvetno na onie za storitelot. 

Odgovorot na ovie pra{awa pod koi se sumpsumirani faktorite 

{to ja kriminaliziraat li~nosta pretstavuva osnova za opredeluvawe 

na osnovnata to~ka vo iznao|aweto na kriminalnopoliti~kite 

nasopki, odnosno, {to e osobeno interesno za ovoj trud, osmisluvaweto 

na peniolo{kiot tretman na ovaa kategorija na osudeni lica. 

So utvrduvaweto na na~inot, sredstvata i posledicite na 

izvr{uvaweto na ovie krivi~ni dela i povedenieto na storitelot po 

nivnoto izvr{uvawe, na opredelen na~in se navleguva vo kriminalisti~kite 

aspekti na ovaa pojva. Me|utoa, opredeluvaweto na ovie okolnosti 

na kriminalnoto delo imaat i izvesno kriminolo{ko i penolo{ko 

zna~ewe, za{to ukaùvaat na psihosocijalnite odnosi i sostojbi 

na li~nosta pred, vo tekot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, osnosno 

na opredeleni osobenosti na li~nosta na storitelot i na opredeleni 

pri~ini i uslovi na konkretniot kriminalen akt. 

Ubistvata, vsu{nost, kako i site drugi krivi~ni dela, pretstavuvaat 

eden od oblicite na ~ovekovoto povedenie poradi {to interesot 

za nivnoto prou~uvawe zavleguva i vo podra~jeto na psihologijata. 

Nesomneno e deka ubistvata se karakteriziraat i na opredeln 

na~in se diferenciraat i so ogled na motivite {to opredeleno lice 

go pottiknale kon izvr{uvawe na ova delo. Vo taa smisa na ubistvata 

mu davaat opredelen pe~at i drugite osobini od strukturata na li~nosta 

na storitelot i dviè~kite sili na negovata aktivnost. Na toj 

na~in edna od neposrednite celi na ova istraùvawe }e bidat ispituvawe 

na biopsiholo{kite i socijalnite karakretistiki na ubijcite, 

odnosno pri~inskata povrzanost na osnovnite karakteristiki na li~nosta 

i situacionite faktori {to ja predizvikuvaat ovaa op{testveno 

negativna pojava. 

Seto ova }e ni posluì da se dobliìme do etiologijata na ubistvata 

kako osnova za ocenka na gotovnosta i mo`nostite za resocijalizacijata 

na osudenite lica za ova krivi~no delo i potrebata od 

prezemawe na drugi merki za spre~uvawe na ovaa pojava so negativen 

op{testven predznak. So toa, vsu{nost, }e se ostvari {to e mo`no pocelosno 

zapoznavawe so objektivnite i subjektivnite faktori i site 

drugi aspekti na li~nosta {to izdrùvale ili izdrùvaat kazna zatvor, 

kako eden od bitnite uslovi za izborot na kaznata i iznao|awe 

optimalni sredstva i metodi za nivno prevospituvawe. 

Poradi sevo ova istraùvaweto na ubistvata kako poseben 

op{testven fenomen pretstavuva podra~je od poseben nau~en interes 

35

so cel da se iznajdat op{tite, posebnite i individualnite faktori 

{to ja determiniraat ovaa pojava i pati{tata za nejzinoto spre~uvawe 

i suzbivawe. Me|utoa, {to se odnesuva do na{ata republika moème 

slobodno da kaème vrz ovoj plan nedostasuvaat istraùvawa i fundirani 

nau~ni analizi {to bi ni dale pocelosna slika vo koja interdisciplinarno 

bi bile zafateni barem nekoi od navedenite aspekti 

na ovaa pojava. Trgnuvaj}i tokmu od toa deka ubistvata vo SR Makedonija 

ne se kompleksno istraùvani, osobeno od kriminolo{ki i 

penolo{ki aspekt, a so ogled na golemoto op{testveno zna~ewe na 

pojavata, nesomneno e polezno i nau~no opravdano {to mu posvetuvame 

opredeleno vnimanie na pra{aweto na kriminolo{kite karakteristiki 

na storitelite na krivi~nite dela ubistvo i procesot na nivnata 

resocijalizacija. 

III. PREDMET, CELI I METODI PRIMENETI VO 

ISTRA@UVAWETO 

1. Neposreden predmet na nau~en interes na ovoj trud se kriminolo{kite 

karakteristiki na storitelite na krivi~noto delo uvbistvo 

i mestoto i ulogata na ovie obele`ja vo ostvaruvaweto na nivnata 

resocijalizacija vo kazneno-popravnite ustanovi kako nau~na komponenta 

za aplikacija na dobienite rezultati. Potrebata da se osoznae i 

definira li~nosta na ubiecot na na{eto podra~je ne moè me|utoa da 

se ostvari nadvor od nejzinoto povedenie koe na izvesen na~in se pojavuva 

kako nadvore{na, vidliva manifestacija na vnatre{nite biopsihosocijalni 

karakteristiki i drugi osobini na li~nosta. Od tie pri- 

~ini kriminolo{kite karakteristiki na ubijcite }e gi posmatrame 

preku nivnite krivi~ni dela: obi~no ubistvo (~l. 37 st. 1 KZ SRM), te- 

{kite ubistva (~l. 37 st. 2 i 3 KZ SRM), ubistvoto na mig (~l. 38 KZ 

SRM), ubistvoto od nebre`nost (~lk. 39 KZ SRM) i ubistvoto na dete 

pri pora|awe (~l. 40 KZ SRM). 

Ovaa grupa na ubistva zaedno so nivnite storiteli ja opredelivme, 

pred se, zatoa {to i krivi~niot zakon pri opredeluvaweto na 

ovie inkriminacii za site niv se sluì so terminot ubistvo {to ne e 

slu~aj so drugite krivi~ni dela koi imaat za posledica smrt na nekoe 

lice. 19 Edinstven isklu~ok od ova pravilo pretstavuva odredbata od 

19 

Takvi inkriminaciii {to za posledica go imaat li{uvaweto od 

ìvot na nekoe lice od Glava VI KZ SRM se: ~l. 41, 42 st. 4, 43 st. 3, 45 st. 1, 47 

st. 2 i 48 st. 2. Vo niv smrtta na edno lice ne e cel na dejnosta na storitelot, 

tuku ili uslov na inkriminacijata od koja voop{to zavisi postoeweto na toa 

krivi~no delo, ili pak te{ka posledica za koja storitelot moè da bide 

kaznet samo ako po odnos na nea postapuval od nebre`nost. Postojat i drugi 

krivi~ni dela {to imaat za posledica smrt na nekoe lice, me|utoa vo na{eto 

36

~l. 122 KZ SFRJ. Me|utoa ova krivi~no delo od ponov datum, poradi 

negovata isklu~iva pojavnost i motivite od koi e storeno ne go pomestivme 

vo ramkite na na{iot interes vo ova istraùvawe. 

So istraùvaweto ne gi opfativme li{uvawata od ìvot storeni 

vo nu`na odbrana i krajna nu`da so ogled na toa {to vo takvite 

slu~ai krivi~niot zakon go isklu~uva postoeweto na krivi~noto delo. 

So istraùvaweto ne gi opfativme ni krivi~nite dela na razbojni{- 

tvo kvalifikuvano so smrtna posledica so ogled na toa {to namerata 

na storitelot kaj ovie dela e naso~ena kon odzemawe tu|i predmeti, a 

ne li{uvawe od ìvot na `rtvata. 

2. So elementite {to go opredeluvaat op{testveniot i nau~niot 

interes i zna~eweto na istraùvaweto na pojavata, od edna, i ramkite 

vo koi e opredelen nejzinioot predmet, od druga strana, nu`no 

koreliraat i celite na istraùvaweto. Vo taa smisla osnovna cel na 

ova istraùvawe se sostoi vo ispituvaweto na vrskite i vlijanijata na 

site op{testveni i li~ni faktori {to nekoi lica gi formiraat i doveduvaat 

vo situacija da se odlu~at na ubistvo kako i odrazot na ovie 

soznanija vrz procesot na suzbivaweto na pojavata, odnosno nivnoto 

usoglasuvawe so predvidenite i mo`nite merki za ostvaruvawe takov 

kriminalnopoliti~ki i penolo{ki tretman {to }e pridonesuva za 

otstranuvawe na faktorite {to i pogoduvaat na ovaa pojava i negativnite 

karakteristiki na ubijcite. Ili, so drugi zborovi, osnovnata cel 

na istraùvaweto e kompleksno sogleduvawe na obele`jata na storitelite 

na ovie dela vo opredeleni prostorni i vremenski granici za 

preku dobienite rezultati da se izvle~at takvi zaklu~oci i nasoki 

{to }e zna~at verifikacija, a dokolku e mo`no i unapreduvawe na 

procesot na resocijalizacijata na ovie lica. Vo ramkite na seto toa,, 

istraùvaweto ima za cel da gi utvrdi i relevantnite elementi od 

zna~ewe za objektivno vrednuvawe na normativniot sistem so koj se regulitra 

izvr{uvaweto na kaznata zatvor. 

zakonodavstvo ne se inkriminirani kako ubistvo, tuku kako nekoe drugo krivi~no 

delo. Toa se slednive krivi~ni dela: vo Glava XV KZ SFRJ, ~l. 114-128, 

131-132 st. 2, 141-142, 144-146 i 148 st. 2; vo Glava XIX KZ SFRJ, ~l. 189 st. 3; vo 

Glava XX KZ SFRJ, ~l. 206 st. 4, 209 st. 3, 210 st. 2, 212 st. 2 i 213 st. 2; vo Glava 

XXI KZ SFRJ, ~l. 241 st. 2 i 4, vo Glava VII KZ SRM, ~l, 53 st. 5, vo Glava XI 

KZ SRM, ~l. 94 st. 2 i 97 st. 3, vo Glava XII KZ SRM ~l. 111 st. 2, vo Glava XIII 

KZ SRM, ~l. 119 st. 2 i 125 st. 2, vo Glava XV KZ SRM ~l. 159 st. 2, vo Glava 

XIX KZ SRM, ~l. 235 st. 2 i vo Glava XX KZ SRM, ~l. 243 st. 2 i 244 st. 2. Za 

razlikia od Glava VI KZ SRM, kade, pred se, se za{tituvaat ìvotot i teloto 

na gra|anite, vo navedenite ~lenovi od ostanatite glavi na KZ SFRJ i KZ 

SRM se nastojuva da se za{titat, pred se, nekoi drugi va`ni objekti za op{testvoto 

kako {to se dobrite me|unarodni odnosi pome|u opredeleni dràvi, 

zdravjeto na lu|eto, op{tata sigurnost na lu|eto i imotot i sl. 

37

3. Ubistvata pretstavuvaat pojava {to vo sekoja sredina e op{- 

testveno, sociokulturno i individualno uslovena. Razli~niot teritorijalen 

i vremenski raspored na ubistvata, mnogu ilustrativno go 

pokaùva toa. Ottamu i generalnata hipoteza na ovoj trud poa|a od toa 

deka represivnoto suzbivawe na ubistvata se nao|a vo pravilen odnos 

so opredeluvaweto, pred se, na op{tite pri~ini, uslovi i povodi {to 

doveduvaat do ovaa pojava. No ubistvata se nao|aat vo opredelena 

zavisnost i od karakteristikite na licata {to se javuvaat kako storiteli 

na ovie krivi~ni dela. Ako se trgne od toa deka osnovnata cel 

na kaznata voop{to, a za storitelite na ova krivi~no delo posebno e 

resociijalizacijata na osudenite lica, toga{ ostvaruvaweto na ovaa 

cel niz svojata peniolo{ka dimenzija e vo funkcija na suzbivaweto na 

ubistvata. 

Na ovoj na~in postavena, generalnata hipoteza upatuva na dve 

podra~ja {to se zna~ajni za postavuvawe na posebnite hipotezi na istraùvaweto. 

Ednoto podra~je se odnesuva na ekonomskite, socijalnite 

i kulturnite vlijanija, a drugoto na biopsihosocijalnite karakteristiki 

na li~nosta na storitelite na krivi~noto delo ubistvo. Vo taa 

smisla se postaveni i posebnite hipotezi na istraùvaweto: 

Prvo, op{testveno-ekonomskite i socijalnite faktori go 

opredeluvaat obemot, dinamikata i strukturata na ubistvata na razli~en 

na~in vo razli~ni sredini, no, i socijalnite obele`ja na nivnite 

storiteli kako biten uslov za preminot kon aktor. 

Vtoro, sociokulturnite i individualnite karakteristiki na 

li~nosta na storitelot na krivi~noto delo se edna od bitnite determinanti 

za izvr{uvawe na ovoj klriminalitet i istovremeno faktor 

za koj mora da se vodi smetka pri negovoto represivno suzbivawe i toa 

kako pri opredeluvaweto na vidot i visinata na kaznata, taka i pri 

usoglasuvaweto na tretmanot na ovie lica so ogled na potrebata od 

efikasna individualizacija i resocijalizacija. 

4. Pri opredeluvaweto na primerokot na istraùvaweto osnovnata 

cel ni be{e da opfatime {to pogolem broj storiteli na poedine- 

~ni ubistva, trgnavme, imeno, od osnovnata, vo metodologijata poznata 

i verificirana postavka deka pogolemiot broj slu~ai vo istraùvawata 

ovozmoùvaat pobrzo i poadekvatno sogleduvawe na pojavata {to 

e predmet na opredeleno nau~no istraùvawe, bidej}i ne pribliùva 

do realnite sostojbi i odnosi kaj pojavata. Od tie pri~ini opfativme 

385 storiteli na krivi~no delo ubistvo spored ~l. 37-40 KZ SRM. Toa 

se polnoletni storiteli ~ie{to delo bilo dovr{eno ili ostanalo vo 

obid, a za koe bile osudeni so pravosilna presuda i kaznata ja izdrùvale 

vo KPD Idrizovo vo periodot od 11 godini (1973-1983). 

5. Vo istraùvaweto odevme i kon {iroka primena na istraùva~ki 

postapki pogodni da gi osvetlat zna~ajnite svojstva na pojavata. 

Se raboti za takvi postapki koi interdisciplinarno proniknuvaat 

vo relevantnite faktori {to ja determiniraat ovaa pojava i ovozmo- 

38

ùvaat zaklu~oci i re{enija {to realno se ostvarlivi vo praktikata. 

Vo taa smisla vo istraùvaweto se koristeni: anketa, standardiziran 

intervju so opredelen stru~en kadar vo kazneno-popravnite ustanovi 

vo najneposreden kontakt so storitelite na ovie krivi~ni dela - vospituva~ite 

i zatvorskata straà, standardiziran intervju so osudenite 

za krivi~no delo ubistvo koi vo opredelen moment bile zateknati 

na izdrùvawe na kaznata zatvor, analiza na sodrìna na presudite, 

analiza na sodrìna na drugite dokumenti {to se nao|aat vo zatvorskite 

dosija na storitelite na krivi~noto delo ubistvo vo vrska so nivniot 

prevospiten tretma i statisti~ka analiza. 

Pri obrabotka na empiriskiot materijal i interpretacijata 

na empiriskite rezultati se koristeni i metodite na deskripcija i 

analiza, koi zaedno so prethodnite istraùva~ki postapki ni ovozmoìja 

da dojdeme do verodostojni soznanija i da ponudime opredeleni 

zaklu~oci. 

39

40

PRV DEL 

KRIMINOLO[KI KARAKTERISTIKI NA 

UBISTVATA I NIVNITE STORITELI 

41

42

G l a v a I 

FENOMENOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. TIPOLOGIJA NA UBISTVATA 

1. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT 

Vo razgleduvawata na fenomenolo{kite karakteristiki na 

ubistvata i nivnite storiteli ne moè a da ne se trgne od nivnata pravna 

kvalifikacija, odnosno od krivi~nopravnata opredelenost na nivnite 

pojavni oblici. Pri opredeluvaweto na predmetot na istraùvaweto 

rekovme deka kriminolo{kite karakteristiki na ubijcite ne 

moàt da se posmatraat i utvrduvaat nadvor od storenoto krivi~no 

delo. 20 Zatoa vo poimot na ubistvata gi svrstivme krivi~nite dela od 

~l. 37-40 KZ SRM. Za vakvoto grupirawe dadovme soodvetno opravduvawe 

i na toj na~in vo osnova gi opredelivme pojavnite oblici na ubistvata. 

So ogled na konstitutivnite obele`ja vneseni vo zakonskite 

bitija na ovie inkriminacii zakonodavecot razlikuva obi~ni, kvalificirani 

i privilegirani ubistva. Ovie obele`ja imaat zna~ewe za 

krivi~nopravnoto oblikuvawe na deloto i ja uslovuvaat teìnata na 

konkretnite pojavni oblici preku krivi~nata sankcija so koja zakonot 

se zakanuva. Me|utoa, bitnie elementi na krivi~noto delo istovreemeno 

se i kriminolo{ki obele`ja {to go uslovuvaat postoeweto i javuvaweto 

na ovoj vid kriminalni aktivnosti. Tie ukaùvaat deka ona 

{to pretstavuva kriminolo{ka sodrìna na krivi~noto delo, neposredno 

vlijae i na krivi~nopravnoto zna~ewe na ubistvata, za{to vo 

osnova na ova delo leàt etiolo{ki faktori ~ie {to sogleduvawe 

mora da se posmatra i vo svetlinata na pravnite normi i oblici {to 

od niv se opredeleni. So eden zbor, dejstvieto na izvr{uvaweto, posledicite 

i kauzalnite vrski me|u niv i site stvarni obele`ja na bitieto 

na deloto {to go so~inuvaat pravniot aspekt na ovaa pojava ne 

mnoàt nikoga{ uspe{no da se sogledaat ako se zapostavi kriminolo- 

{kiot aspekt kako primaren faktor na nivnoto opredeluvawe. 

So ogled na toa smetam za potrebno sosema nakratko da potsetam 

na krivi~noparvniot poim i vidovite na poedine~nite ubistva od 

20 

"Seto ona {to e zna~ajno od stojali{teto na kriminalnata etiologija 

za sogleduvawe na opredelena aktivnost i za nejzino precizno kriminolo{ko 

otslikuvawe i vrednuvawe e sogledivo edinstveno otkako }e se slu~i 

nastanot." Vukovi}, str. 16. 

43

primerokot na ovoj trud, so posebno zadrùvawe na nekoi elementi 

{to imaat izrazeno kriminolo{ko zna~ewe. Pritoa, vedna{ treba da 

se istakne, deka nekoi kriminolo{ki obele`ja se predvideni od 

aspekt na samiot zakonodavec kako konstitutivni elementi pri inkriminiraweto 

na kvalificiranite oblici na ovie dela (svirepost, podmolnost, 

bezobyirno nasilni~ko odnesuvawe, koristoqubie, bezobyirna 

odmazda i drugi niski pobudi). [to se odnesuva, pak, do onie zna- 

~ajni kriminolo{ki obele`ja {to ne se vklopeni vo bitieto na deloto 

(pol, vozrast, obrazovanie, inteligencija, opredleni motivi, nameri 

i sl.) niv zakonodavecot ostava da bidat zemeni predvid pri 

opredeluvaweto na konkretnata op{testvena opasnost i {tetost na 

storitelot i deloto pri odmeruvaweto na kaznata. 

Na krajot iznesovme i nekoi broj~ani pokazateli za pojavnosta 

na vaka utvrdenite ubistva. 

2. VIDOVI UBISTVA SPORED KZ SRM 

2.1. Ubistvo (~l. 37 st. 1 KZ SRM) 

Od odnosnata zakonska definicija na ova krivi~no delo - "toj 

{to drug }e li{i od ìvot - proizleguva deka ova delo se sostoi od 

predizvikuvawe smrt na nekoe lice so prezemeno dejstvie od drugo 

lice. Vo ovaa formulacija zakonodavecot gi zema kako notorno poznati 

faktite na ìvotot i smrtta ne navleguvaj}i vo nivnite sociolo- 

{ki, psiholo{ki, kriminolo{ki i drugi determinanti. So nea zakonodavecot 

ne go opredeluva ni dejstvieto na izvr{uvaweto na ova krivi~no 

delo koe se sostoi vo sekoja protivpravna dejnost (storuvawe ili 

nestoruvawe) {to e objektivno pogodno da predizvika smrt na nekoe 

lice. 

Objektot na za{tita kaj ubistvoto e ~ovekoviot ìvot, a objektot 

na dejstvieto ~ovekot i toa od momentot na zapo~nuvaweto na procesot 

na negpovoto ra|awe pa se do negovaat prirodna smrt. 21 

Za postoewe na deloto potrebna e subjektivna namera - umisla 

na storitelot, so toa {to e dovolno i postoeweto na eventualna umisla. 

Namerata ili motivot na storitelot ne se konstitutuivni obele- 

`ja na deloto. Toa zna~i za postoeweto obi~no ubistvo e irelevantno 

so koja namera i so koj motiv e izvr{eno deloto, iako taa namera i 

motiv se sekoga{ va`ni za utvrduvawe na stepenot na krivi~nata odgovornost, 

za osvetluvawe na prirodata i teìnata na deloto i li~nosta 

na storitelot i so ogled na seto toa, za odmeruvawe na kaznata. 

21 

Kambovski I, st. 134, Radovanovi} - \or|evi}, str. 56, êjovi}, st. 161. 

44

2.2. Kvalificirani ubistva 

Kvalificiranite ubistva koi u{te se narekuvaat i kapitalni 

krivi~ni dela, od obi~nite ubistva se razlikuvaat spored posebno 

opredeleni kvalifikatorni okolnosti od objektivna i subjektivna 

priroda. Poradi tie okolnosti predvideni vo zakonot, li{uvaweto od 

ìvot na nekoe lice ili na pove}e lica od strana na storitelot dobiva 

specifi~no op{testveno opasno zna~ewe koe se izrazuva preku 

stepenot na vinata (sekoga{ se raboti za umisla), kako i preku pobudata, 

na~inot na izvr{uvaweto, objektot i posledicite od krivi~noto 

delo. 22 Vo na{iot krivi~en zakon se predvideni sledniva kvalificirani 

ubistva: a) so ogled na na~inot na izvr{uvaweto: ubistvo na svirep 

na~in, ubistvo na podmolen na~in i ubistvo pri bezobyirno 

nasilni~ko odnesuvawe), b) spored pobudite: ubistvo od koristoqubie, 

ubistvo zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe drugo krivi~no delo, ubistvo 

od bezobyirna odmazda i ubistvo od niski pobudi, v) spored objektot 

na napadot ili so ogled na svojstvata na `rtvata: ubistvo na slu`beno 

ili voeno lice, i g) spored opasnosta na storitelot: ubistvo pri 

koe so umisla se doveduva vo opasnost ìvotot na u{te nekoe lice i 

pove}ekratno ubistvo. 

Eve gi nakratko glavnite obele`ja na ovie ubistva. 

- Ubistvo na svirep na~in (~l. 37 st. 2 t. 1 KZ SRM). Ovoj vid 

kvalificirano ubistvo postoi toga{ koga li{uvaweto od ìvot e 

izvr{eno taka {to na `rtvata i se nanesuvaat takvi bolki, ma}i i 

stradawa koi po svoeto traewe ili intenzitet |i preminuvaat ramkite 

na redovnite prose~ni bolki, ma}i i stradawa {to obi~no se prisutni 

kaj sekoe li{uvawe od ìvot. 23 

Svirepiot na~in na izvr{uvawe vo sebe vklu~uva dva elementi: 

objektiven i subjektiven. Objektivniot moment se ogleda vo izma~uvawe 

na `rtvata na koja i se nanesuvaat osobeno te{ki, enormni bol- 

}i, ma}i i stradawa {to moàt da bidat od fizi~ka ili psihi~ka priroda. 

Objektivnata strana na svireposta }e bide ostvarena koga storitelot 

postepeno ja li{uva od ìvot `rtvata, koga i se prodolùvaat 

smrtnite ma}i i bolki na toj na~in {to i se nanesuvaat, na primer, 

mnogu rani i telesni povredi, i se se~at delovi od teloto ili palat 

vnatre{nite organi, `rtvata se poliva so zapalena te~nost i se ostava 

da gori, i se skratuva hrana ili voda dodeka taa se odrùva vo svesna 

sostojba i sl. 

[to se odnesuva do subjektivnata strana, za nea se bara deloto 

da bide storeno so umisla (direktna ili eventualna), odnosno negova 

22 

Vidi: Kambovski, str. 137-139. 

23 

Vidi: Zlatari} II, str. 76. 

45

svest deka pridonesuva za nastapuvawe golemi stradawa, me|utoa toj e 

ne~uvstvitelen kon niv, ili pak vo niv uìva i se nasladuva. 24 

Tokmu ovaa subjektivna komponenta na svireposta ukaùva na 

zgolemeniot stepen na rasipanost i op{testvena opasnost na li~nosta 

~ie{to delo poradi negovata bez~uvstvitelnost, krvoèdnost, bastijalnost, 

ladnokrvnost i sli~ni osobini, predizvikuva strav i gnasewe 

kaj okolinata. Izvr{iteli na ovie krivi~ni dela se po pravilo 

zlostornicu bez bilo kakov i da e moral i sovest kako i lica so pogoleni 

du{evni naru{uvawa. Seto toa ukaùva na potrebata od poopstojno 

psiholo{ko i psihijatrisko ispituvawe na li~nosta na ovie 

ubijci. 

- Ubistvo na podmolen na~in (~l. 37 st. 2 t. 1 KZ SRM). Za da 

moè da se zboruva za ubistvo na podmolen na~in potrebno e li{uvweto 

od ìvot na nekoe lice da bide storeno na prikrien, potaen ili 

itar na~in, a `rtvata da ne bila svesna za napadot vrz svojot ìvot i 

ne moèla da pruì otpor, odnosno ne moèla da se brani. Podmolnosta 

kaj ova ubistvo, koja po svojot intenzitet go nadminuva stepenot na 

podmolnosta {to obi~no se javuva kaj ubistvata, isto taka ja karakteriziraat 

objektivna i subjektivna strana. Se raboti, vsu{nost, za 

edinstvo na dva momenti od koi edniot, "podmolnosta vo objektiven 

pogled, vo golema mera go olesnuva izvr{uvaweto na krivi~noto delo, 

a vo subjektien pogled ukaùva na krajno negativno zna~ewe na storitelot. 

25 Za ostvaruvawe na poimot na podmolnosta od objektivna strana 

potrebno e storitelot vo odnos na `rtvata da postapuva perfidno 

(prikrieno, potajno, podlo, lukavo), odnosno so upotreba na takvi 

sredstva ili na takov na~in na izvr{uvawe poradi koi e e onevozmo- 

èna ili vo golema mera ote`nata odbranata na `rtvata. 

Za podmolnosta e potrebno i subjektivno pokritie na stranata 

na storitelot, koe{to go pokaùva kako krajno perfidna i prepredena 

li~nost. Podmolnosta se pojavuva vo toa {to storitelot so neiskreni, 

izmamni~ki i sli~ni postapki ja iskoristuva bespomo{nosta, postojanata 

ili pridobienata doverba za da ja li{i od ìvot `rtvata koja 

{to ne go o~ekuvala nitu pak pretpostavuvala nanesenoto zlo. "@rtvata 

koja ima doverba vo storitelot vo potpolnost se predava vo negovi 

race i zatoa e posebno zagrozena, a iskoristuvaweto na takviot 

odnos e vo sprotivnost so najelementarnite barawa na ~ove~kata solidarnost 

i zatoa zasluùva posebna moralna osuda. 26 

Ubistvoto e mo`no samo so direktna umisla. 

- Ubistvo pri bezobyirno nasilni~ko odnesuvawe (~l. 37 st. 2. t. 

3 KZ SRM). Ova e kvalificiran oblik na ubistvo {to ne postoelo vo 

24 

Jankovi}, II str. 371. 

25 

Zlatari}, I str. 73.. 

26 

Novoselac, str. 62. 

46

Krivi~niot zakonik od 1951 godina. Toa e nov oblik na krivi~no delo 

{to na identi~en na~in e predvideno vo site republi~ki i pokrainski 

krivi~ni zakoni od 1977 godina. Za negovoto postoewe se bara poseben, 

krajno negativen odnos na storitelot sprema `rtvata {to pretstavuva 

specifi~na subjektivna strana kaj ova krivi~no delo. Ubistvoto tuka 

dobiva teòk vid ne tolku poradi na~inot na negovoto konkretno 

izvr{uvawe, kolku poradi povedenieto {to mu prethodelo na li{uvaweto 

od ìvot na nekoe lice. Toa povedenie e bezobyirno i nasilni- 

~ko i toa od poseben intenzitet, ja nadminuva obi~nata bezobyirnost 

so koja inaku se karakterizira sekoe nasilni~ko povedenie. 

- Ubistvo od koristoqubie (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Ubistvoto 

od koristoubie postoi toga{ koga so li{uvaweto od ìvot na nekoe 

lice se nastojuva da se dojde do materijalna korist za sebe ili za drug. 

Pod koristoqubie se podrazbira takov motiv koj se sostoi vo 

egoisti~ki streme` na storitelot za postignuvawe opredelena materijalna 

korist i po cena na odzemawe na tu| ìvot. Korista kon koja se 

stremi storitelot se izrazuva kako zgolemuvawe na imotot ili odbegnuvawe 

na negovooto nu`no namaluvawe. 

Za postoewe na ova delo ne e neophodno materijalnata korist 

da bide i navistina i ostvarena, nitu da e ostvarena tokmu opredelena 

korist ili korista da e protivpravna. Relevantno e samo toa deka storitelot 

postapuva od al~nost, od bezobyirno egoisti~ko te`nenie i 

toa po cena na izvr{uvawe na ubistvo. Deloto moè da bide storeno 

samo so direktna umisla. 

- Ubistvo zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe drugo krivi~no 

delo (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Vo ovaa situacija storitelot so ubistvoto 

prakti~no gi otstranuva pre~kite {to go onevozmoùvaat izvr- 

{uvaweto na drugoto krivi~no delo. 27 

Vo vtoriot slu~aj ubistvoto na nekoe lice e storeno zaardi 

prikrivawe drugo krivi~no delo. Prethodnoto moè da bide sekoe 

krivi~no delo bez ogled na toa dali se raboti za dovr{eno ili za krivi~no 

delo vo obid ili pak za podgotvitelno dejstvie. 

Obata oblici na ova ubistvo moàt da bidat storeni samo so 

direktna umisla. Se raboti za kombinacija na dve neprava, a so toa i za 

zgolemena vina, za naplastuvawe na edna kriminalna koli~ina vrz 

druga povrzana so edinstveniot motiv na storitelot. Pokraj kumulacija 

na dve neprava tuka imame i zgolemen stepen na vina, zo{to samoto 

doveduvawe na `rtvata vo pozicija da bide obi~no sredstvo, izlez za 

ivle~uvawe na storitelot, zboruva za visokiot stepen na surovost, 

bes~uvstvitelnost i egoizam. 28 

- Ubistvo od bezobyirna odmazda (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Za 

ovoj oblik na te{ko ubistvo se raboti samo toga{ koga e storenpo od 

27 

Vidi: Petrovi}, P. str. 64. 

28 

Kambovsaki I, str. 14. 

47

ezobyirna odmazda vo koja spored KZ SRM moè, no ne mora da se 

podvede i krvnata odmazda. 

Odmazadta vsu{nost pretstavuva motiv od koj moè da bide storeno 

sekoe ubistvo, a se karakterizira so povedenie od strana na storitelot 

kaj kogo odzemaweto na tu|iot ìvot kako kompenzacija za 

storenoto zlo predizvikuva opredeleno psihi~ko zadovolstvo. Me|utoa, 

pri~inite {to go inicirale dejtvieto na storitelot i negoviot 

odnos kon taa pri~ina i `rtvata na krivi~noto delo ~esto nemaat 

svoja racionalna podloga, nasoka i srazmernost i na toj na~in ukaùvaat 

na lica koi vo ostvaruvaweto na svoite interesi gi kr{at najelementarnite 

normi na pravniot i socijalniot poredok. Vo takvite 

slu~ai velime deka postoi bezobyirna odmazda i takvite povedenija, za 

razlika od drugite, se podveduvaat pod ~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM. 29 

Za ilustracija na ova tolkuvawe vo krivi~nopravnata teorija i 

sudskata praktika naj~esto se istaknuva deka ubistvoto od bezobyirna 

odmazda postoi toga{ koga storitelot se odmazduva za nezna~itelno 

ili zamisleno delo (na primer, ubistvo na ispituva~ot koj nepravedno 

go butnal studentot na ispit, ubistvo poradi navreda ili telesna 

povreda, ubistvo poradi kra`ba i sl.), ili toga{ koga odmazdata e 

naso~ena kon lice {to ne go skrivilo ili samo delumno go skrivilo 

zloto {to bilo povod za odmazdata (ubistvo na lice {to od nebre`nost 

predizvikalo poàr vo koj izgorela ku}ata na storitelot i sl.) 

Pritoa, objektivnata strana na ova krivi~no delo vo sekoj slu~aj bi 

moèle sintetizirano da ja izrazime niz slednovo - socijalnite konflikti 

vo koi zapadnale ovie lica gi re{avaat na bekurpulozen i mo- 

{ne re{itelen na~in za da gi zadovolat, pred se, svoite povredeni 

~uvstva, koi, isklu~uvaj}i gi slu~aite na krvnata odmazda, se stavat i 

pred najvisokata vrednost - ~ovekoviot ìvot. 

- Ubisto od niski pobudi (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Pokraj 

ubistvoto od koristoqubie, zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe na 

drugo krivi~no delo i ubistvoto od bezobyirna odmazda vo na{eto zakonodavstvo 

se predviduva i edna voop{tena inkriminacija so koja se 

vneseni i onie ubistva {to moàt da bidat predizvikani od drugi 

niski pobudi. Na toj na~in se zafa}aat site slu~ai {to moè da se 

pojavat vo praktikata, a so ogled na motivot, koj pretstavuva dviè~ka 

sila na deloto, gi isfrlaat od socijalniot kolosek onie li~nosti {to 

vo golem obem se li{eni od ko~nicite i op{testvenite nasoki vo svoeto 

povedenie. Nivnite niski pobudi se vo osobeno izrazena protivre~nosta 

so vladea~kite vrednosti na op{testvoto i gi navreduvaat 

osnovnite moralni stavovi na javnosta, odnosno na sekoj prose~en ~ovek 

vo koj barem i malku e vsadeno ~uvstvoto i sfa}aweto za razlikuvaweto 

na dobroto od zloto. Vo ovaa smisla kako niski pobudi {to mu 

647. 

29 

Vidi: Salihu II, str. 421-431, Kambovski I, str. 143-144 i Zlatari} III, str. 

48

oponiraat na moralot koga e vo pra{awe izborot na sredstvata za ostvaruvawe 

na ~ovekovite potrebi posebno se izdvojuvaat zlobata, omrazata, 

pakosta, zavista, verskite i nacionalnite predrasudi i sl. Nivnoto 

ostvaruvawe predizvikuva revolt, za{to vo osnova se kosi so 

moralniot kodeks na na{iot ~ovek. 

Kako primer za vakvi ubistva obi~no se naveduvaat: ubistvo na 

dete {to na eden od roditelite mu pretstavuva pre~ka za sklu~uvawe 

nov brak, ubistvo na bra~en drugar so pomo{ na qubovnikot zaradi 

nepre~eno odrùvawe qubovni odnosi, ubistvo na dete zaradi osloboduvawe 

od roditelski obvrski ili poradi somnenie deka deteto ne e 

negovo, ubistvo za da se izvr{i polovo odnos so trup ili da se zadovolat 

drugi iskol~eni seksualni ili gustativni potrebi (sadizam, 

kanibalizam i sl.), ubistvo od verska ili nacionalna omraza, ubistvo 

za da se otstrani konkurentot od rabota, vo natprevar ili quboven 

sopernik, ubistvo od egoizam, zavist, pakost i sli~no. 30 

- Ubistvo na slu`beno ili voeno lice (~l. 37 st. 2 t. 3 KZ SRM). 

Oava ubistvo postoi toga{ koga e li{eno od ìvot slu`beno ili voeno 

lice poradi vr{eweto na javnata ili dràvnata bezbednost ili na 

dol`nosta ~uvawe na javniot red, fa}awe na storitel na krivi~no 

delo ili ~uvawe na lice li{eno od sloboda, ili toga{ koga e li{eno 

od ìvot lice pri vr{ewe na nekoja od ovie raboti vo ostvaruvaweto 

na funkcijata na op{testvena samoza{tita. 31 

- Ubistvo pri koe so umisla se doveduva vo opasnost ìvotot na 

u{te nekoe lice (~l. 37. st. 2 t. 2 KZ SRM). Ovoj oblik postoi toga{ 

koga pri izvr{uvaweto na obi~no ubistvo (so direktna ili eventualna 

umisla) }e se sozdade konkretna opasnost (opanost {to navistina postoela) 

za ìvotot na najmalku u{te edno lice, a pritoa storitelot 

bil svesen za spomenatata opasnost i ja sakal (direktna umisla), ili 

bil svesen za mo`nosta od nejzinoto nastapuvawe ( i se soglasil so toa 

(eventualna umisla). Ili, poinaku re~eno, do ova ubistvo }e dojde toga{ 

koga e ispolneta negovata subjektivna strana - koga storitelot }e 

li{i od ìvcot edno lice, a pritoa so umisla }e go dovede vo konkretna 

opasnost ìvotot na u{te nekoe lice. [to se odnesuva do objektivnata 

strana na ova krivi~no delo, potrebno e storitelot da primenil 

takvo sredstvo vrz koe ja gubi vlasta vo momentot na negovoto dejstvuvawe. 

32 Kako tipi~en primer za toa se istaknuva situacijata koga storitelot 

puka od ogneno oru`je ili frla eksploziven materijal vo 

golema grupa na lu|e so cel da ubie edno konkretno lice. 

- Pove}ekratno ubistva (~l. 37 st. 3 KZ SRM). Za ova krivi~no 

delo se raboti toga{ koga storitelot so umisla }e izvr{i pove}e 

ubistva osven predvidenite so ~l. 38 KZ SRM (ubistvo na mig) i ~l. 40 

30 

Vidi: Kambovski, str. 145. 

31 

Vidi: Horvati}, str. 33-35 i Kambovski I, str. 146-147. 

32 

Vidi: Bavcon, str. 225. 

49

KZ SRM (ubistvo na dete pri pora|awe) bez ogled na toa dali za site 

ubistva mu se sudi so primena na odredbite za stek ili za nekoe ubistvo 

bil porano osuden. 33 

[to se odnesuva do golemata dilema na teorijata i pred se na 

sudskata praktika, dali vo ~l. 37 st. 3 KZ SRM e predviden poseben, 

kvalificiran oblik na krivi~no delo ubistvo ili pak se raboti za 

kaznena odredba, bez kakva i da e zadr{ka se priklonuvam kon onie 

stojali{ta {to umesno tvrdat deka vo ovaa odredba stanuva zbor za 

edno posebno op{testveno opasno kvalificirano krivi~no delo vo 

koe na poseben na~in e re{eno pra{aweto za stekot i povratot. 

2.3. Priviligirani ubistva 

Priviligirani se onie ubistva {to gi karakteriziraat posebni 

okolnosti spored koi dejstvijata na storitelot se smetaat za pomalku 

opasni od onie kaj obi~nite i te{kite ubistva i poradi toa za niv 

se predvideni posebni kazni. 

- Ubistvo na mig (~l. 38 KZ SRM). Ubistvoto se sostoi vo li{uvawe 

od ìvot na nekoe lice na mig od strana na lice koe bez svoja 

vina e dovedeno vo sostojba na silna razdraznetost so napad ili so 

te{ko navreduvawe od strana na ubieniot. 

Za postoewe na ubistvoto na mig potrebno e vo sekoj konkreten 

slu~aj da se utvrdat slednite obele`ja: a) Stepenot na razdraznetosta 

kako afektivna sostojba, b) Izvr{itelot na deloto bez svoja vina da 

bil doveden vo sostojba na silna razdraznetost so napad ili so te{ko 

navreduvawe od strana na `rtvata i v) Psihi~ka vrska me|u povodot 

(napadot ili te{koto navreduvawe) i silnata razdraznetost. 34 

Krivi~noto delo ubistvo na mig moè da bide storeno samo so 

umisla. Vo vremeto na izvr{uvaweto na deloto storitelot e krivi~no 

odgovoren (presmetliv i vinoven), me|utoa negovoto delo e privilegirano 

poradi toa {to i `trtvata so svojata provokacija imala golem 

udel za svojata smrt. 

- Ubistvo na dete pri pora|awe (~l. 40 KZ SRM). Izvr{uvaweto 

na ova delo podrazbira li{uvawe od ìvot na dete od strana na 

negovata majka i toa od po~etokot na pora|aweto, pa se dodeka trae 

rastrojstvoto {to kaj rodilkata go predizvikalo samoto pora|awe, 

odnosno se dodeka trae vonrednata telesna i du{evna sostojba kaj rodilkata. 

35 

Ubistvoto od ~l. 40 KZ SRM moè da se izvr{i vo dva slu~ai. 

Vo prviot slu~aj ~edoubistvoto moè da se izvr{i za vreme na pora|a- 

33 

Jakovlevi} I, str. 390. 

34 

Vidi: Lak~evi}, str. 99, A~imovi}, II, str. 24, Jevti} I, str. 25, 

Kambovski I, str. 149-253 i Simi}, D. str. 125. 

35 

Jevti}, II, str. 3, Jak{i}, str. 607 i dr. 

50

weto. Iako toa zakonodavno ne e opredeleno, za krivi~nopravnata teorija 

i praktika e nersporno deka e toa vremeto od zapo~nuvaweto na 

porodilnite bolki kaj majkata do prekinuvaweto na nejzinata telesna 

vrska so deteto. Ottuka, poradi toa {to se nao|ala vo du{evna sostojba 

na psihi~ko rastrojstvo majkata moè da bide storitel na ovoj 

privilegiran oblik na ubistvo ako go prezeme dejstvieto na izvr{uvaweto 

vo gorenavedenoto vreme. Toa zna~i deka vo ovoj slu~aj sudot ne ja 

utvrduva sostojbata na du{evnoto rastrojstvo, bidej}i od tolkuvaweto 

an bukvata na zakonot ("majkata {to }e go li{i od ìvot svoeto dete 

za vreme na pora|aweto... }e se kazni...") proizleguva deka takvata sostojba 

e nesoborliva zakonska pretpostavka (praesumptio iuris ac de iure). 

Taka e spored zakonot. Drugo e me|utoa, pra{aweto dali zakonodavecot 

pravilno postapil so toa {to rastrojstvoto kaj majkata go pretpostavuva 

i vo site slu~ai na ~edoubistvoto go zema kako osnova za 

privilegiran tretman bez ogled na vidot i stepenot na negoviot intenzitet 

i uslovite {to na opredelen na~in toa rastrojstvo go predizvikuvaat. 

Imeno, ne bi moèle da se soglasime so sfa}aweto {to vo 

opredeluvaweto na ovaa zakonska odredba smeta deka so nea "se eliminira 

eventualnata mo`nost vo ocenkata dali postoi posebna sostojba 

na rastrojstvo ili ne, da se vme{aat i nekoi socijalni elementi 

(vonvbra~no dete, neprifa}awe na majkata od socijalnata sredina i 

sl.), a so toa da dojde do izraz nekoj refleks na koncepcijata za spasuvaweto 

na semejnata ~est. 36 Po moe mislewe osnovot za privilegiraniot 

tretman na majkata kaj ova krivi~no delo treba da se baar vo fiziolo{kite 

promeni i bolkata {to kaj nea |i predizvikuva pora|aweto, 

no istovremeno i vo promenite {to ~esto se pojavuvaat vo strukturata 

na maj~inata li~nost poradi ra|aweto, a koi se nerazdelno povrzani 

so opredeleni socijalni momenti. Elementite kako {to se 

neprifa}aweto na majkata od socijalnata sredina, ~uvstvoto deka 

treba da se rodi vonbra~no ili nesakano dete, pretstavata za promenata 

na op{testvenata polo`ba i problemite so koi }e se sudira, kako 

i pogre{nata pretstava za bezizleznosta od taa situacija, nesomneno 

se prekr{uvaat niz nejzinata svest u{te pred aktot na pora|aweto i za 

vreme na toj proces. Seto toa, zasileno so dejstvoto na fizi~kite 

promeni i bolki moè da predizvika rastrojstvo {to gi preminuva 

ramkite na normalnoto rastrojstvo koe go sledi sekoe pora|awe. A 

tokmu toa rastrojstvo od pogolem intenzitet e, vsu{nost, ona {to pod 

vlijanie na opredeleni vnatre{ni i nadvore{ni faktori kaj majkata 

uspealo da go nadvladee i suzbie nejziniot maj~in nagon vo destruktivna 

nasoka i da dovede do izvesno namaluvawe na nejzinata presmetlivost 

(namalena ili bitno namalena presmetlivost), a so toa i do nejzin 

poblag krivi~nopraven tretman. 

36 

Kambovski I, str. 154. 

51

Ako na vakov na~in se sfati intencijata na ovaa inkriminacija, 

toga{ utvrduvaweto na pri~inite {to dovele do du{evnoto rastrojstvo 

i stepoenot na negoviot intenzitet }e mora da se utvrduvaat vo 

sekoj konkreten slu~aj od srana na specijalizirani eksperti koi }e mu 

pomognat na sudot pri kvalifikacijata na storenoto povedenie. Me|utoa 

dodeka ne se promeni zakonskata odredba sosema se vo pravo onie 

{to tvrdat deka rastrostvoto kako osnov za privilegiran tretman kaj 

majkata treba da se pretpostavuva, a kon negovoto ispituvawe da se 

pristapuva samo kako kon okolnost od zna~ewe za odmeruavweto na 

kaznata ili toga{ koga celosno ja isklu~uva sposobnosta za rasuduvawe 

i odlu~uvawe (nepresmetlivost), pa nema krivi~na odgovornost 

za krivi~noto delo. 

Krivi~oto delo deteubistvo moè da se izvr{i i neposredno po 

pora|aweto, odnosno od prekinot na popo~nata vrska i zapo~nuvaweto 

na di{eweto na novoroden~eto, do izminuvawe na okolnostite {to 

vlijaele majkata da se najde vo sostojba an posebno du{evno rastrojstvo, 

ili kako {to toa go veli zakonodavecot, "rasrojstvoto {to kaj 

nea go predizvikalo pora|aweto." Pra{aweto dali kaj majkata postoelo 

du{evno rastrojstvo i dali e toa predizvikano so pora|aweto e 

fakti~ko pra{awe {to sudot }e go utvrduva vo sekoj konkreetn slu~aj, 

se razbira so pomo{ na ve{taci (lekari, psiholozi, psihijatri). 

- Ubistvo od nebre`nost (~l. 39 KZ SRM). Ubistvoto postoi 

toga{ koga li{uvaweto od ìvot na nekoe lice e storeno od nevnimanie 

na storitelot. Storitelot ne go saka ubistvoto, toj so nego ne se 

sogalsuva, no sepak odgovara za kone~niot rezaultat na svoeto postapuvawe. 

Ova ubistvo gi ima site osnovni obele`ja na obi~noto ubistvo 

so taa razlika {to kaj osnovniot oblik na ubistvoto storitelot postapuva 

so umislam, a kaj ubistvoto od ~l. 39 KZ SRM storitelot li- 

{uva od ìvot nekoe lice, iako bil svesen deka poradi negovoto storuvawe 

ili nestoruvawe smrtta moè da nastapi no lekomisleno smetal 

deka }e moè da ja spre~i ili deka taa nema da nastapi ili koga ne 

bil svesen za mo`nosta od nastapuvawe na smrtta, iako spored okolnostite 

i spored svoite li~ni svojstva bil dolèn i moèl da bide 

svesen za taa mo`nost. Nebre`noto ubistvo moè da bide izvr{eno i 

so nestoruvawe (propu{tawe), no samo dokolku storitelot bil dolèn 

da ja spre~i nastanatata smrt. 

3. OP[GA STRUKTURA NA UBISTVATA SPORED KZ SFRJ 

Vo ramkite na celokupniot kriminalitet {to se vr{i vo 

oddelni zamji krivi~nite dela protiv ìvotot i teloto zazemaat zna~ano 

mesto kako eden od obliciet na agresivno povedenie so koe na 

drasti~en na~in se re{avaat sprotivnostite i problemite nastanati 

vo me|u~ove~kite odnosi. Me|u ovie povedeija vo sovremeniot svet 

52

osobeno se ra{ireni ubistvata koi so pravo se smetaat za eden od najopasnite 

oblici na krivi~ni dela. Od niv ne e po{tedena ni na{ata 

zemja, a so toa nitu na{ata republika. Za ilustracija na ova tvrdewe 

najprvin }e go navedeme brojot na ubistvata po vidovi od na{eto istraùvawe 

(v. Tabela br. 1). 

Podatocite sodràni vo tabelata se odnesuvaat samo na onie 

slu~ai {to bile pravosilno re{eni od strana na sudot. Vo nea ne se 

oddeleni obi~noto od kvalificiranite vidovi ubistva {to vo ovoj 

slu~aj ne pre~io da se dobei barem op{ta pretsatva za ra{irenosta i 

dinamikata na pojavata. Imeno, od sogleduvaweto na najop{tite 

odnosi moè da se zabeleì deka ubistvata od primerokot na istraùvaweto 

se dosta ~esta pojava so prose~no u~estvo od okolu 700 ubistva 

godi{no. Isto taka, zabeleìtelen e i brojot na ubistvata {to ostanale 

vo obid, a moàt da se sogledaat i nekoi odnosi me|u op{tiot 

poim na ubistvoto, od ena, i privilegiranite ubistva, od druga strana. 

Vo nastojuvawe da go prikaème obemot i dinamkata na ubistvata 

po vidovi vo na{ata republika, {to pove}e }e ne dobliì do 

osvetluvaweto na odnosiet od primerokot na istrauvaweto, vo tabelata 

br. 2 gi vnesovme ubistvata spored doa|aweto na nivnite storiteli 

na izdrùvawe na kaznata zatvor vo KPD Idrizovo. 

So vakviot prikaz se razbira ne e dobien celosen opfat na storitelite 

na ovie krivi~ni dela od podra~jeto na na{ata republika i 

toa od sledniete pri~ini: 

- Kaj opredelen broj izvr{eni ubistva od podra~jeto na na{ata 

republika storitelite ednostavno ne se otkrieni. 

- Moè da se pretpostavi deka nekoi od licata {to se vodat 

kako is~eznati se, vsu{nost, ubieni, a trupot skrein ili uni{ten. 

Tuka se raboti ne samo za nepoznat storiel tuku i za nepoznato delo. 

- Pokraj toa osnovano moè da se pretpostavi deka kaj opredelen 

broj nedovolno razjasneti samoubistva moèbi se rabotelo za nasilno 

ili psihi~ko ubistvo. 

- Opredelen broj storiteli vo na{eto istraùvawe ne se opfateni, 

bidej}i pred ili po donesuvaweto na presudata za stoernoto ubistvo 

se nao|ale vo begstvo. 

- So istraùvaweto ne se opfateni i sosema mal broj storietli 

koi deloto go izvr{ile na na{eto podr~je, a bile do druga republika. 

53

godina 

Tabela br. 1 37 

Pregled na brojot na presudeni ubistva vo SFRJ vo periodot 1973-1983 godina 

Obi~no i 

kvalificirano 

ubistvo 

Vk. Od 2 vo 

Ubistvo na mig 

Ubistvo na dete 

pri pora|awe 

Ubisto od 

nebre`nost 

Site dela 


Vk. Od 4 vo Vk. Od 6 vo Vk. Od 8 vo Vk. Od 10 

obid 

obid 

obid 

obid 

vo obid 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 

1973 680 250 4 12 63 3 37 4 814 269 

1974 648 259 34 9 65 1 64 1 806 270 

1975 654 235 29 7 61 1 63 - 806 243 

1976 672 263 28 12 68 4 60 - 835 279 

1977 722 306 35 12 57 2 53 - 873 320 

1978 597 209 41 6 74 1 50 - 747 216 

1979 636 292 26 8 57 2 45 - 873 302 

1980 607 220 25 8 71 - 41 - 744 228 

1981 642 262 35 11 53 - 65 - 795 273 

1982 501 289 21 9 49 - 61 1 632 299 

1983 559 230 33 12 51 - 39 - 682 242 

Celiot 

period 

7018 2815 342 106 669 14 578 6 8607 2941 

37 

Izvor: Sojuzen zavod za sattistika. 

55

Godina 

Obi~no ubistvo 

Ubistvo na svirep na~in 

Ubistvo na podmolen na~in 

Ubistvo pri bezobyirno 

nasilni~ko odnesuvawe 

Ubistvo od koristoubie 

Ubistvo zaradi izvr{uvawe 

ili prikrivawe drugo 

krivi~no delo 

Ubistvo od ebzobyirna 

odmazda 

Ubistvo od niski pobudi 

Ubistvo na slu`beno ili 

voeno lice 

Ubistvo pri koe so umisla 

se doveduva vo opasnost 

ìvotot na u{te nekoe 

lkice 

Popve}ekratno ubistvo 

Ubistvo na mig 

Ubistvo na dete pri 

poar|awe 

Ubistvo ode nebre`nost 

Ubistvo poradi osobeno 

ote`nitelni okolnosti 

Site dela ubistvo 

Tabela br. 2 

Pregled na ubistavta vo SRM spored vidot i godinata na doa|aweto na storitelot na izdrùvaweto na 

kаznata zatvor vo KPD Idrizovo 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 14 15 16 17 

3 

1973 26 - 2 - - - - - - - 7 - 1 - 2 38 

1974 49 - - 1 - - - - - - 2 5 3 4 2 67 

1975 35 1 1 - 1 - - - - - 2 1 6 1 1 49 

1976 25 1 1 - 1 - 1 - - 2 5 1 4 2 - 42 

1977 33 - 1 - - - - - - 1 2 1 1 3 - 41 

1978 21 - 1 - - - - - - 1 3 - 1 - - 27 

1979 22 1 - - - - - - - - 1 1 - - - 26 

1980 14 - - - - - - - - - 6 - 1 - - 21 

1981 16 - 1 - - - 1 - - - - - 4 - - 22 

1982 27 - 1 - - - - - - - - - 1 - - 29 

1983 14 - 1 - - - 1 - - 1 1 3 2 - - 23 

Cel 

peri. 

282 3 9 1 2 - 3 - - 5 29 1 

2 

24 10 5 385 

56

- So istraùvaweto ne se opfateni i 13 storietli na kriv~no 

delo ubistvo od ~l. 37-40 KZ SRM, koi soglasno ~l. 2 od Naredbata za 

upatuvawe na osudeni lica vo kazneno popravni ustanovi i maloletnici 

vo zavodski ustanovi ("SV SRM," 33/82) kaznata za storenoto 

delo ja izdrùvale vo [tip i Struga (po 3 storiteli) i me|uop{tinskiot 

zatvor Skopje (7 storiteli). 38 

I pokraj ovie otstapuvawa brojot na storitelite opfateni so 

na{eto istraùvawe glavno e mnogu blizok do brojot na presudite i 

nivniet storiteli dadeni vo sudskite statistiki. Do opredeleni 

otstapuvawa doa|a samo ottamu {to sudskite statistiki se temelat vrz 

vremeto na presuduvaweto na krivi~noto delo, dodeka na{ite podatoci 

se zasnovaat vrz vremeto vo koe pa|a po~etokot na izdrùvaweto 

na kaznata. 

Od iznesenite podatoci jasno moàt da se vidat obemot, dvièweto 

kako i nezna~itelnoto u~estvo ili otsastvo na oddelni ubistva, 

pa so ogled na toa nema posebno da gi komentirame. [to se odnesuva 

pak do vnatre{nite odnosi bitni za organizacijata i sproveduvaweto 

na procesot na resocijalizacijata na ubijcite, na niv pove}e }e se 

zadrìme vo vtoriot del od trudot. 

Na krajot od ovie izlagawa zna~ajnbo e da se istakne deka iznesenite 

podatoci i kratkiot osvrt vrz vidovite i obele`jata {to zakonot 

gi istaknuva za ovie ubistva na izvesen na~in ukaùvaat na nekoi 

faktori {to gi uslovuvaat ubistvata i karakteristikite na nivnite 

storiteli i, vo taa smisla, moàt da posluàt kako pojdovna to~ka za 

podlaboki kriminolo{ki istraùvawa na pojavata. Od tie pri~ini so 

ovie razgleduvawa sakavme da potsetime na krivi~nopravnite obele- 

`ja, da gi dolovime najop{tite sostojbi za obemot i dvièweto na ubistvata 

i so toa da se dobliìme do izlagawata za nekoi karakteristiki 

na deloto kako masovna pojava, no na opredelen na~in i da go 

pojasnime predmetot na na{eto istraùvawe. Vakviot fenomenolo- 

{ki pristap me|utoa, te{ko moè da ni gi otkrie kriminolo{kite 

karakteristiki na storitelite na ovie dela, za{to krivi~nopravnata 

podelba na ubistvata ja interesiraat gotovi fakti, a samo marginalno 

karakteristikite na storitelot od etiolo{ki aspekt. Seto toa ja nametnuva 

potrebata od eden po{irok kriminolo{ki pristap {to }e izvr{i 

poinakva podelba na ubistvata so ogled na etiolo{kite faktori 

{to gi uslovuvaat i vo svetlinata na taa podelba }e |i iznajde specifi~nostite 

{to ja karakteriziraat li~nosta na ubiecot na na{eto 

podra~je. Osnovata na edna takva podelba }e ja pobarame vo motivite 

na ubistvata. 

38 

Osudenicite od ovaa grupa izvr{ile 8 ubistva od ~l. 37 st. 1 vv. 18; 3 

ubistva od ~l. 39 i po edno ubistvo od ~l. 37 st. 1, ~l. 37 st. 2 KZ SRM. Za 

svoite dela bile osudeni na kazna zatvor vo prose~no traewe od edna godina, a 

kaznata ja izdùavle prose~no po 7 meseci.

58 

II. NEKOI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA 

1. ODNOSOT NA OBIDENITE I DOVR[ENITE UBISTVA 

Krivi~noto pravo pravi razlika me|u krivi~noto delo vo obid 

(conatus delicti) i dovr{enite dela. Obidot na krivi~no delo postoi 

koga dejstvieto na izvr{uvaweto so umisla e zapo~nato (nedovr{en 

obid), no i toga{ koga vo celost e prezemeno (dovr{en obid) pod uslov 

da ne nastapila {tetna posledica. Kaznata za obid proizleguva ottamu 

{to toj zna~i zagrozuvawe, doveduvawe vo opasnost na objektot na za{- 

titata, i jasna, vidliva manifestacija na zlostorni~kata volja na 

storitelot, a dokolku se raboti za nedovr{en obid samo zatoa {to 

bila manifestirana opredelena zlostorni~ka volja. Taa kaznivost e 

predvidena so ~l. 19 KZ SFRJ za krivi~i dela za koi spored zakonot 

moè da se izre~e kazna zatvor do pet godini, a za obid na drugo krivi~no 

delo samo toga{ koga zakonot izre~no propi{uva kaznuvawe za 

obid. Storitelot se kaznuva za obid vo granicite na kaznata propi{ana 

za konkretnoto krivi~no delo, a moè da se kazni i poblago, {to vo 

sudskata praktika i ne e taka redok slu~aj duri i koga se raboti za 

krivi~noto delo ubistvo. Me|utoa, trgnuvaj}i od pri~inite poradi 

koi zakonodavecot predvidel kaznivost i za obidot za krivi~noto 

delo, pa makar i so mo`nost za poblago kaznuvawe, vo krivi~opravnata, 

a osobeno vo kriminolo{kata teorija e op{to usvoeno sfa}aweto 

deka psiholo{ki gledano ne postoi nekoja razlika me|u obidenite 

i dovr{enite krivi~ni dela, osobeno so ogled na toa {to i kaj 

ednite i kaj drugite se pojavuvaat isti faktori {to ja opredeluvaat 

etiologijata na ovie kriminalni dejstvija. Od tie pri~ini predmet na 

na{eto istraùvawe se i obidenite ubistva, kako i utvrduvaweto na 

nivniot odnos so dovr{enite dela od ovoj vid. 

Pri~inite od koi edno delo moè da ostane vo obid se mnogubrojni 

i zavisat od konkretnata situacija vo koja se manifestira dejstvieto 

na izvr{uvaweto. Tie odnapred ne moàt da se predvidat so 

ogled na toa {to vo naru{enite odnosi koi se razre{uvaat so ubistvo 

stapuvaat lica so razli~en pol, vozrast, obrazovanie i brojni drugi 

svojstva kako i od razli~ni pobudi i so razli~ni sredstva. Za dovr- 

{enosta ili ostanuvaweto na deloto vo obid moè da vlijaat i mestoto 

i vremeto na izvr{uvaweto i mnogu drugi okolnosti od objektivna 

i subjektivna priroda. 

Sporedeno so opredeleni obele`ja na storitelot osobeno 

zna~aen se pojavuva odnosot na obidenoto i dovr{enoto ubistvo koga e 

vo pra{awe polot na storitelot. Imeno, dodeka kaj maìte se pokaùva 

odnos od 58,9% sprema 40,8% toj odnos e isto taka vo polza na 

dovr{enite dela i kaj niv iznesuva 90,5%. Me|utoa, ovoj podatok ne 

smee da se tolkuva isklu~ivo so zgolemenata zalostorni~ka volja na 

licata od ènski pol i nivnata pogolema ume{nost vo izvr{uvaweto

(dovr{uvaweto) na deloto, tuku, pred se, so vidot na izvr{enite ubistva, 

me|u koi se pojavuva dosta golem procent na li{uvawa od ìvot na 

novoroden~iwa, so motivot na ubistvata i pogolemiot udel na pogotvitelnite 

dejstvija {to gi prezemaat ènite so cel da gi spre~at eventualnite 

{tetni posledici vrz sebe vo slu~aj da se raboti za odbirawe 

`rtvi {to se fizi~ki posilni od niv. 

Vo pogled na dovr{enosta na deloto, vozrasta i porane{nata 

osuduvanost na storitelite ne se pokaàa zna~ajni. 

Opredeleni aspekti na ovoj problem moè da se osvetlat ako se 

sporedi povrzanosta na deloto i sredstvata so koi toa e izvr{eno. 

Trguvaj}i od ovaa pozicija podatocite ni pokaùvaat deka poradi 

upotrebata na opredeleno sredstvo {ansite `rtvata da ostane vo 

ìvot, odnosno ubistvoto da ostane vo obid, se najgolemi koga storitelot 

koristi revolver 52(57,1%), a potoa no` 48 (52, 2%) i pu{ka 23 

(36,5%). Ova proizleguva ottamu {to upotrebata na ogneno oru`je 

bara posebna ume{nost, {to kaj storitelite na krivi~noto delo ~esto 

izostanuvala. So toa se povrzani i tehni~kite karakteristiki i 

ispravnosta na ognenoto oru`je, kako i intenzitetot na upotrebenata 

fiz~ka sila, snaodlivosta na storitelot i vitalnosta na `rtvata, 

koga se upotrebuva noòt za izvr{uvawe na ovie dela. Od druga strana, 

najmal broj ubistva ostanuvaat vo obid toga{ koga za nivnoto izvr{uvawe 

se upotrebuva sekira (13,3%), tvrdi predmeti (14,6%) i zemjodelski 

i drugi alati (17,9%). Ne smee me|utoa da se zaboravi deka vo 

ovie odnosi imaat opredeleno zna~ewe i motivot na deloto kako i 

negovata planiranost, odnosno neplaniranost. 

Dovr{eniote ubistva dominiraat i vo gradskite i vo selskite 

sredini, so toa {to vo seloto odnosot na dovr{enite sprema obidenite 

ubistva se izrazuva vo razmer od 67,4% sprema 32,6, a vo gradot 

51,6% : 47,6%. Pogolemiot broj dovr{eni ubistva na selo verojatno se 

dolì na upotrebenite sredstva za nivnoto izvr{uvawe, no i na brojni 

drugi uslovi i okolnosti, me|u koi sekako spa|a i malata mo`nost da 

se izbegne od dosegot na dejstvijata na storitelot 

So ogled na motivite na storitelot, brojot na ubistvata vo 

obid vo odnos sprema dovr{enite ubistva e pomal kaj ubistvoto na 

lice {to pretstavuva tovar za interesite na storitelot (8,6%). Toa e 

razbirlivo, za{to `rtvite na ubistvata od ovie motivi se naj~esto 

novoroden~iwa, doen~iwa i mali deca koi ne moèle da go spre~at dovr{uvaweto 

na deloto so pruàwe otpor ili begstvo. Brojot na ubistvata 

{to ostanale vo obid postepeno se zgolemuva i toa kaj ubistvata 

na mig (16,7%), poradi naru{eni semejni i bra~ni odnosi (31,3%), poradi 

imotni sporovi (34,9%), odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet 

(37,5%), qubomora (42,5%) i eliminacija na lice {to pretstavuva 

opasnost za interesite na ubiecot (46,6%). Ubistvata vo obid se 

pojavuvaat na podednakvo nivo so dovr{enite ubistva koga se motivirani 

od navreda na storitel {to se nao|al vo alkoholozirana sostojba. 

59

I, na krajot, najgolemiot procent na ubistva vo obid (52,4%), koj go 

nadminuva brojot na dovr{enite ubistva, se javuvaat samo kaj odmazdata. 

So cel da se osvetlat u{te nekoi situacioni okolnosti no, i 

pokazateli {to moàt da bidat od bitno vlijanie za prevencijata vo 

momentot na izvr{uvawetyo na deloto, se obidovme da gi grupirame 

pri~inite poradi koi 144 slu~ai na ubistvo od na{eto istraùvawe 

ostanale vo obid. Trgnuvaj}i od edna takva analiza na sudskite presudi 

gi dobivme slednive podatoci: 

Tabela br. 3. 

Pri~ini poradi koi ubistvata ostanale vo obid 

Storitelot na ubistvoto smetal deka so prezemenoto dejstvie 

ja li{il od ìvot `rtvata pa zatoa se oddale~il od 

66 (45,8%) 

metoto na nastanot 

Storitelot ne bil precizen vo strealaweto od ogneno 30 (20,8%) 

oru`je poradi begstvo na `rtvata 

Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 27 (18,7%) 

dejstvie na treto lice 

Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 10 (6, 9%) 

otporot na `rtvata 

Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 8 (5,5%) 

otporot na `rtvata i so dejstvie na treto lice 

Ubistvoto ostanalo vo obid poradi toa {to `rtvata bila 3 (2,1%) 

podloèna na itna hirur{ka operacija, odnosno lekarska 

intervenncija 

Vkupno: 144 

(100,0%) 

Od iznesenite podatoci moè da se zabeleì deka najgolem broj 

ubistva ostanuvaat vo obid vo onie slu~ai koga storitelot smetal deka 

so svoeto dejstvie ja li{il od ìvot `rtvata i samo i samo zatoa se 

oddale~il od metotot na nastanot. Ovde, vsu{nost, se raboti za nastani 

vo koi storitelot, so ogled na sredstvata, na~inot i intenzitetot 

na napadot pogre{no smetal deka ja ostvaril sakanata smrtna posledica 

kaj liceto vrz koe dejstvuval. Za vakvoto ubeduvawe na storitelot 

pomognalo i toa {to `rtvata padnala na zemja, vo besoznanie, iskrvavena 

i sli~no. Od druga strana, sosema mal e brojot na onie ubistva 

{to ostanale vo obid, zatoa {to storitelot sakal {to pobrgu nezabeleàno 

da se oddale~i od mestoto na nastanot. Vo site ovie slu~ai storitelot 

strelal so ogneno oru`je vo teloto na `rtvata edna{ ili pove}e 

pati, no najmnogu do osum pati, ili pak i zdal eden ili pove}e 

udari so no` (ponekoga{ i pove}e od dvaeset!). Vo ne{to pomal broj 

60

ezuspe{ni ostanale i pove}ekratnite udari so zemjodelski i drugi 

alati i tvrdi predmeti (stap, cigla i sl.) i pokraj toa {to bile naneseni 

vrz glavata na `rtvata. 

Vo dosta golem procent ostanale vo obid i onie ubistva vo koi 

storitrelot upotrebil ogneno oru`je no ne bil precizen vo pukaweto, 

i toa pred se, poradi begstvo na `rtvata. Vo tie slu~ai `rtvite ostanuvale 

vo ìvot bez da pretrpat kakva bilo posledica po svojot fizi~ki 

integritet, bidej}i ne bile ni edna{ pogodeni od istrelite na 

storitelot. Vo ne{to pomal broj slu~ai `rtvata bila pogodena edna{ 

ili dvapati, no vo noga, raka ili drug pomalku vitalen del od teloto. 

Na krajot, samo vo tri slu~ai dejstvijata na storitelot od ovoj vid ostanale 

bez posledici zatoa {to bilo upotrebeno neispravno oru`je. 

Pri~inite za nedovr{uvaweto na delotot vo zna~itelna mera 

se sostoele vo toa {to vo odbrana na `rtvata pristapile edno ili pove}e 

drugi lica, bilo kako ~lenovi na nivnoto semejstvo, drugari, prijateli 

ili slu~ajni minuva~i. Ovie lica so svojata intervencija uspeale 

da mu go odzemat sredstvoto so koe storitelot ve}e go zapo~nal 

svoeto deluvawe taka {to `rtvata pominala samo so lesni ili te{ki 

telesni povredi. 

Opredelen broj ubistva ostanale nedovr{eni poradi silniot 

otpor na `rtvata, taka {to storitelot ne uspeal da gi upotrebi, pi{- 

tolot, noòt ili drugo sredstvo podobno za li{uvawe od ìvot, ili 

pak toa sredstvo ne moèl da go upotrebi na na~in na koj bi ja ostvaril 

zamislenata cel. Vakvata sostojba e rezultat pred se na toa {to 

storitelot ne go izbiral (planiral) mestoto i vremeto na izvr{uvaweto, 

no vo golem obem i na vidot na ubistvoto. 

Vo kombinacija otpor na `rtvata i intervencija na treti lica 

bilo spre~eno dovr{uvaweto samo na osum ubistva, a poradi blagovremena 

lekarska intervencija i vitalnosta na organizmot na `rtvata 

samo tri ubistva. 

Od odnosot na dovr{enite i obidenite ubistva moèa da se zabeleàt, 

pred se, nekoi situacioni faktori so soodvetno vlijanie vrz 

stepenot na ostvarenata posledica. Vo pozadinata na ovie odnosi 

me|utoa stojat i opredeleni etiolo{ki karakteristi}i na deloto i 

storitelot {to na razli~en na~in go uslovuvaat dovr{uvaweto na ubistvata. 

Tie karakteristi}i se izrazuvaat preku izborot na `rtvata. 

motivot na storitelot, na~inot na deluvaweto i upotrebenite sredstva 

i intenzitetot na projavenata upornost i agresivnost na storitelot 

vo kriti~niot moment. Ovie okolnosti ne se bez zna~ewe za 

opredeluvaweto na penitencijarniot tretman na osudenite ubijci za- 

{to zaedno so manifestiranata posledica uspe{no ja kompletiraat 

pretstavata za nivnata li~nost. 

61

2. NAÎN I SREDSTVA ZA IZVR[UVAWE NA UBISTVATA 

62 

2.1. Na~in na izvr{uvawe na ubistvata 

Pokraj svoeto kriminalisti~ko zna~ewe (utvrduvawe fakti vo 

vrska so dokaùvaweto na deloto i negoviot storitel), na~inot na izvr{uavweto 

na ubistvoto ima i svoja kriminolo{ka i penolo{ka funkcija. 

Preku nego na opredelen na~in se iskaùvaat stavot, vrednostite, 

inteligencijata i site drugi psiholo{ki crti i osobenosti na 

li~nosta na ubiecot, ve{tinata da se upotrebat fizi~kite svojstva i 

konkretnata psihosocijalna sostojba vo koja e storeno deloto. Niz 

site ovie svojstva doa|a do izraz stepenot na manifestiranata zlostorni~ka 

volja, odnosno op{testvenata opasnost na storitelot koja 

istovremeno ukaùva na potrebata od vidot, dolìnata i oblicite na 

negoviot tretman i potrebnite op{testveni napori na podra~jeto na 

preventivnoto deluvawe. 

Na~inot na izvr{uvaweto na ubistvata zavisi od motivot na 

storitelot, situacionite mo`niosti (mesto, vreme, prisustvo ili otsustvo 

na pre~ki vo izvr{uvaweto na deloto i sl.) i sredstvata so koi 

se vr{i. 

So ogled na motivot kako natamo{no obele`je na deloto, ubistvata 

moàt da se podelat na svirepi, podmolni, ladnokrvni, bezobyirni 

itn. itn. 

So ogled na situacionite momenti {to go uslovuvaat na~inot 

na izvr{uvaweto, grupiraweto na ubistvata e mo`no na tajni (skrieni) 

i javni (otvoreni), planirani ili momentni i sl. 

I, na krajot, so ogled na upotrebenite sredstva ubistvata se 

delat na onie storeni so fizi~ki sredstva (upotrebas na ogneno ili 

ladno oru`je, zemjodelski i drugi alati, tvrdi predmeti, zadavuvawe, 

truewe, itn.) i ubistva storeni so upotreba na psihi~ki sredstva - 

predizvikuvawe silni emocii (prepast, panika, psihi~ka bolka i sli- 

~no) koi so ogled na osobinite na `rtvata se podobni kaj nea da predizvikaat 

smrt. Vo slu~aite pak, vo koi storitelot samostojno gi 

upotrebuva sredstvata za izvr{uvawe zboruvame za ubistva izvr{eni 

so direktni sredstva, a koga tie se upotrebuvaat preku drugi lica ili 

ìvotni, ili koga `rtvata se doveduva vo takva polo`ba samata da si 

ja predizvika smrtta, se raboti za upotreba na indirektni sredstva. 

Od analizata na sudskite presudi od na{eto istraùvawe dojdovme 

do podatokot deka od site ubistva - 168 (89,6%) bile odnapred planirani. 

Od niv 75,6% sudot gi oklvalifikuval kako obi~ni ubistva, 

6,5% kako podmolni, 5,4% kako ubistva na dete pri pora|awe i 3,6% 

kako svirepi ubistva. Na site drugi ubistva od na{iot primerok 

otpa|ale od 0,5% do 2,0% slu~ai vo koi storitelot odnapred go 

planiral deloto, osven kaj ubistvata na mig kade {to planiranosta na 

deloto ne e mo`no. Me|utoa, ovde e bitno da se voo~i deka prethodnata

planiranost na deloto ne se sostoela vo toa da se sozdadat uslovi za 

negovoto sokrivawe i izbegnuvawe na krivi~nata odgovornost na storitelot, 

tuku, pred se, vo toa da se na~eka zgodna prilika za uspe{no dovr{uvawe 

na ubistvoto, odnosno izbegnuvawe na eventualniot otpor 

na `rtvata {to bi imal {tetni posledici za storitelot. Imeno, planiranite 

ubistva naj~esto se izvr{uvale javno, vo prisustvo na mnogu 

lu|e ili so mo`nost storitelot da bide zabeleàn od mnogu lu|e. Od 

druga strana, upotrebenite sredstva za izvr{uvawe na deloto (naj~esto 

ogneno oru`je) i ~estite samostojni prijavuvawa na storitelite do 

organite na SVR za storenoto delo kako i mnogu retki obidi da se sokrijat 

tragite na deloto go dokaùvaat prethodnoto tvrdewe. Vo taa 

smisla treba da se istakne i toa deka kaj ubistvata od zaseda storitelot 

istreluval vo `rtvata toga{ koga taa obi~no se dvièla vo dru- 

{tvo na mnogu lica od koi storitelot moèl lesno da bide prepoznaen. 

So re~isi edinstvena cel da se skr{i otporot na `rtvata bile 

prezemeni i onie ubistva kaj koi se nastojuvalo da se pri~eka `rtvata 

prethodno da zaspie. Ovie ubistva bile naj~esto izvr{uvani od strana 

na soprugata sprema svojot fizi~ki posilen ma`. Navedenoto pokaùva 

deka kaj nas otsustvuvaat onoj vid planirani ubistva {to sme naviknale 

da gi gledame vo kriminalisti~kite filmovi od zapadnata produkcija. 

Planiranosta na ubistvata e povrzana so specifi~nite sociokulturni 

i psiholo{ki karakteristiki na na{eto podra~je. Vo tie 

ramki taa se sostoi: vo predhodno razmisluvawe dali da se izvr{i 

ubistvoto, ~ekawe `rtvata da zaspie, donesuvawe odluka za izvr{uvawe 

na ubistvoto od porano i molkum ili so otvoreno zakanuvawe 

na~ekuvawe zgodna prilika koga }e se izvr{i, donesuvawe vedna{ 

odluka za izvr{uvawe na ubistvoto (vedna{ po nastanatata raspravija, 

karanica, kleveta, navreda, fizi~ki napad i sl.) no odloùvawe na 

deloto dodeka ne se nabavi sredstvo za izvr{uvawe, ili poradi svojata 

fizi~ka inferiornost da se postavi zaseda, sproveduvawe na porethodno 

donesenata odluka po podolgo barawe kade se nao|a `rtvata i sl. 

Vakvata planiranost na ubistvata se dolì na niskata obrazovna 

struktura i inteligencija na ubijcite no, pred se, na socijalnite 

odnosi i stavovite {to vladeat na na{eto podra~je, kako i na karakterot 

na konfliktite {to se razre{uvaat so li{uvawe od ìvot vo 

koi dominatnoto mesto go zazama stremeòt na storitelot kon odmazda 

kako negova glavna satisfakcija bez ogled na o~ekuvanite posledici 

od kaznata po sopstvenata li~nost. Me|utoa, toa ne zna~i deka kaj 

nas nema i planirani ubistva {to se toa vo vistinskata smisla na 

zborot. Imeno, toa se onie ubistva kaj koi se nastojuva da se predvidat 

site podrobnosti kako vo pogled na prezemaweto na dejstvieto na izvr- 

{uvawetol, taka i vo pogled na izbegnuvaweto na krivi~nata odgovornost. 

Takvi ubistva vo SR Makedonija vo navedeniot period imalo 

mnogu malku i re~isi sekoga{ bile izvr{eni na svirep ili podmolen 

63

na~in, od koristoqubie i bezobyirna odmazda i skoro sekoga{ dobivale 

{irok odek vo javnosta. 

So ogled na motivot na deloto vo najgolem broj bile planirani 

ubistvata od odmazda (47,0%), a potoa ubistvata na lica {to pretstavuvaat 

tovar za interesite na ubiecot (15,5%), od qubomora (14,3%) i 

poradi naru{eni bra~ni i semejni odnosi. Kaj ubistvata od drugi motivi 

planiranosta na deloto se javuva so sosema malo u~estvo. 

2.2. Sredstva za izvr{uvawe na ubistvata 

Vrz osnova na 385 sudski presudi vo pogled na upotrebenite 

sredstva pri izvr{uvaweto na ubistvata vo SRM dojdovme do slednite 

podatoci {to gi prikaùvame na tabela br. 4 

Tabela br 4. 

Sredstva upotrebeni pri izvr{uvaweto na ubistvata vo Makedonija 

Vid na sredstvoto Vk. Pol 

pi{tol 90 90 1 

pu{ka 83 61 2 

no` 92 87 5 

sekira 30 23 7 

zemjodelski i drugi alati 28 23 7 

tvrdi predmeti 41 38 3 

otrov 3 1 2 

race pri zadavuvawe i zadu{uvawe 19 5 14 

race pri davewe 5 2 - 

udari so race i noze 11 11 - 

turkawe od viso~ina 1 1 - 

nepoznato 1 1 - 

Vkupno 387 343 42 

Iznesenite podatoci ukaùvaat deka najmnogu ubistva bile izvr{eni 

so upotreba na no` 92 (23,9%), a potoa so pi{tol (revolver) 91 

(23,6%) i pu{ka (boeva ili love~ka) 63 (16,4%) Po niv sleduva upotrebata 

na tvrdi predmeti (kamen, cigla, {i{e, kolec, stap, letva, 

èlezna {ipka ili lost, stol i sli~no) so 40 (10,6%), i re~isi podednakvo 

~esto sekira 30 (7,8%) i zemjodelski i drugi alati (lopata, motika, 

kazma, srp, ~ekan, {arafciger i sli~no) so 28 (7,3%). Ne{to 

pomalku bile upotrebuvani race, konec i gazi pri zadavuvawe i zadu- 

{uvawe 19 (4,9%) i udari so race i noze 11 (2,9%), a sosema nezna~itelna 

bila upotrebata na race pri prisilnoto davewe 3 (0,8%) i turkaweto 

od viso~ina 1 (0,3%). 

64

Iako pretstavuvaat obele`je, pred se, na krivi~no delo, sredstvata 

na izvr{uvaweto imaat svoe kriminolo{ko zna~ewe osobeno 

koga se razgleduvaat nivnite vrski so li~nite svojstva na storitelite 

i opredeleni sociodemografski okolnosti. Od edna takva analiza vo 

na{eto istraùvawe gi zabeleàvme slednite karakteristiki. 

Specifi~no e najprvin deka ènite, za razlika od maìte, pred 

izvr{uvaweto na svoite dela pove}e gi upotrebuvale svoite race i so 

niv konec, gaza i {amii, pred se, zaradi zadavuvawe i zadu{uvawe na 

svoite novoroden~iwa. Me|utoa, koga se rabotelo za ubistva na vozrasni, 

od ponapred navedenite pri~ini ènite pribegnuvale kon upotreba 

na sekira, no` i zemjodelski i drugi alati i toa na podmolen na~in. 

Ognenoto oru`je go odbegnuvale za{to im bilo nedostapno ili naprosto 

od neznaewe da rakuvaat so nego, no verojatno i zatoa {to ~ueniot 

istrel doveduva do polesno otkrivawe na deloto. 

I vozrasta na storitelot pretstavuva zna~aen element {to gi 

osvetluva karakteristikite na storitelot preku izborot na sredstvata 

za izvr{uvawe na ubistvoto. Vo ovoj pogled se pokaà deka licata 

od site vozrasti nagovestuavle izvesna sklonost za razre{uvawe na 

problemite i naru{enite odnosi so nasilni~ko povedenie. Toa go 

pokaùva faktot {to svoite ubistva naj~esto gi vr{ele so takvi sredstva 

(pi{tol, no`) {to skoro sekoga{ gi imale pri sebe, ili pak, so 

pu{ka koja "ne daj Boè," za takva prilika gri`livo ja ~uvale na 

opredeleno mesto. 

So ogled na {kolskata sprema na storitelot upotrebata na site 

sredstva e najgolema kaj nepismenite i licata {to zavr{ile do ~etvrto 

oddelenie, dodeka licata so zavr{eno ili nezavr{eno vi{o ili 

visoko obrazovanie gi upotrebuvale isklu~ivo samo pi{tolot, noòt, 

zemjodelskite i drugi alati i racete pri zadavuvawe. So ogled na toa 

{to licata bez obrazovanie ne gi biraat sredstvata za izvr{uvawe na 

ubistvoto zna~i deka mnogu polesno ja sproveduvaat odlukata za 

deloto, a toa ukaùva deka kaj niv se skoncentrirani pogolem broj 

negativni karakteristiki zna~ajni za prevospituvaweto. 

Karakteristikite na licata {to proizleguvaat od nivnoto zanimawe 

i odnosot kon sredstvata za izvr{uvawe na deloto glavno koreliraat 

so onie {to go opredeluvaat zna~eweto na obrazovanieto. Interesno 

e moèbi da se spomne deka zemjodelcite, koi imaat i najgolemo 

u~estvo vo izvr{enite ubistva, naj~esto gi vr{at so pi{tol, a potoa 

so no` i sekira. Sosema sprotivno na o~ekuvawata, upotrebata na zemjodelski 

i drugi alati se nao|a na ~etvrtoto, odnosno petto mesto so 

podednakvo u~estvo od 9,0% kako i upotrebata na tvrdi predmeti. 

So ogled na vidot na krivi~noto delo spored KZ, upotreebnoto 

sredstvo se javuva kako zna~ajno samo kaj ubistvata na pove}e lica i 

ubistvata od nebre`nost. Imeno, zabeleìtelno e posebnoto izdvojuvawe 

na upotrebata na pi{tolot kaj ubistvata na pove}e lica i pu{- 

kata kaj ubistvata od nebre`nost. 

65

I, na krajot, so ogled na motivot na deloto, kaj odmazdata naj~esto 

se upotrebeni pi{tolot (32,6%) i noòt (26,9%). Dvete ubistva od 

koristoqubie bile izvr{eni so sekira. Ubistvata na lice {to pretstavuva 

tovar za interesite na ubiecot bile naj~esto izvr{uvani so 

upotreba na pi{tol (53,3%). Kaj ubistvata od qubomora (42,5%) i ubistvata 

poradi naru{eni semejni i bra~ni odnosi (26,6%) dominiraat 

noòt, a kaj ubistvata poradi sporovi od imoten karakter me|u soselani 

naj~esto bil koristen pi{tolot (23,2%) i zemjodelski i drugi 

alati (20,9%) 

3. PROSTORNA RASPROSTRANETOST NA UBISTVATA 

Prou~uvaweto na rasprostranetosta na ubistvata isto kako i 

nivnata vremenska distribucija, vo zavisnost od faktorite {to ja 

opredeluvaat nivnata gustina na opredelena teritorija i nejzinite 

ekonomski karakteristiki, ni ja pokaùvaat kvantitativnata strana, 

odnosno masovnosta na ovaa pojava i kako takvo pretstavuva eden od 

osnovnite uslovi ne samo na ovoj vid, tuku i na site drugi kriminolo- 

{i istraùvawa. 

Prostornata rasprostranetost na ubistvata }e ja razgledame vo 

ramkite na oddelni regioni vo Makedonija, na relacijata selo-grad i 

spored neposrednoto mesto ne prezemenoto dejstvie na izvr{uvaweto. 

3.1. Regionalen raspored na ubistvata 

Dosega{nite razgleduvawa na etiologijata na ubistvata upatuvat 

i na sogleduvaweto na nivnata rasprostranetost na po{iroki podra~ja 

vo republikata. Trgnuvaj}i od opredeleni istoriski, geografski, 

ekonomski i sociokulturni karakteristiki na odelni celini vo 

SRM i razli~niot stepen na nivniot razvitok se obidovme da go sporedime 

nivnoto dejstvo vrz ovoj oblik na kriminalitet. Vo taa smisla 

kako najkarakteristi~no teritorijalno grupirawe ni se nametnaa sedumte 

porane{ni okolii koi ve}e ne postojat kako politi~ko-administrativni 

celini (ukinati se vo 1964 godina), no koi vo dosega{nite 

istraùvawa na drugite socijalni pojavi vo na{ata republika i natamu 

se zemaat kako zna~ajni regioni. 39 Tie teritorijalni podra~ja se: 

bitolskiot region (op{tinite Bitola, Demir Hisar, Kru{evo, i Prilep), 

kumanovskiot region (Kratovo, [tip, Palanka i Kumanovo), 

ohridskiot region (Brod, Debar, Ki~evo, Ohrid, Resen i Struga). tetovskiot 

region (Gostivar i Tetovo), titovele{kiot region (Valandovo, 

Gevgelija, Kavadarci, Negotino i Veles), skopskiot region (op{- 

tinite Centar, Kisela Voda, Gazi Baba, Karpo{, i âir). 

39 

Vidi: Javno mislewe, str. 17-20. 

66

Ovoj aspekt go podrazbira utvrduvaweto na kvotite na ubistvata 

na sekoe regionalno podra~je na odnosot 1:10.000 ìteli. Toa go 

storivme vrz osnova na podatocite od popisot na naselenieto na SRM 

izvr{en na 31 mart 1971 i 31 mart 1981 godina. Pritoa, op{tiot koeficient 

na utvrdenite ubistva ni posluì kako osnoven kriterium 

za me|usebnoto komparirawe na podatocite i za opredeluvawe na nivnata 

za~estenost. 

Tabela br. 5 

Pregled na ubistvata spored regionalnite podra~ja vo SRM za 

periodot 1973-1983 godina. 

Regionalni podra~ja 

Izvr{eni ubistva 

257.357 

Bitolski region 52 2,6 161.896 

Kumanovski region 53 3,3 218.727 

Ohridski region 44 2,0 238.558 

Tetovski region 48 2,0 159.399 

Titovele{ki region 33 2,1 159.399 

[tipski region 52 1,8 259.316 

Skopski region 102 1,8 446.974 

Vkupno: 38% 2,2% 1.778.218 

Vo celiot period (1973-1983) vo SR Makedonija se javuvaat 2,2 

ubistva na 10.000 ìteli. 40 Vo odnos na ovoj prosek ubistvata vo opredleni 

regionalni podra~ja se dviàt na nivoto, ili pod i nad toj 

prosek. 41 Na nivoto na toj prosek vo SRM se nao|aat bitolskiot, ohridskiot, 

tetovskiot, titovele{kiot i skopskiot region so sosema mali 

odnosno nezna~itelni otstapuvawa. Opredeleni pokarakteristi~ni 

otstapuvawa se javuvaat samo vo dve regionalni podra~ja i toa kuman- 

40 

Poinaku re~eno, vo na{ata republika na 4.619 ìteli doa|a po edno 

ubistvo storeno od strana na polnoleten i presmetliv storitel {to za toa 

delo bil otkrien, osudeni i ja izdrùva kaznata vo KPD Idrizovo. 

41 

Neednakvata regionalna distribucija na ubistvata e zabeleàna i 

vo drugi istraùvawa od ovaa oblast. Taka spored istraùvaweto na Kup- 

~evi} - Dogan (str. 21-22) na podra~jeto na okru`nite sudovi vo SR BiH na 

10.000 ìteli vo Biha} se javuvaat 3,1 ubistva, vo Doboj 2,8, Banja Luka 2,3 Sarajevo 

1,8 i Mostar 0,9.Op{tiot prosek na ubistvata vo BiH e 2,1. Na podra~jeto 

na NR Hrvatska (1946-1955) regionalnata distribucija na ubistvata bila 

vo Osijek 8,5 Bjelovar 7,7 Karlovac 6,2 Zagreb 4,9 Split 2,8 (v. str. 221). Spored 

istraùvaweto na Vukovi}, na podra~jeto na okru`nite sudovi vo SR Srbija 

za periodot 1973-1980 godina, se javuvaat 2,1 ubistva na 10.000 ìteli so 

razli~na regionalna rasprostranetost {to e prikaàna na str. 45. 

67

ovskoto (3,3) i {tipskoto (1,8) i poradi toa zasluùvaat da im se posveti 

opredeleno vnimanie. 

[to se odnesuva do kumanovskiot region moè slobodno da se 

kaè deka pretstavuva podra~je so najgolema koncentracija na kriminogenite 

faktori za ovoj oblik na negativno op{testveno povedenie. 

Vo negovi ramki site tri op{tini go nadminuvaat op{tiot koeficient 

na ubistvata vo SRM i toa Kratovo 5,8 Kriva Palanka 4,2 i 

Kumanovo 2,7. Za da se sogledaat karakteristikite na ova podra~je vo 

vrska so rasporedot na ubistvata treba vedna{ da se imaat i op{tite 

koeficienti na ubistvata karakteristi~ni za ìtelite od gradot i 

selata. Tie koeficienti za gradot iznesuvaat 1,4, a za seloto 2,6. Vo 

odnos na ovie koeficienti kumanovskiot region od edna strana poka- 

ùva ne{to pomalo u~estvo na ubistvata izvr{eni vo gradot so stapka 

od 1,0, a od druga strana zna~itelno nadminuvawe na op{tiot koeficient 

koga se raboti za ubistvata izvr{eni vo selo (4,8). Ova pokaùva 

deka pogolemiot broj ubistva na ova podra~je, pred se, se dolì na 

odnosite {to proizleguvaat od ìvotot na selo. Vo prilog na toa 

zboruvaat i motivite na ubistvata storeni na ova podra~je koi se skoncentrirani 

okolu odmazdata (30,2%), ubistvoto {to pretstavuva tovar 

za interesite na ubiecot (18,9%) i ubistvata od imotni sporovi me|u 

selskoto naselenie (18,9%). 

[to se odnesuva do {tipskiot region kade {to se pojavuva najmal 

broj ubistva vo SRM so stapka od 1,8 se zabeleùva sosema obratna 

sostojba od gornite konstatacii izneseni za kumanovskiot region. Vo 

ova podra~je se nao|aat devet gradovi kako posebni politi~ki i administrativni 

celini i op{tinski centri. So ogled na toa gradskoto 

naselenie vo {tipsakiot region e re~isi za polovina pogolemo od selskoto. 

Poradi takvata sostojba stapkite na ubistvata na naselenieto 

od gradot i od seloto se dviàt na nivoto na op{tite koeficienti za 

ovie sredini. Vkvata kvotna zastapenost se ogleda i vo motivite na 

deloto. I ovde dominiraat ubistvata od odmazda so 27,0%, no, na dosta 

visoko nivo se i ubistvata na lice {to pretstavuva opasnost za interesite 

na ubiecot, ubistvata od qubomora, od bra~na i semejna netrpelivost 

i ubistvata poradi navreda na pijano lice. Seto toa zboruva deka 

na ova podra~je svoeto negativno dejstvo go manifestiraat pogolem 

broj krimino|eni okolnosti, no i zna~itelno pomalo u~estvo na onie 

faktori {to gi naru{uvaat bliskite me|u~ove~ki odnosi karakretisti~ni 

za seloto, a toa pak go uslovuva i pomaliot broj ubistva tokmu 

od ovie podra~ja, koi vo drugite regioni od republikata zazemaat 

zna~ajno mesto. 

Ovde e dosta intesesno i sporeduvawetoa na odnosot na ubistvata 

i samoubistvata od ova podra~je. I pokraj toa {to se raboti za 

edno istraùvawe vo koe e zafaten drug vremenski period (1967-1976) 42 

42 

Tarnik i dr, str. 18. 

68

mo{ne zabeleìtelno e deka me|u izvr{enite samoubistva od kumanovskiot 

region so goelemo u~estvo se javuvaat op{tinite Kumanovo 

(8,7%) i Kriva Palanka (8,1%) {to e zna~itelno nad nivoto na nivnoto 

u~estvo vo vkupnata masa na naselenieto vo SR Makedonija. Spored 

istiot kriterium (mestoto na ìveewe na akterot na samoubistvoto) 

se pokaùva deka ~etiri op{tini od {tipskiot region ([tip 

6,6% Strumica 7,0% Ko~ani 6,1% i Del~evo 2,1%) zabeleùvaat 

pojavnost {to e nad nivoto na nivnoto u~estvo vo vkupnata masa na naselenieto. 

43 Seto toa o~igledno pokaùva deka na na{eto podra~je ne se 

potvrduva tezata deka ubistvata i samoubistvata stojat vo obratno 

proporcionalen odnos. 

Za Ostanatite regioni vo SRM rekovme deka vo pogled na ubistvata 

se nao|aat na nivoto na op{tiot prosek. Me|utoa i kaj niv postojat 

opredeleni razliki so ogled na op{tata stapka na ubistvata vo 

selo i grad. Vo ovoj pogled najgolem koeficient na gradot (1,4) poka- 

ùvaat samo gradovite {to se nao|aat vo sostav na bitolskiot (3,8) i 

titovele{kiot region (1,8), a ohridskiot (1,1), tetovskiot (1,0) i skopskiot 

region (1,2) se nao|aat ne{to pod toj prosek. Za razlika od gradot, 

od op{tiot koeficient na seloto (2,6) koeficientot na ubistva 

na selo e pogolem i toa zna~itelno samo vo skopekiot region (6,2), a 

pomal vo bitolskioit region (1,4). Vakvata distribucija na ubistvata 

kaj gradskoto i selskoto naselenie od ovie podra~ja e plod na opredleni 

vlijanija {to treba natamu da se istraùvaat. 

3.2. Raspored na ubistvata na relacija selo-grad 

Dosega{nite kriminolo{ki istraùvawa kaj nas i vo svetot 

dokaàa deka so ogled na obemot na svoeto javuvawe vkupniot kriminalitet 

e pogolem vo gradot odo{to vo selskite podra~ja i pokaùva 

tendencija kon zgolemuvawe so jaknewe na procesite na industrijalizacijata 

i urbanizacijata. Od brojni kriminolo{ki istraùvawa 

proizleguva i soznanieto deka opredeleni vidovi kriminalno poevdenie 

se pove}e izrazeni vo seloto odo{to vo gradot i obratno. Vo taa 

smisla so golem broj statisti~ki pokazateli se potkrepuva faktot 

deka kako najizrazen kriminalitet vo gradovite pretstavuva vr{eweto 

imotni delikti, dodeka, od druga strana, krivi~nite dela protiv 

li~nosta, posebno onie kaj koi e izrazena upotrebata na nasilstvo 

(agresivniot kriminalitet) se osobenost na selskite podra~ja. 44 Ova 

43 


44 

Johnson istaknuva deka vkupniot kriminalitet vo SAD e pogolem vo 

gradskite odo{to vo selskite podra~ja. Me|utoa, koga se raboti za vr{eweto 

na ubistvata, toj ukaùva deka na selo na 100.000 ìteli, se javuvaat 9,4 a vo 

gradot 6,5 vakvi dela (str. 62) Vo taa smisla vidi i Szabo, str. 61. Vo studijata 

na Pe{i} (str. 61) se veli deka pogolemiot broj ubistva se vr{at na selo. I 

69

soznanie go potvrdi i na{eto istraùvawe {to moè da se zabeleì 

od tabelata br. 6 kade{to ubistvata izvr{eni vo selo pretstavuvaat 

dve tretini od site izvr{eni ubistva. 

Pri~inite za vakvata distribucija na ubistvata na selo, odnosno 

v grad ne treba da se baraat vo objektivniot prostor daden sam po 

sebe, tuku vo op{testvenata, ekonomskata, kulturnata i eti~kata sostojba 

na ovie podra~ja. Razlikite vo ovoj pogled vo sekoja od ovie sredini 

im davat opredelen pe~at na prostorite i sozdavaat poinakvi 

kriminogeni uslovi {to neposredno se vrzani za odnosite, uslovite, 

na~inot ìveewe vo niv i socijalnite i psihofizi~kite osobini na 

nivnoto naselenie. Oblicite na op{testvenite odnosi {to go karakteriziraat 

tipot na populacijata smestena vo opredeleni prostorni 

celini, vsu{nost |i uslovuvaat i determiniraat site op{testveni 

pojavi i procesi, a me|u niv i vr{eweto na ubistvata. 

Poznat e faktot deka lu|eto prete`niot del od svojot ìvot go 

pominuvaat vo relativno ograni~en geografski i op{testven prostor 

na selo, odnosno v grad i deka tuka ostvaruvaat brojni odnosi preku 

koi vo zaednica so drugi lu|e gi ostvaruvaat svoite sekojdnevni potrebi 

i interesi. Vo tie ramki ~ovekot prvenstveno i gi ocenuva 

op{testvenite odnosi vo celost i konkretnite oblici na socijalniot 

ìvot, sopstvenoto povedenie i povedenieto na svoite soselani - sogra|ani. 

Ottuka, moè slobodno da se kaè deka seloto - gradot pretstavuvaat 

zasebni op{testveni sredini vo koi se manifestiraat posebni 

odnosi {to moè da imaat i sopstven odnos vrz pojavata na ubistvata. 

Taka vo selata ìveeat relativno golem broj lu|e koi se nu`no 

upateni edni kon drugi. Me|u niv se izgraduvaat , pred se, neposredni i 

neformalni semejnio, srodni~ki, sosedski, prijatelski i drugi odnosi 

koi se karakteriziraat so li~nost i intenzitet. Vo tie odnosi dominiraat 

sfa}awata na sredinata, posebni eti~ki pogledi, oboenost so 

tradicionalizam, posebni obi~ai i religiozni stavovi i predrasudi 

so golem pritisok kon nivno po~ituvawe i sl. A toa se takvi uslovi vo 

~ii{to ramki moè da se sogleda povedenieto na svoite najbliski i da 

se ima uvid vo ìvotot i povedenieto na sekoj poedinec. Me|utoa, zgolemenata 

op{testvena kontrola, homogenosta i kohezivnosta na zaednicata 

istovremeno zna~at i postavuvawe pogolemi ograni~uvawa 

pred poedinecot. Nego silno go pogoduvaat site ograni~uvawa koi vo 

su{tina se dvostrano naso~eni: edna{ vo nasoka kon po~ituvawe na 

pravilata na odnesuvaweto {to se vladea~ki vo zaednicata, a drugpat 

vo nasoka {to e povrzana so barawata i o~ekuvawata da se rea|ira na 

opredelen na~in vo onie situacii koga se povredeni negovite materivo 

studijata na Markovi} i dr. (str. 232) se veli deka ubijcite svoite zlostorstva 

gi vr{at pove}e vo seloto vo srazemr 192:100 vo odnos na gradot. 

70

jalni vrednosti, kako i negovata ~est i drugi li~ni i semejni interesi. 

Prostornata bliskost go zgolemuva intenzitetot na me|u~ove~kite 

kontakti i odnosi, me|utoa, od druga strana, deluva i vo sprotivna 

nasoka, bidej}i vo tie ramki sozdadenite sprotivnosti i konflikti 

go pravat neposredniot ìvot poneizdr`liv odo{to vo po{irokite 

gradski zaednici, kade {to poedinecot moè da izbega od vpu{- 

tawe vo celosno razre{uvawe na odnosite {to im prethodele ili gi 

sledat ovie sudiri. 

Spored podatocite od istraùvaweto, vrz oblikuvaweto na 

op{testvenite odnosi, konfliktnite situacii i nivnoto razre{uvawe 

opredeleno vlijanie imale i socijalnite obele`ja na nivnite storiteli 

kako {to se: obrazovnoto nivo, zanimaweto, vozrasta i sl. 

Od razgleduvaweto na odnosot me|u storitelite na ubistvata 

spored mestoto na ìveewe se potvrdi deka na selo e skoncentrirano 

naselenieto so ponisko obrazovno nivo, pa spored toa ubistvata so 

pogolem procent od onie vo gradot gi vr{elo naselenieto bez obrazovanie 

ili so neoformeno ili edvaj oformeno osnovno obrazovanie. Od 

druga strana, obrazovnite kategorii nad ova nivo ve}e dominiraat kaj 

ubistvata na lica {to poteknuvaat od gradot. 

Sledej}i ja strukturata na zanimawata spored kriteriumot 

selo - grad kako mesto na ìveewe moè da se konstatira deka me|u 

storitelite od selo najgolemo e u~estvoto na zemjodelcite (39,3%). 

Me|utoa, na selo se pojavuvaat i NKV i PKV rabotnici (20,2%), lica 

bez odredeno zanimawe (11,2%) i u~enici i studenti (7,9%). Drugite 

zanimawa se zanemarlivi. 

[to se odnesuva do vozrasta na storitelite na ubijcite, podatocite 

ukaùvaat na tri osnovni zaklu~oci. Ubistvata na storitelite 

na vozrast od 18 do 25 godini se pojavuvaat podednakvo i na selo i vo 

grad vo srazmer 34,9% : 35,7%. Storitelite od 26 do 45 godini se pojavuvaat 

vo ne{to pogolem obem vo grad (53,9%) odo{to na selo 

(41,9%), a starosnata kategorija od 45 godini pa natamu e karakteristi~na 

za seloto (23,2% sprema 9,5% vo gradot). Vo ovie odnosi moè da 

se zabelei tendencija {to ohrabruva, a taa e deka pomladite generacii 

od selo pokaùvaat pogolema fleksibilnost koga se raboti za interiorizacijata 

na pozitivnite op{testveni vrednosti. Za razlika od niv, 

postarite lica te{ko gi menuvaat svoite zakoraveni stavovi {to e i 

razbirlivo so ogled na nivnata vozrast. 

Analizata na podatocite za mestoto na ìveewe i polot na 

storitelot ni pokaà deka obata pola imaat izrazeno u~estvo vo izvr- 

{uvaweto na ubistvata na selo (maòt 66,5% - ènite 71,4%) {to pokaùva 

deka specifi~niot na~in na ìvot vo seloto, odnosno vo gradot 

podednakvo se reperkutira vrz obata pola vo tie odnosi. Pogolemiot 

procent na ènite ubijci na selo od onie vo gradot ukaùva u{te 

na eden zna~aen fakt. Nivnata pogolema zastapenost vo vr{eweto 

71

ubistva na selo se izrazuva vo srazmer 71,4% : 26,2%, a kaj maìte 

66,5% : 33,5% {to ukaùva deka vo selskite sredini se u{te mnogu 

sporo se manifestiraat procesite na op{testveno izedna~uvawe na 

ènata i maòt i obratno, deka toj proces e pozabrzan vo gradot. Vo 

selskite sredini ènata se u{te e vo pogolema zavisnost od maòt i 

pot~ineta na negovata ekonomska mo} i fizi~ka uloga. Taa e tamu pred 

se vrzana za ku}ata i podigaweto na decata, no i za opredeleni dol`nosti 

okolu zemjodelskite raboti i odgleduvaweto na dobitokot. Nejzinoto 

pravo na zaedni~ko i ramnopravno odlu~uvawe, isto taka, e svedeno 

na minimum. Pokraj vakvata nejzina polo`ba treba da se ima predvid 

i faktot deka na selo e mnogu pogolemo vlijanieto na tradicionalnite 

sfa}awa za moralot na ènata koja voobi~aeno ostanuva 

bremena. Zatoa, kako {to }e vidime podocna od ovie sredini poteknuvaat 

80,0% od site ubistva na dete pri pora|awe. 

I na selo (37,7%) i v grad (37,3%) dominira vr{eweto ubistva 

od odmazda. Pokraj odmazdata na selo e karakteristi~no i u~estvoto na 

ubistvata poradi imotni sporovi (15,9%), od netrpelivost vo bra~ni, 

semejni i srodni~ki odnosi (10,8%) i eliminacija na lice {to pretstavuva 

tovar za interesite na ubiecot (9,7%). Od druga strana, vo gradskite 

sredini zna~itelno mesto zazemaat ubistvata od qubomora 

(19,0%) i od netrpelivi bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (16,7%). 

Ottuka, moè da se kaè deka navedenite grupi ubistva od ovie motivi 

se karakteristi~ni za seloto, odnosno gradot bidej}i nivnoto zaedni- 

~ko u~estvo za obete podra~ja go dostignuva procentot od 79,0%. 

[to se odnesuva do prostornata podvi`nost na storitelite na 

ubistva moè slobodno da se kaè deka e mala i ne zasluùva posebno 

vnimanie. Imeno i onie storiteli od selo i onie od grad svoite dela 

gi vr{ele pred se vo mestoto na postojanoto ìveewe i toa re~isi vo 

ednakvi odnosi izleguvale od svojata sredina. Toa go potvrduva faktot 

deka storitelite gi vr{at svoite ubistva vo vrska so uslovite, na~inot 

na ìveeweto i ostvaruvaweto na svoite interesi vo svojot najneposreden 

prostor. 45 

Vo gradskite sredini go gubat zna~eweto tradicijata, obi~aite, 

srodstvoto, sosedsvoto i drugite sli~ni kontakti i odnosi {to imaat 

golema funkcija na selo. Vo gradot se javuva posebna tn. urbana kultura 

i zaseben sistem na vrednosti i op{testveni odnosi. Me|usebnite 

45 

Na selo kako mesta na ìveewe bile izvr{eni 219 (50,9%) ubistva, 

vo grad kako mesto na ìveewe 114 (29,6%) ubistva; vo selo vo koe storitelot 

do{ol od grad od istata op{tina 10 (2,6%); vo selo vo koe storitelot do{ol 

od selo od istata op{tina 13 (3,4%); vo grad vo koj storitelot do{ol od grad 

vo op{tinata 12 (3,1%); vo grad vo koj storitelot do{ol od grad vo SRM 5 

(1,3%); vo selo vo koe storitelot do{ol od grad na SRM 3 (0,8%); vo selo vo 

koe storitelot do{ol od selo vo SRM 4 (1,0%) i vo grad vo koj storitelot 

do{ol od grad od druga republika 2 (0,5%). 

72

odnosi na lu|eto ovde se karakteriziraat so povrzanost i privremenost 

kako i so pogolema sloboda na li~nosta vo vrska so pritisokot na 

primarnite op{testveni grupi. Poradi pogolemata prostorna i 

op{testvena mobilnost na lu|eto vo gradot ne se sozdavaat zaedni~ki 

i cvrsti kodeksi i vrednosti, nitu pak edinstven eti~ki sistem. Naprotiv, 

tuka e mnogu ~est sudir na normite i vrednostite {to egzistiraat 

vo ramkite na brojni imigrantski, nacionalni i drugi grupni 

subkulturi. Na seto toa se nadovrzuva i izrazeniot individualizam i 

anonimnosta na odnosite, koi re~isi i ne moàt da se kontroliraat so 

neformalni socijalni oblci. Heterogenosta na naselenieto vo sekoj 

pogled, anonimnosta i bezli~nosta na interakciite, malata zavisnost 

na ~ovek od ~ovek i gubeweto na potrebata i mo`nosta za pocvrsti 

srodni~ki i sosedski odnosi gi razbranuvaat i razvodnuvaat op{testvenite 

kontakti i i ja odzemaat osnovata za op{testvenata prinuda i 

kontrola. Poradi nemawe uvid vo sposobnostite na li~nosta i nejzinoto 

celokupno povedenie, kontrolata od primarnite grupi se prefrla 

vrz policijata, sudovite i drugite institucionalizirani organi. Seto 

toa ja zgolemuva mo`nosta za izvr{uvawe opredeleni krivi~ni dela 

{to se pojavuvaat karakteristi~ni za gradot, 46 no, od druga strana, go 

prepolovuva u~estvoto na negovoto naselenie vo vr{eweto na ubistvata. 

Vo gradot slabee dejstvoto na brojni faktori kako {to se: niskata 

obrazovna struktura, kulturnata zaostanatost, primitivizmot, 

raznovidni predrasudi, obi~aite i tradicionalizmot, naru{enite 

sosedski odnosi od imoten karakter, nu`nite sre}avawa na licata {to 

nekoga{ bile vo nekakov konflikt, zavisnosta od opredeleni li~nosti 

od sredstvata za proizvodstvo, itn. Od seto toa moè da se objasni 

pomaloto u~estvo na ubistvata vo gradot kako zna~ajno soznanie za nasokata 

na prezemawe adekvatni prevospitni merki od ekonomski, socijalen, 

za{titen, vospiten, kulturen i drug karakter. Vo toa vsu{nost e 

sodràna i osnovnata vrednost na fenomenolo{kite i etiolo{kite 

istraùvawa na ovaa pojava vo prostorot. 

3.3. Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto 

na nivnoto izvr{uvawe 

Izborot na mestoto na storuvaweto na deloto vo negovata najtesna 

smisla na zborot zavisi od motivot i celta na ubiecot, od negoviot 

odnos so `rtvata i od stekot na brojni drugi uslovi {to go determiniraat 

izvr{uvaweto na edno konkretno delo (vreme, sredstvo, na- 

~in na izvr{uvawe, dali se raboti za selo ili grad, psihofizi~kite 

46 

Vrz osnova na brojni empiriski istraùvawa vo mnogu zemji se zabeleùva 

deka vo urbanite podra~ja po~esto se vr{at proneveri, izmami, falsifikati, 

provali, kra`bi, razbojni{tva i sl. Vidi: Milutinovi} I, str. 162- 

163. 

73

osobenosti na storitelot i na `rtvata itn, itn). Na ova mesto nema da 

navleguvame vo podetalna analiza koja bi ni gi otkrila site poedine~ni 

okolnosti {to ja opredeluvaat neposrednata lokacija na ovaa 

pojava, tuku }e se zadrìme samo vrz onie odnosi i korelacii {to od 

fenomenolo{ki i etiolo{ki aspekt vo ovoj moment ni se pokaàa 

pozna~ajni. 

Tabela br. 6 

Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto na izvr{uvaweto 

Neposredno mesto na dejstvieto 


na ubistvoto Vkupno 

N % 

selo 

N % 

grad 

N % 

nepozn. 

N % 

Stan na `rtvata 33 9,4 21 8,1 15 11.9 - - 

Stan na storitelot 36 8,6 28 10,9 5 4,0 - - 

Zaedni~ki stan 39 10,1 20 7,8 18 14,3 1 100 

Stan na treto lice 20 5,2 16 6,2 4 3,2 - - 

Ulici, parkovi, pazari{ta 

129 33,5 76 29,5 53 42,1 - - 

i drugi javni mesta 

Ugostitelski objekti 21 5,5 14 5,4 7 5,6 - - 

Pole i {uma 94 24,4 78 30,2 16 12,7 - - 

Rabotno mesto 2 0,5 - - 2 1,6 - - 

Mesto za razonoda 2 0,5 1 0,4 1 0,8 - - 

Prevozno sredstvo 1 0,3 1 0,4 - - - - 

Nepoznato 8 2,1 3 1,2 5 4,0 - - 

Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100 

Od postaveniot odnos neposredno mesto na izvr{uvaweto na 

ubistvoto i kategorijata selo - grad moè da se zabeleì deka dominantni 

mesta se ulicite, parkovite, pazari{tata i drugite javni mesta 

kaj ovie dela, osobeno koga se raboti za gradot, kade{to ovie mesta 

zna~itelno odskoknuvaat vo odnos na drugite modaliteti (42,1% vo 

gradot). Pokraj toa, na selo se izdvojuvaat i ubistvata izvr{eni vo 

stan (ku}a) so u~estvo od 33,0%, a duri potoa doa|aat ubistvata storeni 

vo pole i {uma (30,2%). Od druga strana, i vo dvete sredini vo 

mnogu pomal procent se javuvaat ubistvata storeni vo ugostitelski 

objekt (kafani, restorani, pivnici, selski prodavnici vo koi se to~i 

alkohol, bifea i sl.). Od ovie podatoci, vsu{nost, moè da se zaklu~i 

deka ubistvata vo stanovi i vo ugostitelski objekti se vr{at i vo grad 

i na selo podednakvo isto (okolu 33,0%, odnosno 5,5%), a {to se odnesuva 

do ubistvata izvr{eni na ulici, vo parkovi, pazari{ta i drugi 

javni mesta se pojavuva srazmer od 42,5% vo gradot sprema 29,5% na 

selo i ubistvata vo pole i {uma 12,7% vo gradot sprema 30,3% na selo. 

Toa zboruva deka izborot na ulicite, parkovite pazari{tata i drugite 

74

javni mesta e karakteristi~en za storitelite od gradot, a poleto i {umite 

za selskoto naselenie. Toa se objasnuva so odnosite {to se ostvaruvaat 

na ovie javni mesta, odnosno so posrednoto vlijanie na sociokulturnite 

uslovi i na~inot na ìovot i povrzanosta na povedenieto 

so bogatstvoto na prostornite kontakti, odnosno lokacijata na nivnoto 

javuvawe, no i od brojni drugi faktori od vremenski, op{testven 

i situacionen karakter. 

Za da sogledame del od tie vlijanija mestoto na izvr{uvaweto 

na ubistvata go povrzavme so nivnoto javuvawe vo tekot na denot. 

Dobienite podatoci pokaùvaat deka vo periodot od 6,00 do 12,00 ~asot 

se izvr{eni najgolemi broj ubistva vo stanovi (ku}i) 33,3%, a potoa 

vo pole, {uma i na ulici., parkovi pazari{ta na ednakvo nivo od 

30,6%. Od 12,00 do 18,00 ~asot dominiraat ubistvata izvr{eni vo pole 

i {uma 38,7%, a potoa ulici, parkovi, pazari{ta 31,4% i stanovi 

22,7%. Vo periodot od 18,00 do 22,00 ~asot ve}e zna~itelno otskoknuvaat 

ubistvata izvr{eni na ulica, parkovi i pazari{ta (47,7%), 

stanot u~estvuva so 17,0%, a potoa {umite so 14,0%. Od 22,00 do 22,00 

~asot u{te pove}e se zgolemuva razlikata pome|u najzna~ajniot modalitet 

stanot (52,5%) i drugite mesta: ulici, parkovi i pazari{ta 

(28,8%) pole i {uma (19,2%). I na krajot od 00,00 do 6,00 ~asot dominantnoto 

mesto povtorno go zazama stanot (56,5%), a potoa sleduvaat 

ulicata (18,8%) i poleto i {umata so 16,6%. 

Objasnuvaweto na del od ovie odnosi moè lesno da se najde ako 

vremeto i neposrednoto mesto na izvr{uvaweto se dovede vo vrska so 

motivot na ubistvata. Toga{ se pokaùva deka od 6,00 do 12,00 ~asot se 

naj~esti ubistvata od odmazda (40,2%), qubomora (13,8%) i naru{eni 

semejni, bra~ni i srodni~ki odnosi (11,1%). Od 12,00 do 18,00 ~asot se 

razre{uvaat takvi netrpelivi odnosi vo koi povtorno najzna~ajno 

meto dobivaat site vidovi odmazda (39,4%), no i razre{uvaweto na 

imotnite sporovi (15,2%). Sli~na e sostojbata i za periodot od 18,00 

do 22,00 ~asot, a od 22,00 do 24,00 ~asot, pokraj odmazdata (13,5%) povtorno 

e zna~ajna i qubomorata (13,5%). I na krajot, od 00,00 do 6,00 

~asot se vr{at ubistvata vrz lica {to pretstavuvaat tovar za interesite 

na storitelot (18,7%) i poradi navreda na pijano lice (12,5%). 

[to se odnesuva do ugostitelskite objekti, niv storitelite gi 

"izbiraat" vo mnogu pomal obem. Karakteristi~na e dinamikata na 

nivniot izbor koja jasno ukaùva na op{testvenite odnosi i naviki 

{to go ostvaruvaat svoeto dejstvo vrz sekoj oblik na kriminalno odnesuvawe. 

Imeno, ubistvata vo ovie objekti se dviàt od 1,4% vo periodot 

od 6,00 do 12,00 ~asot; 2,5% od 12,00 do 18,00 ~asot, 9,0% od 18,00 do 

22,00 ~asot; 8,5% od 22,00 do 24,00 ~asot i od 9,4% od 00,00 do 6,00 ~asot. 

Sporedeno so motivot na deloto, mestoto na izvr{uvaweto na 

dejstvieto se pokaùva zna~ajno niz slednive distribucii. Vo stanovite 

(ku}i) i nivnite najneposredni dvorni mesta naj~esti se ubistvata 

poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (22,7%). 

75

[to se odnesuva do ulicite, parkovite, pazari{tata i drugite javni 

mesta, tie naj~esto se koristeni za ubistvata od odmazda (51,8%), a potoa 

od qubomora (13,9%). I vo ugostitelskite objekti dominiraat 

ubistvata od odmazda (47,7%), no potoa na opredeleno povisoko nivo 

samo u{te ubistvata predizvikani so navreda na pijano lice (19,9%). 

I za poleto i za {umite se karakteristi~ni ubistvata od odmazda 

(32,9%), no i ubistvata poradi imotni sporovi me|u soselani (30,8%). 

I pokraj postoeweto sprotivni mislewa, 47 smetame deka od sive 

ovie pokazateli moè da se izvle~e eden op{t zaklu~ok deka mestoto 

na izvr{uvaweto na dejstvieto na ubistvoto ima opredeleno etiolo- 

{ko zna~ewe. Toa se pojavuva kako eden od kriminogenite uslovi koga 

pretstavuva ìvoten prostor vo koi se ostvaruvaat brojni negativni 

osnosi {to go zasiluvaat vliajnieto na op{tite i posebnite objektivni 

i subjektivni faktori. 

4. VREMENSKA RASPROSTRANETOST NA UBISTVATA 

Vremenskioit raspored na ubistvata treba da se posmatra, pred 

se, vo zavisnost od dejstvoto na op{testvenoekonomskite i sociokulturnite 

faktori {to imaat ne samo svoi vremenski, tuku i prostorni 

implikacii. Vo taa smisla ispituvaweto i objasnuvaweto na razlikite 

vo vremenskata distribucija na ovie dela e zna~ajno da se povrzuva 

so prostornite karakteristiki na sredinata, socijalnite uslovi na 

naselenieto i na~inot na nivniot ìvot, karakteristikite na na- 

~inot na projavuvaweto na nivnite navi}i, obi~ai, rabotni aktivnosti 

i formata i dinamikata na koristeweto na slobodnoto vreme i sl. 

Me|utoa, treba da se vodi smetka i za iskoristuvaweto na opredleni 

prirodni, klimatski i drugi situacioni okolnosti kako i za biopsiholo{kite 

osobenosti i motivite na li~nosta na storitelot. 

Trgnuvaj}i od vakvata pojdovna osnova vo ovoj trud }e go razgledame 

dvièweto na ubistvata vo tekot na godinata i godi{noto 

vreme, vo tekot na nedelata i vo tekot na denot. 

4.1.Raspored na ubistvata vo tekot na godinata 

Dvièweto na ubistvata vo tekot na godinata go sogledavme so 

ogled na mesecite i godi{noto vreme. 

47 

"Samo od sebe mestoto, kako i vremeto na izvr{uvaweto na ubistvata 

nemaat kriminolo{ko zna~ewe. Mestoto i vremeto dobivaat kriminolo- 

{ko zna~ewe koga vo niv }e se steknat opredeleni kriminogeni faktori, pa 

zatoa ubistvoto moè da bide izvr{eno na sekoe mesto kade {to }e se steknat 

tie faktori." Pe{i} I, str. 40. 

76

Tabela br. 7 

Dvièwe na ubistvata po meseci 

mesec vo 


godinata Vkupno: 

N % 

selo 

N % 

grad 

N % 

nepoznato 

N % 

januari 34 8,8 23 8,9 10 7,9 1 100 

fevruari 28 7,3 20 7,7 8 6,3 - - 

mart 36 9,3 21 8,1 15 11,9 - - 

april 29 7,5 21 8,1 8 9,3 - - 

maj 24 6,2 14 5,4 10 7,9 - - 

juni 35 9,1 29 11,1 6 4,8 - - 

juli 35 9,1 30 11,6 5 3,9 - - 

avgust 41 10,6 30 11,6 11 8,7 - - 

septemvri 27 7,0 16 6,2 11 8,7 - - 

oktomvri 39 10,1 22 8,5 17 13,5 - - 

noemvri 33 8,6 19 7,3 14 11,1 - - 

dekemvri 24 6,2 13 5,0 11 8,7 - - 

Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100 

Tabela br. 8 

Dvièwe na ubistvata spored godi{noto vreme 

godi{no 


vreme Vkupno: 

N % 

selo 

N % 

grad 

N % 

nepoznato 

N % 

prolet 89 23,1 56 21,7 33 26,2 - - 

leto 111 28,8 89 34,5 27 21,4 - - 

esen 99 25,7 68 26,3 39 30,9 - - 

zima 86 22,3 55 21,3 29 23,0 1 100 

Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100 

[to se odnesuva do nivniot raspored po meseci vo godinata, 

vkupnite podatoci ni pokaùvaat zna~ajni otstapuvawa. Me|utoa, ako 

nivnoto javuvawe se posmatra na relacijata selo - grad mnoè da se 

zabeleì ne{to pogolem broj ubistva izvr{eni na selo vo mesecite 

juni, juli i avgist na nivo od okolu 11%, a vo gradot vo oktomvri 

77

(13,3%), noemvri (11,1%) i mart (11,3%). 48 Najmal broj ubistva ima vo 

maj (5,4%) i dekemvri (5,0%) na selo, a vo juni (4,8%) vo gradot. 49 

Opredeleni zaklu~oci za poramnomerna dinamika vo rasporedot 

na ovoj kriminalitet moè da se zabeleì duri od tabelata br. 8. 

od tie podatoci proizleguva deka za ubistvata vo gradot se karakteristi~ni 

esenta (30,2%) i proletta (26,2%) {to i logi~no, za{to letnite 

meseci se povrzani so iskoristuvaweto na letnite odmori, odnosno 

otsustvoto od gradot za pogolemiot del od naselenieto. Od druga 

strana, zimskiot period vlijae na namaluvaweto na site aktivnosti na 

lu|eto, pa i na izvr{uvaweto na ovie dela. Koga se raboti za selskoto 

naselenie, tuka se pojavuva izvr{uvawe na ubistvata izvr{eni vo leto 

(34,5%) i esen (28,3%). Toa se dolì na faktot {to selskoto naselenie 

tokmu vo ovie periodi e mnogu pomobilno so ogled na toa {to 

toga{ gi izvr{uva svoite najzna~ajni aktivnosti poradi koi stapuva 

vo mnogubrojni kontakti {to se razre{uvaat me|u lu|eto i so ubistva. 

4.2.Rraspored na ubistvata po denovi vo tekot na nedelata 

Od podatocite od tabelata br. 9 se zabeleùvaat opredeleni 

razliki vo dvièweto na ubistvata po denovi vo tekot na nedelata. I 

tuka postojat opredeleni otstapuvawa na relacijata selo - grad. Nedelata 

e karakteresti~en den za izvr{uvawe na ubistvata na selo 

(17,4%), a potoa sleduva ~etvrtokot (16,3%). Za razlika od seloto, vo 

gradot najmnogu ubistva bile izvr{eni vo ~etvrtok (19,0%), a potoa vo 

sabota (17,5%) i nedela (14,3%). 50 

48 

Spored istraùvaweto na Tarnik i dr. (str. 140) samoubistvata se 

izvr{uvaat naj~esto vo maj (12,24%), potoa vo april (10,3%) i avgust (9,52%), 

a najretko vo januari (5,10%). 

49 

Vo ramkite na istraùvaweto na ubistvata vo Jugoslavija e konstatirano 

deka najmnogu ubistva se izvr{eni vo fevruari (6%) i januari (7,2%), 

a najmnogu vo septemvri (9,8%). Pe{i} I, str. 44. Vo istraùvaweto na Markovi} 

i dr. (str. 122-123) se iznesuva podatok deka vo esen brojot na ubistvata 

kaj obata pola e najgolem (27,3% èni i 33,0% maì). Na podra~jeto na Split 

(1964-1973) najgolem broj ubistva se izvr{eni vo noemvri so ednakvo u~estvo 

od po 12,1%. @enite ubijci od podra~jeto na okru`niot sud vo Ni{ najgolemiot 

broj od ovie dela gi izvr{uvale vo prolet (26,98%), a potoa vo leto 

(24,5%), zima (24,88%) i esen (23,33). Vili}, str. 138. 

50 

So ogled na razli~nite osobenosti i na~inot na ìvot na oddelnio 

podra~ja postojat i odredeni razliki vo izborot na denot vo koj se vr{i ubistvotot. 

Taka, spored istraùvaweto na Pe{i} (str. 44) najgolemiot broj 

ubistva se izvr{eni vo nedela (21,2%), a potoa vo sabota (15,2%). Sabotata i 

nedelata se denovi so najgolem broj ubistva i na podra~jeto na Split (Jela- 

~i}, str. 487). Spored istraùvaweto na Markovi} i dr. (str. 123) postojat 

opredeleni razliki vo izborot na denot i so ogled na polot. Taka maìte 

78

Vakviot neramnomeren raspored e lesno da se objasni koga se 

raboti za pojavata na ubistvata vo sabota i nedela, bidej}i so ovie denovi 

od nedelata e naj~esto povrzano ostvaruvaweto na slobodnoto 

vreme i zabavata na naselenieto. Me|utoa, iznenaduva faktot na maloto 

u~estvo na ubistvata vo sabota kaj selskoto naselenie i dosta visokoto 

u~estvo na naselenieto i od dvete sredini vo ubistvata izvr{- 

eni vo ~etvrtok. Poslednava distribucija te{ko moè da se objasni 

osobeno za naselenieto od gradskite naselbi. 

Tabela br. 9 

Dvièwe na ubistvata vo tekot na nedelata 

den vo 


nedelata Vkupno 

N % 

selo 

N % 

grad 

N % 

nepoznato 

N % 

ponedelnik 45 12,2 28 10,8 15 11,9 - - 

vtornik 56 14,5 41 15,9 15 11,9 - - 

sreda 55 14,3 39 15,1 16 12,7 - - 

~etvrtok 66 17,1 42 16,3 24 19,0 1 100 

petok 51 13,2 34 13,2 16 12,7 - - 

sabota 51 13,2 29 11,1 22 17,5 - - 

nedela 63 16,4 45 17,4 18 14,3 

Vkupno: 63 100 258 100 126 100 1 100 

Me|utoa, dokolku se sporedi rasporedot na ubistvata spored 

motivot na storitelot, moè da se zabeleì deka vo ~etvrtok se naj~esti 

ubistvata od odmazda (43,9%), a potoa ubistvata poradi naru{eni 

bra~ni, semejnio i srodni~ki odnosi i ubistvata na sosedi poradi 

imotni sporovi so ednakvo u~estvo od 10,6%, dodeka drugite ubistva se 

pojavuvaat so mnogu pomalo u~estvo. Od ova proizleguva deka visokoto 

u~estvo na ubistvata vo ~etvrtok stoi vo opredelena korelacija so 

motivot na deloto, odnosno tie se povrzani so razre{uvaweto na takvi 

odnosi koi ne nastanale poradi podvi`nosta na naselenieto i nivnite 

op{testveni odnosi {to se vo vrska so koristeweto na slobodnoto 

naj~esto gi vr{at delata ubiustvo vo nedela (26,4%), ponedelnik (14,0%), a 

ènite najprvin vo vtornik (18,6%), a potoa vo sabota (16,9%) i nedela 

(15,1%). Vo svoeto istraùvawe na podra~jeto na Ni{ (str. 139), Vili} naveduva 

podatok deka ubistvata od strana na ènite se vr{at po sledniov redosled: 

vtornik (21), sreda (20), nedela (18), petok (16), ponedelnik (15) i ~etvrtok 

(10). 

[to se odnesuva pak, do samoubistvata, kaj niv se pokaùva deka maìte 

po~esto se samoubivaat vo ponedelnik i vtornik, a ènite vo sabota i 

petok. Vidi: Tarnik i dr. str. 139. 

79

vreme, tuku, pred se, so razre{uvaweto na nataloènite konflikti 

koi obi~no podocna se re{avaat so odmazda i brojni semejni i materijalni 

sudiri. 

4.3.Raspored na ubistvata vo tekot na denot 

Ubistvata pokaùvaat i opredeleni vremenski karakteristiki 

koi se manifestiraat vo nivnata razli~na rasprostranetost so ogled 

na razni periodi vo tekot na denot. 

Tabela br. 10 

Dvièwe na ubistvata vo tekot na denot 

âs vo 


tekot na 

denot 

Vkupno 

N % 

selo 

N % 

grad 

N % 

nepoznato 

N % 

06,00-12,00 72 18,7 53 20,5 19 15,1 - - 

12,00-18,00 119 30,9 88 34,1 31 24,6 - - 

18,00-22,00 100 26,0 59 22,9 41 32,5 - - 

22,00-24,00 59 15,3 33 12,8 26 20,6 - - 

24,00-06,00 32 8,9 23 8,9 9 7,1 - - 

nepoznato 3 0,8 2 0,8 - - 1 100 

Vkpupno 63 100 258 100 126 100 1 100 

Od priloènite podatoci moàt da se izvle~at slednive zaklu- 

~oci. Ubistvata na selo naj~esto se vr{at od 6,00 do 18,00 ~asot 

(54,6%), odnosno pri svetlinata na denot dodeka najgolemiot del od 

naselenieto e zafaten so svoite rabotni aktivnosti. Potoa sleduva 

periodot od 18,00 do 24,00 ~asot (35,7%) i na krajot, od 24,00 do 6,00 

~asot so u~estvo od 8,9%. 

Za gradskoto naselenie karakteristi~en e periodot od 18,00 do 

24,00 ~asot so 53,1% ubistva, a potoa periodot od 6,00 do 18,00 ~asot 

(39,7%) i, na krajot, ve~ernite ~asovi od 24,00 do 6,00 ~asot (7,1%). 

Ottuka proizleguva deka razlikite me|u ubistvata vo gradot se osetni 

vo periodot od 6,00 do 18,00 ~asot i od 18,00 do 24,00 ~asot. Toa go 

potvrduva faktot deka konflikntite odnosi {to se razre{uvaat so 

ubistvo me|u selskoto naselenie proizleguvaat, pred se, od koristeweto 

na svetlinata na denot i vr{eweto na rabotnite aktivnosti vo koi 

e lociran povodot na deloto. Na toa se dolì i pogolemoto u~estvo na 

ubistvata vo ~etvrtok kako i vo denovite vtornik i sreda. Od druga 

strana, konfliktnite odnosi {to se razre{uvaat so ubistvo vo gradskite 

podra~ja proizleguvaat pred se od koristeweto na slobodnoto 

vreme od 18,00 do 24,00 ~asot. Vo ovoj period na denot se odrùvaat 

brojni sostanoci, se posetuvaat kafeani i se organiziraat raznovidni 

80

zabavi i igranki kade {to osobena uloga dobiva i toeweto na alkoholni 

pijaloci. Pogolemiot izbor na mestata za razonoda i pogolemata 

podvi`nost vo ovoj vremenski period lu|eto od gradot mnogu po~esto 

|i doveduvaat vo konfliktni situacii {to zavr{uvaat so ubistvo. 

Me|utoa, koga se zboruva za ubistvata {to se vr{at vo ovoj period od 

denot treba da se ima predvid i deluvaweto na no}ta koja pruà 

povolna situacija za izvr{uvawe na potajni ubistva i sokrivawa vo 

golemite urbani podra~ja. Ovoj faktor sepak ne smee da se precenuva, 

bidej}i vo vr{eweto na ubistvata dominantna uloga imaat op{testvenite 

aktivnosti i odnosi kako i motivite i celta na storitelot. 51 

I vkrstuvaweo na podatocite za vremeto vo tekot na denot so 

polot na storitelot ukaùvaat na zna~ajni korelacii. Vo taa smisla 

se pokaùva deka ubistvata od 6,00 do 18,00 ~asot pove}e |i vr{at 

maìte so u~estvo od 51,0% i 38,1% kaj ènite. Periodot od 18,00 do 

24,00 ~asot ne e karakteristi~en za{to vo nego obata pola u~estvuvaat 

so ubistva od okolu 4,1%. Ni koga se raboti za koristeweto na no}ta 

od 24,00 do 6,00 ~asot, tuka dominiraat ènite so 16,6% sprema 7,3 na 

ubistva izvr{eni od strana na maìte. Vo ovoj period ènite prete- 

`no vr{at podmolni ubistva na svoite sopru`nici i ubistva na licata 

{to pretstavuvaat tovar na nivnite interesi. 

5. POSLEDICI OD UBISTVATA 

Kaj krivi~noto delo ubistvo se javuvaat dva vida posledici: neposredni 

(primarni) i posredni (sekundarni). 

Neposrednite posledici se izrazuvaat vo vid na smrt kaj dovr- 

{enoto delo, odnosno vo vid na fizi~ki promeni (te{ki i lesni telesni 

povredi), naru{uvawe na zdravjeto i psihi~ki traumi kaj `rtvata 

kaj obidenite ubistva. Od druga strana, posrednite posledici se pojavuvaat 

kako promeni vo odnosite kaj ubijecot, `rtvata, nivnite semejstva 

i op{testvoto vo celost, odnosno kako natamo{ni socijalni 

problemi nastanati od izvr{enite ubistva. 

Od vkupniot broj na ubistvata (385) vo navedeniot period kaj 

nas stradaale 427 lica. Neposrednite posledici kaj niv se izrazile vo 

225 slu~ai (59,7%) vo zaguben ìvot; so te{ki telesni povredi pominale 

88 (20,6%), a so lesna telesna povreda 49 (11,9%) lica. Ne pretrpele 

kakva i da e povreda po odnos na svojot fizi~ki integritet 35 

(8,1%) lica. 52 Navedenite broj}i se verojatno i pogolemi, za{to ovde 

51 

Istraùvawata na ovie odnosi kaj samoubistvata pokaàa deka naj- 

~esto vreme vo tekot na denot za izvr{uvawe na aktot e vremeto me|u 7,00 i 

15,00 ~asot (42,04%). Tarnik i dr. str. 137. 

52 

Brojot na licata li{eni od ìvot so ubistvo po ~l. 135 KZ SFRJ vo 

periodot od 1960-1964 godina vo Jugoslavija izenesuval okolu 2800, a brojot an 

telesno povredenite lica 2000. Pe{i} I, str. 37. 

81

ne se zemeni predvid opredeleni slu~ai vo koi ostanalo nejasno dali 

se raboti za slu~aj ili za samoubistvo kako i slu~aite vo koi ne se 

sudelo za ubistva poradi toa {to ne bil pronajden storitelot na deloto 

ili trupot na `rtvata koja se smetala za is~eznata. Isto taka, vo 

slu~aite vo koi e te{ko utvrduvaweto na umislata na storitelot, vo 

krivi~nata postapka se pribegnuva kon na~eloto in dubio pro reo taka 

{to so sigurnost ne moè da se znae dali kaj niv navistina se rabotelo 

za presudena te{ka telesna povreda ili za krivi~no delo te{ka telesna 

povreda kvalificirana so smrt, ili pak za obideno ili dovr{eno 

ubistvo. Sepak treba da se ima predvid deka za razlika od brojni drugi 

krivi~ni dela, temnata brojka kaj ubistvata se javuva vo mnogu pomal 

obem. 

Posrednite posledici od ubistvata najprvin se odrazuvaat vrz 

socioekonomskiot status i op{testvenite odnosi na semejstvoto na 

ubiecot i `rtvata. Zad `rtvata naj~esto ostanuva nezgrièno semejstvo. 

Nejzinata smrt ili namalena fizi~ka i rabotna sposobnost, ili 

pak dolgogodi{nata zatvorska izolacija na ubiecot doveduvaat do toa 

da sekne obezbeduvaweto sredstva za ìvot, a so ekonomskite problemi 

vo semejstvoto, dopolneti so psihi~kata bolka po svojot najblizok se 

sozdavaat raznovidni te{kotii, stradawa i drugi reperkusii vrz 

nivnite socijalni odnosi. Poradi aktor na ubistvoto se naru{uvaat 

interakciite pred se me|u ~lenovite na potesnoto i po{irokoto semejstvo 

na `rtvata i ubiecot i niz eden podolg vremenski period (ponekoga{ 

prenesen i vrz pokolenija) se vospostavuva atmosfera na 

neprijatelstvo, netrpelivost i omraza prosledeni so odmazdni~}i nastojuvawa. 

Seto toa sozdava nezdrava klima {to gi nagrizuva vnatre- 

{nite funkcii na dificientnoto semejstvo. Pritoa osobeno stradaat 

mnogubrojnite maloletni deca, bidej}i poradi smrta ili izolacijata 

na nivniot roditel se gubi osnovniot preduslov za nivno pravilno 

vospituvawe, obrazovanie i naso~uvawe. 53 Griàta za nivnata materijalna 

sostojba i pravilen razvoj mu e prepu{tana samo na edniot roditel 

ili pak na drugi lica, a ~esto i nikomu. Pokraj toa doa|a do izraz 

i nivnata àlost po zagubeniot roditel ili drug ~len od semejstvoto i 

53 

Spored podatocite od na{eto istarùvawe ubijcite imale vkupno 

812 deca. Tie bile sinovi i ker}i na 269 (69,8%) storiteli, a od niv 117 imale 

po dve deca, 11o storiteli od 3-5 deca a 42 storiteli nad 5 deca. Poinaku 

re~eno sekoj storitel prose~no imal po 3 deca. Od storitelite {to imale 

deca, an 183 lica decata il bile maloletni, na 34 - polnoletni, a na 54 - 

polnoletni i maloletni. 

[to se odnesuva do brojot na decata na `rtvite na ubistvoto, toj ne 

moè precizno da se utv rdi od sudskite presudi. Brojot na 204 `rtvi ostanal 

nepoznat, a od drugite `rtvi 100 lica nemale deca, dodeka pak onie {to imale 

deca (123 `rtvi) 79 lica imale samo maloletni deca, 20 lica imale samo 

polnoletni deca, a 24 lica imale i maloletni i polnoletni deca. 

82

omraza sprema ubiecot i negovoto semejstvo, kako i prezir i nivna 

otfrlenost od strana na socijalnata sredina, dokolku nivniot roditel 

ili ~len na semejstvoto se nao|ale vo zatvor. 

Na site ovie socijalni problemi se nadovrzuvaat i te{kotiite 

so koi se sudiraat ubijcite vo tekot na izdrùvaweto na kaznata, podlo`ni 

na site zatvorski deprivacii, a osobeno po izleguvaweto od 

zatvorot poradi dejstvoto na op{testvenata stigmatizacija i site 

drugi te{kotii povrzani so na~inot na nivnoto prilagoduvawe i 

vklopuvawe vo op{testvenite osnosi i procesi. 

Najzna~ajniot op{testven problem sepak se sostoi vo toa {to 

poradi ovie krivi~ni dela go zagubile ìvotot preku 50% mladi lu|e 

na vozrast do 35 godini. Na istata vozrast bile i 61,% storiteli koi 

{to morale najubaviot del od ìvotot, namesto na sloboda i vo semejna 

atmosfera, da go minat vo izlolacija. Kon seto toa treba da se 

dodadat i socijalnite posledici {to nastanuvaat od atmosferata na 

strav od odmazda i ìveewe vo ku}en pritvor. Spored podatocite od 

Republi~kiot sekretarijata za vnatre{ni raboti samo vo periodot od 

1980-1983 godina na na{evo podra~je vo takov strav ìveele okolu 85 

lica. 

III. MOTIVI NA UBISTVATA 

1. VOVEDUVAE VO PROBLEMOT 

Opredeluvaweto na motivite na storitelot na krivi~noto delo 

kako dinami~ki impulsi na negovoto kriminalno povedenie ima pove- 

}ekratno zna~ewe. Nivnoto zna~ewe vo sferata na kriminalistikata 

obi~no se iscrpuva so nivnata pomo{na uloga pri otkrivaweto na 

storitelite na deloto. Od pravilnoto sogleduvawe na motivite vo 

materijalnoto krivi~no pravo zavisi adekvatnoto podveduvawe na 

opredeleno op{testveno negativno povedenie pod onaa krivi~nopravna 

norma {to najmnogu soodvetstvuva na storenata povreda ili zagrozuvawe 

na op{testvenoto dobro, sogleduvaweto na op{testvenata 

{tetnost na toa povedenie i pravilnoto odmeruvawe na kaznata. Zaradi 

postignuvawe na seto toa vo op{tiot del na KZ SFRJ e naglaseno 

generalnoto zna~ewe na motivite so nazna~uvawe na nivnata uloga 

kako edna od okolnostite za odmeruvawe na kaznata. Isto taka, od posebnite 

delovi na republi~kite i pokrainskite krivi~ni zakoni, zakonodvecot 

gi predvidel pobudite kako okolnosti od koi zavisi postoeweto 

na opredeleno krivi~no delo i kako kvalifikatorni okolnosti 

za oddelni osnovni krivi~ni dela so koi se opredeluva nivniot pote- 

òk vid. 

Utvrduvaweto na motivite na kriminalnoto povedenie ima svoj 

odraz i vo kriminologijata. So nivna pomo{ vo ovaa nau~na oblast 

moè da se sogledaat pri~inite i uslovite na kriminalitetot kako 

83

masovna i individualna pojava, 54 da se dobie pravilna kriminalnopoliti~ka 

ocenka za op{tesatvenata {tetnost na deloto i socijalnoeti~kite 

karakteristiki na nivniot storitel. 

I, na krajot, pri izvr{uvaweto na kaznata, motivite se pojavuvaat 

kako eden od najsigurnite kriteriumi za procenuvawe na intenzitetot 

na kriminalnata iskol~enost na sekoj poedine~en osudenik i 

kako takvi se izvonredno pogodni za opredeluvawe na najsoodvetni 

merki za sproveduvawe na individualniot i grupniot tretman. 

Za podobro sfa}awe na navedenite aspekti od nivnoto zna~ewe 

najprvin }e pogledneme {to se vsu{nost motivite. 

Motivite pretstavuvaat spoznajni, vnatre{ni organski i psihi~}i 

faktori {to ja pottiknuvaat èlbata i ja prinuduvaat, naso~uvaat 

i rakovodat aktivnosta na poedinecot da se stremi i deluva kon 

postignuvawe to~no opredelena cel. 55 Tie se psiholo{ka pojava {to 

nastanuva pod dejstvo na nadvore{ni objektivni faktori i vnatre{ni, 

subjektivni osobini i svojstva na li~nosta i, kako takvi, pretstavuvaat 

dviè~aka pasiholo{ka sila {to ja rakovodi taa li~nost vo ostvaruvaweto 

na opredeleno povedenie. Ili, poinaku re~eno, tie se neposredni 

pokrenuva~i na sekoja ~ovekova aktivnost naso~ena kon zadovoluvaweto 

na nivnata psihi~ka sodrìna. 

Vaka opredeleniot poim na motivot go izvlekovme od elementite 

{to za negovoto opredeluvawe ni gi dava psihologijata, bez pretenzii 

da navlekuvame vo kakva i da e polemika so raznovidnite stavovi 

{to vo pogled na ova pra{awe gi davaat psiholozite od na{ava zemja i 

svetot. 56 No, za podobro da moème da ja sfatime su{tinata na ovoj 

poim }e se obideme sosema nakratko da go prikaème procesot na nastanuvaweto 

i zadovoluvaweto na motivite i na toj na~in da ja sogledame 

nivnata sodrìna i zna~eweto vo ostvaruvaweto na kriminalnoto 

povedenie i da dademe odgovor na pra{aweto - {to e ona {to gi tera 

lu|eto da izvr{uvawe ubistva. 

Procesot na sozdavaweto na motivot kaj opredelen subjekt 

zapo~nuva so nastanuvaweto na svesta za faktorite {to go predizviku- 

54 

Vo motivite se sokrieni neposrednite objektivni i subjektivni 

kriminogeni faktori {to go navele liceto na izvr{uvawe na kriminalniot 

akt. 

55 

Nakratko re~eno, motivot e svesen streme` naso~en kon postignuvawe 

to~no opredelena cel. 

56 

Vo na{ata psiholo{ka literatura kako najsodvetna naj~esto se prifa}a 

i citira definicijata {to ja dava N. Rot (v. Rot III, str. 212). Spored 

nego, "Motivacijata e proces na pokrenuvawe aktivnosti zaradi ostvaruvawe 

opredeleni celi, naso~uvawe na aktivnostite kon opredeleni objekti i regulirawe 

na na~inot na koj }e se postapi. Vnatre{nite faktori {to ja predizvikuvaat 

taa aktivnost, ja naso~uvaat i so nea upravuvaat, se narekuvaat motivi. 

84

vaat toj motiv. Motivot moè da se pottikne, da zapo~ne procesot na 

negovoto oformuvawe, samo koga li~nosta }e gi spoznae i }e gi pretstavi 

pri~inite na svoeto deluvawe bez ogled na toa od kade tie poteknuvaat, 

A tie pri~ini ili faktori, pogodni za motivaciono deluvawe, 

bobi~no se: potrebite, interesite, strastite, ~uvstvata i raznovidnite 

emocionalni sostojbi, li~nite i socijalnite priliki, me|usebnite 

odnosi na lu|eto i sl. Toa zna~i deka za sozdavaweto na motivite 

podednakvo se zna~ajni osobinite na linosta na poedinecot i 

op{testvenoekonomskite, kulturnite, eti~kite i site drugi vlijanija 

{to ja determiniraat celokupnosta na odnosite i sfa}awata vo sredinata 

od koja toj poteknuva. 57 So eden zbor li~nosta ne moè da bide 

pasivna vo odnos na svoite organski potrebi, na naru{uvaweto na potrebite 

na nejziniot organizam, koi se sostojat vo sozdavawe na vi{ok 

ili nedostig na opredeleni materii, a ne moè da bide imuna ni na 

vlijanijata {to ja opredeluvaat nejzinata op{testvena polo`ba, 

nejzinite stavovi vo pogled na sopstvenosta, ~esta, ugledot, mo}ta, qubovta, 

seksualnite odnosi, semejnite i drugite op{testveni odnosi. 

Site ovie faktori pretstavuvaat silni motivacioni izvori {to ne 

smeeat izolirano da se posmatraat ako se saka pravilna ocenka za 

su{tinata na sozdadenite li~ni i op{testveni motivi. 58 

Slednata faza na motivacioniot proces se dviì vo sferata na 

èlbite i stremeìte za postignuvawe na celta. Toga{ se opredeluva 

celta i se regulira na~inot na koj }e se postapi (izbor na mo`nosti i 

sredstva za postapuavwe). Vo ramkite na ovaa faza doa|aat do izraz 

eti~kite sfa}awa na poedinecot i vo zavisnost od negovite osobini se 

selektira instrumentariumot za postignuvawe na sakanata cel. Li~nosta 

se nao|a vo sostojba na napnatost, gotovnost za akcija. Taa sega go 

ispituva vidot na akcijata za opredleno celesoobrazno i naso~eno 

57 

Stojali{teto deka motivacijata pretstavuva psihi~ki proces vo koj 

~ovekot doìvuva ne samo opredeleni potrebi, tuku i nekoi li~ni i op{testveni 

faktori, go nadminuva pogre{noto izedna~uvawe na poimot na motivot 

so poimot na potrebite, pa zatoa i nie mu se priklonuvame kako {to toa go 

pravat Pe{i} II, str. 225, A~imovi} I, str. 16 i dr. 

58 

Vo psihologijata e voobi~aeno motivite da se delat na vrodeni i 

steknati. Prvite u{te se narekuvaat i fiziolo{ki ili biolo{ki i se delat 

na motiv za hrana, voda, toplina, motiv za izbegnuvawe bolka i sl.. Ovie 

motivi se odnesuvaat na site poedinci. Nivnoto zaedni~ko svojstvo se sostoi 

vo toa {to se naso~eni kon otstranuvawe na opredeleni organski rastrojstva, 

odnosno zadovoluvawe na biolo{kite potrebi. Steknatite motivi se narekuvaat 

i socijalni. Toa se site onie motivi {to nastanuvaat vo tekot na razvojot 

na li~nosta i proizleguvaat od me|usebnite odnosi na lu|eto i nivnite 

op{testveni i psihi~ki potrebi, interesi, stavovi i sl. Tie se delat na: 

motiv za druèwe, za afirmacija ili samopotvrduvawe, motiv za sigurnost i 

borbenost i sl. 

85

postignuvawe na svoite stremeì. Vidot i oblicite nejzinoto povedenie 

zavisat od vidot i prirodata na celta i od pre~kite {to treba da 

se sovladaat za nejzinoto postignuvawe. 

Vo ovaa faza na motivacioniot proces moè da se pojavi tn. 

stek ili kolizija na motivi. Koga opredelen broj motivi kaj edna li~nost 

se javuvaat zaedno i vrz odlukata za izvr{uvawe na deloto deluvaat 

istovremeno stanuva zbor za tn. stek na motivi. Vo tie slu~ai vrz 

formiraweto na motivite kako dviè~ki sili na ~ovekovata aktivnost 

deluvale pove}e nadvore{ni (objektivni) i subjektivni faktori. 

Me|usebnata povrzanost na motivite moè da bide od razli~en 

intenzitet, no sekoga{ naso~ena vo pravec {to zna~i ostvaruvawe na 

opredelena zaedni~ka cel. Dokolku taa povrzanost e pocvrsta, dotolku 

kumulacijata na raznovidnite motivi e popogodna za pobrzo i pouspe- 

{no stapuvawe vo akcija. Me|utoa, stekot na motivite vo nikoj slu~aj 

ne zna~i deka nekoi od niv ne moàt da imaat primarna uloga so ogled 

na vremeto na nastanuvaweto na konkretnata kriminalna situacija i 

kriminalizacijata na li~nosta. I pokraj sloènosta i isprepletenosta 

na raznovidnite faktori {to go popre~uvaat sozdavaweto na motivite, 

~ija sodrìna ponekoga{ e mnogu te{ko da se diferencira, podetalnata 

analiza na celokupniot splet od okolnosti {to go uslovuvaat 

deloto, celite kon koi bile naso~eni i prirodata na predizvikanite 

posledici sepak moàt da go pokaàt dominantniot motiv, a toa 

e od nesomneno zna~ewe vo obidot za uspe{na klasifikacija na motivite 

na opredeleno krivi~no delo. 

Kaj storitelite na krivi~noto delo ubistvo ~esto se pojavuva 

tn. kolizija na motivite ili sudir na dva ili pove}e motivi. Toa e 

takov odnos na razli~ni motivi vo koj nekoi od nov vlijaat vrz li~nosta 

kon prezemawe, a nekoi kon neprezeamwe na dejstvieto so koe se 

izvr{uva ubistvoto. Motivite {to go pottiknuvaat deloto se narekuvaat 

negativni, a onie {to go popre~uvaat - pozitivni motivi. Nivniot 

sudir naj~esto se javuva samo vo eden oblik - kako sudir na eden 

ili pove}e pozitivni motivi, od edna strana, i eden ili pove}e negativni 

motivi, od druga strana. 59 Koj od ovie motivi }e nadvladee za ili 

protiv izvr{uvaweto na deloto zavisi od osobenostite {to vleguvaat 

vo strukturata na opredelene li~nost, od nivnata socijalna izgraden- 

59 

[to se odnesuva do sudirot na dva ili pove}e isklu~ivo pozitivni 

motivi, koj re~isi i nema zna~ewe za predizavikuvawe na kriminalno 

povedenie, ili do me|usebniot sudir an dva ili pove}e negativni motivi, 

spored na{e mislewe, tuka se raboti za psevdokolizija. Vo tie slu~ai 

vsu{niost, stanuva zbor za stek na ve}e pomalku ili pove}e izgradeni motivi 

~ija kumulacija moè da dovede do nivno razre{uvawe so izvr{uvawe na 

deloto. Takov e primerot na odmzadata i koristoqubieto kako negativni 

motivi {to zaedno moàt mnogu polesno da dovedat do ubistvo. 

86

ost ili nedovolna izgradenost i mnogubrojnite vnatre{ni i nadvore{ni 

situaciini uslovi. 

Za slednata faza od motivacioniot proces - realizacija na 

celta - e karakteristi~no deka zadovoluvaweto na nekoj motiv e mo- 

`no da se ostvari na razli~ni na~ini. Tie na~ini zavisat od uslovite 

pod koi ìveel ~ovekot, mo`nostite {to tie uslovi mu gi pruàat i 

od strukturata na li~nosta na poedinecot. Ottuka proizleguva deka 

sekoj poedinec samostojno i na svoj indivudualen, karakteristi~en na- 

~in go izbira patot {to mu ovozmoùva zadovoluvawe na negovite motivi. 

Od vidot, stepenot na intenzitetot i od stekot ili kolizijata na 

opredeleni motivi zavisi gotovnosta na poedinecot da vloì opredelen 

napor vo dostignuvaweto na polesno ili pote{ko ostvarenite 

celi, koi, od svoja strana, ja opredeluvaat nasokata na aktivnostite na 

voleviot motivacionen akt i mu davaat konkretna smisla i zna~ewe. 

Vo tie stremeì najgolem broj lu|e se vo sostojba da vloàt takvi napori 

{to }e zna~at ostvaruvawe na sakanata cel na op{testveno prifatliv 

na~in. Od druga strana, me|utoa, kaj opredelen broj poedinci se 

javuva takva tendencija vo iznao|awe na najefikasniot pat za zadovoluvawe 

na motivite preku iskoristuvawe na svoite zlostorni~ki porivi. 

Vo realizacijata na odlukata tie svoite aspiracii gi prosleduvaat 

so takvi aktivnosti (storuvawa ili nestoruvawa) {to zna~at premin 

kon izvr{uvawe na opredeleno krivi~no delo, koe vo na{iot 

slu~aj pretstavuva ubistvo. 

Nastojuvaweto na storitelot da dojde na protivpraven na~in do 

ostvaruvaweto na svoite motivi mu dava specifi~en pe~at na celokupnoto 

negovo povedenie. Od silinata na negoviot motiv zavisi vo kolkava 

mera }e ja upotrebi svojata voleva aktivnost, a od negoviot vid - 

nasokata na taa aktivnost. Pritoa, dokolku pobudite kako vnatre{na 

komponenta na negovite volevi dejstvija ili propu{tawa se od pomala 

eti~ka vrednost, tie ukaùvaat deka kaj konkretniot storitel se manifestirale 

i pogolemi kriminalni dispozicii, {to naj~esto zboruva 

za op{testveno poopasni subjekti so negativno izrazeni individualni 

socijalnoeti~ki osobini, 60 i zatoa za tie lica obi~no se veli deka se 

op{testveno neprilagodeni lica {to patot za realizacija na svoite 

motivi go probivaat sprotivno na op{testveniot poredok i negovite 

barawa. Zaradi popu{tawe na svojata napnatost i postignuvawe biolo{ka 

i psiholo{ka ramnoteà na svojot organizam, so zadovoluvawe 

na svoite èlbi i stremeì ovie lica gi ru{at site socijalni barieri 

nemoèj}i ili neobiduvaj}i se, poradi strukturata na svojata li~nost 

ili opredeleni sociokulturni momenti, da najdat pogodni mehan- 

60 

"Vo procesot na borbata na motivite za i protiv izvr{uvaweto na 

krivi~noto delo, vo koi deluvaat objektivni i subjektivni uslovenosti donesenite 

re{enija ~esto se adekvatni na li~nosta, makar {to moàt da se 

pojavat i re{enija {to ne i odgovaraat." Milutinovi} I, str. 342. 

87

izmi za op{testveno prilagoduvawe, ili pak, vnatre{ni sili za pote- 

{ko no neporo~no postignuvawe na sakanata cel. 61 

Mnogubrojni se faktorite {to |i pokrenuvaat motivacionite 

procesi. Tie, vsu{nost, go otvoraat procesot vo koj nivnoto vlijanie, 

propu{teno niz psihata na ~ovekot, se oblikuva vo svesni stremeì 

pogodni da ja iniciraat i naso~at aktivnosta na ~ovekot zaradi li{uvawe 

od ìvot na nekoe lice. Kako rezultat od nivnoto deluvawe se 

sozdavaat i deluvaat motivite, koi, od svoja strana, pretstavuvaat 

neposredna, no samo edna alka vo deterministi~kiot proces na ubistvata. 

Ottuka, ako se sledi kauzalitetot na toj proces, ne moè a da ne 

se zeme predvid i vo analizata na nastanuvaweto i vlijanieto na motivite 

da ne se vme{aat kriminogenite okolnosti. 62 Toa zna~i samo ako 

podednakvo se respektiraat site objektivni i subjektivni elementi za 

sozdavaweto i manifestiraweto na zlostorni~kata volja, vo {to sepak 

primarno zna~ewe dobivaat op{testvenite vlijanija, moàt da se 

sfatat svesnite i volevite pri~ini na deluvaweto i vo niv da se najdat 

obele`ja relevantni za klasifikacijata na raznovidnite pobudi. 

Sledej}i ja taa logika i vo na{eto istraùvawe se obidovme da 

gi klasificirame motivite i toa go storivme so nivno pomestuvawe 

vo slednive grupi: 

1. Odmazda 147 88,% 

2. Koristoqubie 2 0,5% 

3. Eliminacija na lice {to pretstavuva 

tovar za interesite na ubiecot 35 9,1% 

4. Eliminacija na lice {to pretstavuva 

opasnost za interesite na ubiecot 15 3,9 

5. Ubistva motivirani od qubomora 40 10,4% 

6. Ubiostva poradi te{ko naru{uvawe 

61 

Kaj krivi~noto delo ubistvo li{uvaweto od ìvot na nekoe lice 

moè da pretstavuva edinstvena i glavna cel, no moè da se slu~i i toa li{uvaweto 

od ìvot da se pojavi i kako sredstvo za postignuvawe na edna ili 

pove}e drugi celi. 

62 

Ovoj problem u{te vo 1770 godina go voo~il Holbah, koj vo svoeto 

delo "Sistem na prirodata" na str. 131 veli: "Raznovidnite i ~esto sloèni 

sili koi deluvaat sukcesivno ili istovremeno vrz mozokot na lu|eto i koi vo 

razni periodi od negoviot ìvot mnogu razli~no gi modificiraat lu|eto, se 

vistinski pri~ini na neadekvatnosta na moralot i na te{kotiite na koi naiduvame 

koga sakame da gi otkrieme skrienite lostovi na na negovoto zagado- 

~no povedenie. Srceto na ~ovekot za nas e lavirint samo zatoa {to retko koga 

imame faktori {to se neophodni za da moème da sudime za nego; inaku }e 

bevme videle deka negovata nepostojanost, negovoto ~udno i neo~ekuvano povedenie 

se samo efekti na motivite {to sukcesivno ja pottiknuvaat negovata 

volja, koi zavisat od ~estite varijacii na negovata ma{ina i deka se nu`na 

posledica od promenite {to se vr{at vo nego. 

88

na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi 45 11,9% 

7. Ubistva poradi te{ko naru{uvawe 

na sosedskite odnosi po dolgotrajni 

sporovi od imoten karakter 43 11,2% 

8. Ubistva od strana na lica {to vo 

momentot na deloto se nao|ale vo 

alkoholizirana sostojba poradi upatena 

navreda 10 2,6% 

9. Ubistva poradi odbivawe fizi~}i napad 

od pomal intenzitet 8 2,1% 

10. Ubistva na mig 12 3,1 

11. Ubistva od nebre`nost 24 6,2% 

12. Ubistva od drugi motivi 4 1,0% 

Vkupno: 385 100,0 

Za vakvata klasifikaciona {ema na ubistvata spored motivite 

se opredelivme po prethodno studiozno analizirawe na motivite {to 

se pojavija vo na{iot primerok na istraùvaweto, odnosno trgnuvaj}i 

od okolnostite {to vlijaele vrz nivnoto kone~no oblikuvawe i manifestirawe. 

Pritoa, kaj devetata i desetata grupa lesno }e se zabeleì 

opredelena nedoslednost {to svesno e napravena so ogled na toa {to 

povodot i brzinata na nastapuvaweto na motivot kaj ovie dela na nivnite 

storiteli im davaat specifi~en karakter. Ist e slu~ajot i so 

edinaesetata grupa kade, iako se raboti za nemotivirani ubistva, be{e 

nu`no posebno izdvojuvawe zaradi zafa}awe na site dela od primerokot 

na istraùvaweto, a vo dvanaesetata grupa go pomestivme nezna- 

~itelniot broj od ~etiri ubistva, kaj koi pobudite na storitelot ne 

moèvme precizno da |i vklopime vo nekoja od prethodnite grupi. Na 

toj na~in se vpu{tivme vo edna dosta sloèna zada~a, odnapred svesni 

za terminolo{kite nepreciznosti i site te{kotii {to moàt da proizlezat 

poradi sloènosta i me|usebnata povrzanost i isprepletenost 

na mnogubrojnite srodni motivi. Me|utoa, nivnoto svesno predo~uvawe 

vo golema mera ni pomogna pri opredeluvaweto na principot na 

podelbata (principum divisionis) da trgmneme od dominantnite motivi 

{to gi uslovuvale ubistvata kako od edinstvena osnova {to vo ovoj 

moment moè da ni pruì seopfatna klasifikacija. 63 

Vakvata klasifikacija na motivite ni ja nametnaa i opredeleni 

pri~ini od prakti~na priroda. Imeno, vo opredelen broj slu~ai 

sudiite propu{tile da go opredelat motivot na ubistvoto. Od ona {to 

63 

"Poradi sloènosta i nedovolnata ispitanost se u{te ne postojat 

soodvetni termini za adekvatno ozna~uvawe na razli~nite vidovi motivi, pa 

tie se ozna~uvaat so potrebite, interesite, stavovite, baarwata {to leàt vo 

nivnata osnova, ili so dejstvieto so koe e izvr{eno deloto ili so 

k0onfliktot me|u ubiecot i ubieniot." Pe{i} I, str. 102. 

89

sudiite go navele vo vrska so okolnostite na deloto i storitelot vo 

niv, edinstvenoto {to moèvme da go storime be{e utvrduvaweto na 

dominantnite motivi, i pokraj na{eto soglasuvawe so stojali{teto 

deka "podelbite na motivite {to ne go zemaat predvid nivniot stek i 

nivnoto me|usebno dejstvo ne moàt da se smetaat za sigurni." 64 No bez 

ogled na site ovie te{kotii, od analizata {to sleduva moàt najdobro 

da se vidat site zna~ajni momenti {to sami po sebe go opravduvaat na- 

{iot obid tokmu za vakva klasifikacija na motivite na storitelite 

na ubistvata. 

2. VIDOVI UBISTVA SPORED MOTIVOT NA STORITELOT 

2.1. Ubistvo od odmazda 

Vo istraùvaniot period najgolem broj ubistva (147 ili 38,2%) 

bile izvr{eni od takvi pobudi na storitelot vo ~ija osnova leì 

sfa}aweto deka so izvesni postapki na `rtvata ili nemu blisko lice 

e napravena neoprostiva gre{ka {to moè da se ispravi sam so li{uvawe 

od ìvot. Vo ovie slu~ai storitelot smeta deka naru{enite 

me|u~ove~ki odnosi poradi nanesenoto zlo treba da se ignoriraat ili 

nadminat edinstveno preku vra}awe na zlo vo koe e sodràna subjektivna 

ocena za toa kon kogo treba da bide naso~eno i vo koja mera 

izrazeno. 

So ogled na neposrednite dominantni okolnosti {to dovele do 

odmazdni~kite motivi, ubistvata od ovaa grupa gi podelivme vo slednive 

pet podgrupi: 

- ubistvo od krvna odmazda 9 6,1% 

- ubistvo od odmazda poradi naneseni 

telesni povredi 58 39,5% 

- ubistvo od odmazda poradi naneseni 

verbalni ili realni navredi 38 25,8 

- ubistva od odmazda poradi osramotuvawe 

na semejna ~est 24 16,3% 

- ubistva od odmazda poradi nanesuvawe 

na materijalna ili druga {teta 18 12,2% 

Vkupno: 147 100,0% 

- Ubistvo od krvna odmazda. Za krvna odmazda stanuva zbor toga{ 

koga poradi li{uvawe od ìvot na blizok ~len na semejstvoto se 

rea|ira so nanesuvawe podednakvo zlo naso~eno sprema onoj {to go 

izvr{il toa delo ili sprema nemu blisko lice. Za prolienata krv se 

bara prolevawe na krv, za{to spored sfa}aweto na odmazdnikot, samo 

64 

Ibid, str, 95 

90

na toj na~in moè da se vozvrati za nanesenoto zlo i da se postigne 

pravednost. 65 

Ubistvata od krvna odmazda vo SRM isklu~ivo, i toa vo podednakov 

broj gi izvr{ile licata od albanska i makedonska nacionalnost. 

[to se odnesuva do pri~inite poradi koi bilo izvr{eno ubistvoto 

na koe se vozvra}a so ubistvo, tie vo sudskite presudi, osven vo 

eden slu~aj, nikade ne se opi{uvaat i zatoa ne moè ni{to da se zaklu~i 

za genezata i karakterot na me|usebnite prethodno naru{eni 

odnosi. 66 

Pri ovie ubistva na storitelot na deloto mu bil ubien tatko 

(3), sin (3), bart (1), baba (1) i ~i~ko (1) i zatoa toj se odlu~il da rea|ira 

spored na~eloto na talionot. Ovie prethodni ubistva, na koi 

podocna se nadovrzuvala odmazdata, vo tri slu~ai bile storeni od 

strana na sega{nata `rtva, a vo drugite - od strana na lice vo blisko 

srodstvo so ubieniot, ~ie dejstvie bilo pri~ina za prezemenata odmazda. 

Toa zna~i deka storitelot samo vo tri slu~ai svojata odmazda ja 

naso~il kon licata {to bile vinovni za smrtta na negoviot blizok 

srodnik, a vo drugite 6 slu~ai, sprema srodnicite na vinovnikot. Pogolemiot 

broj ubistva od krva odmazda naso~eni kon srodnicite na 

vinovnikot se dolì na sfa}aweto za totalna ekvivalencija na zloto, 

pri koja treba da se postigne ne samo stisfakcija za pravednosta, tuku 

i napolno istoto ~uvstvo na bolka za zagubeniot ~len na semejstvoto. 

Zatoa za ubieniot sin se ubiva sinot na vinovnikot, za ubieniot brat - 

brat, za baba - baba i sl. 

Periodot vo koj bila prezemena odmazdata obi~no se dvièl od 

2 do 6 godini od nastanot {to pretstavuval pri~ina za donesuvawe na 

takvata odluka. Samo vo eden slu~aj krvanata odmazda e izvr{ena po 

izminuvaweto na nekolku dena, a vo drug, po izminuvaweto duri na 14 

godini. Seto toa zboruva za nezastarivosta na krvnata odmazda i na 

na{eto podnebie. 67 

Ubiojcite od ovaa grupa motivi bile isklu~ivo lica od ma{ki 

pol i toa naj~esto na vozrast od 31 do 35 godini (33,3%). Ostanatite 

starosni kategorii u~estvuvaat re~isi na podednakvo nivo, osven onie 

od 36 do 45 godini, kade {to ne se pojavil ni eden slu~aj na ubistvo od 

vakvi pobudi. 

Obrazovnoto nivo na ovie ubijci bilo osobeno nisko: nepismeni 

i pismeni samouki (66,6%), so zavr{eno ~etvrto oddelenie (11,1%) 

i so zavr{eno osmo oddelenie (22,2%). So vakvata obrazovna struktura 

65 

Za poimot i su{tinata na krvnata odmazda vidi pove}e Karan, str. 

24-28. 

66 

Vo pogled na obrazovnata struktura, vozrasta, polot, upotrebenite 

sredstav i nekoi drugi obele`ja na ovie ubistva do sli~ni podatoci do{ol i 

Pe{i} I, str. 109-110. 

67 

Vidi: Karan, str. 33. 

91

ilo povrzano i nivnoto zanimawe, odnosno 88,9% bile zemjodelci, a 

samo vo eden slu~aj se rabotelo za NKV rabotnik. Nivnoto prethodno 

povedenie bilo bez isklu~ok primerno i ni eden od niv ne bil recidivist. 

Site ubistva bile izvr{eni na selo i toa najgolemiot broj na 

esen, vo petok i toa od 12,00 do 22,00 ~asot. Polovinata od izvr{enite 

ubistva ostanale vo obid, a re~isi isto tolkav broj bile odnapred planirani. 

Naj~esto upotrebuvanite sredstva za izvr{uvawe na ovie dela 

bile pi{tolol (44,4%) i noòt (33,3%). 

- Ubistva od odmazda poradi naneseni telesni povredi. Vo ovaa 

grupa se pomesteni ubistvaat {to bile motivirani od odmazda poradi 

naneseni te{ki ili lesni telesni povredi vrz samiot storitel ili 

nemu blisko lice od strana na samata `rtva ili nekoj ~len na nejzinoto 

semejstvo. 

Storitelot naj~esto ja vr{el odmazdata zatoa {to nemu li~no 

vo nekoja prilika mu bila nanesena telesna povreda od strana na 

`rtvata ili od ~len na semejstvoto na `rtvata (sin, brat, bratu~ed i 

sl.). Vo re~isi podednakov broj slu~ai storitelot ja vr{el odmazdata 

zatoa {to mu bila nanesena telesna povreda od ~len na negovoto semejstvo 

(brat, sin, tatko, majka, snaa i zet). I na krajot, vo ne{to pomal 

broj slu~ai storitelot go izvr{il ubistvoto ili obidot na ubistvo, 

zatoa {to mu bile naneseni povredi na nekoj ~len od negovoto semejstvo 

od strana na ~lenovite na semejstvoto na `rtvata (mu bil povreden 

sin od strana na sin na `rtvata itn.). 

Od momentot na nastanuvaweto na pri~inata {to ja uslovila 

tepa~kata od koja proizlegla povredata storitelot i `rtvata naj~esto 

ìveele vo dobri odnosi ili voop{to ne se poznavale. A od momentot 

na nastanata tepa~ka vo koja bila zadobiena telesna povreda do momentot 

na prezemaweto na dejstvieto na odmazdata obi~no pominuvale 

nekolku ~asovi ili dena. Sosema isklu~itelno nekolku meseci ili 

godini. 

[to se odnesuva do pri~inite poradi koi nastanale tepa~kite 

vo koi se zadobieni telesnite povredi, tie vo sudskite presudi naj~esto 

ne se spomenuvaat ili se objasnuvaat sosema beglo. Od nivnata podetalna 

analiza sepak utvrdivme deka obi~no se rabotelo za sitni raspravii 

od neimoten karakter, osobeno toga{ koga se naneseni povredite 

vrz samiot storitel. Toa bile raspravii okolu laewe na ku~iwa, 

zavist {to storitelot razgovaral so devojka na koja i se dodvoruvala 

`rtvata, raspravija okolu ~a{a za piewe voda, polnewe voda od selska 

~e{ma i sl. Vo slu~aite koga telesnata povreda nastanala vo tepa~ka 

pome|u ~lenovite na semejstvata na storitelot i `rtvata, pri~inite 

biile u{te pobezna~ajni: poradi manifestirawe naviva~ki strasti na 

fudbalski natprevar, raspravii nastanati od detski igri, sitni navredi 

i sl. Opredeleni poseriozni pri~ini za nastanuvawe na tepa~kata 

vo koja nekoj bil silno natepan ili poseriozno povreden imalo 

92

samo vo pomal broj slu~ai povrzani so nastanuvawe polska {teta, ili 

samo opredelen strav od takvo nastanuvawe. 

Kaj ovie dela karakteristi~en e faktot {to me|u onie lica, 

koi prethodno stoele vo opredeleni zategnati odnosi, nemnalo da se 

slu~i ubistvoto ili obid za ubistvo dokolku ne nastanala tepa~kata 

vo koja e skr{ena nekoja koska ili vilica, povreden nekoj organ, ili 

ednostavno poprili~no e natepano nekoe lice. Vo ostanatiot pogolem 

del na ovie ubistva telesnata povreda bila edinstvenata pri~ina za 

prezemaweto na odmazdata. Seto toa zboruva deka ubistvata od ovie 

motivi se naj~esto usloveni od vlijanieto na neposrednite subjektivni 

okolnosti, dodeka dejstvoto na op{testvenite kriminogeni faktori 

se pojavuva na dosta golemo rastojanie. 

I kaj ubistvata od ovie motivi, isti kako i kaj krvnata odmazda, 

storitelite bile isklu~ivo od ma{ki pol. Me|utoa, vo pogled na vozrasta 

najgolemata pojavnost se spu{ta kaj starosnata kategorija od 21 

do 25 godini (29,3%), a {to se odnesuva do obrazovanieto, toa e tuka 

prete`no nisko, no ovde se pojavuvaat i lica so zavr{eno vi{e ili 

visoko obarzovanie (13,8%). 

Kaj ubistvata od ovie motivi se pojavuvaat najgolem brooj recidivisti 

(17,2%), a vo pogled na upotrebenite sredstva za izvr{uvawe 

na deloto dominiraat noòt (34,5%), pi{tolot (29,3%) i tvrdi predmeti 

(17,2%). 

- Odmazda poradi verbalni i realni navredi. Vo ovaa grupa spa- 

|aat ubistvata {to bile motivirani od verbalni ili realni navredi 

{to bile naso~eni kon storitelot na deloto ili nemu blisko lice na 

javno ili na drugo mesto. Verbalnite i realnite navredio sekoga{ 

bile manifestirani so izre~eni zborovi ili dejstvija isklu~ivo od 

strana na `rtvata, {to }e re~e deka dejstvieto na izvr{uvaweto na 

ubistvoto storitelot go prezemal isklu~ivo kon liceto {to ja nanelo 

navredata. Pritoa, verbalnite navredi sekoga{ bile iskaàni i naso~eni 

kon storitelot na deloto, a realnite pred se kon storitelot, 

no i kon nemu blisko lice i toa isklu~ivo od ènski pol (bra~na ili 

vonbra~na sopruga, kerka, sestra i devojka). 

Spored op{toprifatenite moralni stavovi karakteristi~ni 

za na{eto podnebje sodrìnata na navredlivite zborovi i dejstvija realno 

zemeno bile pogodni da predizvikaat negativno ~uvstvo kaj storitelot, 

odnosno subjektivno ~uvstvo na povredena ~est i ugled. Me|utoa, 

navredite vo nikoj slu~aj ne bile so takov intenzitet za, so ogled 

na mo`nite posledici po ~esta i ugledot na storitelot da moàt da go 

opravdaat negovoto rea|irawe so ubistvo. 

Kaj verbalnata navreda dominirale raznovidni vulgarni pcosti 

ve{to sro~eni da predizvikaat silen efekt, no i raznovidni potsmevawa, 

prefrluvawa i omalovaùvawa na sposobnostite na storitelot 

na deloto so istovremeno izdigawe na sposobnostite na sopstvenata 

li~nost. I realnite navredi bile mnogubrojni i raznovidni: 

93

popre~uvawe na patot na svadbena povorka, nedozvoluvawe nekomu da 

se fati vo oro, stavawe prpka (sopka), butkawe, udirawe {lakanica, 

maftawe so raka na tu|a devojka, nedavawe zbor na sostanok, nenasilen 

obid da se ostvari seksualen odnos, nesakawe da se napu{ti tu| stan 

itn, itn. 

Za razlika do site drugi ubistva od odmazda, kaj ovie dela dominiraat 

storitelite od makedonska nacionalnost (50,0%), pred onie od 

albanskata i drugite nacionalnosti. Obrazovanieto ne se pokaùva 

zna~ajno za ubistvata od ovie motivi, a vo pogled na zanimaweto na re- 

~isi ednakvo nivo (od okolu 33,0%) se pojavuvaat zemjodelcite i NKV 

rabotnici. Najgolemiot broj od ovie ubistva, isto kako i prethodnite, 

gi vr{ele lica na vozrast od 21 do 25 godini. 

- Odmazda poradi osramotuvawe na semejna ~est. Opredeleni 

dejstvija vo na{ata sredina mnogu ~esto predizvikuavat ~uvstvo na 

dlaboka posramenost na semejnata ~est. Spored op{tite eti~ki sfa- 

}awa, a osobeno spored eti~kite sfa}awa na subjektivnata svest takvoto 

~uvstvo naj~esto go predizvikuva siluvaweto na nekoj ~len od semejstvoto, 

negovoto grabnuvawe zaradi sklu~uvawe brak, prekinuvawe 

na brakot, sprotivstavuvawe na roditelite vo pogled na izborot na 

bra~niot partner i sl. Vo takvite slu~ai, ne moèj}i da se pomiri so 

naneseniot sram, kaj povredeniot se sozdava pobuda da vozvrati so dejstvie 

{to, spored negovite sfa}awa e srazmerno na nanesenoto zlo i 

istovremeno pogodno za "miewe" na sramot. Svoeto dejstvie toj go naso~uva 

kako kon glavnite vinovnici na naneseniot sram, taka i kon 

lica vo nivno nepostredno srodstvo, koi po negovo nao|awe imaat udel 

vo nastanatata situacija. 

Spored svojata vozrast najgolemiot broj od site ubijci bile od 

41 do 45 godini (29,2%), a potoa od 51 do 60 godini (20,8%). Toa bile 

lica {to si sozdale opredelen ugled vo sredinaat kade {to ìveele i 

koi so ogled na toa, i svoite izrazeni zaostanati patrijalhalni sfa- 

}awa se ~uvstvuvale najmnogu zasegnati od postapkite so koi im bila 

povredena semejnata ~est. Zatoa tie i se javuvaat naj~esto vo odbrana 

na ~esta, no na na~in so koj toa najmalku moè da se stori. 

Za kulturnata i moralnata iskol~enost na nivnite sfa}awa, 

pokraj nesoodvetniot na~in na nivnoto rea|irawe zboruva i nivoto na 

nivnoto obrazovanie. Imeno, storitelite vo 88,3% slu~ai bile nepismeni 

ili so obrazovanie do ~etvrto oddelenie osnovno u~ili{te, a 

ostanatite 16, 6% so nepotpolno ili isklu~itelno so zavr{eno osnovno 

obrazovanie. 

Vo ovie dela za prv pat dominiraat storiteli so zanimawe 

NKV rabotnici (40,7%) nad zemjodelcite (37,5%), a povratot bil izrazen 

so 12,5%. 

Vo pogled na sredstvata za izvr{uvawe, ovde isto taka za prv 

pat so najgolemo u~estvo se javuva pu{kata (37,5%), a potoa so ne{to 

94

pogolemo u~estvo samo u{te pi{tolot (33,3%), {to }e re~e vo 70,8% 

slu~ai - ognenoto otu`je. 

- Odmazda poradi nanesuvawe materijalna ili druga {teta. Na 

kraj odmazdni~kite pobudi se manifestirale i vo slu~aite vo koi 

li{uvaweto od ìvot bilo izvr{eno zatoa {to storitelot pretrpel, 

ili postoela opasnost da pretrpi opredelena materijalna ili drug vid 

na {teta, ili pak ne ostvaril nekoja planirana korist. Spored podatocite 

od istraùvaweto, nanesenata materijalna {teta se sostoela vo 

odzemawe (kra`ba) ili o{tetuvawe tu|i stvari i neisplaten dogovor 

za kupoproda`ba ili dogovor za delo, a neostvarenata o~ekuvana korist 

vo neuspehot po "vina" na `rtvata da se dojde do vrabotuvawe, neostvaruvawe 

bore~ka penzija, maninuvawe na vremena rabota vo stranstvo 

i sl. 

2.2. Ubistvo od koristoqubie 

Ubistvata od koristoqubie moàt da se javat vo dva vida. Vo 

prviot vid storitelot li{uva od ìvot nekoe lice sakaj}i da ostvari 

pozitivna korist, odnosno da dojde do pari ili do nekoi drugi podvi`ni 

stvari na `rtvata. Vo vtoriot vid storitelot o~ekuva ostvaruvawe 

negativna korist, odnosno da gi izbegne svoite postojni ili idni 

obvrski kako, na primer, osloboduvawe na obvrskite {to proizleguvaat 

od dogovor za doìvotna izdr{ka. Za storitelite na obata vida 

ubistvo od koristoqubie e karakteristi~no posebnoto sfa}awe na 

vrednosta na materijalnite dobra i nivnoto preferirawe pred ìvotot 

na opredeleno lice. 

Na{eto istraùvawe pojkaà deka poradi maliot broj slu~ai 

vakvi ubistva (2 ili 0,5%) ne moème da gi smeatme karakteristi~ni 

za na{eto podnebje i za niv da donesuvame nekoi posigurni zaklu~oci. 

2.3. Eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na 

ubiecot 

Trgnuvaj}i od neposrednite faktori {to se javile vo vid na 

okolnosti koi sozdavaat opredelena pre~ka i tovar za interesite na 

ubijcite, ubistvata od ovoj motiv gi podelivme vo slednive {est podgrupi: 

- eliminacija na sopstven bra~en drugar 4 11,4% 

- eliminacija na quboven partner 

na bra~niot drugar 4 11,4% 

- eliminacija na qubovnik - qubovnica 3 8,6% 

- eliminacija na quboven sopernik 2 5,7% 

- osloboduvawe od nesakano dete 12 34,3% 

- ubistvo na dete pri pora|awe 10 28,6% 

Vkupno: 35 100,0% 

95

- Eliminacija na sopstven bra~en drugar. Vo opredleni slu~ai, 

koga }e im dosadat seksualnite odnosi so svojot bra~en drugar, nekoi 

lica vo takvi odnosi stapuvaat nadvor od brakot. Toga{ nivniot sopru`nik 

se pojavuva kako odvi{en subjekt, koj pretstavuva samo pre~ka 

vo odrùvaweto na polovite kontakti so sakanoto treto lice. Za razre{uvaweto 

na takvite odnosi edno od najnormalnite re{enija e da se 

razvede postoe~kiot i da se stapi vo nov brak so qubovnikot ili qubovnicata. 

Me|utoa, toga{ se pojavuva osnovnata pre~ka - nivniot quboven 

partner ne saka da go rasturi svojot brak i semejstvo, a od druga 

strana, ne saka da gi prekine ni seksualnite odnosi pod uslov da ostanat 

vo tajnost. Poradi seto toa, prvite lica se odlu~uvaat na najneprifatlivoto 

re{enie {to se sostoi vo otstranuvawe na bra~niot drugar 

koj im pretstavuva pre~ka za nepre~eno odvivawe na polovite kontakti. 

Vo site ~etiri slu~ai na na{eto istraùvawe se rabotelo 

tokmu za vakvi odnosi, vo koi edniot od sopru`nicite se odlu~il da go 

li{i od ìvot drugiot za da moè da ja zadovoluva svojata silna qubov 

so treto lice, a ne so cel za sklu~uvawe na brak. 

Osven vo dosta poznatiot slu~aj kaj ezeroto Kalimanci, kade 

{to izvr{itelot bil od ma{ki pol, vo drugite tri slu~ai soprugite 

bile tie {to sakale da gi otstranat svoite maì za da moàt slobodno 

da im se prepu{tat na qubovnite doìvuvawa i pritoa da ne pretrpat 

kakva i da e {teta po odnos na svojot ugled i op{testvenoekonomskite 

interesi. Za niv e karakteristi~no deka vo dva slu~ai ubistvoto ili 

obidot za ubistvo go izvr{ile vo soizvr{itelstvo so svojot qubovnik, 

68 a vo tretiot, suprugata u~estvuvala samo kako pottiknuva~ dodeka 

neposrednite izvr{iteli bile nejzinite bra}a. 

- Eliminacija na quboven partner na bra~niot drugar. Soznanieto 

na okolnosta deka negoviot bra~en drugar odrùva seksualni 

odnosi so treto lice moè da sozdade odluka za li{uvawe od ìvot 

tokmu na toa lice. Vo ovie slu~ai, so cel da go so~uva svojot brak i 

semejstvo, povredeniot sopru`nik najprvin prezema raznovidni, i toa 

op{testveno sosema prifatlivi ~ekori za da go popre~i natamo{noto 

odrùvawe na otkrienata qubovna vrska. Me|utoa, koga negovite dolgotrajni 

napori ostanuvaat bez konkreten uspeh, edinstveniot izlez za 

za~uvuvawe na brakot se bara vo li{uvaweto od ìvot na beskompro- 

68 

Deka po donesenata odluka za eliminacija na nesakaniot soprug ènite 

ne go premezemaat sami dejstvieto na izvr{uvaweto, tuku so pottiknuvawe 

na svojot qubovnik go pridobivaat da zeme u~estvo vo neposrednoto 

izvr{uvawe, odnosno toa sam da go izvr{i, postojat pove}e pri~ini. Prvo ènata 

e poinferiorna od maòt i poradi toa te{ko se odlu~uva da go napadne; 

vtoro, taa niz istorijata e vospituvana da go smeta za superioren vo sekoj pogled 

i toa go respektira i treto, so vovlekuvawe na qubovnikot vo zlostorot 

pocvrsto go vrzuva za sebe. Markovi} i dr. str. 85. 

96

misniot qubovnik. Pri~inata za vakvata odluka ne se nao|a vo ~uvstvoto 

na qubomora, iako i povredenata ~est i sueta imaat opredelen 

udel vo nejzinoto formirawe. Ona {to na ova mesto e dominantno za 

preminot kon deloto e deka tretoto lice ve}e pretstavuva golem tovar 

ili pre~ka za normalniot ìvot so svojot sopru`nik. 

Ubistvata od ovoj vid po pravilo gi vr{ele lica od ma{ki pol, 

koi, i pokraj seksualnoto neverstvo, ja sakale svojata sopruga i se nadevale 

vo nejzinoto popravawe i posvetuvawe kon pravilno vospituvawe 

i podigawe na decata. Ovie storiteli svoite, naj~esto odnapred 

planirani ubistva, gi izvr{uvale so no`, pi{tol i sekira. Nivnata 

vozrast se dvièla nad 45 godini, a nivnoto prethodno povedenie bilo 

vo polna soglasnost so op{testvenite baarwa i o~ekuvawa. 

- Eliminacija na qubovnik - qubovnica. Nastojuvaweto da se 

prekine iìveanata i dosadena vrska so svojot qubovnik (qubovnica), 

iako vo sosema mal broj slu~ai se pojavi i vo na{eto istraùvawe. Vo 

èlbata da se oslobodi od seksualno iìveaniot partner storitelot 

naiduval na uporno insistirawe za zadrùvawe na taa vrska. Me|utoa, 

seto toa nemu mu pretstavuvalo pre~ka za stapuvawe vo seksualni 

odnosi so drugi lica, a od nesposobnosta na prifatliv na~in da ras~isti 

so sega{nosta se odlu~uva na najnepromisleniot ~ekor vo nade` 

deka tuka se krie najednostavnoto re{enie. 

Storitelite na ubistvata od ovoj motiv bile mladi lica od 

obata pola, na vozrast od 18 do 20 godini, no od povisokite obrazovni 

kategorii. Nivnite ubistva vo site tri slu~ai bile odnapred planirani 

i site zavr{ile so smrtna posledica. 

- Eliminacija na quboven sopernik. Deka i postoeweto na quboven 

sopernik moè da pretstavuva tovar za interesite na nekoe lice 

i neposredna pri~ina za izvr{uvawe na ubistvoto se pokaà i vo na- 

{eto istraùvawe. Iako se raboti za sosema mal broj slu~ai (2 ili 

5,7%) bitno e da se spomne deka ovde stanuva zbor za nesocijalizirani 

lica so infantilni zabludi deka dokolku se otstani konkurentot polesno 

}e moè da se dobie naklonosta na sakanata li~nost. Od druga 

strana, vo kontekstot na drugite ubistva so seksualna zadnina i ovie 

posegnuvawa po tu| ìvot u{te edna{ ukaùvaat na golemoto vlijanie 

na seksualnite èlbi i nedovolnoto vnimanie {to vo na{eto op{testvo 

mu se posvetuva na pravilnoto seksualno vospituvawe na mladite 

pokolenija. 

- Osloboduvawe od nesakano dete. Vo opredeleni slu~ai ra|aweto 

na vonbra~no dete se pojavuva kako teòk tovar i sram ne samo za 

negovata majka tuku i za celokupnoto nejzino semejstvo. Poradi te{- 

kata materijalna i socijalna polo`ba, zaostanatite pogledi, neobrazovanosta, 

niskiot moral i predrasudi povrzani so realniot ili o~ekuvaniot 

strav za prefrluvaweto na sredinata i naru{uvaweto na op{- 

testveniot ugled na vonbra~nata majka, roditelite vr{at ogromen 

pritisok i i sovetuvaat da se oslobodi od nejzinoto novoroden~e ili 

97

doen~e. A koga poradi nadvladuvawe na maj~iniot nagon ili poradi 

strav od gnasewe od samostojno izvr{uvawe na takov akt, majkata }e go 

odbie izvr{uvaweto na deloto, obi~no na pomo{ i priteknuva 

nejzinata majka (vo eden slu~aj i tatkoto), prezemaj}i go samata dejstvieto 

na izvr{uvaweto, no sepak so stvarna ili molkumna soglasnost 

na }erkata. 

Vo na{eto istraùvawe najdovme pet vakvi slu~ai i samo tri 

kade {to, poradi vonbra~nosta na deteto, samata majka go li{ila od 

ìvot svoeto doenn~e. 

Storitelite na ovie ubistva poteknuvaat od zaostanata prete`no 

selska sredina (75,0%), kade{to ra|aweto na vonbra~no dete se 

u{te se smeta za golem sram. Tie obi~no bile od siroma{ni semejstva, 

i, kako {to rekovme, so mnogu nisko obrazovanie i socijalna svest. 

Kako neposredni izvr{iteli na ubistvata prete`no se javuvale 

lica od ènski pol (53,8%), no ne e mal brojot i na maìte. Me|utoa, 

pri~inite za osloboduvawe od nesakano dete kaj licata od ma{ki pol 

se javuvaat vo malku izmenet oblik. Imeno, okolnostite {to kaj niv ja 

formiraat idejata svoeto ili tu|o dete da go smetaat za tovar od koj 

moàt da se oslobodat samo so negovo li{uvawe od ìvot, bile u{te 

pobizarni: neosnovano somnenie deka deteto ne e negovo; deka negovoto 

dete li~i i go potsetuva na omrazenata te{ta i na krajot, edenostavno 

na storitelot ne mu se dopa|alo deteto od prviot brak na negovata sega{na 

vonbra~na sopruga. A deka seto toa ukaùva na zgolemenata op{- 

testvena opasnost i osobeno izrazenite iskol~eni crti na li~nosta na 

ovie storiteli, ne treba posebno da se dokaùva. 

Storitelite na ovie dela bile od najrazli~na vozrast, porano 

neosuduvani i re~isi isklu~ivo od makedonska nacionalnost (91,7%). 

So ogled na zanimaweto dominiraat doma}inkite (53,3%), a potoa 

NKV i PKV rabotnici (25,0%). Ubistvata {to gi storile ovie lica 

vo 66,7% slu~ai bile odnapred planirani, a vo 91,7% zavr{ile so smrt 

na `rtvata. 

- Ubistvo na dete pri pora|awe. Procentot na ubistvata na dete 

pri pora|awe od 28,6% ukaùva deka motivot {to go opredelivme kako 

eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na storitelot 

se pokaà zna~itelen. Za vakvata negova pojavnost pridonele slednive 

faktori. Nazadnite konzervativni sfa}awa i predrasudi na sredinata 

izrazeni preku sfa}aweto deka vonbra~oto maj~nstvo povlekuva 

teòk sram. Niskoto nivo na seksualna prosvetenost i nedovolnoto 

vklu~uvawe na ènata vo op{testvenoekonomskite procesi kako produkt 

na partijalhalnite odnosi vo semejstvoto osobeno na selo. Poradi 

site ovie op{testveni faktori, vo opredeleni delovi od na{ata republika 

se u{te se sre}ava neramnopravnosta na ènata vo odnos na op{- 

testvenata i ekomomskata polo`ba na maòt. A seto toa nu`no se reperkutira 

vrz karakteristikite na nejzinata li~nost. Od analizata na 

podatocite od na{eto istraùvawe kaj storitelite na ~edoubistvoto 

98

gi najdovme slednite faktori {to neposredno go determinirale preminot 

kon ovoj akt: nedovolniot stepen na socijaliziranost na li~nosta 

poradi zataenoto semejno i op{testveno vospituvawe, neobrazovanosta, 

slabata imotna sostojba stravot i sramot od rea|iraweto i potsmevot, 

vozdrànosta i neprifa}aweto od sredinata, pa|aweto vo 

o~ajanie i stravot od nemo`nosta da se sklu~i brak ili da se najde qubovnik, 

materijalnata sostojba {to moè da se vlo{i do toj stepen 

{to da ne moè da se izdrùva deteto, stravot za idninata na toa dete 

koe }e ostane bez vistinskiot tatko, kako i nedostig na maj~inski 

nagon i ~uvstva. 

Site ovie op{testveni i li~ni faktori retko deluvaat odvoeno 

i izoliurano i zatoa imale takva sila {to vo sodejstvo na bolkite 

i rastrojstvoto pri samiot akt na poroduvaweto i gubeweto na mo}ta 

na rasuduvawe, moèle da dovedat do infanticidot. Soglasno so okolnostite 

{to vlijaele vrz izvr{uvaweto na deloto, a koi vo smisla na 

~l. 40 KZ SRM pridonesuvaat ova delo da se tretira kako priviligiran 

oblik na ubistvo, negovite storiteli bile isklu~ivo lica od 

ènski pol, odnosno majkite na novoroden~iwata. Toa bile mladi 

majki na vozrast od 18 do 25 godini (8,0%). Site bile nemaèni, i so 

eden isklu~ok, ìveele vo slaboimotni i srednoimotni semejstva. Vo 

pogled na obrazobvanieto bile so nezavr{eno ili edvaj zavr{eno 

osnovno u~ilii{te i so status na bezrabotni, bez opredeleno zanimawe 

i kvalifikacii ili pak se zanimavale so zemjodelstvo, bilo 

kako sezonski rabotni~}i, bilo na imotot na svoite roditeli. Karakteristi~o 

e i toa deka so ogled na nacionalnata struktura site bile 

makedonki i deka pred deloto ~esto manifestirale asocijalni i antisocijalni 

povedenija (alkohol, nemoral, vagabundaà i sl.). 

Interesno e i toa deka site tie |i ubile svoite vonbra~ni novoroden~iwa 

po prethoden uspe{en ili neuspe{en obid za sokrivawe 

na svojata bremenost, a vo najgolem broj slu~ai so donesuvawe odluka 

za deloto u{te za vreme na graviditetot. Faktot deka od porano go 

planirale ~edoubistvoto ukaùva na toa deka nivniot motiv se oformil 

i poteknal od sopstvenite nazadni eti~ki sfa}awa i primitivnite 

sfa}awa na okolinata, a mnogu pomalku kako posledica na rastrojstvoto 

{to kaj niv go predizvikalo pora|aweto, {to me|utoa, ne 

zna~i deka ovoj element nemal svoj udel vo zgolemuvaweto na toa psihi~ko 

rastrojstvo. Ottuka se potvrduva i na{eto ve}e izloèno stojali{te 

deka zakonodavecot nepravilno postapiol so toa {to rastrojstvoto 

kaj majkata go pretpostavuva i vo site slu~ai na ~edoubistvata go 

zema kako osnov za privilegiran tretman bez ogled na vidot i stepenot 

na negoviot intenzitet i uslovite {to na opredelen na~in go predizvikuvaat 

toa rastrojstvo. Me|utoa, od faktite {to ovde ni se nudat 

moè da se odi i naatmu i so pravo da se kritikuva postoeweto na zakonskata 

konstrukcija na du{evnoto rastrojstvo kaj majkata, a so toa i 

ispravnosta na priviligiraweto na ovoj vid ubistvo. Site soznanija 

99

vsu{nost mora da vodat kon takvi razmisluvawa {to ~edoubistvoto de 

lege ferenda treba da gi pomestat me|u obi~nite ubistva. Taka kako {to 

e sega, so dopu{taweto preku kategorijata na du{evno rastrojstvo 

efikasno da se oslobodi od nesakanoto novoroden~e, zakonodavecot 

samo gi podrùva primitivnite sfa}awa na majkata i nejzinata neposredna 

i po{iroka okolina. Re{enieto e sepak na druga strana, odnosno 

vo humanite i dolgoro~ni usilbi na op{testvoto za nadminuvawe na 

socijalnite problemi na majkata i iskol~enite vrednosti na okolinata 

koi, vsu{nost, i doveduvaat do ovie ubistva. 

Vo na{eto istraùvawe ne najdovme slu~ai na ubistvo na novoroden~e 

kako plod na bremenost {to poteknuva od bra~no neverstvo. 

Me|utoa, od druag strana, najdovme na eden slu~aj na specijalen povrat, 

{to e osobeno opasna pojava kaj ovoj, no i kaj site drugi vodovi ubistva. 

100 

2.4. Eliminacija na lice {to pretstavuva opasnost za 

interesite na ubiecot 

Poradi povedenieto na opredeleno lice so koe, spored nao|aweto 

na storitelot bilo dovedeno vo opasnost ostvaruvaweto na negovite 

nameri i interesi, na podra~jeto na SRM bile izvr{eni 15 ili 

3,9% ubistva. 

Za neprijatnata situacija vo koja se na{ol ili mu pretstoela 

na storitelot mnogu ~est vinovnik bila smata `rtva koja vo 33,3% 

slu~ai so svoite zakani i neposredni postap}i se obidela da mu gi 

zagrozi interesite. Imeno, poradi opredeleni svoi dobronamerni ili 

niski pobudi, `rtvite sakale da mu go rasturat brakot na svojot zet 

ili porane{en vonbra~en drugar, ili pak, kako vo eden slu~aj od na- 

{eto istraùvawe, da mu go rasturat semejstvoto so nasilno odzemawe 

na svoeto dete, koe od ra|awe mu bilo dadeno na uslovuvawe na storitelot. 

Vo opredeleni prili}i opasnosnata situacija vo koja se na{ol 

ja sozdal samiot storitel po predhoden neprijaten odnos {to go imal 

so `rtvata poradi svoja ili nejzina vina. Taka, vo tri slu~ai od istra- 

ùvaweto, so cel da mu se odmazdi na liceto so koe od porano se zameril, 

storitelot se odlu~il toa lice da go natepa ili pak ubie. Me|utoa 

vo nastanatata tepa~ka, od strana na napadnatoto, obi~no fizi~ki 

poslabo i osameno lice, se slu~uvalo da se stavi treto lice bilo kako 

prijatel ili slu~aen minuva~. Toga{, sogleduvaj}i ja opasnosta po 

svojot fizi~ki integritet, storitelot se odlu~uva da ja otstrani taa 

opasnost na toj na~in {to svoeto dejstvie so sredstvo pogodno za li{uvawe 

od ìvot go naso~uva kon treto lice. 

I, na krajot, opredelen pomal broj ubistva bile izvr{eni po 

isklu~iva vina na storitelot, koj vo stravot od odmazda na `rtvata, 

poradi svoite kleveti i drugi protivpravni dejstvija, edinstveniot

na~in za pretpostavenata ili realno o~ekuvana opasna situacija go na- 

{ol vo li{uvaweto od ìvot na liceto od koe se pla{el. 

Storiteli na ubistvata od ovie motivi bile lica od ma{ki pol 

(93,3%). Vozrasta ne e karakteristi~na za vr{eweto na ovie dela. So 

ogled na nacionalnosta 60,0% bile Albanci, a so ogled na zanimaweto 

40,0% bile zemjodelci, NKV i PKV rabotnici (20,7%) i KV i VKV 

rabotnici (26,7%). 

Re~isi site storiteli na ovie dela ìveele vo bra~na ili vonbra~na 

vrska i vo 86,7% slu~ai porano ne bile osuduvani. Nivnite 

dela bile vo podednakov broj planirani, odnosno neplaniarni, isto 

taka dovr{eni, odnosno vo obid. 

2.5. Ubistvo od qubomora 

Qubomorata e ~uvstvo {to se javuva osobeno koga proizleguva 

od naru{eni seksualni odnosi me|u razli~nite polovi. Taa kaj ~ovekot 

predizvikuva sostojba na razdraznetost poradi strastvenata 

èlba da se poseduva skanata li~nost i da se pridobie nejzinata naklonost. 

Qubomorata e, vsu{nost, normalno ~uvstvo {to kaj sekoj ~ovek 

go kontrolira ostvaruvaweto na negovite socijalni motivi. Me|utoa, 

niza okolnosti (me|u koi i bra~noto neverstvo, ednostraniot prekin 

na bar~nite odnosi, kako i odbivaweto za stapuvawe vo brak ili qubovni 

odnosi) |i naru{uvaat socijalnite interakcii i re~isi po pravilo 

gi povreduvaat ~uvstvata i interesite na licata {to stojat na 

sprotivnata strana od tie odnosi. Psihi~kiot potres, razo~aranosta, 

stravot za op{testveniot status i ugled poradi potsmevot i ozboruvaweto 

na okolinata, kako i navredenata sueta go zgolemuvaat intenzitetot 

na qubomornite ~uvstva. Vo toj slu~aj naru{enite stremeì za 

nepre~eno odvivawe na qubovnite i seksualnite kontakti so sakanata 

li~nost se pretvoraat vo silna qubomora. Toa e intenzivna emocija 

{to se me{a so ~uvstvata na povreden ponos, du{evni stradawa i zasilena 

omraza prosledena so èlba za odmazda. 

Nastanatiot ili o~ekuvan poraz, koj se sostoi vo povredena ili 

nevozvratena qubov, po~nuva da se manifestira preku niza nerealni 

o~ekuvawa, raznovidni proverki na partnerot i na sopstvenite ~uvstva, 

navredi, kleveti, raspravii, tepa~ki i sl. Pritoa, vo golem broj 

slu~ai qubomorata stanuva i motiv za ubistvo. 

Spored podatocite od na{eto istraùvawe, od ovoj motiv bile 

izvr{eni zna~itelen broj ubistva (40 ili 67,5%). Od niv 67,0% od 

strana na sudot bile kvalifikuvani kako obi~ni, a ostatokot otpa|a 

na te{kite ubistva i toa, pred se, na deloto ubistvo na pove}e lica so 

umisla so u~estvo od 30,0%. 

Gledano spored polot, interesen i za nas pomalku neo~ekuvan e 

podatokot deka od site slu~ai na ovie ubistva storitelite bile maì. 

Nivnata vozrast se dvièla od 21 do 35 godini so u~estvo od 65,0%. 

101

[to se odnesuva do drugite starosni kategorii, nivnoto u~estvo se 

dviì na ednakvo nivo od okolu 7,0%, so isklu~ok na starosnite 

kategorii preku 50 godini, kaj koi voop{to ne se sre}avaat ubistvata 

od ovoj motiv. 

So ogled na nacionalnata pripadnost 22 ili 55,0% ubistva bile 

izvr{eni od strana na Makedonci, a potoa 8 ili 20,0% od strana na 

pripadnicite na albanskata, 5 ili 12,5% turskata narodnost i 3 ili 

7,5% od romskoto malcinstvo. 

So ogled na objektivnite faktori {to se javuvaat kako neposredni 

predizvikuva~i na ~uvstvoto na qubomora, storitelite na krivi~noto 

delo od ovoj motiv gi podelivme na slednive podgrupi: 

- storiteli na ubistvo poradi doznavawe 

za prequba (seksualno neverstvo) na svojot 

bra~en ili vonbra~en drugar 7 17,5% 

- storiteli na ubistvo poradi somnevawe 

vo prequba na svojot bra~en 

ili vonbra~en drugar 5 12,5% 

- storiteli na ubistvo poradi prekin na brak 15 37,5% 

- storiteli na ubistvo poradi prekin 

na qubovni odnosi 7 17,5% 

- storiteli na ubistvo poradi odbivawe 

ponuda za sklu~uvawe brak 4 10,0% 

- storiteli na ubistvo poradi odbivawe 

ponuda za stapuvawe vo qubovni odnosi 2 5,0% 

Vkupno: 40 100,0% 

- Ubistva od qubomora poradi soznanie za prequba. Zaedni~aka 

karakteristika na ovaa grupa ubijci se sostoi vo toa {to tie so sigurnost 

doznale za seksualnoto neverstrvo na svojot bra~en ili vonbra~en 

partner. 69 Do ova soznanie naj~esto doa|ale preku otvoreno uka- 

69 

Spored Hamurabieviot zakonik izvr{uvaweto prequba se smetalo 

kako prestap za ènata, a ne i za maòt. Spored Zakonot na XII tabli~}i prequbata 

{to }e ja izvr{i ènata se smeta za najteòk prestap. Vo slu~aj na 

uverlivi dokazi za prequba se primenuvala smrtna kazna, te{ki telesni 

kazni so zadolìtelno poniùvawe na ènata pa duri i progonstvo. Spored 

Kuranot, ako ènite storat "sramno delo" {to }e go potvrdat ~etvorica svedoci, 

se zatvoraat vo ku}a se dodeka ne |i snajde smrt ili gospod ne im najde 

na~in za izbavuvawe. Vo periodot na feudalizmot mnogu germanski i slovenski 

zakoni za prequbata bile predvideni smrtni kazni. Vidi: Vili}, str. 

65.66. Spored Du{anoviot zakonik, za prequba izvr{ena od strana na ènata 

ne se predviduvalo pravo na nejzino ubivawe, tuku kazna otse~uvawe na obete 

race i nosot. Spored Grbaqskiot statut od 1427 godina, koj vaèl vo hrvatskoto 

primorje, maòt imal pravo da i ja ostriì kosata, da i go otse~e nosot 

102

ùvawe na treti lica, no ne bile ret}i ni slu~aite koga i samite gi 

otkrivale nedozvolenite odnosi na svoite sopru|i fa}aj}i gi na delo 

so nivnite qubovnici. 

Od analizata na pra{aweto - zo{to `rtvata seksualno |i izneveruvala 

svoite maì dojdovme do zaklu~ok deka glavnata pri~na se 

sostoela vo nivnata seksualna zapostavenost. Imeno, tie go zadovoluvale 

svojot polov nagon so treti lica, pred se, poradi dolgogodi{noto 

otsustvo na soprugot koj se nao|al na privremena rabota vo stranstvo 

ili poradi terenska rabota nadvor od mestoto na ìveewe. Toa bilo 

slu~aj i toga{ koga poradi pogolema upotreba na alkohol maòt ne 

moèl uspe{no da gi ispolnuva svoite seksualni bra~ni obvrski, ili 

pak, kako odmazda za negovoto neverstvo. 

Vo site slu~ai na ubistvo od ovoj motiv se rabotelo za dovr{eni 

ubistva. Pritoa storitelot posegnuval samo po ìvotot na svojata 

sopruga smetaj}i deka taa e vinovna za ostvareniot kontakt koj frla 

sram vrz nego i negovite deca. 

Storitelite na ovie ubistva vo podednakov broj poteknuvale od 

grad i od selo, no so ogled na zanimaweto dominirale NKV i PKV rabotnici 

(71,4%). Ovaa grupa na ubijci vo ne{to pogolem broj ja so~inuvale 

storiteli na vozrast od 31 do 35 godini (57,1%), a ostatokot 

otpa|a na povisokite starosni grupi. 

- Ubistva od qubomora poradi neosnovano somnenie vo prequba. 

Vo ovaa grupa ubistva se pomesteni delata {to bile inicirani od 

neosnovana qubomora na storitelot sprema svojot bra~en drugar. Se 

raboti za lica koi, spored ocenkata na sudot, ubistvoto go izvr{ile 

vo presmetliva sostojba, odnosno za storiteli {to ne bile du{evno 

bolni lica. Me|utoa, kaj niv sepak pobudaat na deloto e oceneta kako 

qubomora {to nemala svoja realna osnova, tuku bila produkt na opredelena 

pogre{na pretstava na storitelot. 

- Ubistva od qubomora poradi ednostrano prekinuvawe na brak. 

Vo ramkite na ubistvata motivirani od qubomora naj~esta pri~ina 

(so u~estvo od 37,5%) pretstavuval fakti~kiot prekin na bra~nata 

ili vonbra~nata zaednica od strana na eden od sopru`nicite. Ovoj 

pre}in redovno poteknuval od strana na soprugata, koja ve}e ne moèla 

da gi trpi raznovidnite maltretirawa od strana na maòt. Imeno, 

poradi negovata bolna qubomora, ~estoto pijanstvo i impotencija, taa 

bila izloèna na sekojdnevni raspravii, raznovidni ograni~uvawa, pa 

duri i fizi~ki napadi i zatoa ~esto go napu{taala, no po negovoto 

smiruvawe povtorno mu se vra}ala, za vo eden moment kone~no da si 

otide nepotkleknuvaj}i na negovite novi molbi za prodolùvawe na 

i edno uvo i da ja istera od domot. Norve{koto pravo predviduvalo kazna za 

obata prequbnici. Gra|anite formirale dva reda pome|u koi trebalo da pominat 

prequbnicite i pritoa sekoj frlal kamewa vrz niv. Vidi: Salihu I, str. 

61-62. 

103

zaedni~kiot ìvot. Vo opredeleni slu~ai brakot stanuval nevozmo- 

èn i poradi nastanatiot sudir so ekonomskite te{kotii i raznovidni 

pritisoci od strana na roditelite, koi u{te od po~etokot ne se 

soglasuvale so takvata vrska. Vo takvi uslovi netrpelivosta me|u 

supru`nicite tolku se zgolemuvala {to za poslabiot pol vo tie odnosi 

edinstveniot izlez se nao|al vo bespovratno begstvo. Me|utoa, vo 

opredelen broj slu~ai i interesot za novi doìvuvawa bile edinstvenite 

pri~ini za negovoto napu{tawe. 

Od druga strana opsednat od svojata qubov i èlbata da se prodolì 

bra~nata vrska, kako i sozdadenata qubomora poradi neuspehot 

vo toa, povredeniot soprug nastojuval da gi pronajde pri~inite za prekinot 

na brakot nadvor od sebe i toa naj~esto vo svojata sopruga i 

zatoa taa bila naj~estata `rtva na negovata odmazda. Ne bil redok ni 

slu~ajot, poradi nastanatiot prekin na brakot, dejstvieto so koe se 

odzema tu| ìvot da bide naso~eno sprema testot, te{tata ili sosema 

drugo, nevinio lice. 

[eeset procenti od storitelite na ovie dela bile lica na vozrast 

od 31 do 39 godini, a isto tolku od makedonska nacionalnost. Vo 

pogled na obrazovnata struktura se pojavuvaat lica so zavr{eno 

~etvrto oddelenie osnovno u~ili{te, pa se do fakultetsko obrazovanie. 

- Ubistva od qubomora poradi prekin na qubovni odnosi. Prekinot 

na qubovnite odnosi e okolnost {to vrz povredeniot subjekt 

re~isi po pravilo go ima istoto psihi~ko dejstvo kako i prekinot na 

brak. I pri~inite za takviot prekin se sli~ni na okolnostite {to 

doveduvaat do prekin na brak. Ona {to e karakteristi~no za ovie 

odnosi e nivnata pojavnost {to moè da se grupira vo tri vida. Vo 

prviot slu~aj se raboti za qubovna vrska me|u dvajca mladi i slobodni 

lu|e, koja obi~no bila naru{ena poradi pritisoci od strana na nivnite 

roditeli na koi od razli~ni pri~ini ne im se dopa|al partnerot 

na nivnoto "dete." Vo vtoriot slu~aj se rabotelo za vozrasni lica koi 

poradi svojata silna qubov odrùvale silni odnopsi nadvor od brakot. 

Vo niv dominantna pri~ina za prekinuvawe na vonbra~nite qubovni 

odnosi bilo i doznavaweto za taa qubovna vrska i sprotivstavuvaweto 

na istata od strana na eden od izmamenite bra~ni drugari. I, 

na krajot, vo tretiot vid qubovni odnosi stapuvale i slobodni lica i 

lica vo brak, od razli~ni vozrasti, a glavnata pri~ina za nivniot prekin, 

za javuvaweto na qubomorata i odluakta za deloto, bila na stranata 

na `rtvata, koja re{ila da si poigra so ~uvstvaat na storitelot. 

- Ubistva od qubomora poradi odbivawe ponuda za brak. Kaj 

odbivaweto ponuda za stapuvawe vo brak sozdadenata qubomora na 

odbieniot partner sekoga{ e pome{ana so silno ~uvstvo na povredenata 

ma{ka gordost. Re~isi vo site slu~ai na ovie ubistva storitelot 

i `rtvata {to ja odbila negovata ponuda prethodno bile vo dobri i 

qubovni odnosi prosledeni ~esto i so seksualni kontakti. Me|utoa, 

104

koga qubovta na storitelot tolku }e se zgolemela {to ovoj }e se re- 

{el na brak, negoviot partner takvata negova ponuda ja odbival so 

ismejuva~}i zabele{ki okolu negovata ma{kost ili pak bez nikakvo 

obrazloènie, a seto toa bilo re{ava~ko za neposredno preminuvawe 

kon kriminalniot akt. 

- Ubistvo od qubomora poradi odbivawe ponuda za stapuvawe vo 

qubovni odnosi. I pokraj toa {to se raboti za sosema nezna~itelen 

broj ubistva od ovoj vid qubomora (2 ili 5,0%), va`no e da se obeleì 

deka se raboti za psihopatski lica, koi poradi svojot zaostanat psihosocijalen 

razvoj i golemata èlba po sekoja cean da gi zadovolat svoite 

seksualni potrebi ne izbiraat na~in da dojdat do partner od 

sprotivniot pol. Pritoa do maksimum ja izrazuvaat svojata nesmasnost 

vo ostvaruvaweto na skanata vrska i toa naj~esto so èni so nizok seksualen 

i op{testven moral, koi so potsmev ja odbivaat takvata vrska, 

iako prethodno na storitelot na deloto mu pruìle izvesni nadeì za 

uspeh. 

2.6. Ubistvo poradi te{ki naru{uvawa na bra~nite, 

semejnite i srodni~kite odnosi 

So ogled na dominantnite neposredni faktori {to mu prethodele 

na te{koto naru{uvawe na odnosite vo brakot i semejstvoto i pome|u 

bliskite srodnici, ubistvata od ovaa grupa |i podelivme na sledniov 

na~in: 

- Ubistva poradi spor okolu neras~isteni 

imotni odnosi 17 37,8% 

- Ubistva poradi alkoholizam, nasilstvo, 

bezdelni~ewe i rasipn{tvo na storitelot 5 11,1% 

- Ubistvo poradi alkoholizam , nasilstvo, 

bezdelni~ewe i rasipn{tvo na `rtvata 11 24,4% 

- Ubistva poradi sekojdnevni raspravii 

{to proizleguvaat od zaemna netrpelivost 12 26,7% 

Vkupno: 45 100,0% 

I pokraj zaemnata isprepletenost na neposrednite okolnosti 

{to doveduvale do te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni- 

~kite odnosi od analizata na presudite lesno |i izvlekovme faktorite 

{to imale dominantno vlijanie vrz formiraweto na odlukata takvite 

odnosi da se razre{at so ubistvo. Vo su{tina na tie odnosi sekoga{ 

se rabotelo za podolgotrajna zaemna netrpelivost, protkaena so 

niza nemili i ma~ni situacii, so postojani ili povremeni kleveti, navredi, 

raspravii, tepa~}i, pa duri i krivi~ni prijavi. Me|utoa, ekonomskata 

neednakvost na ~lenovite na semejstvoto i nivnite pobliski 

rodnini, kako i me|usebnite odnosi vospostaveni vrz taa osnova, sepak 

105

ile osnovniot faktor od koj vo krajna linija poteknuvale site drugi 

objektivni i subjektivni okolnosti {to dovele do ubistvoto. 

- Ubistva poradi spor okolu neras~isteni imotni odnosi. Vo 

prvata grupa gi pomestivme site ubistva {to nastanale pome|u subjektite 

koi se nao|ale kako vo bra~ni i semejni odnosi taka i vo bliski 

srodni~ki odnosi, bez ogled na toa {to ne ìveele vo edna semejna zaednica. 

So ogled na toa {to pri~inite i drugite karakteristiki na 

ovie ubistva, koi potteknuvaat od te{kite naru{uvawa na sosedskite 

i drugite odnosi poradi sporovi od imoten karakter, na izvesen na~in 

se poklopuvaat, na ova mesto nema potreba posebno da gi eksplicirame. 

Ovde treba posebno da se istakne faktot deka i pokraj izvonredno 

bliskite odnosi, {to trebalo da pretstavuvaat posebna okolnost za 

olesneto komunicirawe i iznao|awe poednostavni re{enija za ras~istuvawe 

na imotnite sporovi, tie sepak se razre{uvale so li{uvawe od 

ìvot na svojot soprug, tatko, sin, brat, ~i~ko, bratu~ed i sl. Odbiraweto 

na takvoto re{enie, so koe ne se po~ituva najgolemata vrednost 

na svojot najblizok, ukaùva deka storitelot vo preferiraweto na 

svoite imotni interesi bil osobeno drzok, no, od druga strana, i povedenieto 

na `rtvata bilo naj~esto od takov karakter {to imalo zna- 

~aen udel vo preminot kon deloto. 

- Ubistvo poradi alkoholizam, nasilstvo, bezdelni~ewe i rasipni{tvo 

na storitelot. Koga eden ~len od semejstvoto poradi bezdelni~ewe, 

vagabundaà, oddavawe na seksualen nemoral i drugi adonisti~ki 

èlbi ili poradi pregolema upotreba na alkohol }e po~ne da gi 

rastura parite i imotot na drugite ~lenovi od toa semejstvo, naj~esto 

doa|a do te{ko naru{uvawe vo semejnite odnosi. Vo nastojuvaweto da 

mu popre~at vo vodeweto takov ìvot, drugite ~lenovi od semejstvoto 

vr{at, ogromen pritosok, no, namesto na o~ekuvaniot rezultat naiduvaat 

na nov otpor i novi raspravii i maltretirawa. Vakvite odnosi 

traat dolgo vreme pa se sozdava netrpelivost osobeno od strana na 

storitelot, koj vo eden moment nesakaj}i da prekine so svojot na~in na 

ìveewe, a nemoèj}i da gi podnese barawata i prekorite se odlu~uva 

da izvr{i ubistvo. 

- Ubistva poradi alkoholizam, nasilstvo, bezddelni~ewe i rasipni{tvo 

na `rtvata. I kaj ovaa grupa ubistva se raboti za te{ki naru{uvawa 

na bra~nite i semejnite odnosi. Me|utoa, za razlika od 

prethodnite, nivnata pri~ina se nao|a vo bezobyirniot na~in na ìveewe 

na samata `rtva. 

- Ubistva poradi sekojdnevni raspravii {to predizvikale zaemna 

netrpelivost. Do te{ko naru{uvawe na bliskite bra~ni, semejni 

i srodni~ki odnosi doa|a i toga{ koga nivnite sekojdnevni, naj~esto 

sitni prefrluvawa i raspravii so vreme }e se pretvorat vo zaemna 

netrpelivost. Od sozdadenata netrpelivost pome|u licata {to stoele 

vo pobliski i podale~ni srodni~ki odnosi, no koi sekoga{ ìveele vo 

edinstvena semejna zaednica, kaj nas se ostvareni 12 ili 26,7% ubistva. 

106

Neposredniot povod za izvr{uvawe na ovie ubistva obi~no bil 

nezna~itelen, no, kako {to spomnavme, poradi kumulacija na sekojdnevnite 

sitni raspravii sepak pretstavuval zna~aen impuls za storitelot. 

Imeno, poradi sozdadenata netrpelivost toj ve}e ne moèl da gi 

trpi raznovidnite prefrluvawa i neosnovani somnenija, ozboruvawa, 

kapricioznosta, raspraviite okolu pokorektniot odnos kon decata 

ili roditelite, upatenite cini~ni navredi i dosetki, brojnite ograni~uvawa 

i sporovi okolu koristeweto na zaedni~kite predmeti, me- 

{aweto vo brakot itn. itn. i zatoa se re{il da go li{i od ìvot liceto 

{to mu |i pravelo tie neprijatnosti iako toa lice bilo negov 

supru`nik, sin, {urak ili svekrva. 

2.7 Ubistvo poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite 

odnosi po dolgotrajni sporovi od imoten karakter 

Sporovite od imoten karakter i od niv proizlezenite te{ki 

naru{uvawa na sosedskite odnosi bile edna od po~estite pri~ini za 

izvr{uvawe ubistva. Od ovie pri~ini bile izvr{eni 43 (11,2%) ubistva. 

Od niv 36 slu~ai sudovite gi okvalifikuvale kako obi~no ubistvo, 

6 kako ubistvo na pove}e lica so umisla i edno kako ubistvo poradi 

osobeno ote`nuva~ki okolnosti spored ~l. 132 st. 2 KZ (1951). 

Ubistvata od ovoj vid poteknuvaat re~isi isklu~iovo od op{testevnoekonomskite 

odnsoi na selo i zatoa slobodno moème da gi nare~eme 

so imeto ruralen homicid. Okolnostite {to doveduvaat do te- 

{ko naru{uvawe na odnosite me|u soselanite bile mnogubrojni, no 

sekoga{ plod na dolgotrajni imotni sporovi. Spored podatocite od 

istraùvaweto, neposrednite faktori od koi izniknala omrazata i 

netrpelivosta me|u sosedite so ku}a ili imot naj~esto se nao|ale vo 

sporovite okolu vleguvaweto i praveweto polska {teta od strana na 

dobitokot (21,0%) i koristeweto na slu`benosti, odnosno pravo na 

nuèn premin preku tu| imot so isto u~estvo od 21,0%. Po niv sleduvale 

sporovite okolu pravoto na sopstvenost, odnosno povreda i utvrduvawe 

na me|i me|u dvorni mesta i zemjodelski povr{ini (16,3%) 

koristeweto voda za navodnuvawe i piewe (9,3%), ureduvaweto brazdi 

so otpadni vodi (7,0%) i se~eweto me|a{no drvo so sporno pravo na 

sopstvenost (4,6%). Ostatokot od sporovite otpa|al na site gorenavedeni 

sporovi koi se pojavuvale vo soodvetna kombinacija. 

Procesot na naru{uvaweto na sosedskite odnosi sekoga{ trael 

podolgo vreme. Vo toj period zavedenite poedinci i ~lenovi na nivnite 

semejstva se obiduvale da go izdejstvuvaat svojot imotnopraven 

interes najprvin so zaemno ubeduvawe. No, poradi obostranata kapricioznost 

nabrzo doa|alo do zaemno pomestuvawe na me|i, pre~ekuvawe 

na voda za navodnuvawe, sudski parnici, vozvra}awe so polski {teti i 

zabrani da se preminuva preku svojot imot i mnogu drugi sli~ni pakosti. 

Naskoro takviot nepopustliv odnos se izroduval vo postapki pri 

107

koj vo del od ovie sporovi ve}e ne bila glavna cel ostvaruvaweto na 

imotnopravnite interesi, tuku potvrduvawe na svojata mo} i povredena 

gordost. Poradi iscrpenosta od ~estite zaemni raspravii i me|usebni 

navredi, zakani i kleveti, pa duri i tepa~ki, a kaj onie {to 

pobaarle sudska za{tita i poradi razo~aranosta od za niv nepravilnata 

i neprifatliva odluka, ili pak od nejzino nepo~ituvawe od 

drugata strana, se sozdava zaemna natrpelivost {to so sekoj nareden 

povod ja zacvrstuva odlukata za re{avawe na odnosite so ubistvo. Za 

preminot kon deloto na storitelot mu pomaga egoisti~koto sfa}awe 

za svetosta na nagovoto navodno ili navistina povredeno pravo, nepomirliviot 

stav na postapkite na `rtvata i sozdadeniot revolt poradi 

povredenata gordost, no i mnogu drugi okolnosti. Me|u niv kako 

osobeno zna~ajni se pojavuvaat i sitnosopstveni~kiot mentalitet, 

relativnata kulturna zaostanatost na na{eto selo, alkoholizmot, 

siroma{tvoto na del od selanstvoto, neuredenite zemji{ni odnosi, 

neblagovremenata za{tita od strana na op{testvenite i sudskite 

organi, osobeno po pra{awata na sudskite odluki i sl. 

Dovr{enite (65,1%) ili obidenite (34,9%) ubistva od ovoj 

motiv, kako {to ve}e rekovme, se izvr{eni isklu~ivo me|u naselenieto 

od selskite sredini, koe {to, so ogled na svoeto zanimawe so zemjodelie 

(69,8%) moè i da dojde vo konflikttite od gorenavedenite 

odnosi. Nivnite storiteli poteknuvaat od slaboimotni i srednoimotni 

semejstva i glavno se nepismeni ili so nedovr{eno osnovno obrazovanie 

(76,7%). 

2.8. Ubistvo od strana na lica {to se nao|ale vo pijanstvo poradi 

upatena navreda 

Ubistvata od ovaa grupa gi izvr{ile lica skloni kon nasilstvo 

i drugi asocijalni povedenija pod vlijanie kon alkohol i toa bez nekoja 

posebna pri~ina. Vo genezata na ubistvata od ovoj motiv dominantniot 

motiv za preminot kon deloto bila teìnata na subjektivno 

sfatenata navreda {to niv im bila upatena kako prekor za nedoli~noto 

povedenie vo takvata sostojba. Vo tie situacii ubistvoto sleduvalo 

vedna{ po nastanuvaweto na pri~inata za negovoto izvr{uvawe. Dejstvieto 

na izvr{uvaweto bilo sekoga{ naso~uvano kon liceto {to ja 

upatilo navredata, a so toa lice storitelot prethodno nikoga{ ne 

stoel vo zategnati odnnosi, pa duri i ne se poznaval. Slu~ajot {to tie 

se na{le vo opredelen moment na isto mesto, naj~esto kafeana i pritoa 

e upaten prekor, bil re{ava~ki za brzoto rea|irawe na storitelot. 

Takvite situacii, preku koi, spored sfa}aweto na storitelot, ne 

moèlo da se premine, a da ne se izvr{i ubistvoto, se javile vo 10 ili 

2,6% slu~ai od na{eto istraùvawe. Naj~estite navredi poradi koi 

storitelot go odzel ili se obidel da go odzeme tu|iot ìvot bile: 

odbivaweto da se to~i alkohol, upatenite pcosti ili verbalen prekor 

108

i udrenata {lakanica za nepristojno ili opasno povedenie (kr{ewe, 

obid za tepawe) i drugi samovolija. 

Storitelite na ovie ubistva bile isklu~ivo lica od ma{ki 

pol, prete`no na vozrast od 25-30 godini (50,0%), so nezavr{eno ~etvrto 

oddelenie (50,0%), a se zanimavale so zemjodelie (50,0%). Vo nivnata 

nacionalna struktura dominirale Makedonci (90,0%), a vo ist 

procent se rabotelo za lica {to ìveele vo bra~na zaednica. 

2.9. Ubistvo poradi odbivawe na fizi~ki napad od pomal intenzitet 

Vo ovaa grupa motivi se opfateni ubistvata izvr{eni poradi 

neposreden fizi~ki napad od pomal intenzitet od strana na `rtvata 

(o{teteniot), dokolku ne se kvalificirani kako ubistvo na mig ili 

ubistva vo nu`na odbrana ili krajna nu`da. Se raboti za dela pri koi 

`rtvata prva primenila fizi~ka sila sprema storitelot na deloto, a 

toa za nego pretstavuvalo dovolna pobuda za rea|irawe so odzemawe 

tu| ìvot. Prezemeniot fizi~ki napad se sostoel vo udirawe {lakanici, 

so race i noze, odnosno vo dejstvija vo koi `rtvata ne upotrebila 

oru`je opasno po ìvot, nitu pak takvo oru`je ili orudie imala kaj 

sebe. Ovie napadi bile prezemani od najrazli~ni prethodni me|usebni 

odnosi i pobudi, koi naj~esto ostanale neopi{ani ili nedovolno razjasneti 

vo presudata. Od nivnata analiza moè sepak da se izvle~e zaklu~okot 

deka vo site 8 (2,1%) slu~ai prethodno se rabotelo za fizi~ki 

napadi prezemeni poradi pomalku zna~ajni napadi. 

I kaj ubistvata od ovie motivi storitelto bil isklu~ivo od 

ma{ki pol, no prete`no od albanska nacionalnost (62,5%). Interesen 

e i podatokot deka vo obrazovnata struktura na ovie lica dominiraat 

onie so zavr{eno ~etvrto i osmo oddelenie so po 37,5%, no i 16,6% so 

povisoko {kolsko obrazovanie. 

2.10. Ubistvo na mig 

Ubistvata na mig gi izdvoivme vo posebna grupa, za{to motivot 

na odzemawe tu| ìvot kaj nivnite storiteli se pojavuva vedna{ so 

pojavata na okolnostite {to kaj storitelot predizvikale sostojba na 

silna razdraznetost. Kaj ovie ubistva glavnata motivaciona uloga ja 

imaat emociite. Imeno, pod vlijanie na silni emocii {to preminuvaat 

vo afekti kaj licata se namaluva sposobnosta za normalno rasuduvawe 

i upravuvawe so svoite postapki. Poradi silnoto vlijanie na 

gnevot i omrazata {to kaj niv se sozdava od izvesen sudir so `rtvata 

nastanuvaat tn. situacioni motivi koi re{ava~ki vijaat kon preminot 

na deloto. 70 Kaj ubistvata od ovoj vid (12 ili 3,4%) dominantnite okolnosti 

{to ja predizvikale silnata razdraznetost vo pet slu~ai bile 

70 

Vidi: Jevti} I, str. 25 i naatmu. 

109

napad, vo ~etiri te{ko navreduvawe, a vo tri slu~ai napad vo kombinacija 

so te{ko navreduvawe prezemeni od strana na `rtvata. Pritoa, 

napadot zna~el obid za ubistvo so no` i kazma, udari so race, glava, 

stap i vila i napad vrz imotot na storitelot zaradi negovo uni{tuvawe 

ili kra`ba. [to se odnesuva do upatenite te{ki navredi od 

strana na `rtvata, tie naj~esto bile od verbalen karakter izrazeni 

preku mnogubrojni pcosti i navredi na seksualnata ~est, a vo eden 

slu~aj i aktot {to maòt ja izbrkal soprugata od nivnata zaedni~ka 

postela. 

Me|utoa, ona {to e karakteristi~no i za dvata vida provokacii 

e faktot deka tie se javuvale vo razli~ni oblici i toa naj~esto 

(58,3%) niz eden podolg vremenski period, taka {to posledniot napad 

ili navreda za storitelot pretstavuvale poslednata kapka vo prepolnetata 

~a{a. No vo ostanatiot procent na ovie ubistva izvr{uvaweto 

na deloto sledelo vedna{ po izvr{eniot napad ili upatenata navreda, 

iako storitelot i `rtvata prethodno voop{to ne se nao|ale vo zategnati 

odnosi, duri i obratno, tie dotoga{ bile vo dobri me|usebni 

odnosi. 

Vo 83,3% ovie dela zavr{ile so smrt na `rtvata, a bile izvr- 

{uvani prete`no od lica od ma{ki pol (75,0%) i vo ist takov procent 

od strana na lica od makedonska nacionalnost. 

110 

2.11. Ubistvo od nebre`nost 

Vo ispituvaniot period na na{eto podra~je pronajdovme 24 ili 

6,2% ubistva od nebre`nost. Pri~inite za nivnoto pojavuvawe se nao|aat 

vo eden splet od krimino|eni faktori, odnosno tie se pojavuvaat 

kako rezultat na neposrednosto vlijanie na subjektivnite krimino|eni 

faktori i raznovidnite krimino|eni situacii. [to se odnesuva do 

individualnite okolnosti, Tie naj~esto se sostoele vo vizuelni i 

drugi obmani, pregolema samouverenost, nastojuavwe da se bide vo centarot 

na vnimanieto, nesovesnost, nepromislenost ili lekomislenost, 

nesmasnost pri rakuvaweto so opredeleni predmeti i oru`je, neodrùvawe 

na oru`jeto vo ispravna sostojba i sl. Me|utoa, i pokraj seto toa, 

storitelite na ovie dela bile li~nosti bez kriminalno minato, odnosno 

korektni i ugledni ~lenovi na op{testvenata zaednica. Od situacionite 

momenti najgolema uloga imale slu~ajnoto nao|awe na nekoe 

lice na opredleno mesto, no ~esto i povedenieto na samata `rtva, bilo 

vo toa {to ne se pridrùvala na barawata na redot pri lov na dive~ 

ili so drugi postapki pridonesla sprema nea da bidat prezemeni dejstvija, 

me|u koi i nebre`noto {to dovelo do smrtta. 

Najgolem broj od ovie ubistva bile izvr{eni pri lov na dive~ 

(11 ili 45,8%). Vo tie slu~ai ka~eniot ~ovek na drvo, na storitelot mu 

se pri~inil kako orel, ~ovekot {to imal snopje vrz grbot kako me~ka 

ili pak ne~ie dvièwe go asociralo na diva sviwa, jazovec ili drug

vid dive~. Ne bilo retko ni toa pri pukaweto da ne se vnimava deka vo 

blizina na dive~ot se nao|al ~ovek i na toj na~in da se ubie svojot 

dobar drugar, a potoa da se ostavi bez ukaàna pomo{ i da ne se prijavi 

deloto. Od drugite ubistva od nebre`nost vo dva slu~ai bile ubieni 

lica pri svadbi, koga storitelot sakal da puka od pi{tol da ja 

zgolemi veselbata, a vo ist obem se li{eni od ìvot i lica pri nepravilno 

rakuvawe (polnewe) na oru`je, a edno lice pri upotreba na motorna 

pila. 

Vo drugite ubistva `rtvata imala svoj udel vo deloto, bidej}i 

u~estvuavla vo raspravija vo koja imalo butkawe, tepawe, pa duri i 

upotreba na orudie pogodno za li{uvawe od ìvot. Pritoa, i pokraj 

nepostoeweto na umisla, do{lo do nekakov nezgoden udar ili pa|awe, 

{to ja predizvikalo smrtta. 

Site ubistva od nebre`nost bile izvr{eni od lica od ma{ki 

pol i toa naj~esto od strana na NKV i PKV rabotnici (37,5%). Nieden 

od ovie storiteli porano ne vr{el krivi~ni dela. 

IV. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA UBIJCITE 

Vo ovoj del od trudot }e se zadrìme vrz razgleduvaweto na nekoi 

osnovni osobenosti i svojstva na storitelite na ubistvata, koi 

pretstavuvaat zna~ajni okolnosti za celosno osvetluvawe kako na fenomenolo{kiot 

raspored, taka i na etiolo{kiot razvoj na pojavata. Se 

raboti za svojstvata i osobenostite {to ja opredeluvaat individualnosta 

na storitelot i negovata socijalna uloga, a nivnite razliki 

pretstavuvaat eden od mnogubrojnite uslovi koi vo tesna povrzanost so 

nadvore{nite faktori, zaedni~ki pridonesuvaat za javuvaweto na 

kriminalitetot. Vo nastojuvawe da go sogledame dejstvoto na faktorite 

{to gi determiniraat ubistvata }e se obideme da gi analizirame 

odnosite i vrskite na ovie dela so polot, vozrasta, obrazovanieto, zanimaweto 

i nevrabotenosta, bra~nata i semejnata sostojba na storitelite, 

recidivizmot i porane{noto sociopatolo{ko povedenie na 

ubijcite. Toa }e go storime vo mera {to ni ja ovozmoùvaat podatocite 

od sudskite presudi. 

1. POL NA UBIJCITE 

U~estvoto na ènskite lica vo vr{eweto na kriminalitetot 

vo na{ata republika ne samo {to e zna~itelno pomalo od ma{kiot 

kriminalitet, tuku se nao|a i vo postojano opa|awe. Taka spored podatocite 

od oficielnata statistika 71 dodeka vo 1973 toa u~estvo bilo 

16,7%, vo 1982 godina padnalo na 13,0%. Analizite pritoa pokaùvaat 

deka polnoletnite èni najmnogu gi vr{at slednive tri vida 

71 

Statisti~ki godi{nik na SRM, 1973-1984 god. 

111

krivi~ni dela: protiv ~esta i ugledot 30,0%, protiv ìvotot i teloto 

26,2% i protiv imotot 19,8%. 72 

Podatokot deka ubistvaat pretstavuvaat prete`no ma{ki kriminalitet 

ve}e go potvrdija brojni kriminolo{ki istraùvawa. Vo 

istraùvaweto na krivi~nite dela li{uvawe od ìvot vo Hrvatska se 

iznesuva podatokot deka za periodot 1946-1955 godina ènite kako izvr{iteli 

na ovie dela se javile vo 11,3% slu~ai. 73 R. Kup~evi}-Mla- 

|enovi} i A. Dogan ustanovile deka me|u ubijcite vo Bosna i Hercegovina 

ènite se pojavuvaat so u~estvo od 11,6%. 74 Do sli~ni podatoci 

do{ol i V. Pe{i} (12, 7%) vo svoeto istraùvawe na ubistvata 

vo Jugoslavija. 75 Ne{to pogolem procent na ubistva od gorenavedenite 

na{ol [. Vukovi} vo istraùvaweto na krvnite delikti vo SR Srbija 

(18,3%). 76 

Bez ogled na razli~nite pristapi vo ovie istraùvawa, site 

tie pokaùvaat deka ubistvata se ma{ki kriminalitet. Na istiov zaklu~ok 

upatuvaat i podatocite od na{eto istraùvawe kade {to vo izvr{uvaweto 

na ovie dela se pojavile samo 10,9% èni storiteli. 

Pri~inite za pomaloto u~estvo na ènaat vo kriminalitetot 

voop{to, 77 vo kriminolo{kata literatura se objasnuva so biopsiholo{kite 

i op{testvenoekonomskite razliki me|u maòt i ènata. Vo 

taa smisla me|u biopsiholo{kite razliki osobeno se istaknuva deka 

ènite se pomalku ~uvstvitelni na bolka, pobrgu se iscrpuvaat, imaat 

pomalku krvni zrnca, ponizok rast, poslaba fizi~ka struktura i sila, 

neobedan~en nerven sistem prosleden so koleblivi ~uvstva i raspolo- 

ènija, pogolema razvienost na nivnite moralni i altruisti~ki ~uvstva 

i odvratnost sprema zlostorstvoto, pomala podlo`nost na du{evni 

zaboluvawa, ènite ìveat podolgo, vrz nivniot psihi~ki ìvot 

vlijaat breojni telesni krizi (menstruacija, bremenost, pora|awe, 

doewe, klimakterium), 78 ènata ima pla{liv i rezerviran karakter, 

72 

Statisti~ki godi{nik na SRM, 1982, str. 379. 

73 

Markovi} i dr. str. 113. 

74 

Kup~evi} - Dogan str. 12. 

75 

Pe{i} I, str. 74-75. 

76 

Vukovi}, str. 52. 

77 

Vo na{ata zemja odnosot me|u kriminalitetot na maìte i ènite 

postojano varira, me|utoa, spored sudskite statistiki, toj se dviì vo srazmer 

od 1:5, po brojot na osudite na kazna li{uvawe od sloboda toj odnos e 1:10. 

Vo drugite zemji vo svetot stopata na kriminalitetot na ènata se dviì od 

1:4 do 1:7 od vkupniot kriminalitet. Navedeno spored Vili} I str. 5 i 94. 

78 

Vo svetot postojat pogolem broj empiriski istraùvawa {to se 

obiduvaat ubistvata da gi povrzat so somatskite, psiholo{kite i socijalnite 

promeni {to proizleguvaat od menstruacijata, bremenosta i klimakteriumot. 

Pove}e za toa vidi: Vili} II, str. 18, 20 i 22-23. Vo taa smisla vidi i Hentig, 

str. 142-145. 

112

kaj nea otsustvuva sklonosta kon uìvawe alkohol, taa e popasivna i 

pomalku agresivna so slaba samodoverba, so razvieno ~uvstvo na zavisnost 

i bespomo{nost, no i so pomala sposobnost za prilagoduvawe i 

prikrivawe na svoite zlostorstva. 

Iako opredelen broj od ovie biopsihi~ki osobenosti se delumno 

prifatlivi i zna~ani za objasnuvawe na kriminalitetot na ènata, 

pri nivnoto istaknuvawe sepak se preteruva i toa vo dve nasoki. 

Imeno, ~esto se zemaat opredeleni soznanija koi se ili neto~ni ili 

nedovolno nau~no provereni, 79 ili pak, se apsolutizira nivnata vrednost, 

bidej}i tie razliki naj~esto se nabquduvaat nadvor od prostorot, 

vremeto i op{tite op{testveni uslovi na ìvotot. 

Me|u op{testvenoekomskite razliki naj~esto se istaknuvaat: 

postojnata op{testvenoekoniomska neramnopravnost {to se javuva 

kako produkt na uslovite {to ja determiniraat op{testvenata polo`ba 

i uloga na ènata. Imeno, i denes ènata se u{te otsustvuva od brojni 

socijalni aktvinosti, {to vlijaat ne samo vrz nejziniot op{testven 

status, tuku i vrz formiraweto na nejzinaat li~nost. Prisutni se 

i razliki vo nejziniot kulturen tretman, koj se izrazuva preku pogolemiot 

nadzor {to go vr{at pred se nejzinite roditeli. 80 @enite u{te 

od detstvoto se pokontrolirani vo pogled na nivnoto dvièwe, koristewe 

na slobodnoto vreme, izborot na dru{tvoto i drugite vrednosti 

od op{testveniot ìvot. So eden zbor, tie se vospituvaat vo atmosfera 

na pomala sloboda na nivnoto dol`nosno povedenie. 81 Podocna se 

javuva i nivnata uloga na majka i doma}inka, koja{to vo opredelena 

sociokulturna sredina sama po sebe ja odvlekuva od tekovite na op{testveniot 

ìvot i mo`nosta da zapadne vo kriminalna situacija. Poradi 

sevo ova, za razlika od maìte, ènata e za{titena od mnogu komunikacii, 

odgovornosti, anga`mani,, natprevari i konflikti i e upatena 

da se griì za semejstvoto, a so toa pomalku e izloèna na dejstvoto 

na objektivnite kriminogeni faktori, odnosno taa e izolirana 

od sredinite i situaciite vo koi se javuvaat naru{enite me|u~ove~ki 

odnosi. 

Tabela br. 11 

Raspored na ubistvata spored polot i motivot na ubistvata 

79 

Me|u biolo{kite faktori {to go uslovuvaat kriminalitetot na 

ènata ~esto se istaknuva i konstitucijata na nejzinite polovi hromozomi, 

odnosno nedostigot na "y" gonozmot, {to vlijae vrz nejziniot pomal krimianliett. 

Isto taka se istaknuva i pomaloto u~estvo na hormonot androgen, 

{to kaj ènata isto taka se povrzuva so namaluvaweto na agresivnosta. Vidi: 

A~imovi} I, str. 36-42. 

80 

U{te od svojata najrana mladost "ma{koto dete se osuduva na surova 

nezavisnost, a devoj~eto na pokorna pasivnost." Vili} II, str. 14. 

81 

Vidi: Eliot, str. 170-171. 

113

Motiv na ubistvoto 

Pol na storitelot 

Vkupno 

N % 

ma{ki 

N % 

ènski 

N % 

odmazda 147 38,2 142 41,1 5 11,9 

koristoqubie 2 0,5 2 0,6 - - 

eliminacija na lice {to 

pretstavuva tovar za interesite 

35 9,1 13 3,8 22 52,4 

na ubiecot 

eliminacija na lice {to 

pretstavuva opasnost za 15 3,9 14 4,0 1 2,3 

interesite na ubiecot 

qubomora 40 10,4 40 11,6 - - 

te{ko naru{uvawe na bra~ni, 

semejni i srodni~ki 45 11,9 35 10,2 10 23,1 

odnosi 

te{ko naru{uvawe na sosedski 

odnosi po dolgotrajni 43 11,2 42 12,2 1 2,3 

sporovi od imoten karakter 

ubistvo poradi navreda vo 10 2,6 10 2,9 - - 

na pijano lice 

ubistvo poradi odbivawe 8 2,1 8 2,3 - - 

napad od pomal intenzitet 

ubistvo na mig 12 3.1 9 2,6 3 7,1 

ubistvo od nebre`nost 24 6,2 24 7,0 - - 

ubistvo od drugi motivi 4 1,1 4 1.0 - - 

vkupno 389 100 343 100 42 100 

Vo na{eto istraùvawe dojdovme do soznanieto deka ubistvata 

{to gi vr{at ènite moàt da se objasnat samo ako vo podednakva 

mera se po~ituvaat i zemaat predvid kako biopsiholo{kite, taka i 

op{testvenoekonomskite razliki me|u maòt i ènata. Pritoa, moè 

da se kaè deka pomaloto u~estvo na ènite vo ovoj kriminalitet se 

dolì, pred, se na "skrienoto" dejstvo na op{testveno ekonomskite 

faktori. 82 Imeno, poradi svojata op{testvena polo`ba i uloga ènite 

se mnogu pomalku izloèni na vlijanieto na objektivniote faktori, 

odnosno na takvi konfliktni odnosi {to se razre{uvaat so ubistvo. 

Nivnata izoliranost od socijalnite konflikti {to gi ra|aat tie nez- 

82 

Kriminalitetto voop{to i ubistvata na ènite mora da se objasnuvaat 

so razli~nata polo`ba i uloga na maòt i ènata vo op{testvoto, odnosno 

so uslovite i na~inot na ìvot vo op{testvoto vo konkretnite socijalni 

sredini i vo semejstvoto. 

114

dravi odnosi ima restriktivno dejstvo koe popu{ta vo mera vo koja 

ènata se vklu~uva vo op{testvenite tekovi na ìvotot. 

[to se odnesuva pak do dejstvoto na biopsihi~kite faktori, vo 

otsustvo na kriminogenoto vlijanie na objektivnite okolnosti, tie se 

javuvaat na povidok i samo navidum ja pokaùvaat svojata dominantna 

uloga vo javuvaweto na ubistvata kaj ènite. Su{tina na rabotite e, 

vsu{nost, vo bitnoto kauzalno deluvawe na se u{te prisutnata izolacija 

na ènata i determinira~koto vlijanie na biopsihi~kite svojstva 

na ènata. Seto toa na najdobar na~in moè da se vidi od fenomenolo{kiot 

prikaz na izvr{enite ubistva spored polot i motivot na storitelot. 

Od priloènata tabela moè da se zabeleì deka ènite vo na- 

{ata republika voop{to ne vr{ele ubistva od opredeleni motivi. Toa 

se ubistvata od koristoqubie, qubomora, ubistva od strana na lice 

{to se nao|alo vo sostojba na akutna alkoholiziranost poradi storeni 

navredi, poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet i od 

nebre`nost. Vo ovaa grupa moàt slobodno da se pomestat ubistvata na 

lice {to pretstavuva opasnost za interesite na ubiecot, kako i ubistvata 

poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite odnosi proizlezeni od 

dolgotrajni sporovi od imoten karakter, bidejki od ovie motivi bilo 

izvr{eno samo po edno ubistvo. Ova jasno pokaùva deka kaj ènite 

otsustvuvaat onie odnosi i konflikti {to se karakteristi~ni za ma- 

ìte, odnosi i konflikti vo koi tie ja projavuvaat svojata agresivnost. 

Smetame deka ne e potrebno posebno da se dokaùva otsustvoto na 

ovie ubistva ako se ima predvid deka ènata e pomalku stavena vo polo`ba 

da obezbeduva sredstva za ekonomska egzistencija i blagosostojba 

na semejstvoto, deka ènite se porezistentni vo odnos na upotrebata 

na alkohol i re~isi voop{to ne doa|aat na mesta kade {to toj posebno 

se tro{i, deka ne barataat so oru`je i ne odat na lov na dive~, kade 

{to naj~esto se javuvaat ubistvata od nebre`nost. Nesporno e i toa 

deka ènite gi izbegnuvaat fizi~kite presmetki. Sociokulturnite 

uslovi povrzani so upotrebata na fizi~kata sila vo na{eto op{testvo 

go stavat maòt vo situacija da treba da razre{i nekoj spor, da 

odbie nekoj fizi~ki napad ili opasnost od drug vid. Me|utoa, koga se 

raboti za otsustvoto na ubistvata od qubomora morame da istakneme 

nekolku op{testveni vlijanija za da ne bideme zavedeni od pogre{ni 

tolkuvawa deka ènite se pomalku qubomorni od maìte, odnosno 

deka nivnaat psihofizi~ka struktura gi sopira vo izvr{uvaweto na 

ovie dela. Imeno, i ovde socijalnite motivi se dominantniot restriktiven 

faktor. Op{testvenata polo`ba na ènata kako majka, koja 

pred se treba da se griì za semejstvoto i podigaweto na decata, se javuva 

kako glaven faktor {to prekr{en niz nejzinata svest ja spre~uva 

vo odzemaweto na ìvotot na edniot roditel na svoite deca. Od druga 

strana, koga im bila povredena qubovnata sueta na devoj}i, tie svojata 

odmazda sprema svojot partner ja izrazuvaat so dejstvija {to prets- 

115

tavuvaat navredi, kleveti i sli~ni postapki, ili pak voop{to ne rea|iraat 

nesakaj}i da ja obelodenuvaat svojata navredena ~est, koja vo 

na{i uslovi e osobeno podlo`na na razni ismejuvawa i etiketirawa. 

Vo slu~aite vo koi ènite bile izloèni na posilno dejstvo na 

op{testvenite faktori, kako i vo konfliktnite odnosi vo koi moèle 

da u~estvuvaat podednakvo so maìte, se zgolemuvalo i nivnoto u~estvo 

vo izvr{uvaweto na ubistvata. Toa se ubistva poradi te{ko naru- 

{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi, kade {to obata 

pola bile podednakvo izloèni na vlijanieto na negativnite semejni 

uslovi. Me|utoa, kaj ubistvata poradi eliminacija na lice {to pretstavuvalo 

tovar za interesite na ubiecot i kaj ubistvata od odmazda i 

na mig, pokraj vlijanieto na op{testvenite faktori vo golema mera 

do{lo do izraz i vlijanieto na biopsihi~kite osobini i sostojbi na 

ènata. Taka kaj eliminacijata na lice {to pretstavuva tovar za interesite 

na ubiecot konkretniot raspored na ubistvata se pojavil na 

sledniot na~in: 

- ubistvo na sopstven bra~en drugar 3 

- ubistvo na quboven partner na bra~niot drugar 1 

- ubistvo od qubomora 1 

- ubistvo na nesakano dete 7 

- ubistvo na dete pri pora|awe 10 

Vkupno: 22 

Od navedenite podatoci moè da se zabeleì deka kaj nekoi od 

ovie ubistva deluvale faktorite koi predizvikuvaat opredelena biopsihi~ka 

razdraznetost kaj ènata. Toa e osobeno slu~aj kaj ubistvata 

na novoroden~e. Pritoa, treba da se ima predvid deka ovde e mnogu prisutna 

"temnata brojka" za{to ovie ubivstva obi~no se slu~uvaat vo 

ruralni sredini i se koristat brojni sredstva i na~ini za nivno sokrivawe. 

83 

[to se odnesuva do ubistvata od odmazda niv ènite gi izvr{uvaat 

toga{ koga bila povredena nivnata ~est, {to isto taka ukaùva 

na golemoto vlijanie na emocionalnata sfera kaj ènata kako nejzina 

biopsiholo{ka no i saocijalna osobina {to se preto~uva vo kriminalniot 

akt. 

116 

2. VOZRAST NA UBIJCITE 

Vozrasta na ~ovekot pretstavuva biolo{ka i sociolo{ka kategorija 

{to vo literaturata se istaknuva kako edna od mnogute zna~ajni 

faktori so golemo vlijanie vrz ostvaruvaweto na prevospitniot 

83 

Postojat avtori koi tvrdat deka infanticidot se otkriva vo srazmer 

od 1:10. Vidi: Vili} I, str. 114.

proces sprema osudenite lica. Nejzinoto zna~ewe vo procesot na izdrùvaweto 

na kaznata e nerazdelno povrzano so nejzinoto krivi~nopravo 

i kriminolo{ko zna~ewe, vo ~ija osnova leì soznanieto deka 

~ovekot e su{testvo podobno za menuvawe. Zatoa, ne e seedno dali onie 

{to gi naru{ile najva`nite op{testveni odnosi, vrednosti i interesi 

na edno op{testvo se maloletnici, mladi polnoletnici, polnoletni 

ili stari lica. Vo sekoj od ovie starosni periodi svojstvata i karakteristikite 

na nivnata li~nost se formiraat i manifestiraat vo 

zavisnost od biolo{kite i psihosocijalnite uslovenosti na vozrasta. 

Vo taa smisla povedenieto na ~ovekot, pa i ona kriminalnoto, nu`no 

se povrzuva so opredeleni obele`ja na vozrasta. Tie obele`ja vo opredeleni 

fazi od ìvotot na ~ovekot se osobeno tesno povrzani so op{- 

testvenite vlijanija {to go opredeluvaat negoviot op{testven status 

i uloga vo dadenata sredina. Vo zavisnost od vozrasta se formiraat i 

socijalnite osobini kaj li~nosta, kako i nejzinata mo`nost i gotovnost 

za vklu~uvawe vo op{testvenite odnosi i soo~uvawa so brojnite 

problemi i konflikti {to proizleguvaat od tie odnosi. 84 Ottuka se 

sosema vo pravo onie {to go istaknuvaat vlijanieto na socijalnite 

faktori vo ostvaruvaweto na kriminalnoto povedenie vo vrska so vozrasta 

na storitelot. Toa soznanie, kako {to }e vidime malku podocna, 

se potvrduva i toga{ koga razre{uvaweto na me|u~ove~kite konflikti 

se ostvaruva so li{uvawe od ìvot na nekoe lice. 

Zna~eweto na vozrasta kako edna od osnovite za objasnuvawe na 

kriminalnata aktivnost preku ubistvata }e ja prikaème niz podatocite 

od tabela br. 12. 

Podatokot deka najgolemiot broj ubistva se izvr{uvaat na 

vozrast od 21 do 30 godini, a potoa od 31 do 40 godini e sosema normalna 

i o~ekuvana distribucija, koja ukaùva na dominantnoto vlijanie 

na socijalnite faktori {to se vo vrska so vozrasta. Toa se vozrasti vo 

koi lu|eto se najmnogu vklu~eni vo op{testvenite odnosi kakvi {to se 

brakot, formiraweto semejstvo i griàta za negovoto materijalno 

obezbeduvawe. Toa e period koga site ~ovekovi sposobnosti i energija 

doa|aat do poln izraz i se ostvaruvaat vo soobraznost so negovoto 

op{testveno bitie. 

84 

"Faktot deka ste bebe, stogodi{en ~ovek ili ~ovek od dvaesetipet 

godini ja opredeluvaat va{ata op{testvena polo`ba, kako i toa dali vo dramata 

na ~ovekovite odnosi }e igrate va`na uloga ili pak samo uloga na statist." 

Hentig, str. 158. 

117

Tabela br. 12 

Raspored na ubistvata spored vozrasta na storitelot 85 

Vozrast na storitelot 

Izvr{eni ubistva vo 

procenti 

od 18 do 20 god 8,6 8,6 

od 21 do 25 god 

26,5 41,6 


15,1 


10,9 29,9 


13,0 

do 41 do 45 god 

7,0 14,5 


7,5 

od 51 do 60 god 7,5 7,5 

nad 60 god 3,6 3,6 

Vkupno: 100,0 100,0 

Kaj ubistvata na storitelite od ovaa vozrast dominiarat site 

mo`ni pobudi osven onie {to gi rakovodat ubistvata vo naru{eni sosedski 

odnosi poradi imotni sporovi, od koristoqubie ili eliminacija 

na lica {to pretstavuvaat tovar za interesite na ubiecot. Pritoa, 

storitelite od ovie vozrasti se isklu~ivi izvr{ireli na ubistva 

poradi navredi vo alkoholiirana sostojba, od qubomora (77,5%), od nebre`nost 

(75,00%), ubistva na lica {to pretstavuvale opasnost za 

interesite na ubiecot (73,0%). 

Po navr{uavweto 40 godini od ìvotot ubistrvata naglo opa- 

|aat, bidej}i toga{ lu|eto se po pravilo pomalku angaìrani vo re{avaweto 

na svoite osnovni ìvotni pra{awa. Taka kaj starosnata grupa 

od 40 do 50 godini ve}e dominiraat ubistvata na lica {to pretstavuvaat 

tovar za interesite na ubiecot, a voop{to ne se pojavuvaat ubistvata 

poradi navredi vrz alkoholizirano lice, zaradi odbivawe napad 

od pomal intenzitet, zaradi odbivawe opasnost i od koristoqubie. 

Kaj starosnata kategorija od 50 do 60 godini vr{eweto na ubistvaat 

se namaluva do 7,5%. I kaj ovaa kategorija ne se pojavuvaat ubistvata 

od prethodnata starosna kategorija, no sega nuti ubistvata od 

qubomora i na mig. Toa ukaùva ne samo na namaleniot obem na socijalnite 

odnosi vo koi stapuvaat ovie lica zaradi razre{uvawe opredeleni 

li~ni i socijalni problemi, tuku i na namaluvaweto na nivnata 

fizi~ka sila, podvi`nost i nagonska mo}. 

Kaj licata na vozrast nad 60 godini dominiraat ubistvata poradi 

naru{eni bra~ni, semajni i srodni~ki odnosi (11,1%), odnosno 

ubistvaat {to proizleguvaat od interakciite vo koi se u{te na opred- 

85 

Interesno e deka ovie podatoci se re~isi napolno identi~ni so rasporedot 

na ubistvata spored vozrasta od istraùvaweto na Pe{i} I, str. 77. 

118

elen na~in se vklu~eni i starite lica. Kaj ovaa starosna kategorija vo 

ne{to pogolem broj se javuvaat samo u{te ubistvata od odmazda 

(23,4%), a spored site drugi motivi tie izvr{ile ili samo po edno 

ubistvo ili voop{to ne vr{ele ubistva. Ova se dolì na pogolemata 

osamenost, povle~enost i izolacija na starite lica od re~isi site 

op{testvenoekonomski odnosi ~ie{to re{avawe voobi~aeno go prezemaat 

nivnite ve}e vozrasni deca. Na ovaa vozrast se zgolemuva i ìvotnoto 

iskustvo na ~ovekot, {to go pravi mnogu porazumen i sklon kon 

pogolemo po~ituvawe na op{testvenite odnosi me|u koi i ìvotot na 

~ovekot, a poradi slabeeweto na biofiziolo{kite osobenosti se namaluva 

i nivnata agresivnost. 86 

[to se odnesuva do najmladata kategorija soriteli od 18 do 21 

godina, nivnoto u~estvo vo ubistvata samo za eden procent e pogolemo 

od ona na starosnata kategorija od 40 do 50 godini. Faktot {to tie |i 

vr{at re~isi na podednakvo nivo ubistvata od site motivi ukaùva na 

toa deka nivniot kriminalitet od ovoj vid ne moè da im se prepi{e 

na intenzivnata promena na biopsihi~kiot razvoj, tuku pred se na vlijanieto 

na socijalnite faktori. 

3. OBRAZOVANIE NA UBIJCITE 

Vo na{eto istraùvawe se obidovem da gi razgledame i karakeristikite 

na ubijcite so ogled na nivoto na nivnoto obrazovanie po 

odnos na ovoj kriminalitet. Vo taa smisla obrazovnoto nivo go razgledavem 

kako kategorija {to ja opredeluva op{testvenata polo`ba na 

ubijcite i kako determinanta na nivniot stav sprema socijalnite odnosi 

i vrednosti vo smisla na nivnoto neprifa}awe, odnosno nepo~ituvawe 

i sprotivstavuvawe. 

Dobienite podatoci ni go pokaàa slednoto. 

86 

"Kriminalitetot na postariot ~ovek vo mnogu ne{ta li~i na kriminalitetot 

na ènata. Toj e pottiknuva~, odnosno izvr{itel na krivi~ni 

dela vo koi igarat izvesna uloga itrosta ili fizi~kite i hemiskite sili. 

Istoivremeno so ova, ~uvstvuvaj}i deka ve}e ne raspolaga so normalni sredstva 

za sovladuvawe na protivnikot, stariot ~ovek pribegnuva kon primitivni 

sredstva na nasilstvo. No, i slabiot ~ovek moè da upotrebi sila ako 

odbere takov objekt na napad (na primer èna ili dete), odnosno ako pribegne 

kon sredstva koi ne baraat primena na nekoja golema sila kako {to se oru`je 

i otrov, ili najposle ako se posluì so izmam." Hentig, str. 185. 

119

Tabela br. 13 

Raspored na ubistvata sprema {kolskata sprema na storitelot 

Obrazovanie na ubijcite 


nepismeni 45 11,2 

pismeni samouki 17 4,4 

nezavr{eno ~etvrto oddelenie 20 5.2 

zavr{eno ~etvrto oddelenie 141 36,6 

nezavr{eno osmo oddelenie 29 7,5 

zavr{eno osmo oddelenie 83 21,6 

nezavr{eno sredno obrazovanie 16 4,2 

zavr{eno sredno obrazovanie 28 7,3 

nezavr{eno vi{e i visoko obrazovanie 6 1,6 

zavr{eno vi{e i visoko obrazovanie 2 0,5 

Bkupno: 385 100,0 

Od priloènite podatoci vedna{ moè da se zabeleì deka 

ubistvata gi vr{at lica {to se nepismeni i go nemaat oformeno 

barem osnovnoto zadolìtelno obrazovanie. Nivnoto vklupno u~estvo 

iznesuva 64,9%. Ako kon ovoj procent se dodade i procentot na ubistvata 

{to go izvr{ile storitelite so zavr{eno osmo oddelenie se 

dobiva pokazatel od 86,5%, od koj jasno proizleguva deka niskoto obrazovanie 

se pokaùva kako dosta zna~aen faktor {to vr{i golemo vlijanie 

vrz pojavata na ovoj kriminalitet. A deka obrazovanieto na storitelite 

na krivi~noto delo ubistvo nema ambivalenten kaarkter go 

pokaàa rezultatite i od drugi istraùvawa od ovaa oblast. Taka 

spored istraùvaweto vo Jugoslavija 87 obrazovnite kategorii do zavr- 

{enoto osnovno u~ili{te kaj ubistvata u~estvuvaat so 92,2 procenti. 

Jela~i} pokaà deka ovaa kategorija ubijci na podra~jeto na Split se 

javuva so 74,5% procenti 88 itn, itn. 

Ottuka vr{eweto ubistva logi~no se doveduva vo nepostredan 

vrska so niskoto obrazovanie. Vo taa smisla so pravo moè da se istakne 

deka neobrazovanite lu|e se li{eni od onie vlijanija {to pridonesuvaat 

za pozitivno formirawe na li~nosta, nejzinata pravilna 

socijalizacija, jakneweto na moralnite stavovi, izdignuvaweto na 

kulturnoto nivo i razvivaweto na soznanijata za op{testvenite vrednosti 

i odnosi. Neobrazovanosta e nu`no povrzana so neznaewe, zaostanati 

sfa}awa, nepromislenost, pogolema podlo`nost na alkohol i 

sli~ni strasti i neprifatlivi idei. Niskoto obrazovno nivo vo golema 

mera go determinira i poleto na interesiraweto pri koristeweto 

na slobodnoto vreme. Ovie lica pokaùvaat mnogu pomal sodràen du- 

87 

Pe{i} I, str. 79. 

88 

Jela~i}, str. 30. 

120

hoven ìvot, za{to imaat mnogu pomal interes za sredstvaat na masovna 

komunikacija, politi~kite nastani, kulturnite manifestacii, 

knigata i sl. Seto toa pridonesuva ovie lu|e da imaat poinakov sistem 

na vrednosti koj se karakterizira so toa {to na nadvore{nite odnosi 

naj~esto rea|iraat so emocii, a ne so svest. 

Me|utoa, treba osobeno da se ima predvid deka neobrazovanosta 

na ovie lica dejstvuva i vrz opredeluvaweto na nivnata uloga vo 

raspredelbata na op{tstvenite raboti i zada~i, a toa pak, od svoja strana, 

i vrz nivniot op{testven status i tretman i nivnite materijalni 

primawa. Imeno, neobrazovanosta denes zna~i i poniska rabotna kvalifikacija 

i mnogu pomala {ansa da se najde rabota, ili pak, dokolku 

vo toa se uspee, se dobiva mnogu ponisko mesto vo procesot na trudot, 

{to od svoja strana zna~i ponizok, odnosno polo{ ekonomski status i 

uloga vo op{testvenoekonomskite odnosi. 

4. ZANIMAWE I VRABOTENOST NA UBIJCITE 

Brojni kriminolo{ki istraùvawa trgnuvaat od toa deka zanimaweto, 

osobeno po negovoto dolgogodi{no praktikuvawe go formira 

karakterot, telesnata struktura i povedenieto na poedinecot i 

zatoa go povrzuvaat so negovata zloupotreba i izvr{uvaweto na kriminalnite 

aktivnosti. Iako e to~no zabeleùvaweto deka zanimaweto e 

element {to moè da ima zna~ewe pri vr{eweto opredeleni krivi~ni 

dela, treba da se ima predvid deka opredeleni zanimawa davaat samo 

pogolema mo`nost za ostvaruvawe kontakti so nekoi objekti na za{tita 

ili poseduvawe opredelena sposobnost (specijalnost, stru~nost) 

za pouspe{no izvr{uvawe na deloto. A toa zna~i deka sogleduvaweto 

na kriminalitetot ne moè da se objasni samo preku istaknuvaweto na 

ovaa povrzanost, bidej}i zanimaweto pretstavuva, pred se, op{testven 

odnos preku koj ~ovekot ja obezbeduva svojata ekonomska egzistencija 

(podobra ili polo{a materijalna sostojba) i svojot socijalen status. 

Vo taa smisla zanimaweto treba da se posmatra vo prv red kako eden od 

osnovnite indikatori za op{testvenata polo`ba na poedinecot i negovata 

uloga vo op{testvenata podelba na trudot. 

1. Na ova mesto najprvin }e go razgledame stepenot na povrzanosta 

na ubistvata so zanimaweto na nivnite storiteli, {to pretstavuva 

svoeviden op{testven odnos preku koj moàt da se sogledaat brojni 

fenomenolo{i, etiolo{ki i kriminalnopoliti~ki pra{awa. Zanimaweto, 

vsu{nost, pretstavuva zna~ajno obele`je za objasnuvaweto na 

kriminalitetot, bidej}i korelira so materijalnite uslovi na ìvotot, 

op{testvenata polo`ba i uloga i materijalniot status i socijalnata 

sigurnost na poedinecot. Zanimaweto od druga strana se javuva 

kako zna~aen element {to treba da se usoglasi so odmeruvaweto na 

krivi~nite sankcii i potrebata preku nea da se ostvari opredelena 

cel vo procesot na resocijalizacijata na osudenite lica 

121

Vrz osnova na podatocite za zanimaweto na ubijcite od na{eto 

istraùvawe e vospostavena slednava struktura: 

Tabela br. 14 

Raspored na ubistvata spored zanimaweto na storitelot 

Zanimawe na storitelot 


bez opredeleno zanimawe 21 5,5 

NKV i PKV rabotnik 11 28,7 

KV i VKV rabotnik 29 7,5 

stru~wak ili administrativen rabotnik 12 3,1 

so sredna stru~na sprema 

stru~wak ili administrativen rabotnik 3 0,9 

so vi{a ili visoka stru~na sprema 

privaten zanaet~ija ili ugostitel 25 6,5 

individualen zemjodelec ili domakinka 144 37,4 

na zemjodelec 

domakinka na nezemjodelec 22 5,7 

u~enik, student 7 1,8 

penzioner 10 2,6 

nepoznato 1 0,9 

Vkupno 385 100,0 

Od podatocite za zanimaweto na ubijcite sogledavme deka najgolem 

broj (37,4%) go so~inuvaat individualnite zemjodelci, me|u koi 

gi vbroivme i nivnite domakin}i, so ogled na toa {to i tie u~estvuvaat 

vo procesot na obrabotkata na zemji{teto. Vtorata grupa po golemina 

ja so~inuvaat nekvalifikuvani ili polukvalifikuvani rabotnici 

so u~estvo od 28,8%. Potoa sleduvaat licata bez oformeno zanimawe 

ili lica {to ne u~estvuvaat vo procesot na trudot (domakin}i, 

u~enici, studenti i penzioneri) so 10,1%, kvalifikuvanite i visokokvalifikuvanite 

rabotnici (7,5%), individualnite zanaet~ii i ugostiteli 

(6,5%), licata bez opredeleno zanimawe (5,5%), i na krajot, 

administrativnite rabotnici so sredno, vi{e i visoko obrazovanie so 

39% izvr{eni ubistva. 

Vakvata distribucija ukaùva na toa deka zanimaweto mora da 

se posmatra vo povrzanost so nepovolnite materijalni, socijalni, 

obrazovni, kulturni i drugi uslovi na ìvot na ubijcite, kako i so 

vlijanieto {to go ostvaruva socijalnata sredina vo koja ìveat ovie 

lica i nivniot op{testven tretman vo celost. Imeno, podatokot deka 

preku polovinata ubistva se izvr{eni od strana na zemjodelci i nekvalifikuvani 

rabotnici ne moè da mu se prepi{e na neposrednoto, 

direktno vlijanie na ovie zanimawa. Ova od pri~ina {to zna~ajni 

kriminogeni faktori gi uslovuvaat i se lociraat vo ramkite na tie 

122

zanimawa. Izborot i izvr{uvaweto na ovie zanimawa se povrzani so 

nivoto na obrazovanieto, a toa zna~i deka ovie lica se so poniska 

{kolska podgotovka, so koi pak se povrzani kulturnata zaostanatost, 

primitivizmot, nazadni sfa}awa, predrasudi i primitivni oblici na 

rea|irawe vo razre{uvaweto na me|u~ove~kite konflikti. So tie zanimawa 

e povrzano i nisko nivo na materijalniot i socijalniot status. 

Vr{eweto na ovie zanimawa ednovremeno zna~i i nivni poslab 

materijalen i socijalen status, kako so ogled na nivnoto vrednuvawe 

vo op{testvenata podelba na trudot, taka i so ogled na mo`nosta za 

pogolemo vklu~uvawe na nivnite nositeli vo op{testvenopoliti~kite, 

kulturnite i drugite socijalni odnosi {to zna~at obezbeduvawe, 

razvivawe i potvrduvawe na ~ovekovite vrednosti. Tuka deluvaat i 

uslovite i odnosite vo koi ~ovekot ìvee i raboti: na primer, zemjodelieto 

se vr{i vo sredina vo koja moàt da se javat brojni naru{eni 

sosedski odnosi i imotni sporovi, a vlijaat nazadni obi~ai, zaostanati 

sfa}awa i drugi uslovi {to moàt da go opredeluvaat povedenieto 

na poedinecot. Kaj licata od zemjodelskite i rabotni~kite zanimawa 

poradi navedenite ekonomski i socijalni problemi, kako i poradi 

patrijalhalniot odnos sprema ènata, naj~esto se prisutni i brojni 

bra~ni i semejni konflikti, ~ie dejstvo, ako se posmatra samo preku 

zanimawata, nu`no se izrazuva kako prinudna korelacija. Od druga 

strana, zanimawata, kako {to se administrativen rabotnik vo pogolem 

del se oslobodeni od vakvite odnosi i vlijanija i zatoa nivnoto u~estvo 

vo izvr{enite ubistva e osetno malo. Osloboduvaweto od takvite 

objektivni i subjektivni vlijanija se izrazuva i kaj drugi vidovi zanimawa, 

koi{to, so ogled na intenzitetot na ova osloboduvawe go 

smaluvaat i svoeto u~estvo vo vr{eweto na ubistvata. 

Od seto ova proizleguva deka zanimaweto ne moè da bide neposredna 

pri~ina za javuvaweto na ubistvata, ako se zeme izolirano od 

drugite vrski i okolnosti, tuku moè da se javi samo kako uslov {to na 

izvesen na~in ja ovozmoùva takvata kriminalna aktivnost. 

Ovie navodi gi potvrduvaat i podatocite dobieni od vkrstuvawe 

na zanimaweto so motivot na deloto. Taka zemjodelcite naj~esto gi 

vr{at ubistvata od odmazda (41,3%) i poradi sosedski imotni sporovi 

(20,8%). Nekvalifikuvanite i polukvalifikuvanite rabotnici najprvin 

ubistvata od odmazda (40,5%), a potoa od qubomora (20,7%). Od 

istive ovie motivi, no vo ne{to pomal procent od 37,0%, odnosno 

13,7% ovie ubistva gi vr{at i kvalifikuvanite i visokokvalifikuvanite 

rabotnici i licata bez opredeleno zanimawe (30,0% i 28,6%). 

U~enicite, domakin}ite i penzionerite prete`no gi vr{at ubistvata 

{to proizleguvaat od netrpelivite semejni i bra~ni odnosi (30,7%), a 

potoa eliminacija na lica {to za niv pretstavuvale opredelen tovar 

(28,2%) i, duri na treto mesto, ubistvata od odmazda (20,5%). Kaj privatnite 

zanaet~ii i ugostiteli dominirala odmazdata (36,0%) i netrpelivosta 

vo bra~nite i semejnite odnosi (16,0%). I, na krajot, admin- 

123

istrativnite rabotnici najprvin gi vr{at ubistvata od odmazda 

(33,3%), a potoa u{te samo ubistvata na lica {to za niv pretstavuvale 

tovar i ubistvata od nebre`nost na ednakvo nivo od 20,0%. 

2. Vo nu`na povrzanost so zanimaweto stoi i vrabotenosta na 

storitelot kako biten faktor {to ja opredelubva negovata materijalna 

egzistencija. Imeno, vo sovreemnite procesi na trudot zanimaweto 

stanuva osnoven uslov za vrabotuvawe i obezbeduvawe sredstva za ìvot 

i so pravo se istaknuva kako zna~ajna brana za zapirawe na devijantnoto 

i kriminalnoto odnesuvawe. Od druga strana, otsustvoto na 

opredeleno zanimawe i stru~ni kvalifikacii sozdavaat golemi problemi 

za vklu~uvawe vo procesot na trudot ili pak se povrzuva so rabotni 

mesta {to ne obezbeduvaat sigurna egzistencija. Na toj na~in se 

javuva bezraboticata {to ~esto se doveduva vo vrska so kriminalnite 

povedenija. 

Spored podatocite za vrabotenosta na ubijcite za vreme na izvr{uvaweto 

na deloto se dobieni slednive rezultati. 

Tabela br. 15 

Raspored na ubistvata spored vrabotenosta na storitelot 

Vrabotenost vkupno 

N % 

maì 

N % 

èni 

N % 

vraboteni 310 80,5 188 54,8 22 52,3 

nevraboteni 74 19,2 54 15,7 20 47,6 

nepoznato 1 03 1 0,3 - - 

Vkpupno: 385 100,0 343 100,0 42 100,0 

Kako vraboteni lica vo ova istraùvawe gi opredelivme storitelite 

{to vo vreme na izvr{uvaweto na deloto bile vo postojan raboten 

odnos vo op{testveniot sektor ili pak rabotele kako individualni 

zemjodelci, privatni zanaet~ii ili ugostiteli, kako i licata 

{to bile na privremena rabota vo stranstvo. Za site niv e bitno deka 

ostvarile opredelen raboten odnos i poseduvale rabotni navi}i {to e 

osobeno zna~ajno za ostvaruvaweto na nivniot penitencijaren tretman. 

Od priloènite podatoci moè da se zabeleì relativno mal 

procent na nevraboteni storiteli. Toa bile prete`no mladi lu|e na 

vozrast od 30 godini (63,3%) i vo najgolem broj slu~ai so takva materijalna 

sostojba {to sudot ja ocenil kako bezimotna ili slaboimotna 

(82,2%). Deka bezraboticata ja sledi siroma{tvo moè da se vidi i od 

bra~nata sostojba na ovie lica i od brojot na nivnite deca. So ogled na 

nivnata bra~na sostojba se pokaà deka 57,2% ubijci bile vo brak, a 

6,7% vo vonbra~na zaednica. Sedumdeset i dve od ovie lica imale deca 

od koi 44,4% bile maloletni, odnosno nesposobni za stopanisuvawe. 

124

Pokraj toa, 33,7% storiteli imale do dve, 17,5% od tri do pet, a 4,1% 

nad pet deca. Seto ova ja vlo{uvalo materijalnata sostojba na ovie 

storiteli i doveduvalo do raznovidni apatii, rezignacii i drugi negativni 

pojavi i dezorganizacii vo ramkite na nivnoto semejstvo. Nevrabotenosta 

na storitelot mu go potkopuva ugledot kaj negoviot bra~en 

drugar, osobeno decata, kako i avtoritetot i mo`nosta za stapuvawe vo 

normalni op{testveni odnosi nadvor od krugot na semejstvoto. Zatoa 

nevrabotenite po~esto se odavaat na sociopatolo{ki povedenija pred 

izvr{uvaweto na ubistvoto, a toa sekako imalo vlijanie i vrz nivnata 

kriminalizacija. Prcentot na nivnoto odavawe na nasilstvo, alkoholizam 

i vagabundaà bil za 15,2% pogolem od sociopatolo{kite povedenija 

na vrabotenite storiteli na ubistvata. I procentot na porane{nata 

osuduvanost kaj ovie lica za 6,0% bil pogolem od recidivizmot 

na vrabotenite izvr{iteli na ova delo. 

[to se odnesuva do pobudite na deloto, ubistvata na nevrabotenite 

lica se koncentriraat okolu ~etiri motivi: odmazda (31,90%), 

ubistvo poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (20,2%), 

eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za nivnite interesi 

(17,5%) i qubomora (16,2%). Ubistvata od site drugi motivi se dviàt 

na prose~no nivo od okolu 1,8%. 

5. BRAÊN I SEMEEN STATUS NA UBIJCITE 

Bra~nata i semejnata sostojba na poedinecot pretstavuva negovo 

zna~ajno socijalno obele`je, bidej}i ovie primarni op{testveni 

grupi se edni od glavnite osnovi za steknuvawe pozitivni osobini na 

li~nosta i za izgraduvawe socijalizirani oblici na nejzinoto povedenie. 

Vlijanieto na semejnite uslovi e osobeno zna~ajno vrz najmladite 

~lenovi na semejstvoto vo pogled na nivniot du{even i telesen razvoj. 

Zatoa e nu`na povolnata semejna atmosfera: skladno funkcionirawe 

na semejstvoto vo koe roditelite pretstavuvaat primer dostoen za po- 

~it. Pravilniot i pozitiven razvoj na decata moè da go ovozmoì 

samo takvo semejstvo vo koe me|u negovite ~lenovi se cvrsto usoglaseni 

~etiri osnovni komponenti: zaemna qubov, po~ituvawe, rabirawe 

i doverba kako zdravi odnosi izgradeni vrz takvi osnovi kaj site ~lenovi 

na semejstvoto. Samo vo takvi uslovi strukturata na li~nosta 

moè da se oblikuva vo celina {to gi inkorporira site pozitivni 

atributi povrzani so karakterot, temperamentot, stavovite, vrednostite 

i drugite osobini na pooedinecot. 

Semejnite uslovi, me|utoa, imaat golemo zna~ewe i za oblikuvaweto 

i naso~uvaweto na aktivnostite na vozrasnite ~lenovi. Vo semejstvoto 

se odvivaat brojni odnosi {to go uslovuvaat povedenieto ne 

samo vo negovite ramki, tuku i nadvor od nego. Spored toa, normalno e 

da se o~ekuva deka vo semejstvata so povolna socijalna klima egzistiraat 

li~nosti so pozitiven karakter i socijalizirani, vramnote`- 

125

eni i fleksibilni osobini, koi ovozmoùvaat prifa}awe na normite 

i vrednostite vo odnosite kako vo semejstvoto taka i vo nadvore{niot 

svet. Od druga strana, pak, tn. degradirano semejstva vo koi nema vo 

dovolna mera qubov, po~ituvawe, razbirawe i doverba, koi gi karakteriziraat 

nedovolna semejna disciplina, ~esti konflikti, karanici, 

emocionalni napnatosti, teap~ki, dominirawe na eden od ~lenovite 

na semejstvoto vrz drugite, alkoholizam, prostitucija i brojni drugi 

sociopatolo{ki pojavi, pa duri i kriminal, vr{at golemo negativno 

vlijanie vrz site negovi ~lenovi i gi odvlekuvaat kon razni oblici na 

devijantno i kriminalno povedenie. Vo ovaa smisla moàt da go projavat 

svoeto komplementarno dejstvo i te{kite materijalni uslovi na 

semejstvoto, te{kata bolest na nekoj negov ~len, kako i semejnata deficientnost 

poradi smrt ili napu{tawe. Sive ovie i brojni drugi 

uslovi moàt da dovedat do deformacija na li~nosta ~ie povedenie 

vodi kon vr{ewe krivi~ni dela {to vo prv red se svrtuvaat sprema 

bra~niot drugar, decata ili roditelite, odnosno sprema ~lenovite na 

potesnoto semejstvo. Me|utoa, bra~nite i semejnite nesoglasici i netrpelivosta 

ne zavr{uvaat tuka, tuku se proiciraat i vrz odnosite so 

nadvore{nata sredina i ne taka retko zavr{uvaat so ubistvo. 

Trgnuvaj}i od ovie na~elni zabele{ki, potvrdeni so brojni 

kriminolo{ki istraùvawa, najprvin opredeleno vnimanie mu posvetuvame 

na bra~niot status na ubijcite {to go prikaùvame niz podatocite 

od slednata tabela. 

Tabela br. 16 

Raspored na ubistvata spored bra~niot status na storitelot. 

Bra~na 

sostojba 

vkupno 

N % 

ma{ki 

N % 

ènski 

N % 

neènetnemaèna 

89 23,1 75 21,9 14 33,3 

ènetmaèna 

268 69,6 245 71,4 23 54,8 

razvedenrazvedena 

6 1,5 6 1,7 - - 

vdovecvdovica 

2 0,5 1 0,5 1 2,4 

ìvee vo 20 0,2 16 4,7 4 9,5 

konkubinat 

Vkupno: 385 100,0 343 100,0 42 100,0 

Od priloènata distribucija na ubistvata so ogled na bra~nata 

sostojba na storitelot se gleda deka kategorijata na ènetite-maè- 

126

nite e najzastapena i toa kaj obata pola. Toa se dolì na faktot deka 

licata {to stapuvaat vo brak go menuvaat svojot porane{en status i 

stapuvaat vo sredina i odnosi {to manifestiraat opredeleno kriminogeno 

dejstvo. Pra{awe {to vedna{ se postavuva e - koi se kriminogenite 

okolnosti? Najkratok odgovor bi bil - site bra~ni i semejni 

problemi povrzani so op{testveno ekonomskite te{kotii i novata 

uloga na poedinecot so brojni obvrski i griì okolu izdrùvaweto na 

semejstvoto i podigaweto i vospituvaweto na decata. Od opisot na 

ubistvata od na{iot primerok najdovme deka bra~niot status bil povrzan 

so brojni faktori {to doveduvale do rastrojstvo na vnatre{nite 

odnosi. Tuka se javuvale raznovidni prefrluvawa, indolentnost, kapricioznost, 

projavuvawe nekontrolirani emocii, prekumerno oddavawe 

na alkohol, nevodewe smetka za potrebite na bra~niot drugar manifestirano 

preku prekumerno tro{ewe i rasipni{tvo ili lo{o vodewe 

na domakinstvoto, odbivawe seksualni odnosi postavuvawe enormni 

ili perverzni seksualni barawa (seksualna iskol~enost), neusoglasen 

seksualen ìvot, projavuvawe nemoralni navi}i i povedenija, 

qubomora, bra~no neverstvo, nestabilen karakter, golema razlika vo 

vozarsta na sopru`nicite kako i nivnoto kulturno, obrazovno i eti- 

~ko nivo. 

Pokraj ovie nesredeni odnosi vo brakot vo koi dominantno zna- 

~ewe dobivaat psihococijalnite li~ni karakteristiki na sopru`nici 

i nivnoto nesoglasuvawe brojni konflikti me|u niv proizleguvaat i 

od opredeleni socijalni momenti kako {to se neobezbeduvaweto dovolno 

prihodi, bezraboticata i siroma{tvoto. Neobezbeduvaweto opredelen 

op{testevn status i materijalni uslovi za egzistencija dejstvuvaat 

vrz razgoruvaweto na strastite i otvorawe na novi àri{ta na 

sudiri {to se pretvoraat vo nova omraza, zaemni navreduvawa i poniùvawa, 

~esti kaarnici i raspravii, koi zavr{uvaat so raznovidni 

maltretirawa, fizi~ki presmetki, pa duri, pri stek na opredeleni 

okolnosti od objektiven i subjektiven karakter, i so ubistva. 

Spored podatocite od istraùvaweto ènetite-maènite storiteli 

na ubistvata vo 73,9% slu~ai bile nepismeni ili so obarzoavnie 

do osmo oddelenie, a so ogled na zanimaweto 38,0% bile zemjodelci i 

30,9% NKV i PKV rabotnici. Od vkupno 268 èneti-maèni storiteli 

na ova delo 38,4% imale dve deca, 37,2% od tri do pet, 15,7% nad 

pet deca, a samo 7,8% nemale deca. 168 (64,0%) od ovie storiteli imale 

maloletni deca nesposobni da pridonesuvaat za podobruvawe na materijalnata 

sostojba na semejstvoto. 

@enetite-maènite pove}e doa|ale vo situacija da vr{at ubistva 

i popradi drugi odnosi {to proizleguvaat od ovoj status. Imeno, 

svoe posredno vlijanie vrz ovoj kriminalitet ostvaruva i potrebata za 

za{tita na fizi~kiot integritet i ~esta na svojot bra~en drugar od 

napad i navredi storeni od treti lica. Vo tie situacii naj~esto maòt 

se stava vo uloga na subjekt {to ja brani svojata sopruga, za razlika od 

127

ènata koja toa go pravi samo koga e povreden nejziniot li~en ili 

fizi~kiot integritet i ~est na sopstvenoto dete. 

I na krajot, koga e vo pra{awe povrzanosta na bra~niot status 

so ubistvata treba da se ima predvid deka e toj vo funkcija na godinite 

na vozrasta. Ako e ~ovek pomlad, ne e ènet, a dokolku e na vozrast 

koja vodi vo brak vrz negovoto povedenie vlijaat i site onie obele`ja 

{to ja karakteriziraat taa vozrast. 89 

@enetite-maènite naj~esto gi vr{at ubistvata od odmazda 

38,4%, a potoa ubistvata poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki 

odnosi (13,5%). 

[to se odnesuva do odnosite na licata {to ìveat vo vonbra~na 

zaednica, tie se sodrìnski isti kako i odnosite na licata vo 

legalen brak. Ottuka i faktorite {to pridonesuvaat za naru{uvaweto 

na odnosite vo konkubinatot se istite onie {to gi naru{uvaat i 

bra~nite odnosi. Me|utoa kaj licata {to ìveat vo vonbra~na zaednica 

se spu{ta nivoto na obrazovanieto, taka {to tie se vo 100,0% slu- 

~ai so {kolska naobrazba do osmo oddelenie, od koi 80,8% do ~etvrto 

oddelenie. So ogled na zanimaweto 40,0% od ovie lica bile nekvalifikuvani 

rabotnici, a od drugite zanimawa so u~estvo na ednakvo 

nivo od 15% se pojavile u{te samo licata bez opredeleno zanimawe, 

privatnite zanaet~ii i ugostiteli, zemjodelcite i domakinkite na 

zemjodelci. [to se odnesuva do odavaweto na sociopatolo{ki povedenija, 

kaj licata {to ìveele vo vonbra~na zaednica toa bilo za 9,0% 

povisoko od oddavaweto na istite povedenija od strana na ènetitemaènite. 

90 So ogled na motivot na deloto kaj ovie lica dominiraat 

ubistvata od qubomora i poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni- 

~ki odnosi so ednakvo u~estvo od okolu 25%. 

Od seto gorenavedeno proizleguva deka bra~nosta i konkubinatot 

sami po sebe ne go pravat ~ovekot popredisponiran za ubistvo, 

tuku samo ja uslovuvaat promenata na negoviot socijalen status poradi 

{to toj doa|a pod vlijanie na brojni novi objektivni faktori od koi 

nekoi deluvaat kriminogeno, a nekoi vozdrùva~ki. Faktot {to ovie 

ubistva vo najgolemiot broj slu~ai se prezemeni od odmazda, zaradi 

za{tita na fizi~kiot integritet i ~esta na svojot sopru`nik i por- 

89 

"Golemiot broj podatoci za zlostorstvoto so ogled na bra~nata sostojba 

ne moàt da se ocenat dokolku ne se zemat predvid okolnostite na godinite 

na starost. Ne bi trebalo ni da se napravi obid za tolkuvawe pred da se 

dodadat ili otstranat silite {to stojat zad godinite na starost. Sekako deka 

nivnata relativna vrednost sekoga{ }e ostane kako pretpostavka. Pove}e e 

odo{to sigurno deka tie ja frlaat vo senka silata na bra~nata sostojba iako 

se krijat zad nea. Hentig, str. 323. 

90 

Oddavaweto kon sociopatolo{ki povedenija pred izvr{uvaweto na 

ubistvata kaj licata vo vonbra~na zaednica bila 25,0% dodeka kaj licata so 

status neènet-nemaèna na ednakvo nivo od okolu 16%. 

128

adi naru{eni bra~ni odnosi i qubomora, zboruva sam za sebe za nivnata 

pogolema izloènost na opredeleni okolnosti {to so sebe gi 

nosi nivniot status. Od druga strana, sosema maliot broj ubistva od 

drugi motivi ukaùva na vozdrùva~koto dejstvo na ovoj status koga vo 

nego deluvaat zdravi odnosi koi ja zgolemuvaat odgovornosta na sopru`nicite 

i sozdavaat uslovi za pogolema sigurnost vo celokupnoto 

odnesuvawe na poedinecot. 

Statusot neènet-nemaèna e li{en od ~uvstvoto na odgovornost 

{to go nametnuva brakot optovaren so nedovolna psihosocijalna 

atmosfera {to so sebe ja nosi mladosta i op{testvenata polo`ba i 

uloga koi se gradat vrz taa osnova. Seto toa pridonesuva kaj ovie lica 

da se javuvaat pred se ubistvata od odmazda (41,5%), a potoa ubistvata 

na lica {to pretstavuvaat tovar za nivnite interesi (toa se naj~esto 

bra~nite i vonbra~nite novoroden~iwa, doen~iwa i deca so u~estvo od 

15,7%). Kaj niv re~isi i nema ubistva poradi naru{eni bra~ni, srodni~ki 

i semejni odnosi. 

I najposle, razvedenite lica, koi se pojavuvaat vo 1,5% slu~ai 

svoite ubistva gi izvr{ile samo od dva motivi: 0dmazda (50,0%) i qubomora 

(50,0%). Toa bile lica isklu~ivo od ma{ki pol, so razli~na 

vozrast i nacionalnost, no prete` no so nisko obrazovno nivo. Od niv 

66,7% se oddavale na sociopatolo{ki povedenija poradi {to glavo i 

bile napu{teni od svoite soprugi, a toa bila glavnata i neposredna 

pri~ina za izvr{uavwe na deloto. 

[to se odnesuva na semejnite odnosi na storitelite na ubistvata, 

niv na opredelen na~in ve}e gi zafativme, za{to tie se neizbe`no 

povrzani so brakot. Ottuka, moème da kaème deka vo semejstvoto 

doa|aat do izraz site onie faktori {to gi naru{uvaat i bra~nite 

odnosi. Me|utoa, pokraj niv opredeleno vlijanie manifestiraa i semejnata 

netrpelivost, pred se, poradi nepravilniot odnos sprema decata 

od porane{ni brakovi ili vonbra~nite deca, neusoglasuvawe okolu 

vospituvaweto i disciplinata na sopstvenite deca, preterano projaveniot 

afinitet i grià sprema roditelite i drugi pobliski i podale~ni 

srodnici so istovremeno zapostavuvawe na ~lenovite na potesnoto 

semejstvo, nepravilniot odnos kon ovie lica, me{aweto na roditelite 

i drugi lica vo re{avaweto na semejnite problemi i sl. Pritoa, 

site faktori {to doveduvale do dezintegracija na semejstvoto vo celina 

i negovite poedinci, nikoga{ ne deluvale poedine~no, tuku kako i 

kaj naru{enite bra~ni odnosi vo opredelena sprega na nekolku od niv 

istovremeno i komplementarno. 

6. RECIDIVIZMOT NA UBIJCITE 

Poimot i zna~eweto na povratot moè da se posmatraat od pove}e 

razli~ni pristapi. Taka gledano od krivi~nopraven aspekt vo na- 

{eto zakonodavstvo se razlikuvaat obi~en i pove}ekraten povrat. 

129

Spored elementite od odredbata na ~l. 41 st. 2 KZ SFRJ, obi~niot 

povrat postooi toga{ koga krivi~noto delo }e go izvr{i lice {to porano 

bilo osuduvano. Od ~l. 46 st. 1 KZ SFRJ proizleguva poimot na 

pove}ekratniot povrat: "umisleno izvr{uvawe krivi~no delo za koe e 

propi{ana kazna zatvor od strana na lice {to pokaùva sklonost kon 

prestapni~ko odnesuvawe po najmalku dve osudi za umisleni krivi~ni 

dela na kazna zatvor od najmalku edna godina, a vo rok od pet godini od 

izvr{uvaweto na kaznata za poslednoto krivi~no delo." 

Krivi~nopravnoto zna~ewe na povratot se ogleda vo toa {to 

sprema storitelot na deloto vo povrat treba da bidat primeneti postrogi 

sankcii, bidej}i prethodno izre~enite se pokaàa neefikasni i 

zatoa {to preku negovoto delo se manifestirala zgolemena vina. So 

legalniot poim na povratot, vsu{nost, se pravi razlika vo krivi~nopravnata 

polo`ba na povratnicite i drugite delinkventi - prvoprestapnicite. 

Vo toa razlikuvawe se poa|a od stavot deka povratnicite 

se kategorija na op{testveno poopasni storiteli na krivi~ni dela, 91 

koi tokmu so ogled na toa treba da bidat i postrogo kaznuvani. Na toj 

na~in postrogoto kaznuvawe e osniovata od koja trgnuva krivi~noto 

pravo vo suzbivaweto na povratot. 

Za postoewe na kriminolo{kiot poim na povratot e dovolno da 

postoi povtoruvawe na krivi~ni dela od strana na konkreten storitel. 

Ovde ne e nuèn vremenski period me|u prethodno izvr{enite i 

novite dela, nitu porane{na osuda ili izdràna kazna za prethodnoto 

delo. So ovoj poristap se ukaùva na etiolo{kite faktori od koi e 

uslovena ovaa pojava, odnosno od onie objektivni i subjektivni okolnosti 

od ~ie soznanie zavisi postavuvaweto na sistemot na op{testvenite 

merki za nejzino uspe{no preventivno i represivno suzbivawe. 

I, na krajot, za penolo{kiot poim na povratot, stanuva zbor 

toga{ koga edno lice po prethodno izdràna kazna za nekoe krivi~no 

delo povtorno }e dojde vo penitencijarna ustanova poradi izdrùvawe 

na kazna za novo delo. Se trgnuva od postavkata deka prezemenite 

merki pri porane{noto izdrùvawe na kaznata se pokaàle neefikasni 

sprema osudenoto lice i deka zatoa treba da se zasili penitencijarniot 

tretman, so toa {to vo pogolema mera }e se prilagodi na negovite 

91 

Psihi~kite i objektivnite faktori {to stojat vo kauzalna vrska so 

"upornata istrajnost" na povratnicite vo vr{eweto krivi~ni dela ovaa kategorija 

izvr{iteli ja ~inat daleku poopasna od prvoprestapnicite, koi za 

prvpat se javuvaat vo taa uloga. Za op{testvenata opasnost na povratnicite 

zna~ajno pridonesuva i toa {to povtoruvaweto krivi~ni dela doveduva do se 

pogolemo sovladuvawe na kriminalnata tehnika kako i kon zacvrstuvawe na 

li~niot stav sprema vr{eweto krivi~ni dela kako edinstvena solucija. Ja{ovi}, 

str. 129 

130

osobini. Penolo{kiot poim na povratot sluì i kako indikator za 

uspe{nosta na postpenalniot tretman. 

So ogled na predmetot i celta na na{iot trud, vo opredeluvaweto 

na povratot na ubijcite trgnavme od negoviot penolo{ki poim, 

no i od obele`jaat {to se nu`no povrzani so prethodnite dva poimi. 

Dosega{nite istraùvawa na povratot na ubijcite pokaùvaat 

deka ovaa kategorija storiteli porano vr{ele malku krivi~ni dela, 

odnosno poretko bile osuduvani. Toj fakt go potvrdi i na{eto istra- 

ùvawe vo koe se pojavija 49 ili 12,7% recidivisti me|u ubijcite. 

Re~isi site povartnici od na{iot primerok bea lica od ma{ki pol 48 

(98,0%) i naj~esto na vozrast od 26-30 godini (34,7%) - period na maksimalen 

kriminalitet. Nivnoto obrazovno nivo se dviì do zavr{eno 

osnovnno obrazovanie i so ogled na toa 34,7% ubijci se pojavuvaat 

kako NKV i PKV rabotnici, a 22,4% kako zemjodelci. Nedostigot od 

potrebnoto obrazovanie i stru~nata osposobenost ja uslovile lo{ata 

materijalna sostojba na ovie lica na koja se nadovrzauvaat i bojni 

bra~ni i semejni problemi, bidej}i samo 20,4% povratnici bile neèneti. 

Site ovie socioekonomski obele`ja kako faktori {to ja karakteriziraat 

li~nosta na povratnikot 92 podednakvo do{le do izraz i 

vo selskite i vo gradskite sredini. 

Istraùvaweto na vidot na krivi~nite dela izvr{eni od strana 

na recidivistite pred storenoto ubistvo ja pokaà slednava sostojba: 

- obi~no ubistvo (~l. 37 st. 1) 

- te{ki telesni povredi (~l. 43) 

- zagrozuvawe so opasno sredstvo pri tepa~ka 

ili karanica (~l. 46) 

- zagrozuvawe na sigurnosta (~l. 57) 

- navreda (~l. 85) 

- siluvawe (~l. 94) 

- bludni dejstvija (~l. 99) 

- kra`ba (~l. 55) 

- te{ka kra`ba (~l. 156) 

- razbojni{tvo (~l. 158) 

- zatajuvawe (~l. 160) 

- iamama (~l. 161) 

- odzemawe na tu|i predmeti (~l.163) 

- spre~uvawe slu`beno lice vo obavuvawe na 

92 

Spored istraùvaweto na Pe{i} (str. 122) 31% ubijci vo Jugoslavija 

se recidivisti, a spored Markovi} i dr. toj procent za NR Hrvatska iznesuva 

25,4% (str. 162). Od 134 èni ubijci 18 ili 34,4% se osudeni za porano 

izvr{eno krivi~no delo. Me|u ènite recidivisti nemalo profesionalni 

delinkventi i delinkventite od navika. Vili} I, str. 153. 

131

slu`beni dejstvija (~l. 203) 

- neposlu{nost sprema naredba za odale~uavawe (~l. 267) i 

- falsigikuvawe na ispravi (~l. 222) 

Sumarno zemeno 25 (51,0%) od storitelite na krtivi~noto delo 

ubistvo {to se pojavile kako povratnici porano bile osuduvani i izdrùvale 

kazna za istorodni krivi~ni dela. Pet ili 28,6% bile povratnici 

za istorodni i raznorodni krivi~ni dela, a samo 2 (4,1%) za isto 

krivi~no delo - ubistvo. 

Me|u prethodnite krivi~ni dela na povratnicite naj~esto se 

pojavuvale te{kite i lesnite telesni povredi, obi~nite i te{kite 

kra`bi i zagrozuvaweto so opasno sredstvo pri tepa~ka ili karanica. 

So iznesenite podatoci moè da se naseti izvesna kriminolo- 

{ka srodnost me|u prethodno izvr{enite krivi~ni dela i ubistvoto 

vo pogled na motivacionite mehanizmi (agresijata). Toa e osobeno slu- 

~aj kaj recidivistite {to vo na{iot primerok se javuvaat kako storiteli 

na isti i istorodni krivi~ni dela kaj koi se manifestirale brojni 

niski pobudi i nasilni~ki odnos sprema sredinata, Tie negativni 

crti na li~nosta i prethodno razvieniot mehanizam na agresivno rea- 

|irawe ukaùvaat na toa deka kaj niv go manifestirale svoeto dejstvo 

edinstveni kriminogeni faktori ~ie{to koncentrirano vlijanie vo 

opredelen moment dovelo i do ubistvoto. Vo toj prilog zboruvaat i 

motivite na deloto: najgolemiot broj recidivisti se nao|aat me|u onie 

ubijci {to deluvale od odmazda (38,7%), qubomora (18,3%) i te{ko 

naru{eni bra~ni i semejni odnosi (16,3%). 

[to se odnesuva do specijalniot povrat, toj e osobeno nizok kaj 

ovoj oblik na kriminalno odnesuvawe so samo 2 (0,5%) slu~ai. Toa se 

dolì na faktot {to za porano storenoto ubistvo storitelite izdr- 

ùvaat podolgotrejni kazni vo penitencijarnata ustanova kade {to, 

pokraj izolacijata deluvaat i brojni oblici na prevospiten tretman. 

Pokraj toa dolìnata na kaznata ovozmoùva do vra}awto na osudenikot 

vo negovata porane{na sredina vo nea da se izmenat i okolnostite 

{to vlijaele vrz negovata kriminalizacija. 

7. PORANE[NOTO SOCIOPATOLOШKO POVEDENIE NA 

UBIJCITE 

Koga se zboruva za porane{noto sociopatolo{ko povedenie na 

ubijcite se misli na postapki {to gravitiraat kon kriminalitet, 

odnosno za takvi op{testveno negativni povedenija {to moàt da 

pretstavuvaat uslov za javuvawe na ubistvata. 

Porane{noto lo{o socijalno povedenie na storitelot posmatrano 

od kriminolo{ki aspekt moè da ukaè na etiolo{ki vrski me|u 

takvoto povedenie i izvr{uvaweto na ubistvaat, odnosno pretstavuva 

eden od brojnite kriminogeni faktori {to ja uslovuvaat ovaa pojava. 

132

I od krivi~nopraven i od penolo{ki aspekt ne e bez zna~ewe 

dali poprane{noto povedenie na storitelot na ubistvoto bilo oceneto 

kako lo{o ili dobro od strana na negovata porane{na sredina. I 

zakonodavecot dopu{ta vakvoto prethodno povedenie na storitelite 

na krivi~nite dela za sudot da gi zema predvid pri odmeruvaweto na 

kaznata. Od penolo{ki aspekt pra{aweto e zna~ajno vo pogled na utvrduvaweto 

na merkite na tretman. Nesporno e deka koga se raboti za 

storitel so dobro minato }e bidat potrebni pomalku napori od strana 

na penitencijarnite organi za ostvaruvaweto na prevospitnite celi. 

So ogled na porane{nite sociopatolo{ki povedenija na storitelite 

na ubistvaat {to se spomenuvaat vo nivnite presudi i li~ni 

listovi gi dobivme slednive podatoci {to gi prikaùvame na tabela 

br. 17. 

Tabela br. 17 

Sociopatolo{ki pojavi na storitelite na krivi~noto delo 


Pred 

ubistvoto 

se odaval 

na 

izvr{eni ubistva 

Vkupno 

N % 

maì 

N % 

èni 

N % 

nasilstvo 31 6,1 31 9,0 - - 

alkohol 58 15,1 57 16,6 1 2,4 

komar - - - - - - 

vagabundaà 6 1,6 6 1,7 - - 

krabi i 

izmami 

seksualen 

nemoral 

(prostitu 

cija) 

3 0,8 3 0,9 - - 

5 1,3 4 1,2 1 3,4 

narkomanija - - - - - - 

bil ~esen i 

ugleden 

gra|anin 

287 72,2 239 67,7 39 0,9 

nepoznato 4 1,0 3 0,9 1 2,4 

Vkupno: 358 100,0 343 100,0 42 100,0 

Od priloènite podatoci se nametnuvaat nekolku zna~ajni zaklu~oci. 

Prviot zaklu~ok e deka najgolemiot broj storiteli na ubistva 

pred izvr{uvaweto na deloto vo svojata neposredna sredina vaèle za 

~esni i ugledni gra|ani. Vtoriot isto taka vaèn zaklu~ok se sostoi 

vo toa deka narkomanijata i koimarot, iako evidentno {tetni socio- 

133

patolo{ki pojavi, nemaat nikakvo kriminogeno vlijanie vo javuvaweto 

na ubistvata. 93 I sociopatolo{kite pojavi kako {to se oddavaweto 

na seksualen nemoral (prostitucija), sklonosta kon kra`bi i izmami i 

vagabundaàta se pojavuvaat kaj sosema mal broj lica {to se odlu~ile 

da izvr{at krivi~no delo ubistvo. 94 A toa zna~i deka i ovie sociopatolo{ki 

pojavi ne pretstavuvaat zna~aen faktor za ovoj vid kriminalno 

odnesuvawe. 95 I, na krajot, tretiot zna~aen zaklu~ok proizleguva od 

opredelen stepen na povrzanost na ubistvata so oddavaweto na nasilstvo 

i alkoholni pijaloci. 

So ogled na procentot na oddavaweto na nasilstvo i alkoholizam 

na ova mesto ne{to pove}e }e se zadrìme vrz ovie dve vrski vo 

istraùvaweto na ubistvata. 

1. Nasilstvoto na ~ovekot go so~inuvaat dve osnovni komponenti: 

agresivnost i agresivno povedenie. Ako se trgne od toa deka 

agresivnosta e psihi~ko svojstvo na li~nosta {to se karakterizira so 

zgolemena gotovnost za akcija (agresivno povedenie), a agresivnoto 

povedenie - dejstvie {to se manifestira vo napad (fizi~ka aktivnost) 

naso~ena protiv drugi lica so namera da im se nanese {teta, toga{ 

agresivnosta i agresivnoto povedenie se zaedni~ka karakteristika na 

site ubistva. So samoto toa {to izvr{il ubistvo ubiecot projavil 

agresivnost. Taa ovde se sostoi vo pomala ili pogolema sklonost na 

ubiecot da napadne vrz ìvotot na drugo lice koga ova se pojavuva kako 

pre~ka za negovite postapki, interesi, stavovi, motivi, celi, barawa i 

sli~no {to zavisi od stepenot na razvienosta na ovaa negativna crta 

kaj ubiecot. 96 

Me|utoa, so utvrduvaweto deka ubijcite se agresivni li~nosti, 

koi preku deloto ja projavile svojata agresivnost, re~isi ni{to ne 

93 

Narkomanijata kako sociopatolo{ka pojava naj~esto e povrzana so 

kra`bi, proneveri, falsifikati, izmami, zatajuvawa i sli~ni delikti koi 

imaat za cel da se dojde do opredeleni materijalni sredstva zaradi kupuvawe 

droga i drugi psihotropni supstancii. I komarot e zna~aen kriminogen faktor, 

no ne za genezata na ubistvata, tuku, pred se, za imotnite delikti. Na 

komar se oddavaat lica koi nastojuvaat na lesen na~in da dojdat do materijalni 

sredstva ili pak se igra~ii od strast. 

94 

I ovie sociopatolo{ki pojavi naj~esto odat raka pod raka so imotnite 

delikti. 

95 

Do sli~ni rezultati kako vo na{to istraùvawe do{ol i Vukovi} 

ispituvaj}i gi krvnite delikti vo Srbija. Spored podatocite navedeni na str. 

96-100 od 200 ispitani sudski predmeti se zabeleàni samo dve ubistva od 

strana na lica {to upotrebuvale droga, dve te{ki telesni povredi i edno 

ubistvo od strana na lica {to se oddavale na komar, a ne bil otkrien ni eden 

slu~aj kade {to vagabundaàta i prostitucijata na bilo koj na~in bile povrzani 

so izvr{uvaweto na krvnite delikti. 

96 

Pe{i} I, str. 88. 

134

sme postignale, tuku ednostavno samo sme go konstatirale ona {to e 

sosema logi~no i op{topoznato. 97 Zatoa treba da se odi ne{to podaleku. 

Ottuka za nas se pokaùva zna~ajno tvrdeweto na Midendorf koj 

veli: "Realno e kriminolo{koto soznanie deka li~nostite koi vr{at 

krivi~ni dela ne se razlikuvaat od onie {to ne gi vr{at. Ova {okantno 

tvrdewe moè, na primer, da se potvrdi vrz osnova na rezultatite 

od istraùvaweto na agresiite. Sekoj ~ovek poseduva opredelen agresiven 

potencijal, koj mu e potreben za da uspee vo site naso}i na sekojdnevnata 

ìvotna borba. Istite agresii moàt da bidat delumno ili 

povremeno legalni ili ilegalni i tie preodi se mnogu rasteglivi... Ne 

postoi nikakva principielna razlika me|u agresiite {to se javuvaat 

vo vid na navredi ili trpewa so onie koi se javuvaat pri vr{eweto na 

ubistvata. I dvata delikti se nao|aat na sprotivnite krai{ta na edna 

razminuva~ka skala." 98 Od tie pri~ini na ova mesto ne moème da dademe 

ne{to novo {to na opredelen na~in bi gi izdvoilo ubistvata so 

ogled na etiologijata na nivnaat agresija, a koja, od svoja strana, bi ni 

gi pokaàla razlikite vo odnos na storitelite na drugi krivi~ni 

dela, ili licata {to svojata agresivnost ja naso~ile legalno i tvore~ki. 

Sepak ona {to vo vrska so problemot na agresivnosta moè 

ovde da se iskoristi e nejzinoto golemno zna~ewe za naso~uvawe na 

prevospitnite procesi vo penitencijarnite ustanovi. Ako e to~no 

deka agresijata ne e samo negativna, tuku vo opredeleni okolnosti, 

~esto i pozitivna karakteristika na ~ovekot, toga{ nu`no se nametnuva 

pra{aweto kako negativnata agresivnost kaj li~nosta da se postavi 

pod nejzina kontrola, odnosno taa li~nost da se socijalizira i 

humanizira. Ottuka, problemot na nasilstvoto vo ovoj trud se postavuva 

ne zaradi utvrduvawe na potekloto na negovite komponenti, tuku, 

pred se, od aspektot na iskoristuvaweto na nivnata psihi~ka sodrìna 

(prvata komponenta) vo ostvaruvaweto na kultivizacijata na li~nosta. 

Problemot {to ne interesira ne e ispituvaweto na osnovite na agresivnosta, 

tuku iskoristuvaweto na mo`nostite za nejzino prenaso~uvawe. 

Vo slu~ajot na ubistvata toa e od zna~ewe ne samo za projavenoto 

nasilstvo vo vid na porane{noto sociopatolo{ko povedenie, tuku 

podednakvo, pa duri i pove}e, i kaj recidivistite na krivi~ni dela so 

elementi na nasilstvo za koi{to zboruvavme ponapred. 

2 [to se odnesuva do vtorata vrska vedna{ }e spomneme deka vo 

ovoj trud pod akuten alkoholizam go podrazbirame povreemnoto uìvawe 

alkoholni pijaloci so povremeno ili ekcesivno opivawe koe ne 

ostanalo nezabeleàno od strana na sredinata {to go opkruùva kon- 

97 

Vo ovaa smisla se sosema izli{ni i objasnuvawata deka recidivistite 

i storitelite na svirepi ubistva projavuvaat pogolem stepen na agresivno 

povedenie. 

98 

Middendorff, str. 4. 

135

kretnoto lice. Od druga strana, pod hroni~en alkoholizam go podrazbirame 

uìvaweto alkoholni pijaloci {to kaj opredeleno lice se manifestiralo 

vo vid na fizi~ka i psihi~ka zavisnost od alkohol i so 

potrajni rastrojstva vo negovoto povedenie. 99 Pritoa, posebno ja razgledavme 

povrzanosta me|u akutniot alkoholizam i ubistvata, a posebno 

me|u hroni~niot alkoholizam i ubistvata, bidej}i trgnavme od 

pretpostavkata deka povremenoto ili postojanoto opivawe se odrazuvaat 

na razli~en na~in vrz povedenieto na ubiecot i so ogled na toa 

pokaùva odredeni fenomenolo{ki i etiolo{ki osobenosti. Isto 

taka, so ovie oblici na porane{no sociopatolo{ko povedenie na ubijcite 

se opfateni samo licata {to od strana na sudot ne bile okvalifikuvani 

kako nepresmetlivi storiteli vo momentot na izvr{uvaweto 

na krivi~noto delo. 

Spored podatocite od na{eto istraùvawe proizleguva deka 

ubistvata gi izvr{ile 33 (8,6%) lica {to bile akutni alkoholi~ari, 

309 (80,3%) voop{to ne uìvale alkoholni pijaloci dodeka za 18 

(4,7%) lica vo presudite ne moèvme da najdeme posigurni podatoci 

spored koi bi gi optredelile vo odnos na gorenavedenite grupi. 100 

Od vkupniot broj storiteli na ubistva {to gi opredelivme 

kako alkoholi~ari 17,2% bile vo napiena sostojba vo samiot moment 

na iuzvr{uvaweto na krivi~noto delo. Od ovoj podatok moè da se 

izvle~e zaklu~okot deka alkoholizmot kako kriminogern faktor, sam 

ili vo sodejstvo so drugi okolnosti, svoeto najneposredno dejstvo go 

ostvaril vo mnogu mal obem od samo 2,8% vo celokupnata osudeni~ka 

populacija za ovie dela. Me|utoa, site ubistva storeni vo alkoholizirana 

sostojba ukaùvaat na zna~eweto na porane{noto sociopatol- 

99 

Spored definicijata na svetskata zdravstvena organizacija pod 

hroni~en alkoholi~ar se podrazbira lice koe prekumerno zema alkoholni 

pijaloci, a ~ija zavisnost od alkohol e takva {to pokaùva du{evni rastrojstva, 

ili takvi manifestacii koi go o{testuvaat negovoto psihi~ko ili fizi~ko 

zdravje, negoviot odnos kon drugite lu|e i negovata socijalna i ekonomska 

polo`ba. So ogled na nedostigot od posebni elementi za postavuvawe 

dijagnoza vo soglasnost so postavenata definicija i nie, kako i istraùvaweto 

na Markovi} i dr. (str. 142), vo razlikuvaweto na ovie alkoholi~ari 

trgnavme od opredeleni nivni nadvore{ni manifestacii na koi moèa da ni 

ukaàt podatocite od presudite. Tie manifestacii se zemeni kumulativno i 

se sogleduvaat vo naru{enite odnosi so okolinata (naj~esto naru{eni semejni 

i bra~ni odnosi, vo zapostavuvawe na redovnaat rabota, vo ekonomskoto 

propa|awe i vo zagubeniot op{testven ugled. 

100 

Vo krivi~nata postapka, alkoholizmot na storitelot na krivi~noto 

delo ubistvo ne se utvrduva redovno. Od tie pri~ini smetame deka podatocite 

{to ovde gi izloùvame ne se dokraj precizni, odnosno deka brojot na 

izvr{enite ubistva vo alkoholizirana sostojba i na licata skloni kon 

upotreba na alkohol e mnogu pogolem. 

136

o{ko povedenie na ovoj vid vrz pojavata na ubistvata. Procentot od 

15,1% na prv pogled moèbi i ne izgleda golem, no vo sporedba so 

iznosot na drugite sociopatolo{ki povedenija zasluùva posebno vnimanie. 

101 Me|u hroni~nite alkoholi~ari ne se pojavuvaat lica od ènski 

pol, a kaj akutnite alkoholi~ari gi imame samo vo eden edinstven 

slu~aj. Toa ukaùva re~isi na nepostoe~ko dsejstvo na alkoholizmot 

pri pojavata na ubistvata kaj ènata. 102 Objasnuvaweto na ovaa pojava 

vo nikoj slu~aj ne treba da se bara vo razli~noto vlijanie na alkoholot 

vrz polovite, tuku edinstveno vo op{testvenite faktori {to go 

opredeluvaat poinakviot odnos na ènata sprema upotrebata na alkoholni 

pijaloci. Obi~aite i sfa}awata na na{ata sredina se u{te ne i 

dozvoluvaat na ènata javno da konzumira alkoholni pijaloci i da se 

opiva, i so ogled na toa povlekuvaat posebna op{testvena osuda. Vo 

slu~aj koga kaj ènata pobeduva vnatre{nata dietaza sprema alkoholot, 

taa go upotrebuva kri{um i izlolirano (sama) taka {to negovite 

op{testveni posledici mnogu poretko moàt da go manifestiraat 

svoeto dejstvo, bidej}i otsustvuvaat elementite koi treba da go sozdadat 

op{testvenioit konflikt {to mu prethodi na ubistvoto. 

[to se odnesuva do vozrasta na alkoholi~arite, spored istra- 

ùvaweto na Markovi} taa nema zna~ewe kaj ubistvata. Od druga strana, 

vo istraùvaweto na ubistvata vo Jugoslavija se istaknuva deka 

najgolem broj od niv gi izvr{ile alkoholi~ari na vozrast od 21-30 

godini so u~estvo od 36,0%. 103 Do sli~ni podatoci so poslednive dojdovme 

i nie vo na{eto istraùvawe koga se raboti za storitelite {to 

se pojavile kako hroni~ni alkoholi~ari (48,0%). Me|utoa, koga se raboti 

za akutnite alkoholi~ari, kaj niv dominira vozrasta od 21-25 godini 

so 11 (33,3%) slu~ai. Ovaa pojavnost se dolì na faktot deka so 

ovaa vozrast se povrzani brojni problemi od li~niot i op{testveniot 

ìvot na ~ovekot koi go teraat na upotreba na alkohol i relativno 

brzo popu{tawe pred negovoto dejstvo. Toa, od druga strana, na izvesen 

na~in zna~i deka povisokite vozrasni kategorii ili podocna se oddale 

na upotreba na alkohol, a ìvotnoto iskustvo gi {titi od zapa|awe 

vo krimminal, ili pak prebrodile opredelena faza bez da storat 

krivi~no delo kako plod na naviknuvaweto od svoja strana na okolnos- 

101 

Alkoholizmot e takva sociopatolo{ka pojava koja "vo osnova gi 

ima istite socijalni koreni kako i kriminalitetot" i zatoa se smeta kako 

eden od pozna~ajnite kriminogeni faktori vo uslovuvaweto na pojavata na 

ubistvata. Vidi: Milutinovi} I, str. 331. 

102 

Spored istraùvaweto na ubistvata vo Jugoslavija vo alkoholizirana 

sostojba bile izvr{eni samo 3,6% ubistva od strana na lica od ènski 

pol (Pe{i} I, str. 64). A spored istraùvaweto vo NR Hrvatska vo akutna 

alkoholiziranost ènite izvr{ile 5,8% Ubistva. Markovi} i dr. str. 154. 

103 

Pe{i} I, str. 64. 

137

tite so takviot nivni status. Treba da se ima predvid i toa deka postarite 

lica pomalku doa|aat vo situacija da se juna~at i da se dokaùvaat 

preku konsumirawe alkohol 

Storitelita na ubistvata {to se pojavile kako hroni~ni alkoholi~ari 

vo najgolem broj bile Makedonci (68,0%), a potoa Romi 

(20,0%), a kako akutni alkoholi~ari - Makedonci so u~estvo od 78,8%. 

[to se odnesuva do drugite nacionalnosti zabeleàvme samo 

eden od dva slu~ai kade {to alkoholiamot se pojavuva so kriminogeno 

zna~ewe. Glavnata pri~ina za toa e rezistentniot odnos na albanskoto 

i turskoto malcisntvo sprema upotrebata na alkoholot, {to, me|u drugoto 

e produkt, pred se, na nivnite verski sfa}awa i ottamu ostanatata 

navika i sozdadeniot moralen pritisok od strana na potesnite 

socijalni grupi. 

Pred izvr{uvaweto na ubistvata od grupata na hroni~nite 

alkoholi~ari porano bile osuduvani 32,0% lica, a od grupata na akutnite 

alkoholi~ari samo 6,1%. 104 Toa pokaùva deka hroni~niot 

alkoholizam manifestiral pogolemo vlijanie zgolemuvaj}i ja razdrazlivosta, 

~uvstvitelnosta, nekriti~niot odnos i agresivnosta sprema 

sredinata taka i niz opasnosta na negovoto porane{no kriminalno 

povedenie. [to se odnesuva do akutnite alkoholi~ari, nivnoto porane{no 

kriminalno povedenie ne e karakteristi~no za podocne`noto 

vr{ewe na ubistvata, bidej}i kaj niv recidivizmot u~estvuva so 6,1% i 

e ne{to pomal duri i od recidivizmot na ubijcite {to ne bile alkoholi~ari 

(10,7%). 

Hroni~nite alkoholi~ari svoite ubistva gi izvr{uvale naj~esto 

na ulici, parkovi, pazari{ta i drugi javni mesta (32,0%), a potoa 

vo ugostitelski objekti i stanovi na `rtvata na ednakvo nivo od 

16,0%. Toa ukaùva deka ovie lica doa|aat vo takvi konflikti {to se 

razre{uvaat so ubistvo naj~esto so lu|e od nivata po{iroka op{testvena 

sredina. Navedenite mesta na izvr{uvaweto na aktot na ubistvoto 

osven stan na `rtvata, so u~estvo od 39,4% i 21,2% se karakteristi~ni 

i za storitelite - akutni alkoholi~ari. 

Hroni~nite alkoholi~ari vo pogolem procent gi vr{ele ubistvata 

od slednive motivi: odmazda (28,0%), qubomora (24,0%) i te{ko 

naru{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi (24,0%). Od 

druga strana, akutnite alkoholi~ari svoite ubistva gi vr{ele od 

odmazda (30,3%), poradi navreda na lice {to pretstavuva opasnost za 

nivnite interesi (9,1%) i te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejnite i 

srodni~kiet odnosi (9,1%). 

Na krajot nu`no e nakratko da se vratime na modalitetot so 

najgolemo u~estvo vo tabelata br. 17. Imeno, faktot deka 72,2% lica 

104 

Od ovie kategorii ubijci, spored istraùvaweto na ubistvata vo 

Jugoslavija, porano bile osuduvani 29,0% lica, a od niv preku polovinata za 

soreni telesni povredi. Pe{i} I, str. 64. 

138

pred izvr{uvaweto na ubistvata vo svojata sredina bile ~esni i ugledni 

gra|ani e od bitno zna~ewe okolu iznao|aweto na vistinskiot odgovor 

na edno od pra{awata vo ovoj trud - {to da se stori so i za storitelot 

na ubistvoto. Ovoj podatok, vsu{nost, zasluùva posebni vnimanie 

zo{to upatuva deka spored golem broj osudeni ubijci se reducira, 

pa duri postavuva pod pra{alnik potrebata od resocijalizacija 

za vreme na izdrùvaweto na kaznata. 

Ako najgolemiot broj na ovie lica pred izvr{uvaweto na svoeto 

delo imale besprekorno povedenie normalno e da se pretpostavi 

deka ubistvo za niv e samo lo{ nastan predizvikan od koncentriranoto 

dejstvo na niza objektivni i subjektivni okolnosti koi vo sli~ni 

uslovi bi moèle da dovedat do ubistvo kaj sekoe lice. Me|utoa, toa 

sepak ne e slu~aj, ne zatoa {to kaj opredeleni poedinci ne deluval 

takov stek na okolnosti, tuku pred se, zatoa {to kaj niv izvr{ile i 

nekoi faktori {to imaat vozdrùva~ko dejstvo od vakov vid na kriminalno 

odnesuvawe. Toa ukaùva deka takvo vlijanie treba da se ostvari 

kaj licata {to ve}e izvr{ile ubistvo za da ne go povtorat deloto. 

No, ve}e izloèniot mal procent na recidivizam, osobeno specijalniot, 

sepak ne vra}a na reazmisluvaweto dali za ovie lica e potrebna 

resocijalizacija ili, barem, ne vo takov obem za koj e potreben 

dolg prestoj vo kazneno-popravnata ustanova. Me|utoa, kako {to }e 

vidime podocna, za ubistvata dominiraat dolgite kazni zatvor koj vo 

otsustvo na podolgotrajni prevospitni procedsi denes prakti~no 

zna~at retribucija. Za seto toa me|utoa, pove}e }e moème da zboruvame 

vo vtoriot del na trudot otkako prethodno }e se sogleda etiologijata 

na ovoj kriminalitet. 

139

G l a v a II 

VIKTIMOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT 

@rtvata na krivi~noto delo ubistvo e objetot na deloto, odnosno 

ona fizi~ko lice {to najneposredno trpi od dejstvieto na izvr{uvaweto. 

Kaj ubistvata `rtvata e sekoga{ objekt na deloto, bidej}i vrz 

nea se prezema (naso~uva) dejstvieto na izvr{uvaweto i taa gi snosi 

posledicite vo vid na odzemen ìvot (dovr{eno ubistvo), odnosno zagrozuvawe 

na nejziniot ìvot ili o{tetuvawe ili naru{uvawe na nejzinoto 

zdravje (ubistvo vo obid). Neposredna `rtva na ubistvoto moè 

da bide ìvo ~ove~ko su{testvo od momentot na izdvojuvaweto od maj- 

~inata utroba pa se do nastanuvaweto na negovata prirodna apsolutna 

smrt. 105 Za sekoe lice postoi izvesna opasnost da stane `rtva na ubistvo. 

Taa opasnost, {to se narekuva rizik od viktimizacija, zavisi od 

viktimo|enite predizpozicii na `rtvata, od karakterot na interpersonalnite 

odnosi me|u `rtvata i ubiecot i od pridonesuva~koto povedenie 

na `rtvata vo izvr{uvaweto na ubistvoto. Ovie soznanija pridonesoa 

da se formira viktimologijata kako posebna nau~na disciplina, 

so koja interesot osven vrz krivi~noto delo i negoviot storitel 

se svrte i kon `rtvata i so toa na mo{ne uspe{en na~in se kompletira 

pretstavata za sekoj kriminalen nastan. 106 "Viktimologijata dokaà 

105 

Vo viktimolo{kata literatura e prisuten sporot okolu toa dali 

vo poimot na `rtvata da se vklu~i samo neposrednata `rtva od storenoto 

delo ili pak i subjektite na posreden na~in o{teteni od nego. Vo taa smisla 

se zboruva za opredeluvawe potesen i po{irok poim na `rtvata. "Potesniot 

poim gi opfa}a fizi~kite i pravnite lica ~ii{to dobra, prava i interesi se 

neposredbno uni{teni, o{teteni ili zagrozeni so krivi~noto delo (mikroviktimologija). 

Vo svojata po{iroka smisla ovoj poim |i opfa}a fizi~kite i 

pravnite lica i drugite subjekti (op{testveni organizacii, socijalni grupi, 

op{testvoto) ~ii dobra, prava i interesi neposredno ili posredno se uni{teni, 

o{teteni ili zagrozeni so krivi~noto delo (mikroviktimologija)." Ristanovi}, 

str. 43-44. Vo taa smisla vidi i [epatovi{, str. 364. 

106 

Spored Fatah, viktimologijata e nauka {to se zanimava so neposrednite 

`rtvi na zlostorstvoto i toa posebno so nivnata li~nost, biolo{- 

kite, psiholo{kite i moralnite crti, so nivnite sociokulturni karakteris- 

140

deka li~nosta na `rtvata i nejzinoto povedenie ne se pomalku va`ni 

od li~nosta i povedenieto na zlostornikot. Taa isto taka dokaà deka 

vo najgolem broj slu~ai pome|u parot delinkvent - `rtva postojat biopsihosocijalni 

vrski {to tkaat mreà na odnosi od koi izvira agresijata. 

107 Nakratko, viktimologijata uspeva da ukaè deka `rtvata so 

svoite svojstva, odnosot sprema storitelot i nejzinoto pridonesuva- 

~ko povedenie pretstavuva zna~aen kriminogen faktor i vo pojavata 

na ubistvata i za nea mora da se vodi smetka od aspektiot na prakti~nite 

zafati i teoretskite i empiriskite istraùvawa za ovaa 

op{testvena pojava. 

Prou~uvaweto na `rtvata od fenomenolo{ki i etiolo{ki 

aspekt e osobeno bitno kaj ubistvata, bidej}i toa e vo funkcija na nivnoto 

preventivno i represivno suzbivawe. Od tie pri~ini i nie se 

zafativme so viktimolo{ko prou~uvawe na ubistvata koristej}i antropolo{ko-deskriptivni 

108 i statisti~ki metodi. Na ova mesto }e se 

obideme da gi prikaème dobienite soznanija vo vrska so svojstvata na 

`rtvata, nejziniot odnos sprema ubiecot i pridonesot vo izvr{enoto 

delo. 

II. VIKTIMOLO[KI PREDISPOZICII 

Viktimogenite predispozicii se onie karakteristi~ni osobini 

{to pravat nekoe lice ili grupa koja gi poseduva tie osobini, postojano 

ili povremeno da bidat podloèni ili pomalku za{titeni od 

drugite i so samoto toa da stanat `rtva na posebno zlostorstvo ili na 

izvesen tip na kriminalitet. 109 

Me|u prvite nau~ni rabotnici {to ukaàa deka nekoi lica po- 

~esto od drugite stanuvaat `rtvi na opredeleni krivi~ni dela bea Hans 

fon Hentig (Hans von Hentig) i Eksner (Franz Exner). 110 Ottoga{, takvite 

soznanija po~naa empiriski da se proveruvaat i be{e dokaàno 

deka viktimogenite predispozicii na krivi~noto delo navistina 

pretstavuvaat faktor {to igra zna~ajna uloga vo geneata na krivi~tiki 

i nivniot pridones za genezata na zlostorstvoto. Navedeno spored Ristanovi}, 

str. 34. 

107 

Fatah, str. 646. 

108 

Vo prou~uvaweto na vlijanieto {to go vr{i `rtvata vrz kriminalitetot 

analiti~ko-deskriptivniot metod ovozmoùva analiza na dinamizmot 

na deliktot, predkriminalnata situacija i preminot kon deloto i na toj na- 

~in go pravi mo`no opredeluvaweto na ulogata {to vo genezata na kriminalnoto 

povedenie go ima sekoja strana, a i razbiraweto na procesot na izborot 

na `rtvata i utvrduvaweto na elementite {to go opredeluvaat toj izbor. Ristanovi}, 

str. 7. 

109 


110 

Ibid, str. 648 

141

nite dela. Od druga strana, nivnata brojnost ja nametna potrebata od 

opredeleno nivno grupirawe. Za taa cel trgnuvaj}i od razli~ni kriteriumi 

se pravaat opredeleni podelbi na viktimogenite predispozicii. 

Zaradi podobro sogleduvawe na probemot }e navedeme nekoi od 

tie podelbi. 

Spored kriteriumot na nivnoto poteklo ovie predizpozicii se 

delat na vrodeni i steknati. 

Spored ulogata {to viktimogenite predispozicii ja imaat vo 

izvr{uvaweto na deloto se naveduvaat predispozicii {to kaj delinkventot 

sozdavaat ideja za izvr{uvawe na deloto: predispozicii {to 

vlijaat vrz delinkventot za izborot na `rtvata i predispozici {to mu 

ja olesnuvaat zada~ata na delinkventot. 

Spored svojata priroda predispoziciite se delat na li~ni 

(pol, vozrast, du{evna zaostanatost i bolest, alkokolizam, narkomanija, 

homoseksualnost, ladnokrvnost, skràvost i lakomost, razo~aranost, 

àlost i sl.), socijalni (zanimawe, op{testvena izoliranost, asocijalni 

povedenija i sl) i situacioni (opredeleno mesto, vreme i stek 

na okolnosti kaj koi postoi pogolema opasnost da se stane `rtva). 

Trgnuvaj}i od ovie soznanija i vo na{eto istraùvawe se obidovme 

da pronajdeme opredeleni lica koi se karakteriziraat so predispozicii 

{to gi pravat popodlo`ni da stanat `rtvi na ubistvoto. 

Vo taa smisla najprvin gi razgledavme `rtvite so ogled na nivniot 

pol. Ova svojstvo na ~ovekot ima opredeleno vlijanie vrz viktimizacijata, 

odnosno vrz procesot na stanuvawe `rtva na ubistvo. 111 Vo 

istraùvaweto se javija 83 ili 19,4% `rtvi od ènski pol, {to }e 

re~e - ènite bile dvojno pove}e `rtvi na ovie dela odo{to se pojavile 

kako nivni izvr{iteli. Toa ve}e samo za sebe zboruva deka ènite 

poseduvaat opredeleni viktimo|eni predispozicii. Pri~inata za toa 

treba da se bara pred se vo op{testvenoekonomskite, istoriskite i 

kulturnite pretpostavki za nivnata viktimizacija. 112 @enite naj~esto 

se `rtvi na povedenieto na lica od ma{ki pol (79,5%), odnosno vo 

20,5% na lica od ènski pol. Poradi svojata tradicionalno podredena 

polo`ba vo semejstvoto i vo op{testvenoekonomskiot ìvot, kako i 

poradi svojata fizi~ka inferiornost, ènite pred se se `rtvi na svo- 

111 

Poimot viktimizacija na `rtvata e identi~en so poimot kriminalizacija 

na storitelot. Prviot od ovie poimi go ozna~uva procesot na stanuvaweto 

`rtva, vtoriot - procesot na stanuvaweto storitel na krivi~ni dela. 

Storitelot i `rtvata moàt da vlijaat kako vrz svojata sopstvena kriminalizacija, 

odnosno viktimizacija, taka i vrz genezata na zlostorstvoto. I vo 

dvata slu~ai bitnata uloga ja imaat, pred se, objektivnite, no i subjektivnite 

faktori, odnosno osobinite na li~nosta na storitelot i `rtvata, koi, od 

svoja strana, vo krajna linija se sepak formirani vrz osnova na op{testvenite 

vlijanija. 

112 

Vidi: Dussich, str. 250-270. 

142

ite maì i qubovnici poradi seksualno neverstvo ili odbivawe da 

stapat vo brak ili odbivawe qubovni odnosi. 

[to se odnesuva pak do `rtvite na ènite ubijci, toa se lica 

od nivnata najbliska okolina. Tie ne ubivaat nepoznati lica, tuku 

samo poedinci so koi stoele vo bliski me|usebni odnosi (svoite bra~ni 

ili vonbra~ni novoroden~iwa, novoroden~iwata na svoite ker}i, 

svoite nesakani deca, maì, sosedi, podale~ni rodnini i poznanici. 113 

Decata se ~esti `rtvi na ubistvata. Nivnata glavna viktimogena 

predispozicija se sostoi vo fizi~kata slabost i nesposobnosta da 

se branat, odnosno da ja izbegnat viktimizacijata. Vo taa smisla tie 

u{te na po~etokot na svojot ìvot se izloèni na opasnosta da stanat 

`rtvi na ubistvoto na dete pri pora}awe. Takvi `rtvi vo na{eto istraùvawe 

imalo 14. Vo ista situacija bile i 6 doen~iwa, a vo ne{to 

poinakva polo`ba, no glavno od isti ili sli~ni motivi bile ubieni i 

osum deca na vozrast do 14 godini, kako i 13 deca na vozrast od 15 do 17 

godini. Ako site ovie `rtvi gi svedeme pod zaednikiot poim deca 

toga{ moème da konstatirame deka nad niv bile izvr{eni 9,6% ubistva. 

A ako kon niv dodademe i 24 (ili 5,5%) slu~ai vo koi kako `rtvi 

na ubistvoto se javile stari lica (nad 50-godi{na vozrast, toga{ se 

pojavuva iznos od 15,2% {to gi so~inuvaat lica ~ija glavna viktimogena 

predispozicija e nivnata slaba odbrambena mo}, {to za storitelot 

sekako pretstavuvala edna od glavnite neposredni pri~ini za 

preminuvawe kon izvr{uvawe na deloto. 

Me|u zanimawata {to moàt da predizvikaat silna viktimizacija 

kaj li~nosta, vo viktimolo{kata literatura obi~no se naveduvaat 

taksist, blagajnik, milicioner, kelnerka, kafeanska pea~ka, sobarica, 

zlatar i sl. Viktimogenite predispozicii {to gi nosat ovie zanimawa 

se povrzuvaat so izvr{uvaweto delikti protiv imotot i li~nosta. Me- 

|utoa, site ovie zanimawa se pokaàa bez zna~ewe od aspektot na nivnata 

viktimizacija vo na{eto istraùvawe na ubistvata. Vo na{eto 

istraùvawe predisponiranosta da se stane `rtva go pokaàa zanimawata: 

zemjodelec so 183 (ili 42,8%), NKV i PKV rabotnik so 55 

(12,4%) slu~ai. Glavnaat predispozicija na ovie `rtvi se sostoi vo 

karakterot na za~estenosta na odnosite vo koi tie stapuvaat, a koi 

nu`no proizleguvaat od izvr{uvaweto na ovie zanimawa. Se razbira 

deka pritoa golema uloga ima i nivnoto sfa}awe na op{testvenite 

vrednosti i na~inot na zadovoluvaweto na nivnite potrebi i interesi, 

kako i kulturnata zaostanatost na ovie lica. 

Alkoholizmot na `rtvata se tretira kako li~na, steknata i 

povremena (ili minliva) viktimogena predispozicija. Viktimizacijata 

na `rtvata proizleguva od negativnite posledici {to kaj alkoholi~arite 

gi predizvikuva konsumiraweto alkoholni pijaloci vo nivnata 

li~na i op{testvena sfera. Poradi toa kaj licata {to upotreb- 

113 

Do sli~ni podatoci do{la i Vili} I, str. 218. 

143

uvaat alkohol se razvivaat viktimolo{ki predispozicii kako {to se 

nezdrava smelost, smalena budnost, otpornost i gotovnost da se pruì 

otpor, nekriti~en odnos sprema pojavite, otko~uvawe na agresivnosta, 

eufori~no raspoloènie so koe se navreduva i predizvikuva okolinata 

itn. itn. Ovie predispozicii se osobeno izrazeni koga obata subjekti 

od kriminalniot par se alkoholi~ari. Toga{ zaemniot konflikt 

doveduva do najgolenm stepen na netolerantnost, koja naj~esto 

zavr{uva so ubistvo. Vo nastojuvaweto da ja proverime ovaa pretpostavka 

gi vkrstivme podatocite za izvr{enite ubistva od strana na 

alkoholi~arite {to se pojavuvaat kako storiteli i `rtvi na ovie 

dela i gi dobivme slednite podatoci. Od vkupno 58 hroni~ni i akutni 

alkoholi~ari {to se pojavuvale kako izvr{iteli na ovie dela, stradale 

23 `rtvi koi isto taka bile hroni~ni ili akutni alkoholi~ari. 

Ili pokonkretno, od 25 storiteli {to bile hroni~ni alkoholi~ari 

stradale 6 `rtvi isto taka hroni~ni alkoholi~ari, a 33 `rtvi {to 

bile akutni alkoholi~ari svoite dela gi izvr{ile nad 17 `rtvi {to 

isto taka bile akutni alkoholi~ari. Interesno e i toa deka 15 (ili 

25,9%) storiteli {to bile hroni~ni ili akutni alkoholi~ari bile 

pod dejstvo na alkohol vo samiot moment na izvr{uvawe na deloto. 

Seto ova zboruva vo prilogna na{ata prethodna pretpostavka. 

So ogled na toa {to vo na{eto istraùvawe gi zafativme i 

ubistvata vo obid za nivnite `rtvi e biten i fenomenot na tn. sekundarna 

viktimizacija. Razvojot na viktimogenite predispozicii vo 

ovoj pravec zavisi, pred se, od nepravilnoto rea|irawe na pravosudnite 

organi po izvr{enoto ubistvo i od pomo{ta {to na `rtvata na 

deloto i se pruà vo saniraweto na pretrpenata {teta. 

Nepravilnoto rea|irawe na pravosudnite organi moè da se sostoi 

vo neaùrno vodewe na krivi~nata postapka, nevodewe dovolno 

smetka za pravata na `rtvata vo nea, storeni propusti vo dokaùvaweto 

na vinata, izrekuvawe poblaga kazna i sl. Propustite na pravosudnite 

organi pritoa ne mora sekoga{ i objektivno da stojat, tuku e 

dovolno poradi neupatenost na `rtvata i nejzinata psihi~ka preoptovarenost 

so nastanot, taa taka subjektivno da go doìvuva. Poinaku 

re~eno, taa moè da ja zagubi doverbata vo rabotata i donesenite odluki 

i toa kaj nea da predizvika èlba i konkretna akcija za samostojno 

ostvaruvawe na pravdata. 

So krivi~noto delo vo obid na neposrednata `rtva moè da i se 

nanese opredelena materijalna ili moralna {teta. 114 Vo tie slu~ai 

114 

Vo smisla na ~l. 155 od Zakonot za obligacionite odnosi pod materijalna 

{teta se podrazbira namaluvawe na imotot na nekoe lice ili spre~uvawe 

na negovoto zgolemuvawe, a pod moralna ona {teta {to nastanuva so 

nanesuvawe fizi~ka ili psihi~ka bolka ili strav, odnosno {teta poradi 

pretrpeni fizi~ki ili du{evni bolki, namalena ìvotna aktivnost, nagrdenost, 

pretrpen strav i sl. Opredelena materijalna ili moralna {teta moè 

144

svoite imotnopravni pobaruvawa za nadomest na {teta, `rtvata moè 

da gi postavi vo krivi~na postapka, vo gra|anska parnica ili vo dvete 

istovremeno. Me|utoa, za ostvaruvawe na imotnopravnoto pobaruvawe 

na `rtvata mnogu retko doa|a vo krivi~nata postapka, za{to vo nea 

imotnopravnite pobaruvawe se re{avaat samo vo onie slu~ai koga 

sudot ustanovil deka so takvoto re{enie nema zna~itelno da se odolgovle~e 

postapkata so koja se re{ava za glavnata rabota - vinata na 

storitelot. Pokraj toa, do takvo re{enie doa|a samo koga optuèniot 

}e se oglasi za vinoven za storenoto krivi~no delo. Vo site drugi 

slu~ai sudot ja upatuva `rtvata na parnica, kade {to izgledite za 

ostvaruvawe na nadomestokot za {tetata se neizvesni, a patot do toa e 

mnogu dolg i makotrpen. 115 So ogled na seto toa pri spre~uvaweto na 

sekundarnata viktimizacija mora da se vodi smetka za golemata uloga 

na krivi~nata postapka vo koja treba da se obezbedat {iroki porava 

na `rtvata vo pogled na krivi~noto gonewe na storitelot i obezbeduvawe 

najefikasen na~in za pravilno nadomestuvawe na pretrpenata 

{teta. Vo toj pogled treba da se zajakne i po{iroko da se ostvaruva 

ulogata na mirovnite soveti osobeno kaj delata izvr{eni od odmazda. 

III. INTERPERSONALNI ODNOSI 

Ubistvata kako kriminalen nastan, pred se, se plod na zaemnite 

odnosi me|u ubiecot i `rtvata. Tie odnosi moàt da proizleguvaat od 

eden podolg vremenski period pred izvr{uvaweto na deloto ili pak da 

nastanale neposredno pred izvr{uvaweto na deloto. 116 Ottuka e vo 

da im bide nanesena i na posrednite `rtvi na ubistvata (~lenovite na semejstvoto 

na neposrednata `rtva) kako so dovr{eno taka i so obideno krivi~no 

delo. Vo tie slu~ai i tie moàt da baraat nadomest na {teta vo vid na nadomest 

za smrt na blisko lice, pretrpen strav i sl. 

115 

Ostvaruvaweto na imotnopravnoto pobaruvawe na `rtvata vo krivi~nata 

postapka za nea ima mnogu povolnosti vo odnos na parnicata. Postapkata 

e poevtina, bidej}i dokazite za imotnopravnoto pobaruvawe na `rtvata 

vo krivi~nopravnata postapka koi naj~esto se zaedni~ki so dokazite na obvinenieto, 

gi sobira sudot po slu`bena dol`nsot. @rtvata ne snosi tro{oci 

duri ni za onie dokazi za koi sama se povikala i koi se odnesuvaat isklu~itelno 

na imotnopravnoto pobaruvawe. Vo krivi~nata postapka, isto taka, nema 

sloèni podnesoci za ~ie{to sostavivawe bi bilo potrebno u~estvo na advokati, 

a postapkata e oslobodena od taksi. Edna{ povedenata postapka te~e po 

slu`bena dol`nost i `rtvata ne mora da se izloùva na tro{oci za prisustvuvawe 

na pretresot. Ristanovi}, str. 29. 

116 

Niz odnosot na ubiecot i ubieniot doa|aat do izraz ne samo 

neposrednite pri~ini {to dovele do ubistvoto, tuku i podale~ni uslovi i 

okolnosti, obi~no kumulirani niz podolg vremenski period koi vo dadeniot 

moment dostignale kriti~na to~ka. Salihu I, str. 151. 

145

pravo Fatah 117 koga istaknuva deka ispituvaweto na takvite odnosi i 

interakcii ~esto moè da gi otkrie ne samo pobudite na deloto, tuku i 

pri~inite za izborot na `rtvata {to mu prethodele i go opredelile 

preminot kon deloto. Ovie ispituvawea, veli ponatamu Fatah, moàt 

isto taka vo najgolem broj slu~ai da frlat svetlina vrz ulogata na 

`rtvata i da objasnat vo kolkava mera tie pridonesle vo genezata na 

zapo~nuvaweto na zlostorot. Od tie pri~ini prou~uvaweto na kriminogenezata 

na zlostornikot ne moè da se oddeli od `rtvata, bidej}i 

povedenieto na zlostornikot i povedenieto na `rtvata vr{at zaemno 

vlijanie i pretstavuvaat nerazdelna celina, pomalku ili pove}e kriminogena. 

Interpersonalnite odnosi me|u izvr{itelite na ubistvata i 

nivnite `rtvi moàt da se posmatraat od brojni aspekti. Eden od niv 

e opredelen od kriteriumot na povrzanosta na tie odnosi. Spored podatocite 

od na{eto istraùvawe, `rtvata mu bila na ubiecot: 

- blizok rodnina (tatko 9, bra}a 4, sin 5, sestra 3, 

brat 6, itn) 69 

- podale~en rodnina 25 

- test-te{ta 4 

- svekrva 4 

- bra~en drugar 30 

- porane{en bra~en ili vonbra~en drugar 3 

- qubovnik-qubovnica 12 

- sosed so stan 32 

- sosed so imot 41 

- drugar 16 

- prijatel 31 

- poznanik 103 

- kolega od rabota 5 

- partner od gra|anskopraven odnos 3 

- nepoznato lice 42 

Vkupno 427 

Smetaj}i deka ovie podatoci sami za sebe ve}e dovolno zboruvaat 

na ova mesto nema da se vpu{time vo nivno po{iroko tolkuvawe. 

Moèbi }e bide dovolno ako se posluìme so zborovite na Midendorf 

koj veli: "statisti~ki gledano poopasno e da se ìvee preku vikendot 

vo krugot na semejstvoto, da se konsumira alkohol i da se zategnuvaat 

konfliktite, odo{to da se odi po mra~nite ulici na nekoj grad." 118 Od 

priloènite podatoci moè da se izvle~e i slednava najop{ta podelba 

na ubistvata: ubistva kaj koi storitelot i `rtvata stoele vo opred- 

117 


118 

Middendorff, str. 5. 

146

eleni pomalku ili pove}e bliski odnosi i ubistva kaj koi storitelot 

i `rtvata ne se nao|ale vo nikakov prethoden odnos. Kako {to moè da 

se zabeleì, prviot vid odnosi e karakteristi~en za ubistvata so u~estvo 

od 90,2%. Do sli~ni rezultati e dojdeno i vo mnogubrojni drugi 

istraùvawa na odnosite na ovoj vid kaj ubistvata. 119 Seto ova poka- 

ùva deka krivi~noto delo se ra|a, pred se, vo primarnite odnosi me|u 

lu|eto vo koi dominantno mesto zazemaat konfliktnite me|u~ove~ki 

odnosi. 

Spored kriteriumot vozrast na storitelot i `rtvata gi zabele- 

àvme slednite pokazateli. Storitelite na vozrast od 18 do 20 godini 

svoite ubistva gi vr{ele nad `rtvi od svojata vozrast (13,2%). Storitelite 

od 26 do 30 godini naj~estvo vr{at ubistba nad `rtvi na vozrast 

od 21 do 25 godini (21,2%). Storitelite od 31 do 35 godini naj- 

~esto nad `rtvite na vozrast do 26 do 45 godini (51,0%). @rtvite na 

storitelite od 36 do 40 godini se naj~esto lica na vozrast od 19 do 45 

godini (52,7%). Storitelite od 41 do 45 godini za svoi `rtvi naj~esto 

gi izbiraat licata od 36 do 45 godini (40,0%). Storitelite od 46 do 50 

godini, naj~esto gi vr{at ubistvata nad lica na vozrast od 41 do 60 godini 

(43,7%). Licata od 51 do 60 godini, naj~esto nad lica od 46 do 50 

godini (27,3%), i na krajot, storitelite postari od 60 godini `rtvite 

gi izbiraat isklu~itelno me|u licata na vozrast od 26 godini pa 

nagore. 

So ova moè da se zaklu~i deka storitelite od site starosni 

kategorii svoite `rtvi gi biraat glavno me|u licata od svojata vozrast. 

Edinstveno storitelite od 18 do 20 godini ubistvata gi vr{at 

re~isi podednakvo nad lica od site vozrasti, a {to se odnesuva do ubijcite 

postari od 60 godini, kaj niv ne e izvr{eno ni edno delo nad lice 

pomlado od 26 godini. 

Spored kriteriumot socijalna pripadnost vo svoeto istraùvawe 

Pe{i} na{ol deka vo najgolem broj slu~ai ubijcite mu pripa|aat 

na ist op{testven sloj. Zemjodelecot ubiva zemjodelec, rabotnikot - 

rabotnik itn. Edinstveno kaj ubistvata od koristoubie ubijcite ubivale 

i pripadnici na drugi op{testveni sloevi. Ako zanimaweto na 

ubijcite i nivnite `rtvi go zememe kako eden od glavnite indikatori 

za socijalnata pripadnost i podatocite od na{eto istraùvawe re~isi 

vo celost se poklopuvaat so gorenavedenite. Taka rabotnicite od 

site kvalifikacioni kategorii svoite `rtvi naj~esto gi izbirale 

me|u licata od isto zanimawe. U~enicite i studentite svoite `rtvi 

re~isi isklu~itelno gi birale me|u sebe. Ist e slu~ajot i so zemjodel- 

119 

Taka, spored istraùvaweto na Pe{i}, samo vo 5,5% slu~ai ubiecot 

i ubieniot ne se posnavale (str. 131). Sli~ni podatoci iznesuva i Markovi} 

i dr. (str. 57). Spored nego, ubiecot i `rtvata ne se poiznavale vo 3,5% 

slu~ai. Spored istraùvaweto na Jela~i} (str. 197) toj procent iznesuva 

9,0%, a spored Salihu (str. 152) samo 2%. 

147

cite. Karaketristi~en e me|utoa slu~ajot so privatnite zanaet~ii i 

ugostiteli koi svoite `rtvi gi biraat naj~esto me|u zemjodelcite. 

[to se odnesuva do drugite zanimawa, koi vo primerokot se javuvaat vo 

mnogu pomal obem, nivnite nositeli svoite `rtvi gi biraat me|u lica 

so najrazli~ni zanimawa. 

Odnosot na storitelot i `rtvata so ogled na nivnata nacionalnost 

se pokaà kako mo`ne zna~aen element za objasnuvaweto na etiologijata 

na ovoj kriminalitet. Toj odnos jasno pokaùva deka na na- 

{eto podra~je priapdnosta kon razli~na nacionalna grupacija ne 

pretstavuva pri~ina za razvivawe konfliktni odnosi koi moàt da 

dovedat do ubistvo. Naprotiv, vo ispituvaniot period ne bilo izvr{- 

eno ni edno ubistvo kaj koe makar i malku do{le do izraz nacionalni 

predrasudi, odnosno odnosi vo koi se manifestirale elementi na nacionalna 

netrpelivost. Ubistva od strana na Mekedonci bile izvr{eni 

nad Makedonci, od Albanci nad Albanci, od Turci nad Turci itn. 

Taka, na primer, 191 storiteli od makedonska nacionalnost ubile 

samo 6 Albanci i po eden Hrvat i Srbin. Od 138 ubijci od albanska 

narodnost bile ubieni samo 14 Makedonci i dvajca Bosanci. Od 23 ubijci 

od turskata nacionalnost bile ubieni po 4 Albanci i Makedonci, 

a od strana na Romite (23 storiteli) samo dvajca Albanci i eden Makedonec. 

Me|u izvr{itelite na ubistva sretnavme i sedum Srbi i po eden 

Bosanec, Hrvat i Jugosloven. Istive nacionalnosti, osven jugoslovenskata 

gi najdovme i me|u `rtvite na ovie dela. 

Mo{ne interesen e i odnosot na storitelot i `rtvata so ogled 

na nivniot op{testven ugled {to pred kriminalniot nastan go izgradile 

vo svojata sredina, 120 

Od ovoj aspekt gi zabeleàvme slednite odnosi. 

- ubiec so naru{en ili te{ko naru{en 

op{testven ugled ubiva lice so ist 

takov ugled 28 6,6% 

- ubiec so naru{en ili te{ko naru{en 

op{testven ugled ubiva lice so normalen 

op{testevn ugled 64 10,8% 

- ubiec so normalen op{testven ugled 

120 

Do ovie odnosi vo istraùvaweto dojdovme preku detalna analiza 

na sodrìnata na sudskite presudi. Vo opredeluavweto na kriteriumi za toa 

{to pretstavuva normalen, naru{en i te{ko naru{en ugled gi respektiravme 

i najsitnite elementi {to bea od zna~ewe za sogleduvawe na povedenieto na 

storitelot i `rtvata vo nivnata najneposredna ìvotna sredina. Pritoa, 

osobeno se drèvme do stavot i mislewata {to se javija kako obedna~eni iskazi 

na svedocite vo postapkata, no i do ocenkaat na sudijata {to moè{e da 

se izvle~e od analizata na site okolnosti dadeni vo obrazloènieto na kaznata. 

148

ubiva lice so naru{en ili te{ko 

naru{en op{testven ugled 50 11,7% 

- ubiec so normalen op{testven ugled 

ubiva lice so ist takov ugled 263 61,6% 

- nepoznato 40 9,4% 

Vkupno 427 100,0% 

Od ovie odnosi proizleguvaat nekolku zna~ajni zaklu~oci. 

Me|u prvite e sekako deka najgolemiot broj lica {to go so~inuvaat 

kriminalniot par vo svojata sredina vaèle za ~esni i mirni lu|e so 

normalen op{testven ugled. Verojatno mnogumina }e se iznenadat, 

veli Kapamaxija, koga }e vidat deka ubijcite (i `rtvite Z.S.) se sosema 

obi~ni lu|e koi ni malku ne se razlikuvaat od prose~niot gar|anin 

koj mirno ìvee vo svetot na edna ubava slika {to samiot si ja 

sozdal za sebe i koj ~esto veruva deka toj nikoga{ ne bi moèl da stane 

ubiec (odnosno `rtva, Z.S.) 121 Vtoriot isto taka vaèn zaklu~ok e vo 

toa deka ubijcite so naru{en ili te{ko naru{en op{testven ugled 

ubivaat lica so normalen op{testven ugled vo ista mera kako i ubijcite 

{to bile so normalen op{testven ugled, a ubile lice so naru{en 

ili te{ko naru{ern op{testven ugled. Toa zna~i deka i me|u `rtvite 

~esto se nao|aat lica za koi se karakteristi~ni opredeleni sociopatolo{ki 

povedenija pred izvr{uvaweto na ubistvata i toa vo ista mera 

se izraziole vo genezata na deloto kako i sociopatolo{kite povedenija 

na storitelite. 

Interpersonalnite odnosi i interakcii me|u ubiecot i `rtvata 

{to mu prethodat na izvr{enoto delo i viktimogenite predispozicii 

na `rtvata u~estvuvaat vo kriminogenezata na ubistvata i sozdavaat 

tri razli~ni predkriminalni situacii i tipovi na `rtvi. 

Vo eden slu~aj predkriminalnata situacija se karakretizira so 

postoewe pretshoden odnos me|u ubiecot i `rtvata koj {to ja sozdava 

prilikata za deloto. Viktimogenite predispozicii ovde go pottiknuvaat 

ubiecot na akcija. Tie kaj nego vlevaat pomisla za zlostorstvo, 

"gi predizvikuvaat negovite latentno kriminalni tendencii koi dejstvuvaat 

vrz negovite kriminalni sklonosti i nagoni, zabrzuvaj}i go na 

toj na~in zlostorstvoto." 122 Vo ovie slu~ai zboruvame za opredelena 

`rtva bilo od nadvore{nite okolnosti, bilo od sopstvenite latentni 

viktimogeni predispozicii. 

Vo vtoriot slu~aj predkriminalnata situacija ne proizleguva 

od prethoden odnos me|u storitelot i `rtvata, tuku se sozdava pred samiot 

kriminalen nastan. Na stranata na `rtvata tuka postojat viktimogeni 

predispozicii {to pottiknuvaat ubiecot na ubistvo. Toa se 

onie predispozcii {to liceto go pravat poprivle~no vo o~ite na zlo- 

121 

Kapamaxija, str. 11. 

122 


149

stornikot, popodloèn ili pomalku za{titen, sozdavaj}i od nego pogoden 

objekt za napad i taka sprema ovaa `rtva go naso~uvaat izborot na 

zlostornikot. 123 Ovde se zboruva za tn. izbrana `rtva, bidej}i ubiecot 

moè da izbira me|u pove}e lica. 

I na krajot, mo`na e i situacija koga storitelot i `rtvata stoele 

ili ne stoele vo prethoden me|useben odnos i interakcii, me|utoa 

postoele objektivni okolnosti i takvi viktimo|eni predispozicii kaj 

`rtvata {to na storitelot mu ja "olesnile" zada~ata. "Toa se onie 

predispozicii {to go slabeat ili smaluvaat otporot na liceto, {to 

go ograni~uvaat negovoto kriti~ko rasuduvawe, {to go pravat slepo za 

opasnosta i pomalku pretpazlivo i go neutraliziraat nejzinoto ~uvstvo 

za budnost." 124 Ovde stanuva zbor za slu~ajna `rtva. 

Vo na{iot primerok prviot oblik na predkriminalni situacii 

go sretnavme kaj ubistvata od odmazda, eliminacija na lice {to 

pretstavuva tovar za interesite na ubiecot, ubistvo od qubomora 

ubistvo poradi te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejniote i srodni~kite 

odnosi od imoten karakter i delumno kaj ubistvata na mig. Kaj 

ubistvata od ovie pobudi `rtvata re~isi po pravilo bila odnapred 

opredelena. 

Ubistvata {to gi sodràt karakteristikite na vtoriot slu~aj 

naj~esto bile izvr{iteli od slednive motivi: poradi otstranuvawe 

opasnost, ubistvo od alkoholizirani lica poradi upateni navredi, 

ubistva poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet i delum 

ubistvata na mig. Ovde se raboti za tipot na tn. izbarni `rtvi. 

Tretata kriminalna situacija i tipot slu~ajna `rtva gi so~inuvaat 

ubistvata od nebreòst. 

[to se odnesuva do ubistvata od koristoqubie, kaj niv `rtvata 

moè da bide ili opredelena ili izbrana. Vo na{iot primerok se pojavija 

samo dva slu~ai na dela kaj koi `rtvata bila odnapred opredelena. 

Za pokonkretno opredeluvawe na odnosot `rtva - ubiec bitno e 

da se zadrìme i vrz karakterot na tie odnosi so ogled na nivnata 

usoglasenost, odnosno naru{enost. Sogleduavweto na ovoj akspekt ni 

pokaà deka vo eden podolg vremenski period pred kriminalniot akt: 

- ubiecot i `rtvata voop{to ne se poznavale 42 9,8% 

- ubiecot i `rtvata bile vo dobri odnosi 148 34,7 

- ubiecot i `rtvaat bile vo naru{eni (lo{i) 

odnosi 210 49,2% 

- ubiecot i `rtvata ne bile ni vo dobri ni 

vo lo{i odnosi 4 5,4% 

Vkupno 427 100,0% 

123 


124 

Ibid, str. 650-651. 

150

Navedenive podatoci jasno ukaùvaat na toa deka vo golem broj 

slu~ai genezata na kriminalniot nastan bila uslovena od konfliktite 

{to gi sozdavaat naru{enite odnosi koi traele podolg vremenski 

period, odnosno do izbuvnuvaweto na plamenot {to dovel i do smrtnata 

posledica. Se razbira deka vo razgoruvaweto na toj re{ava~ki 

plamen zna~itelen pridones dala i samata `rtva so svoeto uporno 

odrùvawe na lo{ite odnosi namesto da vloì napor i da najde vistinski 

na~in preku koi }e uspee da gi zgasne iskrite na razdorot. 

Edna od osobinite na ~ovekot se sostoi vo toa {to ne saka da 

popu{ti vo nastanatite konflitni situacii i drugi momenti {to 

doveduvaat do raznovidni frustracii. Vo nastojuvaweto da gi razre{i 

konfliktnite situacii vo svoja polza ~ovekkot uporno insistira da ja 

dokaè svojata vistina. Toa toj mnogu ~esto go pravi koga e vo pra{awe 

za~uvuvaweto na negovite prava i interesi, no i toga{ koga se postavuva 

vo pra{awe negoviot psihi~ki integritet, koga mu e povredena 

~esta, ugledot i brojni drugi osobini {to go so~inuvaat edinstvoto na 

negovata li~nost. Pritoa, vo ~ovekot mnogu ~esto e vsaden pogre{niot 

stav (predrasuda) deka vo razre{uvaweto na me|u~ove~kiot konflikt 

treba prviot ~ekor da go napravi onoj {to go predizvikal. Nesre}ata 

e vo toa {to naj~esto ne doa|a do primena na principot cerendo victor 

abbibis, bidej}i subjektite od naru{eniot odnos "go zaboravaat" pri~insko 

posledi~niot red na pojavite i sekoga{ smetaat deka sprotivnata 

strana e taa {to treba da popu{ti. Trgnuvaj}i od ovie soznanija, a 

vo èlba da poso~ime opredeleni viktimolo{ki okolnosti {to }e 

pretstavuvaat zna~aen element za prevencijata na ubistvaat, se obidovme 

da utvrdime koj bil vinoven za naru{enite odnosi me|u storitelot 

i `rtvata. So ogled na toa gi dobivme slednite rezultati. 

Za naru{enite odnosi me|u storitelot i `rtvata bil vinoven: 

- storitelot 69 

- `rtvata 62 

- podednakvo bile vinovni i storitelot i `rtvata 80 

- za naru{enite odnosi ne bile vinovni 

nitu storitelot, ni `rtvata 1 

- odnosite ne im bile nar{eni do momentot 

na izvr{uvaweto an deloto 187 

- nepoznato 28 

Vkupno 427 

Ona {to vedna{ pa|a vo o~i e faktot deka vo 80 (ili 37,9%) 

porane{ni konfliktni odnosi na storitelot i `rtvata ovie lica 

bile podednakvo vinovni za naru{enite odnosi. Vo ovie slu~ai ni od 

objektivniot odnos {to go imal istarùva~ot prou~uvaj}i gi predmetite 

na deloto ne moè{e da opredeli koj snosi pogolema vina za 

kriminalniot nastan. [to se odnesuva pak do ostanatite konfliktni 

odnosi {to prethodele vo eden podolg period pred izvr{enoto ubis- 

151

tvo od prou~uvaweto na sudskite predmeti uspeavme da utvrdime deka - 

vinovnicite za vlo{enite odnosi podednakvo se nao|aat na dvata pola 

od kriminalniot par. Me|utoa, kako {to ve}e rekovme, vistinskite 

vinovnici naj~esto ne sakaat da si go priznaat, pa, naduvuvaj}i gi najbezna~ajnite 

dejstva na svojot protivnik, uporno go odrùvaat nastanatiot 

konflikt, {to vo opredeleni momenti zavr{uva so ubistvo. 

152 

IV. PRIDONESOT NA @RTVATA 

Postoeweto na viktimolo{ki predispozicii i opredelen 

odnos me|u ubiecot i `rtvata ja zgolemuvaat mo`nosta za viktimizacija, 

no mnogu ~esto ne se dovolni do nea i navistina da dojde. Za toa e 

potrebno i opredleno povedenie na `rtvata, odnosno dejstvie na `rtvaat 

{to moè da se sostoi kako vo storuvawe taka i vo nestoruvawe. 125 

Od brojni podelbi {to na opredelen na~in go objasnuvaat povedenieto 

na `rtvata so koe se pridonesuva za nastanuvaweto na krivi~noto 

delo se ~ini dosta prifatliva onaa {to ja dava Fatah. 126 Spored 

nego, tie povedenija se delat na provokacii i sorabotka ili u~estvuvawe 

vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo. 

1. Prviot oblik na povedenie na `rtvata pridonesuva za sozdavaweto 

pogodna situacija za nastanuvawe na krivi~noto delo i spored 

Fatah moè da bide aktivna i pasivna provokacija. 

a) Kaj aktivnata provokacija povedenieto na `rtvata deluva 

kako opredeluva~ki faktor za nastanuvaweto na ubistvata, odnosno 

taa predizvikuva neposredno sozdavawe ideja kaj ubiecot za zapo~nuvawe 

i izvr{uvawe na deloto. 

Aktivnata provokacija, so ogled na postoeweto na soglasnost 

na `rtvata so izvr{uvaweto na deloto, moè ponatamu da se podeli na: 

- Soglasuvawe ili pottiknuvawe na storitelot na akcija. Vo toj 

slu~aj `rtvata go saka ubistvoto i pravi se za da go predizviak - taa 

125 

Povedenieto na `rtvata ne e samo faktor {to pridonesuva za nejzina 

viktimizacija, tuku moè da pretstavuva zna~ajno storuvawe ili nestoruvawe 

koe go spre~uva izvr{uvaweo na ubistvoto. Tokmu vo takvite dejstvija 

i se sostoi goelemata preventivna uloga {to moè da ja odigra soznanieto za 

ednite, odnosno drugite povedenija na `rtvata. Imeno, soodvetnite povedenija 

na `rtvata moàt da pridonesat za predupreduvawe na predvidenata opasnost, 

da dejstvijata kon spe~uvawe i otstranuvawe na neposrednata opasnost, a 

koga dejstvieto na ubistvoto ve}e zapo~nalo, da vlijaat toa da ostane vo obid 

bez nikakvi ili so ublaèni posledici. 

126 

Vidi Fatah, str. 657-659. Negovata podelba trgnuva od tipot na `rtvata 

koja se posmatra vo ramkite na op{tiot kriminaliett. Zatoa iako vo 

osnova trgnuvame od nea, ovaa podelba morame nu`no da ja modificirame i 

prilagodime na soznanijata i nejzinoto povedenie na konkretniot oblik na 

delata {to se predmet na na{iot trud.

prezema inicijativa, pottiknuva, bara, moli i go prokolnuva agentot 

na intervencija. 127 Tipi~en primer za vakvi provokacii i tipovi na 

`rtvi {to im odgovaraat, pretstavuvaat ubistvata od eutanazija. Me- 

|utoa, tie vo ìvoptot se mo`ni i kaj ubistvata od re~isi site drugi 

moìvi, no so ogled na toa {to mrtvite ne zboruvaat naj~esto e mnogu 

te{ko, ako ne i nevozmo`no, nivnoto utvrduvawe. 128 Vo na{iot primerok 

ne uspeavme da pronajdeme ni edno ubistvo predizvikano do ovoj 

tip na tn. aktivna provokacija na `rtvata. 

- Predizvikuvawe na deloto so nesoglasuvawe so negovite posledici. 

So ogled na svojot intenzitet ovoj tip aktivna provokacija 

moè da bide storen: 

So nepravedni dejstvija ili navredi izre~eni protiv storitelot 

{to kaj nego ja namaluvaat ladnokrvnosta i go pottiknuvaat na napad. 

Poradi ovoj vid aktivna provokacija se izvr{uvaat najgolem broj 

ubistva. Ovde spa|aat del od ubistvata storeni od odmazda, ubistvata 

na sopstven bra~en drugar, qubovnik - qubovnica i quboven sopernik, 

ubistva poradi semejni raspravii zaradi zaemna netrpelivost. 

So tormozewe na delinkventot od strana na `rtvata vo eden 

pokus ili podolg vremenski period. Pod poimot tormozewe go podrazbirame 

sekoe fizi~ko ili psihi~ko maltretirawe, neuakùvawe na 

dol`nata nega i izdrùvawe, kako i neizvr{uvawe drugi pravni i 

moralni obvrski sprema storitelot na ubistvoto. Ova povedenie e 

karakteristi~no kaj ubistvata poradi nerabota, rasipni{tvo, alkoholizam 

na storitelot i sli~no, poradi {to doa|a do naru{uvawe na 

semejnite i bra~nite odnosi. 

127 

Ibid, str. 658 

128 

Mo`ne interesen literaren primer za ubistvo so `rtva od vakov 

tip provokacija moè da se najde vo kriminalisti~kiot raskaz na Kjotoro 

Ni{imura so naslov "Ucenuva~". Vo nego glavniot junak Saburo ucenuva eden 

berber koj nekazneto pominal i pokraj toa {to pregazil dete. Saburo toa go 

pravi taka {to postojano odi kaj ovoj berber, sednuva na stolot i po bri~eweto, 

zakanuvaj}i mu se deka }e go prijavi na policijata, namesto da plati za 

uslugata, bara nemu da mu se plati za ucenata. Iznosot na parite od ucenata 

progresivno raste so sekoja berberska usluga i vo eden moment dostignuva 

20.000 japonski jeni. Za da go izbegne natamo{noto ucenuvawe berberot ja preseluva 

svojata rabotilnica na drug del od gradot, no Saburo i tamu go pronao|a 

i sega bara novi 40.000 jeni. Na berberot vo toj moment "mu se stemnilo 

pred o~ite" i so eden poteg mu go presekuva vratot na Saburo. Koj bil motivot 

na Saburo? Saburo kako propadnat televiziski glumec ostanal bez vrabotuvawe. 

@enamu bila so mali primawa, a imal i sin za ~ie studirawe mu trebale 

pari. Od tie pri~ini go osigural svojot ìvot na 500.000 jeni i so ucenuvaweto 

na berberot ja ~ekal svojata smrt {to na negovoto semejstvo }e mu 

obezbedi siguren ìvot. Toa i mu trgnalo od raka, bidej}i negovite motivi 

ostanale nepoznati za organite na progonot. 

153

So nasilni~ko povedenie od strana na `rtvata, koja so svojot 

napad vrz storitelot ili drugo lice go predizvikala sopstvenoto li{- 

uvawe od ìvot. Ovde spa|aat del od ubistvata od krvna odmazda, poradi 

telesni povredi, poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet, 

del od ubistvata na mig i ubistvata poradi otstranuvawe opasnost, 

kako i site ubistva poradi nerabota, rasipni{tvo, nasilstvo i 

alkoholizam na `rtvata. 

Na{iot krivi~en zakon vodi smetka za aktivno provokativniot 

pridones na `rtvata kon izvr{uvaweto na ubistvata. Toj pridones zakonodavecot 

go vrednuva kako okolnost {to ja namaluva odgovornosta 

na storitelot bilo preku propi{uvawe kazna poblaga od voobi~aenata 

(kako {to e slu~aj kaj ubistvata na mig), bilo preku propi{uvawe fakultativno 

poblago kaznuvawe, odnosno izrekuvawe poblaga kazna, pa 

duri i osloboduvawe od kazna, kako {to e toa slu~aj kaj nu`nata odbrana 

i pre~ekoruvaweto na granicite na nu`nata odbrana. Vo ovie 

slu~ai zakonodavecot na direkten na~in go re{ava odnosot na storitelot 

i negovata `rtva preku pravno regulirawe na toj odnos. Pokraj 

toa, zakonodavecot predviduva dol`nost na sudot da go ima predvid 

provokativnoto povedenie na `rtvata i kako olesnitelna okolnost od 

zna~ewe pri odmeruvaweto na kaznata. 129 

b) So pasivnata provokacija se opfateni site povedenija na 

`rtvata {to se karakteriziraat so neprezemawe potrebni merki za 

za{tita na ubistvata. Ovaa provokacija sozdava pogodna situacija za 

izvr{uvawe na krivi~noto delo so storuvawe, odnosno neprezemawe na 

dejstvijata {to pretstavuvaat voobi~aeni merki na pretpazlivost. 130 

Taa naj~esto se sre}ava kaj krivi~nnite dela protiv imotot (ostavawe 

nezaklu~en stan, avtomobil i sl.) no i kaj najgolemiot broj ubistva od 

nebre`nost, osobeno onie {to se izvr{eni pri lov na dive~. 

2. Vtoriot oblik na povedenie na `rtvata {to pridonesuva kon 

pojavata na ubistvata se manifestira vo tekot na izvr{uvaweto na 

deloto. Za razlika od prviot oblik, kade {to povedenieto na `rtvata 

deluva kako opredeluva~ki faktor, ovde tao povedenie pretstavuva 

faktor {to go zgolemuva stepenost na nasilstvoto nad `rtvata ili 

rizikot na koj taa se izloùva. 131 Sorabotkata, odnosno u~estvoto vo 

ubistvoto vo fazata na negovoto izvr{uvawe moè da bide isto taka 

so aktiven ili pasiven pridones na `rtvata. Pasivniot pridones kon 

129 

So zemaweto predvid na aktivnoto provokativno povedenie na{iot 

zakonodavec vodel smetka za toa deka op{testvenata opasnost na delinkventot 

se namaluva vo mera vo koja se zgolemuva pridonesot na `rtvata kon izvr{uvaweto 

na krivi~noto delo. Vo taa smisla uvaùvaweto na vinata i 

svojstvata na `rtvata se osobeno zna~ajni od aspektot na individualizacijata 

na kaznata i nejzinata pravednost. 

130 

Ristanovi}, str. 95. 

131 


154

ubistvoto moè da se izrazi vo èlba na `rtvata da se izvr{i deloto, 

soglasnost {to proizleguva od nepoznavaweto na prirodata na krivi~noto 

delo (kaj du{evno bolni lica), poradi ramnodu{nost na `rtvata, 

odnosno nejzina apati~nost (hroni~na ili akutna depresija), poradi 

pokornost (deca sprema svoite roditeli), poradi iznenadenost, nebre`nost 

i sli~no. 

Vakviot pridones na `rtvata go pronajdovme kaj ubistvata od 

koristoùbie, ubistvoto na dete pri pora|awe i kaj del od ubistvata 

od nebre`nost. 

I aktivniot pridones na `rtvata vo momentot na izvr{uvaweto 

na deloto moè da bide izrazen na pove}e na~ini. Tuka vleguvaat 

site onie provokativni povedenija {to gi navedovme kako povedenija 

na `rtvata koi sozdavaat pogodna situacija za izvr{uvawe na deloto. 

Razlikata e samo vo toa {to ovie povedenija `rtvata gi prezela vo 

moimentot na izvr{uvaweto na deloto. Ovie `rtvi go predizvikuvaat 

ili zabrzuvaat izvr{uvaweto na deloto na toj na~in {to naj~esto storitelot 

go doveduvaat vo sostojba na pogolema afektivnost. So svoeto 

povedenie tie samo go olesuvaat izvr{uvaweto na krivi~noto delo. 

Avtorite {to se zanimavaat so viktimolo{kata problematika 

re~isi bez isklu~ok im posvetuvaat operdeelno vnimanie na tipologiite 

na `rtvite. Nie ve}e izloìvme edna takva tipologija, koja 

trgnuva od kriteriumot - pridones na `rtvata kon izvr{uvaweto na 

ubistvoto i frla opredeelna svetlina vrz ovaa pojava. Me|utoa, trgnuvaj}i 

od ovoj kriterium, kako i od kriteriumite obem na vina na 

`rtvata, opredeleni viktimogeni predispozicii, poimot na `rtvata 

vo po{iroka smisla, kako i od opredeleni me{oviti elementi, opredeleni 

tipovi na `rtvi izgraduvaat i Fon Hentig, Mendelson, [ulc, 

Sparks, Asua, Selin, 132 a kaj nas [eparovi}, 133 Skaberne, 134 Vodopivec 

135 i dr. Od praktie~en aspekt vo toj pogled se osobeno zna~ajni tipologiite 

{to vrz osnova na opredeleni empiriski materijal gi davaat 

Kapamaxija, 136 Vukovi}, 137 Salihu 138 i Simi}. 139 

132 

Sumaren prikaz na tipolo{kite klasifikacii na ovie avtori 

moè da se najde vo studijata na Ristanovi}, str. 44-49. 

133 

[eparovi}, str. 367. 

134 

Skaberne str, 259-265. 

135 

Vodopivec i dr. str. 105-106. 

136 

Kapamaxija, str. 43. 

137 

Vukovi}, str. 111-112. 

138 

Od 211 storiteli na ubistva na podra~jeto na tri okru`ni suda vo 

SAP Kosovo, 100 ili 47% bile provocirani so razli~ni postapki od strana 

na `rtvata. Provokativnite postapki na `rtvite Salihu gi podelil na 8 

grupi: `rtva {to upotrebila fizi~ka sila 2, navredi 3, popre~uvawe na koristewe 

imot 4, ubistva od nu`na odbrana 5, nanesuvawe polska {teta 8, pre~ekoruvawe 

na granicite na nu`na odbrana 7, bra~no neverstvo 8, drug vid 

155

Trgnuvaj}i od kriteriumot - agresivnost i negovoto projavuvawe, 

povedenieto na `rtvite, odnosnoi nivniot pridones kon izvr{uvaweto 

na ubistvata, Kapamaxija go zaokruùva so slednive ~etiri grupi 

i dava opredeleni zaklu~oci po prethoden prikaz na opredlen broj 

poedine~ni slu~ai: 

- Primarno agresivno povedenie. @rtvata e inicijator na agresijata 

bilo niz hroni~na konfliktna situacija bilo niz neposredno 

"akutno" agresivno povedenie i agrsivna inicijativa vo kriti~nite 

momenti, ili pak i na edniot i na drugiot na~in (32%). 

- Sekundarno agresivno povedenie. Agresivnoto povedenie 

poteknuva od storitelot na krivi~noto deo, no "`rtvata ja prifa}a 

dofrlenata topka" i bilo niz hroni~en konflikt, bilo vo kriti~niot 

moment i samata projavila pomal ili pogoelem stepen na agresija 

(10%). 

- Agresivno povedenie na razli~ni delovi. Ovde ne moè da se 

zaklu~i koj ja zapo~nal , a koj ja prifatil agresijata, no jasno e deka 

storitelot i `rtvata pomalku ili pove}e podednakvo projavile agresija 

(12%). 

- Negresivno povedenie, koga `rtvata ni primarno ni sekundarno, 

vo nitu eden moment ne projavila agresivno povedenie (32%). 

Vukovi} pru~il 200 slu~ai na obi~ni, te{ki i priviligirani 

ubistva i ocenuvaj}i go intenzitetot na pridonesot na `rtvata gi sostavil 

slednite ~etiri grupi: 

- Povedenija {to spored svojot karakter pretstavuvaat zapo~nuvawe 

na kriminalniot nastan od strana na `rtvata so u~estvo od 

14%. 

- Povedenija {to ne zna~at zapo~nuvawe na kriminalniot nastan, 

no imaat silno provokativno dejstvo vrz storitelot da pristapi 

kon kriminalnata dejnost so u~estvo od 45%. 

- Povedenija na `rtvata {to isto taka imaat provokativno dejstvo 

vrz storitelot, no poslabo od povedenijata opredeleni so prethodnata 

grupa so u~estvo od 23,5%. 

- Povedenija na `rtrvata {to ne pridonele kon izvr{uvawe na 

ubistvoto so u~estvo od 17%. 

Na krajot mora da mu se odade golemo priznanie na prviot obid 

vo na{ata zemja na opredelen na~in da se oceni pridonesot na `rtvata 

kon izvr{enite ubistva {to go dava Markovi} i dr. vo deloto "Krivi- 

~na dela li{ewa ìvota na podru~ju NR Hrvatske (1947-1955). 140 

`rtvi (poradi tormozewe, tepawe deca, `rtvata ne pobarala besa ili ne sakala 

da se smiri so zavedenoto semejstvo i sli~no) Salihu I, str. 161. 

139 

Simi} I, str. 8-12. 

140 

Ovaa malku posloèna podelba moè da se vidi na str. 247-248 od 

navedenoto delo. 

156

Sledej}i gi na opredelen na~in ovie tipologii vo na{eto istraùvawe 

ustanovivme dve grupi pridonesuva~ko povedenie na `rtvata, 

dodeka vo tretata grupa gi pomestivme `rtvite vo ~ie{to povedenie 

nemalo provokativnost, onie {to ne bile vinovni za svojata smrt. 

1. Ponapred vidovme deka vo 62 slu~ai samata `rtva (a vo 80 

slu~ai podednakvo so storitelot) bila vinovna za nastanuvaweto na 

konfliktot {to podocna se izrodil vo ubistvo. Vo site ovie 142 slu- 

~ai ili 33,3% do naru{uvawe na odnosite me|u storitelot i `rtvata 

doa|alo niz eden podolg vremenski period pred izvr{uvaweto na deloto. 

Vakvite odnosi bile karakteristi~ni za ubistvata re~isi od 

site motivi, a konkretniot pridones na `rtvata se manifestiral 

preku raznovidna verbalna ili fizi~ka agresija, naso~ena kon storitelot 

na deloto ili nekoe nemu blisko lice. Me|u niv osobeno se izdvojuvaat 

porane{ni napadi i navredi upateni kon storitelot ili nemu 

blisko lice, seksualno neverstvo ili predizvikuvawe qubomorni ~uvstva 

kaj storitelot, podolgovremeno predizvikuvawe raspravii so storitelot 

ili so ~lenovite na negovoto semejstvo, napu{tawe na bra~nata 

ili vonbra~nata vrska, odbivawe ponuda za stapuvawe vo brak, podolgovremeno 

zlostavuvawe na ~lenovite na svoeto semejstvo ili na 

storitelot kako pripadnik na toa semejstvo, me{awe vo bra~nite ili 

semejnite problemi na storitelot i sl. 

2. Vo drugite slu~ai na ubistva do naru{uvawe me|u `rtvata i 

storitelot doa|alo neposredno pred izvr{uvaweto na deloto i toa vo 

vremenski period od nekolku minuti do 24 ~asa, i samo po isklu~ok, do 

dva-tri dena. Vo ovie slu~ai pridonesot na `rtvata se sostoel vo 

napad ili navreda na storitelot ili nemu blisko lice, predizvikuvawe 

{teta na storitelot, u~estvuvawe vo tepa~ka so storitelot, predizvikuvawe 

ili prifa}awe raspravii vo koi u~estvuval i storitelot 

ili nekoe nemu blisko lice, napu{tawe na bra~nata ili vonbra~nata 

vrska, odbivawe ponuda za stapuvawe vo qubovni odnosi, nasilni~ko 

povedenie sprema storitelot itn. Vkupniot broj na ovie `rtvi bil 

50,6%. 

3. Spored prirodata na ne{tata, naru{eni odnosi me|u `rtvata 

i storitelot nemalo ni pred ni vo tekot na nastanot samo kaj ubistvata 

na novoroden~iwa, doen~iwa i deca, kaj ubistvata {to nastanale 

kako posledica na zabluda vo li~nosta (pogre{na pretstava deka `rtvata 

nanela udar, navreda ili storila drugo dejstvie {to kaj storitelot 

ja razvilo motivacijata za deloto), ili pak, prepoznavawe na `rtvata, 

odnosno zamenuvawe so drugo lice pri prezemaweto na dejstvieto 

na izvr{uvaweto, kaj ubistvata nastanati kako posledica od proma{en 

udar (aberatio ictus), kaj ubistvata od neosnovana qubomora i kaj pogolemiot 

del od ubistvata od nebre`nost. Vo site ovie slu~ai `rtvata 

ne prezela nikakvo dejstvie vo koe moè da se najde nejzin pridones 

kon izvr{enoto delo. Vo na{eto istraùvawe pronajdovme 69 ili 

16,1% vakvi slu~ai na `rtvi. 

157

[to se odnesuva do celta i zna~eweto na sobiraweto podatoci 

za `rtvite na ubistvata, tie naj~esto se povrzuvaat so ostvaruvaweto 

na kriminalnata profilaksa i preevncija. 141 No, vakvite viktimolo{- 

ki prou~uvawa ne go ovozmoùvaat samo otkrivaweto na situaciite, 

svojstvata, povedenieto i odnosite na `rtvata so storitelot zaradi 

iznao|awe efikasni op{testveni mehanizmi {to }e pridonesuvaat za 

namaluvawe na viktimizacijata i iznao|awe najdobri na~ini za nejzino 

otstranuvawe. Sestranite viktimolo{ki izu~uvawa na `rtvata se 

zna~ajni i od aspektot na krivi~noto materijalno i procesno pravo, 

kriminologijata i penologijata. 

Od krivi~nopraven aspekt soznanijata za `rtvata moàt i treba 

da dovedat do natamo{no ublaùvawe i poostruvawe na oddelni 

inkriminacii. Vo toj pogled treba da se trgnuva pred se, od soznanieto 

za u~estvoto na `rtvata vo opredeluvaweto na ubistvoto preku nejzinoto 

pridonesuva~ko povedenie, no i od opredeleni nejzini objektivni 

svojstva. 142 Od tie pri~ini e sosema prifatlivo predviduvaweto na 

krivi~noto delo ubistvo pod osobeno olesnitelni okolnosti, onaka 

kako {to e toa storeno vo ~l. 46 od KZ na SR Slovenija. 

Vo ovaa smisla treba da se razmisli i za pre{irokata ramka, a 

moèbi i previsokiot op{t zakonski maksimum na kaznite predvideni 

za ubistvata na mig, kade {to zakonodavecot vodel smetka za patolo{- 

kiot afekt vo koj bil doveden storitelot od strana na `rtvata. No zakonodavecot 

toa go storil vo moment koga ne raspolagal so dovolen 

broj viktimolo{ki soznanija {to }e ja opredelat najadekvatnata 

kaznena ramka za ovie dela niz procenuvaweto na realniot provokativen 

pridones na `rtvata koj vo najgolema mera ja nadminuva vinata na 

storitelot. Na opredelen na~in toa moè da se kaè i za ubistvata od 

krvna odmazda, koi isto taka treba precizno da se razgrani~at vo 

na{iot krivi~en zakon od obi~nite ubistva, a posebno od onie storeni 

od bezobyirna odmazda. 

Zemaj}i gi poredvid podatocite od na{eto istraùvawe i subjektivnite 

svojstva na oddelni `rtvi, na{ata teorija i praktika treba 

da se zamislat i za svojot preterano blag odnos sprema ubistvata na 

novoroden~iwa vo slu~aj, koga ubistvoto e storeno od strana na majka 

otkako kaj nea prestanalo rastrojstvoto {to go predizvikalo pora|a- 

141 

Taka [elih, str. 540. 

142 

Vo viktimolo{kata literatura se zboruva za subjektivni i objektivni 

svojstva na `rtvata {to moàt da bidat pri~ina za poblago ili postrogo 

tretirawe na storitelot na deloto. Subjektivni svojstva na `rtvata se 

onie {to ja individualiziraat li~nosta i go uslovuvaat na~inot na nejzinoto 

povedenie (na primer, moralnite i karakternite osobini, stepenot na inteligencijata 

i sl.) Me|u objektivnite osobini na `rtvata obi~no se naveduvaat 

polot, vozrasta, zanimaweto, srodstvoto so storitelot, odnosno takvi 

osobini koi pomalku ili pove}e egzistiraat nezavisno od li~nosta. 

158

weto ili pak, koga ubistvo nad novoroden~e e storeno od strana na 

drugi lica. Preblagiot odnos na sudovite go sre}avame i kaj ubistvata 

na doen~iwa i sosema mali deaca, {to isto taka nepovolno ja opredeluva 

na{ata kriminalnopoliti~ka nasoka. 

Pridonesot na `rtvata e osobeno zna~aen i pri odmeruvaweto 

na kaznata na ubijcite. Me|utoa, sudovite ne mu posvetuvaat dovolno 

vnimanie na udelot na `rtvata na krivi~noto delo vo smisla na odredbata 

od ~l. 41 KZ SFRJ. Imeno, nejziniot pridones kako olesnuva~ka 

okolnost za storitelot, sudovite go zele samo kaj 49 ili 11,5% ubistva. 

Pri~inata za vakviot odnos na sudot vo ocenkata na op{testvenata 

opasnost na storitelot i `rtvata treba da se bara, me|u drugoto, i vo 

pre{irokata formulacija vo koja se tretira, iako izre~no ne se naglasuva 

ova zna~ajno pra{awe. Taka vo legalnata formulacija "...okolnostite 

pod koi e storeno deloto" vleguva ocenkata na sudot za sredstvata, 

na~inot, vremeto i mestoto na izvr{uvaweto na deloto, razli~nite 

svojstva na storitelot kako i svojstvata i pridonesot na `rtvata 

i nejziniot osnos so storitelot. Site ovie okolnosti se zemaat 

pod pretpostavka da ne se vneseni vo bitieto na deloto. Zatoa sudovite 

projavuvaat opredelen povr{en odnos, {to se sostoi vo propu{taweto 

da se zafati so dokaùvawe na nekoi od ovie elementi, a toa e naj~esto 

slu~aj so onie {to se odnesuvaat na `rtvata. Ottuka se ~ini sosema 

prifatliv predlogot me|u okolnostite od ~l. 41 da se vmetne edna posebna 

voop{tena foermulacija {to bi glasela "...li~noista na `rtvata, 

nejzinoto povedenie i odnosot so storitelot." 143 

Na zna~eweto na viktimolo{kite istraùvawa od kriminalisti~ki 

aspekt ukaàl Fon Hentig u{te vo 1934 godina, velej}i deka 

"so izborot na opredelena `rtva duri i toga{ koga se raboti so gumeni 

rakavici, zlostornikot ostava neizbri{liva traga so prstite." 144 

Imeno, izborot na opredelena `rtva za organite na krivi~niot progon 

pretstavuva svoeviden modus operandi. Trgnuvaj}i od tipot na `rtvata 

i krugot na licata vo koi {to storitelot ja izbral svojata `rtva, 

organiote na progonot, spored zborovite na Fatah, moàt da go udvojat 

svojot uspeh vo otkrivaweto na storitelite na ovie dela. 

I, na krajot, ne smee da se zaboravi ni poenolo{koto zna~ewe 

na viktimolo{kite istraùvawa, od koi sekako mora da zavisi obemot, 

intenzitetot i nasokata na prevospitnite procesi. 

143 

Cari}, str. 92. 

144 


159

G l a v a III 

ETIOLO[KI KARAKTERISTIKI 

I. UBISTVATA KAKO POEDINE^NA I MASOVNA POJAVA I 

NIVNOTO MESTO VO SISTEMOT NA OP[TESTVENITE 

POJAVI 

1. UBISTVATA KAKO INDIVIDUALNA (POEDINE^NA) POJAVA 

Pod ubistva kako poedine~na pojava go podrazbirame rezultatot 

od onie negativni povedenija na nivniot storitel {to se izrazuva 

niz konkretno izvr{eno krivi~no delo. Ili poinaku kaàno ubistvoto 

kako poedine~en fenomen e sekoe individualno povedenie {to gi 

sodrì obele`jata na toa delo. Ottuka proizleguva deka sekoe ubistvo 

pretstavuva karakteristi~na pojava: poedine~na i nepovtorliva drama 

vo ìvotot na opredeleno lice. Toa se pojavuva kako nadvore{no 

vidlivo aktivno ili pasivno kriminalno povedenie i kako takvo e 

neodelivo od negoviot storitel. 

Prethodnite fenomenolo{}i razgleduvawa na opredelen na~in 

ne dobliìja i do soznanieto deka ~ovekot ne e destruktivno nastroeno 

su{testvo. Negovata destruktivnost e proizvod na negovite op{testveni, 

ekonomski, socijalni i kulturni potrebi, a najmalku plod na 

vrodeni nagoni {to biolo{ki i genetski se prenesuvaat. @ivotnite 

se destruktivni toga{ koga toa im go nalaga isklu~ivo instinktot. 

Tie ne znaat za ritualot na ubivaweto koj e isklu~ivo svojstvo na ~ovekot, 

odnosno tie ne ja ma~at svojata `rtva i sekoga{ ubivaat na ist 

na~in. ôvekot pak, od druga strana, izgradil cela metodologija i tehnika 

na ubistvata. Toj ne ubiva poradi instinktot, tuku toa naj~esto go 

pravi svesno motiviran od golem zbir na najrazli~ni pobudi, kako od 

onie {to sakame i eventualno moème da gi prifatime, taka do ubivaweto 

bez kakva i da e pri~ina razbirliva za prose~niot ~ovek. 145 Kako 

{tro i samite vidovme, ~ovekot ubiva za da zadovoli nekoja potreba 

ili da razre{i nekoj problem i toa naj~esto od pomala vrednost od ona 

{to mu se odzema na drug, a {to nikoga{ ne moè da mu se vrati ili 

nadomesti. Zad tie pobudi na ~ovekot se krie smislata na ~ovekoviot 

ìvot. Pri izgraduvaweto pak na taa smisla, ~ovekot mnogu malu ili 

145 

"Ubistvoto ni otkriva al~nost, ili omraza ili prezir sprema drug 

~ovek, ili nasladuvawe vo ubistvoto, t.e. ne{to {to mu e svojstveno samo na 

~ovekot." Moren, str. 74. 

160

voop{to ne se zanimava so ìvotot na svojot vid. Toj mnogu pove}e e 

preokupiran so razmisluvaweto za sopstveniot ìvot, za sopstvenoto 

samoodrùvawe i sopstvenata sre}a. Nakratko, za razlika od ìvotinskiot 

svet kade {to mnogu pove}e vladee principot na odrùvawe 

na vidot, vo ~ovekoviot svet caruva na~eloto na odrùvawe na sopstveniot 

ìvot. Ottuka e vo pravo Moren (Edgar Moren) koga veli: 

"slabeeweto na nagonot za so~uvuvawe na vidot i bezobyirnite probivi 

na individualnosta podrazbiraat varvarstvo t.e. ubivawe. Ubistvoto, 

kako i uàsot od smrtta, e posledica od potvrduvawe na individualnosta. 

Individualnosta na ubiecot vo odnos na individualnosta 

na ubieniot se potvrduva so seto ona {to vo ubistvoto ne e posledica 

od neminovnosta na izvr{uvaweto na toj akt za da se opstane." 146 Na toj 

na~in ~ovekot se pretvori vo sredstvo protiv lu|eto i pokraj toa {to 

permanentniot napredok na civilizacijata ovozmoùva ~ovekot za ~ovek 

da pretstavuva najvisoka vrednost, toj po~na da se iskol~uva kako 

cel i se pove}e da stanuva instrumentalna vrednost, da se dehumanizira 

poradi lo{ata naso~enost na elementarnite pretpostavki vrz koi 

po~iva negovata egzistencija i sre}a. Od tie pri~ini i denes stoi zabele{kata 

deka "sekoj ~ovek koj se vpu{ta vo zlostorstvo pred o~ite 

ja ima edinstveno korista {to od nego ja o~ekuva, a seto ostanato mu 

izgleda la`no i problemati~no." 147 

Vo poimot na ubistvoto kako individualna (li~na) pojava, vsu- 

{nost, e sodràna su{tinata na ovoj vid kriminalno povedenie, za{to 

sekoe konkretno ubistvo sodrì svoi specifi~i svojstva spored koi 

se odvojuva kako poseben kriminalen akt. Poedine~noto ubistvo nu- 

`no se razlikuva od drugite makar i najsli~ni ubistva. Toa e takov akt 

vo koj, kako i kaj site drugi oblici na kriminalno povedenie se individualiziraat 

mnogubrojnite faktori na sredinata i li~nosta na prestapnikot, 

kako i vo pogled na negoviot krivi~nopraven i kriminolo{ki 

kauzalitet, taka i vo pogled na negovoto manifestirawe preku 

izborot na sredstvata, na~inot na izvr{uvaweto i drugite elementi 

na negovoto ostvaruvawe. 

Ubistvoto kako konkreten oblik na individualnoto odnesuvawe 

rezultira od vlijanieto na razni faktori od nadvore{en (op{testven) 

i vnatre{en (li~en) karakter, koi poradi svoeto zaemno dejstvo 

i isprepletenost, kako i poradi svojata promenlivost i brojnost te- 

{ko moàt odnapred da se predvidat i izolirano da se razgleduvaat. 

Od nesogleduvaweto na dinami~nite odnosi i zaemnoto dejstvo na 

osnovnite faktori {to go uslovuvaat sekoe ~ovekovo povedenie, vo 

kriminologijata i se razvija razli~ni u~ewa koi {to vo soobraznost 

so svojata op{ta teoretska otientacija se obiduvaat kriminalitetot 

146 


147 


161

da go objasnat kako isklu~itelno individualna pojava. 148 Vo osnovata 

na ovie neprifatlivi sfa}awa leì nastojuvaweto preku apostrofirano 

izdvojuvawe na opredelen broj faktori, pred sî, od subjektiven 

karakter, da se objasni kriminalitetot voop{to i ubistvata kako eden 

od negovite pojavni oblici. Vo sovremenite nauki, sepak dominiraat 

sfa}awata {to ne go ne|iraat zna~eweto nitu na eden od ovie faktori 

vo uslovuvaweto na kriminalnoto povedenie na ~ovekot. Pove}eto 

sfa}awa go sogleduvaat zaemnoto vlijanie na dvata, no pritoa sosema 

ispravno mu davaat prioritetno zna~ewe na dejstvoto na op{testvenite 

faktori. Ispravnosta na vakvite stojali{ta moè lesno da se sogleda 

ako se trgne od postavkata spored koja ~ovekot i pokraj sovjata 

biopsihi~ka uslovenost, vo prv red e op{testveno su{testvo. Soobrazno 

so ova, nesporen e faktot deka primarna uloga vo negovoto formirawe 

i socijalizacija imaat okolnostite od op{testven karakter. Ova 

me|utoa, vo nikoj slu~aj ne zna~i deka pri objasnuvaweto na kriminalnoto 

povedenie na ubijcite treba da se zapostavi vlijanieto {to go 

ostvaruvaat vrodenite i steknatite li~ni faktori {to ja opredeluvaat 

strukturata na dinami~nite sili na ~ovekovata aktivnost. Naprotiv, 

prou~uvaweto na individualniot kriminalitet bara zapoznavawe 

so okolnostite od li~en karakter. Toa prou~uvawe mora da ja opfati 

li~nosta na storitelot na krivi~noto delo ubistvo kako vo procesot 

na negovata kriminalizacija (procesot na negovoto formirawe vo delinkventna 

li~nost), taka i vo vremeto na izvr{uvaweto i po izvr{uvaweto 

na deloto. Na toj na~in individualnite kriminalni akcii se 

zapoznavaat so zadrùvawe na teì{teto vrz socijalnite determinanti 

koi stojat vo centarot na vnimanieto, no sekoga{ vo tesna povrzanost 

so biolo{kata i psiholo{kata uslovenost na negativnoto povedenie 

na li~nosta. 

Potrebata od prou~uvawe na li~nite okolnosti {to go uslovuvaat 

ubistvoto kako individualen akt e va`na od pove}e aspekti. Toa 

prou~uvawe, pred sî, e zna~ajno, za{to li~nite faktori od somatski i 

psiholo{ki karakter ovozmoùvaat da se dojde do soznanie za specifi~nite 

svojstva {to kaj opredeleni li~nosti se manifestiraat 

preku nejzinoto povedenie. Od druga strana, preku navleguvaweto vo 

li~nosta na storitelot moè da se sfati deluvaweto na op{testvenite 

faktori {to se prekr{uvaat niz negovata individualna biopsiho- 

148 

Spored ova sfa}awe, kriminologijata treba da go prou~uva kriminalitetot 

kako individualna pojava, odnosno nejziniot predmet na interes 

trebe da bide ~ovekot kako kriminalec, kako storitel na opredleno negativno 

povedenie {to e usloveno, pred se, od biopsihosocialnata struktura na 

negovata li~nost nezavisno od op{testvenite vlijanija. So ogled na toa protagoniostite 

na ova sfa}awe na prvo mesto |i izu~uvaat biolo{kite, psiholo{kite 

i psihopatolo{kite determinanti na li~nosta na storitelot. Za 

toa pove}e vidi: Milutinovi} I, str. 43-45. 

162

lo{ka struktura i da se objasni zo{to nekoi lu|e pod vlijanie na isti 

ili sli~ni socijalni faktori ne se re{avaat za izvr{uvawe na krivi- 

~noto delo ubistvo. Vo sprotivno ne moè da se razbere mehanizmot na 

deluvaweto na op{testvenite faktori, koi svoeto vlijanie go ostvaruvaat 

preku i vo sodejstvo so li~nite svojstva na storitelot. Zapoznavaweto 

so oddelnite svojstva na li~nosta e osobeno zna~ajno i od 

krivi~nopraven i penolo{ki aspekt. Imeno bez poznavaweto na li~nite 

okolnosti ne bi moèle da dojdeme do kriterium vo pogled na 

pravilnoto odmeruvawe na kaznata i ostvaruvaweto na resocijalizacijata 

i readaptacijata na osudenite lica. 

[to se odnesuva pak do krajnata cel na prou~uvaweto na kriminalitetot 

na ubijcite kako individualna pojava, koja podednakvo gi respektira 

socijalnite i li~nite vlijanija pri izvr{uvaweto na edno 

delo, moème da zaklu~ime deka so negovoto posredstvo dobivame pretstava 

za uslovenosta na ubistvata kako masovna pojava. Takvoto prou- 

~uvawe, vsu{nost, ni ovozmoùva da ja utvrdime vo krajna linija op{- 

testvenata uslovenost na ubistvata kako individualen akt i kako osnoven 

uslov za iznao|aweto na pogodni merki za nivnoto spre~uvawe i 

suzbivawe. 

2. UBISTVATA KAKO MASOVNA POJAVA 

1. Ubistvata kako masovna pojava pretstavuvaat zbir od posebnite, 

individualnite ubistva. Toa e totalitet na site ili na pogolem 

broj poedine~ni ubistva izvr{eni vo opredeleni prostoreni i vremenski 

ramki. Ubistvata kako masoven fenomen se specifi~na op{testvena 

pojava kako od aspekt na nivnata etiologija, taka i od aspekt na 

nivnite posledici, koi od socijalen aspekt se smetaat za posebno op{- 

testveno neprifatlivi i {tetni povedenija. Nivniot op{testven karakter 

od etiolo{ka gledna to~ka se izrazuva preku vlijanieto na 

op{tite faktori (korenite na kriminalitetot) koi leàt vo osnovniot 

karakter na op{testvoto vo celost i zakonitostite na negoviot 

razvoj. Poradi prioritetnata uslovenost na op{tite i neposrednite 

faktori, ubistvata kako masovna pojava pretpostavuvaat sestrano zapoznavawe 

na nivnata fenomenologija i etiologija. No so ogled deka 

tie ja pretstavuvaat kvantitativnata strana na ovaa pojava, koja se manifestira 

preku poedine~nite oblici na ~ovekovoto povedenie, ubistvata 

gi sodràt i kvalitativnite svojstva na pojavata kako poedine~en 

akt. Toa zna~i deka tie ne pretstavuvaat samo pojava uslovena od 

socijalnite, eti~kite, viktimolo{kite i drugite faktori od op{testven 

karakter, tuku sloèna op{testvena pojava koja zavisi od mnogubrojnite 

biolo{ki, psiholo{ki, psihopatolo{ki i drugi obele`ja 

od subjektiven karakter. Na toj na~in ubistvata kako masovna pojava se 

pojavuvaat vo vid na fenomen od nov, povisok red, ~ija kvantitativna 

strana vo prv red se izrazuva preku nivnata pogolema op{testvena 

163

opasnost {to se zgolemuva pravoproporcionalno so zgolemuvaweto na 

brojot na oddelnite ubistva. Od druga strana, toj kvantitet se pretvora 

vo kvalitet koj ovozmoùva negovite poedine~ni manifestacii da 

se sogledaat od nov, poseben op{testven aspekt. Ubistvoto kako masovna 

pojava vo odnos na individualnite kriminalni akcii pretstavuva 

pojava od poinakov vid, koja, so ogled na toa, ima specifi~ni svojstva 

i na~ela vo pogled na metodologijata i celta na nivnoto istraùvawe. 

Taka na primer, dokolku ubistvata kako masovna pojava se posmatraat 

vo podolgi vremenski periodi moè da se otkrie nivnoto varirawe i 

kolebawe vo odnos na op{testvenoekonomskite i politi~kite promeni 

vo tie periodi i vrz osnova na toa da se prognoziraat nivnite javuvawa 

i dvièwa pri pojavata na sli~ni uslovi, {to e osobeno va`no 

pri prezemaweto merki od preventiven karakter. Kvantitativnata 

strana na ubistvata se izrazuva preku statisti~ki podatoci za izvr{eni 

dela i primena na statisti~kiot metod (kvoti na kriminalitetot i 

sl.). Me|utoa, pokraj svojata kvantitativna strana ubistvata kako masovna 

pojava imaat i svoj poseben fenomenolo{ki i etiolo{ki kvalitet 

koj se prou~uva so pomo{ na kvalitativni analizi. 

2. Od navedenoto proizleguva deka ubistvata, kako masovna pojava 

ne moàt da se svedat na prost mehani~ki zbir od individualni slu- 

~ai. Imeno, iako kako masoven fenomen se pojavuvaat niz poedine~nite 

ubistva (se temelat vrz prou~uvaweto na ubistvata kako poedine- 

~ni slu~ai), poradi tesnata povrzanost so nivnite etiolo{ki problemi, 

nivnite odnosi se sveduvaat na poznatiot odnos na op{toto, posebnoto 

i poedine~noto. Vo toj odnos ubistvata kako poseben fenomen 

imaat op{t apstrakten karakter, dodeka vo stvarnosta tie se manifestiraat 

niz bezbrojni oblici na konkretni akti. Zatoa, nivnoto poznavawe 

zapo~nuva so poznavaweto na odelni kriminalni nastani kako 

konkretni poedine~ni oblici. Poedine~noto pretstavuva osnova za 

procesot {to se ostvaruva vo stvarnosta. Me|utoa, sekoe poedine~no 

ubistvo i pokraj brojnite specifi~nosti od kvalitativen karakter, ne 

e ni{to apsolutno posebno, tuku naprotiv, sekoga{ e identi~no so 

drugi srodni ubistva. A ova identi~no, zaedni~ko, e ona {to se narekuva 

op{to i {to e osobeno zna~ajno za nau~noto poznavawe, za{to go 

izrazuva ona {to e poopstojno, pa so samoto toa i posu{testveno za 

ostvaruvawe na borbata protiv ovie povedenija. No op{toto realno 

egzistira samo preku poedine~noto, vo koe, se rabira, se izgradeni 

niza specifi~nosti nadvor od op{toto. Ottuka, soznanieto na poedine~noto 

pridonesuva za spoznavaweto na op{toto, i obratno, spoznavaweto 

na op{toto vo izvesna mera ovozmoùva razbirawe na poedine~noto. 

Pritoa, op{toto i poedine~noto se manifestiraat kako nu- 

`nost i me|usebno ne se iscrpuvaat. Poradi toa krivi~noto delo ubistvo 

kako poseben oblik na kriminalitetot, kako i sekoe drugo krivi~no 

delo vpro~em, mora da se sledi, istraùva i objasnuvaat kako 

individualna, no ednovremeno i kako masovna op{testvena pojava. 

164

3. UBISTVATA I NIVNOTO MESTO VO SISTEMOT NA 

KRIMINALNITE OP[TESTVENI POJAVI 

So ubistvata kako individualna i masovna op{testvena pojava 

se napa|a ìvotot kako najgolemo i nenadomestlivo univerzalno dobro 

na ~ovekot. So niv, kako svoeviden odnos na edni lu|e sprema drugi, se 

ostvaruvaat opredeleni osobeno {tetni posledici kako vrz poedinci, 

taka i vrz op{testvoto vo celost. So ogled na nivnata negativnost i 

sprotivnost so op{testvenite i li~nite vrednosti tie se predvideni 

kako posebni krivi~ni dela vo site op{testva. A taa inkriminiranost 

e nivnata zaedni~ka osobina {to gi pomestuva vo kategorijata na 

negativni op{testveni pojavi {to so zaedni~ko ime se narekuvaat 

kriminalitet. 149 So eden zbor, toa se pojavi {to ne mu odat vo polza na 

sozdavaweto op{testveni dobra i razvivaweto op{testveni vrednosti, 

tuku naprotiv gi negiraat, eksplicitno im se sprotivstavuvaat i 

gi ru{at so svoevidno protivop{testveno povedenie. Vo ramkite na 

kriminalnite op{testveni pojavi ubistvata pretstavuvaat samo eden 

od oblicite na negativno odnesuvawe, pa so ogled na toa e nu`no pokonkretno 

opredeluvawe na nivnoto mesto vo strukturata na kriminalitetot 

voop{to. Ne navleguvaj}i vo razli~nite podelbi na kriminalitetot, 

koi trgnuvaat od najrazli~ni formalni i materijalni kriteriumi, 

150 se ~ini deka mestoto na ubistvata moè najlesno da se opredeli 

ako se trgne od celta na na{eto istraùvawe. So ogled na taa cel 

za nas e najprifatliva klasifikacijata na kriminalniet povedenija 

spored nivnite posebni fenomenolo{ki i, pred se, etiolo{ki obele- 

`ja. Vo taa smisla se prifatlivi ve}e navedenite tipovi na kriminalno 

povedenie vo koi na soodveten na~in go na{le svoeto mesto i krvnite 

delikti me|u drugite tipovi na kriminalitet kako {to se: stopanskiot, 

seksualniot, soobra}ajnata delinkvencija, politi~kite krivi~ni 

dela i sl. Vo tie ramki so ogled na svojata pojavnost, kako i svo- 

149 

Kriminalitetot kako po{irok poim, koj ima svoja pravna i socijalna 

odredenost spa|a vo oblasta na negativnite op{testveni pojavim koi, od 

svoja strana se delat na dve osnovni grupi: pojavi na op{testvenata dezorganizacija 

i pojavi na li~nata, individualna devijacija (ili dezirganizacija). 

Ubistvata kako poseben tip kriminalitet spa|aat vo redot na pojavite od 

individualnata dezorganizacija, no moàt da bidat povrzani i so pojavite od 

op{testvenata dezorganizacija. 

150 

Kriminalitetot voop{to, kako sloèna i heterogena op{testvena 

pojava, moè da se deli spored slednive kriteriumi: teìna i op{testvena 

opasnost na krivi~noto delo, karakterot i vidot na objektot na za{titata, 

razli~nite karakteristiki na storitelite na protivop{testvenite povedenija, 

istoriskata pojavnost i konzistentnost na opredelen vid inkriminacii 

i sl. Za toa pove}e vidi: Milutinovi} I, str. 175-177. 

165

ite etiolo{ki obele`ja gi smestivme i ubistvata kako poseben tip 

krvni delikti. 

Opredeluvaweto na ubistvata kako poseben tip krvni delikti 

ima svoe opravduvawe od pri~ini {to vo po{irokiot ili op{t poim 

na krvni delikti pokraj krivi~nite dela ubistvo od na{iot primerok 

vleguvaat i krivi~nite dela naveduvawe na samoubistvo i pomagawe 

pri samoubistvo (~l. 42 KZ SRM), te{kite telesni povredi (~l. 43 KZ 

SRM) i lesnite telesni povredi (~l. 44 KZ SRM). 151 Ovaa podelba ima 

prifatliva osnova vo definicijata spored koja "krvnite delikti se 

grupa krivi~ni dela ~ija zaedni~ka karakteristika e deka kaj sekoe od 

niv so dejstvieto na izvr{uvaweto se odi kon ostvaruvawe povreda na 

fizi~kiot integritet na drugo lice so edinstvena cel so koja vo potpolnost 

se manifestira posledicata na deloto vo ramkite na nivnoto 

bitie." 152 Toa e istovremeno i definicijata na potesniot poim na krvnite 

delikti - ubistvata so taa razlika {to vo nea se smaluva brojot 

na krivi~nite dela samo na onie koi so svojata op{testvena priroda 

pretstavuvaat najteòk oblik na kriminalna dejnost. A ovaa osobenost 

kako i kvalitativnite i kvantitativnite svojstva so koi se razlikuvaat 

od drugite oblici na kriminalno i antiop{testveno povedenie 

se glavnata ni{ka {to gi pravat pogodni i nalagaat da bide predmet 

na posebno istraùvawe. 

166 

II. OBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA 

1. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT 

Ako se pojde od faktot deka etiologijata pretstavuva centralno 

podra~je na sekoe kriminolo{ko istraùvawe nu`no e najprvin da 

se sogleda poimot na kriminalnata etiologija i sistematizacijata na 

nejzinata materija. 

[to se odnesuva do prvoto pra{awe vo kriminologijata kako 

posebna nau~na disciplina so poimot etiologija se ozna~uva ona nejzino 

podra~je {to se zanimava so utvrduvawe na kauzalnite vrski i zakonitostite 

na kriminalitetot: etiologijata pretstavuva nauka (logos) 

za pri~inite (aitia) na kriminalnite povedenija na ~ovekot. 

151 

Taaka Vukovi}, str. 3. 

152 

Krivi~noto pravo ne go poznava poimot krvni delikti. Iako tuka i 

tamu go spomenuva ovoj poim vo dovolna mera ne go opredeluva ni krivi~nopravnata 

ni kriminolo{kata teorija. Taka za razlika od Vukovi} koj ja dava 

gornata definicicija, iako go upotrebuva poimot krevni delikti ne go precizira. 

Milutinovi} I, str. 189. [eparovi} pod ovoj poim gi podrazbira site 

oblici na napad na telesniot integritet i ìvotot na ~ovekot, odnosno site 

dela protiv ìvotot i teloto od posebnite krivi~ni zakoni ([eparovi}, str. 

107-108). Istoto mislewe moè da se zabeleì i kaj Pe{i} I, str. 48.

Od povrzuvaweto na ovoj poim so negovata funkcija i zna~ewe 

za prou~uvaweto na kriminalnite povedenija moè lesno da se izvede 

i odgovorot na vtoroto pra{awe - za sistematizacijata na etiolo{kata 

materija. Vo ovaa smisla problemite {to gi prou~uva kriminalnata 

etiologija moè da se sistematiziraat na sledniov na~in: kriminalnata 

etiologija treba da gi osvetli i da gi objasni kauzalnite vrski i 

odnosi me|u razli~nite negativni vlijanija od objektiven i subjektiven 

karakter i ubistvaat kako individualna i masovna op{testvena 

pojava. Vo taa nasoka taa treba da gi spoznae zakonitostite na javuvaweto 

na krivi~nite dela preku utvrduvaweto na dejstvoto na op{tite 

(korenite), neposrednite i drugite determinanti na kriminalnata pojava 

vo opredeleni prostorni, vremenski i socijalni ramki. 

Etiologijata na ubistvata, vsu{nost, treba da odgovori na 

slednive pra{awa: 

a) Koi se tie objektivni i subjektivni okolnosti (pri~ini i 

uslovi) {to gi predizvikuvaat i ovozmoùvaat ubistvata kako 

poedine~na i masovna pojava vo svetlina na materijalisti~kiot filozofski 

poim na kauzalitetot vo oblasta na socijalnite pojavi, i 

b) Zo{to ubistvata se javuvaat vo opredelena sredina i pokraj 

postoeweto na krivi~nopravni normi, sankcii i drugi merki za nivno 

represivno i preventivno spre~uvawe. 

Stojali{tata {to poa|aat od marksisti~koto u~ewe za op{testvoto 

nastojuvaat kauzalnite i po{irokite deterministi~ki uslovenosti 

na kriminalitetot da gi utvrdat i objasnat trgnuvaj}i od pojdovnata 

osnova sodràna vo istoriskiot materijalizam. Vo istoriskiot 

materijalizam, kako op{ta teoretska orientacija i generalen metod 

na marksizmot, vo objasnuvaweto na op{testvenite pojavi se poa|a od 

poimot na op{testvoto sfateno kako temelen fenomen vo ~i{to 

sklop postojat dve osnovni kategorii na pojavi: pojavite na op{testvenata 

baza i pojavite na op{testvenata nadgradba. Pomesten vo tie ramki 

kriminalitetot pretstavuva pojava na nadgradbata. A kako takva 

pojava toj vo prv red e usloven od me|usebnite odnosi na lu|eto vo procesot 

na materijalnoto proizvodstvo kako najsu{testveni op{testveni 

procesi {to sluàt za objasnuvawe na site poedine~ni op{testveni 

pojavi, a so toa i na op{testvoto kako celina. Me|utoa kriminalitetot 

kako poseben oblik na op{testveno povedenie na lu|eto e 

povrzan i so mnogu drughi op{testveni pojavi od socijalnata struktura 

na globalnoto op{testvo, ~ii{to nositeli se mnogubrojnite institucijalizirani 

i difuzni op{testveni grupi i poedinci, pa zatoa 

toj mora da se nabquduva i od aspektot na nivnoto neposredno deluvawe 

vrz manifestiraweto na povedenijata so negativen op{testven 

predznak. Zatoa marksisti~kiot pristap odi ponatamu i toa go pravi 

so pomo{ na osnovniot dijalekti~ki metod sogleduvaj}i ja prirodata, 

oblikot i odale~enosta na dejstvuvaweto na site etiolo{ki kriminogeni 

faktori. Pritoa, gi koristi site osnovni filozofski i metod- 

167

olo{ki principi za objasnuvawe na kauzalitetot na op{testvenite 

pojavi preku koj uspe{no doa|a do konkrenite metodi {to gi koristat 

vo procesot na utvrduvaweto na konkretnite kriminolo{ki iskustveni 

fakti. Na toj na~in go sogleduva dejstvuvaweto na op{toto (sprotivnostite 

koi dejstvuvaat vo materijalnata osnova), posebnoto (sprotivnostite 

koi proizleguvaat od drugite odnosi me|u lu|eto i po{irokata 

i potesnata op{testvena zaednica) i poedine~noto (sprotivnostite 

{to dejstvuvaat vo samiot poedinec). Na toj na~in marksisti- 

~kiot pristap nudi najsigurno merilo kako za razbirawe na op{testvenata 

struktura i zakonitostite na nejziniot razvoj, taka i na razgrani~uvaweto 

na op{testvenite pojavi na onie {to imaat bitno i 

porimarno zna~ewe vo javuvaweto na kriminalitetot od raznite sekundarni 

i nebitni vlijanija. A seto toa otvara mo`nost za sogleduvawe 

na kauzalnite vrski i odnosi me|u op{testvenite pojavi. 

Dvièj}i se vo ovie ramki, koga zboruvame za fenomenolo- 

{kite aspekti na ubistvata na opredelen na~in ve}e go istaknavme 

etiolo{koto dejstvo na nekoi zna~ajni faktori. Od tie pri~ini, kako 

i poradi obemot i celta na ovoj trud, na ova mesto }e gi izbegneme 

nepotrebnite povtoruvawa i vo taa smisla }e se zadovolime samo so 

poso~uvawe na ve}e razgleduvanite faktori i konstatacijata za nivnata 

uloga i zna~ewe vo javuvaweto na ubistvata. Vo taa smisla sledej}i 

gi rezultatite od istraùvaweto, bez strav deka moè da ni se 

prefrli za pozitivisti~ki priod, vedna{ moème da zaklu~ime deka 

vo javuvaweto na ubistvata imaat golem pridones slednite op{testveni 

pri~ini i uslovi: ekonomskite priliki na storitelot, semejnite 

uslovi, opredeleni sociopatolo{ki pojavi (odavaweto kon nasilstvo 

i alkoholizam), obarzovanieto i zanimaweto na storitelite, kako i 

nivniot pol i vozrast kako objektivno-subjektivni obele`ja. Pokraj 

toa od analizata na motivite na ubistvata moè{e da se zabeleì i 

posebnoto vlijanie na naru{enite me|u~ove~ki odnosi. Nivniot odnos 

vrz ovie dela se pojavi niz slednite op{ti odnosi: rastroeni, naru- 

{eni, dezorganiozirani bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi, rastroeni 

vonbra~ni odnosi i, kako pomalku zna~ajni, poremeteni odnosi vo 

momentot pred izvr{uvaweto na deloto, duri i me|u onie lica {to 

prethodno voop{to ne se poznavale, a se javuvaat kako neposredni povodi. 

Ona {to e karakteristi~no za kauzalnoto i deterministi~ko 

dejstvo na ovie faktori e nivnata povrzanost so op{testvenata polo- 

`ba i op{testveni funkcii vo konkretnata op{testvena sredina. 

Imeno, op{testvenata polo`ba i uloga pruàat pogolema ili pomala 

mo`nost za u~estvo vo raspredelbata na op{testvenata mo}, a spored 

toa i za razre{uvaweto na egzistencionalnite problemi kako i za 

postavuvaweto i ostvaruvaweto na sopstvenata smisla na ìvotot. 

Projavenite okolnosti jasno ukaùvaat deka ubijcite kaj nas se lica 

so ponizok op{testven status, uloga i mo}, a so ogled na toa {to se 

168

pomladi i nivnata mo`nost za razre{uvawe na sopstvenite problemi. 

Od iznesenite podatoci vsu{nost proizleguva deka ubiecot bo Makedonija 

e ma`, na vozrast od 21 do 30 godini, so vpe~atlivo nisko obrazovanie 

{to go opredeluva i nivnoto zanimawe kako zemjodelec ili 

rabotnik i nivnata op{testvenoekonomska polo`ba, a so ogled na toa 

deka e naj~esto oènet, kaj nego se pojavuva i nepovolen semeen status. 

Pritoa, osobeno e va`no i specifi~no {to vakvata sostojba kaj ovie 

lica pridonesuva da se formira poseben sistem od subjektivno sfateni 

vrednosti. Toa ne e slu~ajno. Naprotiv, vo dene{ni uslovi koga 

postoi golem ras~ekor me|u op{testvenite mo`nosti i realnite mo`nosti 

tie vrednosti da se ostvarat, opredelen broj poedinci ne moèj}i 

da gi pronajdat vistinskite sredstva i na~ini za ostvaruvawe na 

definiranite vrednosti, ja istaknuvaat ~esta kako ne{to za {to treba 

posebno da se ìvee. Za taa vrednost, koja na poedincite na rabot od 

materijalnata egzistencija, vsu{nost i edinestveno im preostavuva, 

naj~esto ja povrzuvaat i smislata na svojot ìvot i za nea posebno se 

borat. Nesre}ata e vo toa {to vo taa borba se sluàt so krajno iracionalni 

sredstva ne po~ituvaj}i gi struktuiranite izlezi za ostvaruvawe 

na svoite aspiracii. Vo èlbata da se ostvari dominantniot 

interes, se kine tenkiot konec na nivnata moralna osnova i se prifa- 

}a protivop{testveno povedenie kako na~in {to vedna{ }e ja vospostavi 

sakanata cel. Ona {to subjektivno se sfa}a kako posebno dobro, 

vredno, va`no, me|utoa, vo golem e sudir so postoe~}i sfatenite ili 

definirani vrednosti na dominantnata kultura ako se ostvaruva so 

ubistvo. 

Navedenite etiolo{ki okolnosti na izvesen na~in se pri~inai 

uslovi za kriminalitetot voop{to so taa bitna razlika {to kaj ubistvata, 

tokmu poradi posebniot odnos kon ~esta se izdvojuvaat kako posebno 

karakteristi~ni. Tuka vsu{nost i se nao|aat glavnite specifi~nosti 

na ubistvata kako poseben tip krvni delikti vo odnos na drugite 

vidovi na kriminalno povedenie. 

Po ovie na~elni konstatacii moème da prejdeme kon objasnuvawe 

na onie objektivni okolnosti koi vo prethodnite islagawa ostanaa 

pomalku dopreni, {to vo nikoj slu~aj ne zna~i deka tie treba da se 

posmatraat izolirano od drugite vlijanija i nadvor od marksisti~kiot 

koncept za etiologijata na kriminalitetot. Nivnoto izdvoeno 

(posebno) izlagawe treba da se sfati samo kako obid za uprosteno, no 

sepak celosno i uspe{no prikaùvawe i osvetluvawe na etiolo{kata 

problematika vo vrska so ubistvata. Vo taa smisla na narednite stranici 

}e gi analizirame: kulturnite uslovi i zaostanatite sfa}awa, 

odnosot na sredinata sprema ubistvata, sredstvata na masovnata komunikacija 

i ulogata na treti lica vo javuvaweto na ubistvata. 

169

2. SISTEMOT NA KULTURNI VREDNOSI I ZAOSTANATI 

SFA]AWA 

Pod poimot kulturni vrednosti na ova mesto |i podrazbirame 

ne samo kulturnoto ramni{te na naselenieto na opredeleno podra~je, 

tuku i kulturnite sudiri {to nastanuvaat kako posledica na opredelena 

horizontalna i vertikalna socijalna mobilnost. Vo vrska so toa kaj 

nas obi~no se istaknuva ekonomskiot i industriskiot razvoj i op{testvenata 

podvi`nost i se zaklu~uva za zgolemeno vr{ewe oddelni krivi~ni 

dela od strana na migrantite i doselenicite, koi{to ne sekoga{ 

moàt da se prilagodat na novite uslovi na ìvot vo urbanite sredini. 

Ovoj faktor nie posebno ne go istraùvavme vo na{iov trud, no 

od konkretnite opisi na delata sepak posredno dojdovme do toa deka 

imal zna~ajno vlijanie i vrz javuvaweto na ubistvata. 

Zaostanatite sfa}awa ili primitivizmot e vtoriot poim {to 

ovde go upotrebuvame. Toj proizleguva od prethodniot poim i gi opfa- 

}a iskol~enite konzervativni sfa}awa kako i opredelen tradicionalizam 

i obi~ajni i religiozni stavovi na oddelni grupi i poedinci. 

Toa se sfa}awata i predrasudi {to poteknuvaat od ekonomskite priliki 

i socijalnite odnosi, kako i od istoriskite i od konkretnite kulturni 

uslovi na na{eto op{testvo i se odnesuvaat na povedenieto vo 

vrska so grupnaat i subjektivnata ocenka na op{testvenite vrednosti, 

me|u koi i na onaa vrednost {to celokupnoto op{testvo ja ocenuva 

kako najvitna i neprocenliva - ~ovekoviot ìvot. 

Kulturata na opredelena sredina ili grupa vo golema mera se 

odrazuva vrz formiraweto na li~nosta na nejzinite pripadnici. Taa e 

faktor {to zna~itelno gi opredeluva stavovite i vrednostite na nejzinite 

poedinci i nivnoto povedenie vo opredeleni situacii. Posebnite 

kulturni sredini formiraat sopstveni definicii na ìvotnite 

situacii i im davaat sopstveno tolkuvawe na op{testvenite odnosi. 

Vo taa smisla dokolku opredelena sredina e kulturno pozaostanata 

toa nu`no pridonesuva i za razvivawe zaostanati sfa}awa kaj golem 

del od nejzinite pripadnici. A takvite sfa}awa vo zavisnost i sodejstvo 

so drugi kriminalni faktori moàt da pretstavuvaat uslovi ili 

pri~ini za vr{ewe ubistva. 

Su{tinata na zaostanatite sfa}awa (primitivizmot) se sostoi 

vo iskol~enoto vrednuvawe na socijalnite vrednosti, odnosno na ponisko 

ili povisoko vrednuvawe na onie dobra, potrebi, interesi, motivi 

i stremeì {to se op{tousvoeni vo na{eto op{testvo. Ottuka, povedenieto 

na licata so zaostanati sfa}awa se manifestira niz razni 

sprotivnosti vo odnos na dominantnata kultura. ôvekot se odnesuva 

vo zavisnost od toa kakvo zna~ewe ima za nego opredelena vrednost i 

vo taa smisla go vr{i izborot na svoeto neporo~no ili kriminalno 

odnesuvawe. Ako se trgne od nesporniot afkt deka ~ovekoviot ìvot 

ne moè da se meri so nikakva druga vrednost toga{ e sosenma jasno 

170

deka ubijcite se primitivni lica koi ne se rakovodat od op{testvenoto 

zna~ewe na ovaa vrednost. Tokmu zatoa za nas e interesno i zna- 

~ajno nivnoto subjektivno vrednusvawe i stavawe vo opredeleni relacii 

na ~ovekoviot ìvot so drugite li~ni i op{testveni vrednosi i 

vlijanieto na grupnite i drugite podkulturni sistemi i uslovi vo 

oblikuvaweto na nivnite sfa}awa projaveni preku ubistvata. 

1. Edna od srotivnostite na kulturnata zaostanatost vo odnos 

na dominantnata kultura se sostoi vo previsokoto vrednuvawe na ~esta 

vo opredeleni sredini i grupi. Ovde, vsu{nost, stanuva zbor za 

sprotivnosti vo kriteriumite za ocenuvawe na oddelni o{etstveni 

vredosti. Ovie sprotivnosti gi zabeleàvme kaj ubistvata kaj koi do- 

{lo do o~igledna nesrazmernost me|u vrednosta na `rtvata {to bila 

povredena ili zagrozena i zna~itelno neadekvatnata reakcija na storitelot 

{to zavr{ila so obideno ili dovr{eno ubistvo. Takvoto vrednuvawe 

i odnesuvawe do{lo do izraz kaj ubistvata {to vo na{iot primerok 

bile motivirani od odmazda poradi verbalni ili realni navredi 

i osramotuvawe na semejnata ~est, kaj ubistvata na vonbra~ni novoroden~iwa, 

kako i kaj del od ubistvata od qubomora. Ona {to e 

karakteristi~no za nivnite storiteli e deka tu|iot ìvot go vrednuvale 

zna~itelno ponisko od svojata ~est, koja objektivno zemeno ne 

bila povredena vo takov obem da moè barem malku da ja opravda reakcijata 

so ubistvo. 

Za visokoto vrednuvawe na sopstvenata ~est, a ne retko i ~esta 

na svoite najbliski, vo ovie slu~ai e zabeleìtelno vlijanieto na slednive 

faktori: 

a) Prvoto od niv se sostoi vo zabeleànata okolnost deka ~esta 

dosta visoko se vrednuva i na nejzinoto dopirawe silno se rea|ira od 

strana na poedinci so ponizok op{testvenoekonomski status i ugled 

vo sredinata. 

b) Na{eto vtoro zabeleùvawe e deka ~esta previsoko se vrednuva 

od strana na lica so opredeleni kompleksi na poniska vrednost, 

bilo vo pogled na svojot izgled, fizi~ki nedostatoci ili drugi psihi~ki 

osobenosti. Toa se poklopuva so na{eto pomalku filozofsko, no 

sosema realno i provereno soznanie deka ako nekoj ne nare~e "budala" 

ili na drug na~in se obide da gi smali vrednostite na na{iot li~en 

integitet i ìvotni postigawa, nie nema da ~uvstvuvame potreba od 

dokaùvawe na sprotivnoto, tuku cenej}i go ona {to op{testvoto 

bilo formalno ili neformalno kaj nas go priznava i ceni i ona {to 

li~no go ~uvstvuvame za sebe, ednostavno }e se nasmeeme i }e premineme 

preku obidot na onoj {to sakal da ne navredi. Od druga strana, 

iskompleksiranite li~nosti (a ponekoga{ i celi grupi) ~uvstvuvaat 

potreba da se pravdaat, branat, dokaùvaat na sosema pogre{en na~in. 

Intenzitetot na takvoto dokaùvawe raste pravoproporcionalno so 

stepenot na izrazenite nedostatoci i negativnite svojstva na li~nosta 

(osobeno na emociite) koi se dopiraat. Vo taa smisla moème da zak- 

171

lu~ime deka golem del od ubijcite se izrazeno iskompleksirani li~nosti, 

{to pretstavuva produkt na nivniot li~en ìvoten neuspeh, no 

i od vlijanieto na sredinata {to so svoite sfa}awa gi forsira i potencira 

nivnite kompleksi. 

v) [to se odnesuva di sfa}awata na ~esta od strana na potesnata 

sredina na storitelot, tuka se raboti za takvi subkulturni vrednosti 

{to se mnogu bliski do istaknuvaweto na va`nosta na ~esta od 

strana na samiot ubiec. Takvite podkulturni vrednosti gi sozdavaat i 

zasiluvaat subjektivnite vrednosni orientaciii na ubiecot. Na toj 

na~in ubistvoto se javuva kako individualna dejnost {to zna~i prifa- 

}awe na kulturnite celi i vrednosti so ednovremeno otfrlawe na 

sredstvata za nivnoto ostvaruvawe. So odzemaweto na tu|iot ìvot poradi 

povredena ~est, ubiecot, vsu{nost, gi afirmira kulturnite vrednosti 

na svojata najneposredna sredina, no gi otfrla propi{anite i 

dozvolenite na~ini na individualno za~uvuvawe ili povtorno vra}awe 

na zagubenite vrednosti. Vo tie ramki opredeleno, povedenieto 

{to se manifestira za dostignuvawe na ovie vrednosti vo kriminolo- 

{kata teorija obi~no se narekuva inovacija (Robert Merton) ili farisejstvo 

(Mihajlo Xuri}). 153 Se raboti za takvo povedenie {to poa|a 

od apsolutizirawe na ~esta kako kulturna cel so istiovremeno ne|irawe 

na ìvotot {to kako vrednost na dominantnata kultura sekoga{ 

ima prednost. 

g) Kaj povrzanosta na visoko istaknatata ~est so izborot na povedenieto 

za nejzinoto ostvaruvawe, treba sekoga{ da se ima predvid 

deka neposrednata pri~ina na ubistvo e zagrozuvaweto ili povredata 

na vrednosta {to ve}e se poseduva, 154 ili subjektivno se misli deka se 

posaeduva, a ne èlbata da se dojde do ona {to se nema. Ova e osobeno 

zna~ajno za opredeluvawe na specifi~nosta na ubistvata i li~nosta na 

ubijcite na na{eto podra~je. Imeno, ubiecot kaj nas ne odi kon toa so 

ubistvoto da sozdade vrednost {to kaj nego ne postoela, tuku kon za~uvuvawe 

na ona {to ve}e go poseduval. Za razlika od toa, vo zemjite so 

kapitalisti~ko op{testveno ureduvawe (osobeno vo SAD), storitelite 

na ubistvoto vo soglasnost so potro{uva~kaat psihologija {to ja 

sozdava sistemot, pred se ja preferiraat vrednosta na parite i materijalnoto 

bogatstvo. Vo soglasnost so taa subjektivna, {to ovde istovremeno 

e i objektivna vrednost kako na podkulturnata grupa taka i na 

op{testvoto vo celost, go odbiraat i svoeto povedenie koe naj~esto e 

naso~eno kon toa preku ubistvoto da se dojde do pari, odnosno do vrednost 

{to ne se poseduva. 

153 

Vidi Xuri}, str. 110 i 112, Jankovi}-Pe{i}, str. 66-67 i 77-78 i Ja- 

{ovi}, str. 180. 

154 

Ovde moè jasno da se vidi od tabelata br. 17, kade {to 72,2% lica 

pred izvr{uvaweto na ubistvata vo svojata sredina vaèle za ~esni i ugledni 

gra|ani. 

172

d) Na krajot nu`no e da se potencira u{te edna okolnost {to ja 

pokaùva i drugata strana na medalot i so toa ja zaokruùva etiolo- 

{kata zadnina na ovoj naj~est i karakteristi~en vid ubistva na na- 

{eto podra~je. Imeno, treba da se znae deka povredata na ~esta koja 

ima dominantno mesto vo opredeluvaweto na ìvotnata smisla na ubiecot, 

kaj nego nu`no doveduva do takva intapsihi~ka sostojba {to se 

izrazuva vo ~uvstvo na omraza. A toj emocionalen odnos kon `rtvata ja 

sozdava odmazdoqubivosta kako nova, hedonisti~ki orientirana, narcisoidna 

vrednost. Ovaa sledovatelna vrednost izniknuva vrz prethodnata 

povredena vrednost i vo stek so nea ima silno kriminogeno vlijanie, 

155 {to vsu{nost go opredeluva agresivnoto povedenie ~ija sodrìna 

lapidarno moè da se izrazi so aforizmot Fiat iusticia pareat mundis. 

Povredenata ~est i sozdadenata omraza odat raka pod raka so psiholo{koto 

zadovolstvo {to go nosi odmazdata. 

Ottuka proizleguva i slednata razlika me|u ubiecot od na{eto 

podra~je i onoj od kapitalisti~kite zemji. Ubiecot na zapad odzema 

tu| ìvot ne zatoa {to ja mrazi `rtvata, tuku naprosto zatoa {to gi 

saka nejzinite pari, a ubiecot kaj nas ubiva za da ja za~uva sopstvenata 

~est (ili ~esta na svoite bliski), no pritoa i zatoa {to ja mrazi `rtvata. 

Ovde e zna~ajno i toa deka i odmazdoqubivosta, kako i ~esta 

ima golema podr{ka od potesnata sredina na opredleni podra~ja, kade 

se pojavuva kako specifi~no socijalno nasledstvo poradi nedovolnata 

integriranost na potkulturnite grupi so op{testvenite vrednosti. 

Vakviot stav na oddelnite sredini i denes gi ovozmoùva ubistvata 

poradi se u{te niskiot satepen na materijalnata i duhovnata kultura, 

koj ima soodveten izraz vrz svesta na lu|eto: poradi se u{te golemaat 

prisutnost na iracionalni momenti, tradicionalizam i obi~aen na- 

~in na ìvot, osobeno vo selskite sredini od na{aat republika poradi 

nivnata zatvorenost vo pogled na normite i vrednostite od drugite 

sredini. Se dodeka storitelot ~uvstvuva nekakov pritiosok {to 

go doìvuva kako omalovaùvawe, potcenuvawe i otfrlawe na negovata 

li~nost poradi toa {to ne projavil opredelena reakcija {to 

bila o~ekuvana od strana na sredinata od koja poteknuva, vo nea se razvivaat 

omraza i odmazdni~ki vrednosti {to }e gi pretvori vo ubistvo. 

Koga sredinata }e go korigira svoeto sfa}awe vo vrska so odmazdni~koto 

rea|irawe, takvite sfa}awa }e is~eznat i od svesta na najgolemiot 

broj poedinci, koi vo ovoj moment odzemaweto na tu|iot ìvot 

ne go smetaat za nisko delo, tuku se ubedeni vo toa deka pravat ne{to 

na {to imaat pravo i dol`nost. 

155 

Vrednostite imaat visoka motivaciona sila. Tie imaat pogolema 

dinami~ka sila od site drugi dinami~ki komponenti na li~nosta osven vitalnite, 

fiziolo{ki potrebi. Petrovi}, M, str. 301. 

173

2. Stavot na opredelena kulturna sredina vo pogled na poseduvaweto 

i noseweto so sebe oru`je e isto taka edna od previsoko postavenite 

vrednosti {to ne im odgovara na humanite sfa}awa na na{eto 

op{testvo. Za ozna~uvawe na ovaa navika na na{iot ~ovek ~esto se 

upotrebuva terminot "balkanski mentaliet" i se veli deka oru`jeto 

kaj nas pretstavuva del od nacionalniot folklor. Deka e toa to~no, 

moàt da ni pokaàt i statisti~kite podatoci za podnesenite prijavi 

i izdadeni dozvoli za poseduvawe na oru`je. 156 

Tabela br. 18 

Podneseni prijavi i izdadeni dozvoli za oru`je po vidovi 

oru`je vo SRM vo periodot 1973-1983 godina. 

Vid oru`je Bkupno Uvaèni 

barawa 

Odbieni 

baarwa 

Barawa 

ostanati za 

re{avawe 

Lovni pu{ki od 61680 43038 13187 5455 

site vidovi 

Voeni pu{ki 369 348 112 36 

Malokalibarski 2170 1271 700 199 

pu{ki 

Pi{toli 14178 6283 6922 973 

Malokalibarski 172 101 63 8 

pi{toli 

Vkupno 78596 50941 20948 6671 

Navedenite brojki nema da gi komentirame, 157 no mora da ukaème 

deka se u{te pogolemi so ogled na toa {to golem del od naselenieto 

poseduva neprijaveno oru`je do koe do{lo na razni ilegalni na~ini. 

Ova oru`je na{iot ~ovek mnogu ~esto go nosi so sebe, a tuka e i 

noòt koj ~esto se nao|a vo pazuvite. So takvata navika vo opredeleni 

sredini se izrazuva ma{kost, sila i mo} i se ~uvstvuva opredelena pseudosigurnost 

pri eventualnoto samostojno re{avawe na nastanatite 

konflikti. No, ako se znae deka ~ovekoviot agresiven potencijal 

156 

Izvor: RSVR. 

157 

Zaradi sporedba ovde }e gi izneseme podatocite od trudot na Kosta 

Todorovski (str. 68). Spored ovie podatoci vo periodoit 1965-1967 godina, vo 

na{ata republika bile izdadeni dozvoli za drèwe i nosewe pi{toli na 4141 

fizi~kui lica, a od niv samo vo 1966 godina - 2415 dozvoli. Od 1967 godina 

(koga bea zaostreni kriteriumite za izdavawe dozvoli za nabavka, drèwe i 

nosewe oru`je) do 1970 godina bile izdadeni 808 takvi dozvoli. [to se odnesuva 

do dozvolite za lovni pu{ki, toj broj vo periodot 1965-1967 godina iznesuval 

12566, a vo periodot 1968-1979 - 8187. 

174

moè da bide iscrpen samo so navreda, trpewe ili pak, vo opredeleni 

slu~ai, vo upotreba na fizi~ka sila od pomal intenzitet i deka so tie 

postapki moè da izostane natamo{niot razvoj na agresijata, logi~no 

e da se zaklu~i deka mnogubrojni obideni ili dovr{eni ubistva moèle 

da zavr{at so posledica {to ne e smrt i te{ka telesna povreda, se 

razbira, se razbira dokolku pri raka ne se na{lo oru`je. Vo opredeleni 

slu~ai duri i samoto pokaùvawe oru`je od strana na `rtvata go 

pottiknuvalo storitelot, koj isto taka poseduval oru`je i samiot da 

go upotrebi namesto da se istavi pred nastanatata situacija. 

Poseduvaweto oru`je, negovoto nosewe i upotreba pri lov i 

kako zadolìtelen rekvizit pri razni svadbi i proslavi doveduva do 

smrtni posledici ne samo vo konfliktnite situacii, tuku i od nebre- 

`nost. Brojni posledici nastanuvaat i pri ~isteweto, nepravilnoto 

rakuvawe i igrawe so oru`je. So eden zbor, od qubovta sprema oru- 

`jeto {to se sre}ava kaj opredeleni sloevi i delovi od na{to naselenie 

proizleguvaat brojni nepredvidlivi sakani ili nesakani posledici. 

3. Brakot i semejstvoto se obi~no vrednosti {to ubijcite gi 

ocenuvaat ponisko od dominantnata kultura. Od tie pri~ini i ovde 

moè da se zboruva za zaostanati sfa}awa {to ~esto doveduvaat do 

raspravii, navredi, tepa~ki, netoleranten odnos i drugi nedorazbirawa 

me|u bra~nite drugari i ~lenovite na semejstvoto, {to na krajot, 

poradi stek so drugi negativni okolnosti, zavr{ile so ubistvo. 

4. Materijalnite dobra i interesi od strana na ubijcite bile 

vrednuvani vo ramkite na op{tousvoenite stavovi sprema ovie vrednosti. 

Toa go dokaùva pred se isklu~itelno maliot broj ubistva storeni 

od koristoqubie, no i odnosot sprema imotot i imotnite sporovi, 

vo koi, spored na{e mislewe, naj~esto se rabotelo za mo{ne zna~ajni 

imotni interesi. So ova tvrdewe nemam namera ni najmalku da gi 

opravduvam ubistvata od ovie motivi, bidej}i e sosema jasno deka ni 

najgolemite materijalni interesi ne moàt da se merat so ~oevkoviot 

ìvot i da opravdaat koe i da e ubistvo. No, ne moème da se soglasime 

so tvrdeweto "deka ovde se raboti za bagatelni sporni odnosi," 158 so 

koe ~esto se manipulira vo javnosta i na{ata stru~na literatura. Po 

na{e ubeduvawe za vakvoto tvrdewe nema realna osnova, bidej}i vo 

delata od sporni i neras~isteni imotni odnosi naj~esto ne se raboti 

za zaostanati sfa}awa i sitnosopstveni~ki odnosi, tuku za egzistencija. 

Poradi nepoznaavwe na seloto i na negovite uslovi i odnosi, na 

storitelite na ubistva od vakvi motivi im se prefrla posebna op{- 

testvena opasnost, beskompromisnost i niska eti~ka svest. Me|utoa, 

ako se ima predvid deka razre{uvaweto na imotnite odnosi za subjektite 

vo sporot ~esto pretstavuva pra{awe na egzistencija, mora da se 

prifati deka se toa del od odnosite dlaboko povrzani so ekonomskata 

158 

Vukovi}, str. 88. 

175

osnova i materijalnata kultura na op{testvoto. Toa {to ovcite gi 

izbrstile ovo{nite drva, dobitokot go izgazil nasadot ili vlegol i 

pasel vo tu|a livada, vo toa {to nekoj ne mu go dozvolil navodnuvaweto 

na imotot na storitelot, mu popre~il pri kupuvaweto na nekoja 

niva i sli~no, ne se krie inaet, tuku pred se ostvaruvawe na godi{niot 

rod od koj{to zemjodelecot i negovoto semejstvo treba da ìveat 

preku celata godina i vrz koi sredstva ja gradat svojaat idnina. 

Selanecot vloùva mnogu sredstva vo svojata zemja, dobitok i sli~no, 

i od toa o~ekuva prihod pa zatoa ne se bezlobni povredite na negoviot 

imot. Vo taa smisla vakvite i sli~ni sporni odnosi (spor okolu ku}a, 

dvor, odbrana od odzemawe avtomobil ili druga pogolema materijalna 

vrednost) treba da se razdvojat od onie sitni imotni sporovi okolu 

me|i i slu`benosti vo koi sekako imaat golem udel i zaostanatite 

sfa}awa kako izraz na povredenata gordost, kapricioznosta, omrazata 

i drugite okolnosti za koi zboruvavme kaj motivite na deloto. 

Vo vrska so gorenavedenoto treba osobeno da se postavi i pra{- 

aweto na sporosta na pravdata, odnosno za neblagovremenoto re{avawe 

i neaùrnoto izvr{uvawe na sudskite odlu}i od imotnite parnici, 

{to isto taka pretstaviuvaat eden od zna~ajnite uslovi za javuvaweto 

na ubistvata od ovoj vid. 

5. [to se odnesuva do kulturnite sprotivnosti povrzani so religijata 

i sueverieto, tie kaj nas nemale nikakvo zna~ewe pri izvr{uvaweto 

na ubistvata. Imeno, vo na{iot primerok ne najdovme ni edno 

ubistvo {to bilo povrzano so ovie vrednosti i nivnoto motivaciono 

deluvawe. 159 

So ogled na seto tuka izloèno proizleguva deka kulturnite 

uslovi i zaostanatite sfa}awa se pojavuvaat kako dosta zna~aen kriminogen 

faktor na koj treba trezveno da mu se prio|a so merki {to zna- 

~at podigawe na svesta kaj lu|eto za vrednosta na ìvotot na ~ovekot. 

Pritoa e sosema vo pravo Pe{i}, koj smeta deka vo pogled na razvivaweto 

na svesta za vrednosta na ~ovekoviot ìvot bi moèlo dosta da 

se postogne i bez da se ~eka toa razvivawe da odi samo od sebe so podigawe 

na materijalnata blagosostojba. 160 

3. ODNOSOT NA MIKROSREDINATA SPREMA UBISTVATA 

Odnosot na sredinata sprema ubistvata, koj e vo tesna vrska so 

kulturnite uslovi, zaostanatite sfa}awa i odmazdoqubivosta kako 

psihosocijalna klima e eden od relevantnite faktori za nivnoto javuvawe. 

Toj odnos dobiva zna~ewe koga se pojavuva vo eden od slednive 

oblici: 

159 

Vo ovoj pogled do napolno identi~ni podatoci do{le Vukovi} (str. 

88-89) i Pe{i}, str. 65. 

160 

Pe{i} I, str. 67. 

176

- kako neprezemawe blagovremeni i soodvetni preventivni merki 

za otstranuvawe na pri~inite na kriminogenite situacii koi uka- 

ùvaat deka moè da dojde do izvr{uvawe na ubistvo, 

- kako odbegnuvawe na prisutnite lica (poradi strav za sopstveniot 

ìvot) da interveniraat vo kriti~ni situacii i na toj na~in 

da go spre~at izvr{uvaweto na deloto. 161 

- i (vo opredeleni situacii i za ubistva od opredeleni motivi) 

kako moralno vrednuvawe na vakvite povedenija pod nivoto na nivnoto 

op{testveno zna~ewe. 162 

Vo prviot od navedenite oblici, vsu{nost, se raboti za opredelena 

pasivnost na socijalnata sredina kako uslov za vr{ewe na ubistvata. 

Pasivnosta na socijalnata sredina se javuva kako faktor {to 

im ovozmoùva ili im otvora prostor na drugite kriminogeni faktori 

da dejstvuvaat so pogolema sila, odnosno pove}e da doa|aat do 

izraz. Se razbira deka vakvata pasivnost na subjektite od neposrednata 

sredina na storitelot i `rtvata (rodnini, drugari, prijateli, 

poznanicvi, sosedi, opredeleni organizacii i sli~no) moàt da pretstavuvaat 

pogodna atmosfera za javuvawe na ubistvata i deka vo sekoj 

slu~aj treba da se vloùvaat pogolemi usilbi za depasivizirawe na 

okolinata vo smisla na promena na takviot odnos. 163 Me|utoa, se ~ini 

deka po malku se preteruva vo naglasuvaweto na zna~eweto na ovoj 

odnos, za{to se gubat od vid nekoi bitni elementi. Imeno, vo situacija 

koga ni najfundiranite kriminolo{ki istraùvawa ne uspeale 

da dojdat do sigurni indikatori {to }e go olesnat prognoziraweto na 

opredleni kriminalni povedenija, mnogu e nelogi~no o~ekuvaweto 

deka takva prognoza moàt da dadat obi~nite lu|e od opredelena sredina. 

Ponatamu treba da se vodi smetka deka opredeleni naru{eni 

odnosi, navredi, raspravii i sli~no, pretstavuvaat samo izraz na 

temperamentot na opredelena li~nost, koi nikoga{ ne storile nitu 

pak }e storat nekoe protivop{testveno povedenie. Taka, na primer, 

dve lica moè da se navreduvaat, da si upatuvaat pcosti i da se raspravaat 

na dosta visok ton, a toa da ne pretstavuva nikakov signal za naru{eni 

odnosi me|u niv, bidej}i e toa na~in na koj tie voobi~aeno razgovaaraat 

ili raspravaat za najobi~nite ìvotni problemi, pa duri 

ponekoga{ i za nauka, umetnost, religija i sli~no. Vo taa smisla tak- 

161 

Ibid, str. 64-68. 

162 

Vidi Vukovi}, str. 100. 

163 

Ovde se misli na spontano (ne i organizirano) rea|irawe na najbliskata 

sredina na kriminogenite vlijanija "po~nuvaj}i od adekvatno kontaktirawe 

so potencijalnite u~esnici vo kriminalniot nastan, pa do sorabotka 

so dràvnite i op{testvenite organi koi rabotat vrz suzbivaweto na kriminalitetot 

i drugite socijalnopatolo{ki pojavi, pokrenuvawe na nivnata 

aktivnost so davawe soodvetni predlozi, sugestii i zna~ajni podatoci." Vukovi}, 

str. 100. 

177

vite i sli~ni raspravii i pseudosudiri moàt da pretstavuvaat (za nekoe 

lice ili institucija) podra~je za spontano preventivno deluvawe. 

Vme{uvaweto na okolinata vo takvite i sli~ni odnosi ~esto moè da 

ima samo negativno dejstvo: da sozdade vistinski sudir tamu kade {to 

toj relano ne postoel ili da se izrodi vo poseben odnos i namera koi 

ili se objektivno takvi ili kako takvi da se protolkuvaat od strana na 

licata vo ~ii odnosi se intervenira. 

Na krajot, koga se raboti za prezemawe soodvetni merki od 

strana na opredeleni institucionalizirani sredini, se postavuva pra- 

{aweto za dozvolenosta na preddelinkventnite intervencii. Taka, na 

primer, vo dva slu~ai od na{eto istraùvawe navredeniot soprug se 

obra}al do najbliskata stanica na SVR i od pripadnicite na milicijata 

baral da interveniraat na toj na~in {to }e go spre~at naatmo{- 

noto odrùvawe seksualni kontakti me|u svojata sopruga i nejziniot 

qubovnik. Se razbira deka vo tie slu~ai, osven davaweto opredeleni 

soveti ovie organi ne moèle ni{to pove}e da storat, a toa ne bilo 

dovolno za spre~uvawe na ubistvoto. 

Vo ovoj kontekst e moèbi najzna~aen problemot na prijavuvaweto 

na zakanite so ubistvo i odnosot sprema tie prijavi. Za rasvetluvawe 

na ova pra{awe, me|utoa, ni nedostasuvaat empiriski podatoci, 

koi najverojatno }e ni ukaèa na edno po{iroko podra~je ne samo 

za organiziranoto, tuku i za spontanoto preventivno deluvawe na 

okolinata vrz storitelot. 

[to se odnesuva do vtoriot isto taka pasiven odnos na sredinata 

sprema vr{eweto na ubistvata, na{a konstatacija e deka toj re~isi 

i ne postoi na na{eto podra~je. Imeno, od opsisot na sudskite 

predmeti dobivme vpe~atok deka kaj site ubistva kade {to se pojaviula 

mo`nost od intervencija na treti lica za spre~uvawe na deloto, naj~esto 

i doa|alo do takva intervencija. Taa naj~esto poteknuvala od pobliskiete 

i podale~nite srodnici na `rtvata, od sosedite, od drugarite, 

prijatelite, no i od sosema slu~ajni minuva~i, koi poradi svojata 

intervencija ponekoga{ zadobile lesni ili te{ki telesni povredi, 

ili pak i samite stanuvale `rtvi na obidenite ili dovr{enite 

ubistva. Dejstvijata so koi intervenirale licata od neposrednata 

sredina na storitelot i `rtvata se sostoele vo odzemawe na oru`jeto 

ili orudieto na storitelot, negovo onesposobuvawe so udar ili fa}awe 

za race ili telo, ispre~uvawe pred `rtvata, molewe na storitelot 

da ne go prezeme ili da go zapre dejstvieto na izvr{uvaweto i sli~no. 

Od ova proizleguva deka ovoj pasiven odnos na sredinata ne e karakteristi~en 

za na{to podnebje. Naprotiv, okolinata mnogu ~esto se 

javuvala vo uloga na spre~uav~ na ubiostvata nasekade kade {to toa 

bilo izvodlivo, pa duri i pove}e od toa, bez strav za sopstveniot ìvot. 

Imalo duri i takvi slu~aui kade {to re~isi site soselani izleguvale 

so cel da go spre~at izvr{uvaweto na ubistvoto. Vakviot odnos 

i hrabrost na sredinata e sekako za po~it, no nesre}ata e vo toa {to 

178

nivnata intervencija vo mnogu mal broj slu~ai dovela do pozitivni 

rezultati, dodeka od druga strana, imalo slu~ai vo koi liceto {to 

intervenira go zagubilo ìvotot tokmu poradi taa intervencija. 

Od tie pri~ini na opredelen na~in se postavuva pra{aweto za 

ispravnosta na insistiraweto vrz ovoj moment vo slu~aite koga opasnosta 

na sozdadenata situacija i sredstvata {to pritoa se upotrebuvaat 

ne i odgovaraat na realnata mo`nost za spre~uvawe na negativnite 

posledici. 

Dodeka za prvite dva odnosi na sredinata sprema ubistvata ne 

moème da dademe sigurna orientacija, za tretiot odnos kako faktor 

na ubistvata moème da kaème deka ima osobeno zna~ewe {to zaslu- 

ùva posebno vnimanie vo pogled na prezemaweto na preventivni 

merki. Ovde se raboti za moralno vrednuvawe na ubistvata pod nivnoto 

op{testveno zna~ewe. Bez poretenzija da navleguvame vo site 

okolnosti na ovoj problem koj napred na opredelen na~in ve}e go 

zafativme, ne moème da go prenebregneme faktot deka vo na{ata 

sredina e dosta prisutno uveruvaweto oti na opredleni povedenija 

treba da se rea|ira so ubistvo. Ne e retko pra{aweto {to si go postavuva 

na{iot prose~en gra|anin: "[to bi storil koga bi ti ubile ili 

siluvale ~len od semejstvoto, koga bi ja zateknal ènata so drug ma` 

ili pak ti e storen nekoj drug vid pote{ka navreda?" Ne e redok ni 

odgovorot: "Bi go ubil storitelot na takvoto delo" Vakviot stav koj 

vo na{ata sredina ima dlaboki istoriski i kulturni koreni, e edna od 

onie okolnosti {to go olesnuvaat preodot kon deloto i mnogu ~esto 

naiduva na nezdrava poodr{ka i odobruvawe vo bezzlobnite izjavi: "I 

jas taka bi storil." 

4. SREDSTVATA NA MASOVNATA KOMUNIKACIJA 

Vo kriminolo{kata literatura so pravo nekoi sodrìni na 

sredstvata na masovnata komunikacija i nivnoto vlijanie vrz svesta, 

navikite i povedenieto na lu|eto ~esto se doveduvaat vo vrska so pojavata 

na ubistvata. Pritoa, nekoi avtori go zastapuvaat misleweto 

deka tie sredstva preku opredeleni sodrìni se javuvaat kako bitni, 

izrazeno negativni oblici na vlijanie, drugi smetaat deka negativnoto 

vlijanie na tie sredstva e nezna~itelno ili nikakvo, a treti se 

nekade na sredinata priznavaj}i im na opredeleni sodrìni samo 

delumno potiknuva~ko dejstvo vo vrska so sozdadenata kriminalna 

situacija i odnosi. 

Prvata grupa avtori, 164 trgnuva od stojali{teto deka sredstvata 

na masovnata komunikacija so svojata sodrìna ne vr{at zna~itelno 

vlijanie vrz povedenieto na lu|eto. Vo tie sodrìni naj~esto se sre}avaat 

iskol~eni sfa}awa {to gi pottiknuvaat i stimuliraat nezdra- 

164 

Lombrozo, Geri, Selig i dr. 

179

vite stavovi, interesi, motivi i agresivniot potencijal na ~ovekot, a 

seto toa pretstavuva edna od bitnite pri~ini za javuvaweto na ubistvata 

i drugite oblici na kaznivo i devijantno odnesuvawe. 

Avtorite {to go prifa}aat stojali{teto deka negativnoto 

vlijanie na sredstvata na masovnata komunikacija e nezna~itelno ili 

nikakvo, svoeto mislewe go zasnovaat vrz tri zaklu~oci do koi e dojdeno 

vo dosega{nite istraùvawa. Prviot od tie zaklu~oci, e deka mal 

broj lica se podlo`ni na ovie vlijanija. Vtoriot se sostoi vo neizvesnosta 

na ovie vlijanija, a tretiot vo pozitivnoto vlijanie na ovie 

sredstva i vo slu~aite koga se soop{tuvaat nastani {to spored sprotivnite 

sfa}awa pottiknuvaat na kriminalno odnesuvawe. 165 

Najgolemiot broj avtori od ovaa oblast se priklonuvaat na tretoto 

stojali{te. 166 Vo nivnite trudovi se iznesuvaat niza logi~ki pretpostavki 

{to upatuvaat na toa deka i sredstvata na masovnata komunikacija 

se eden od kriminogenite faktori, no nivnite soznanija vo 

toj pogled naj~esto ne se nau~noempiriski potvrdeni za vrz osnova na 

toa da moè so sigurnost da se zboruva za ovoj problem. Se ~ini, me|utoa, 

deka sepak ne moème da se somnevame oti mnogubrojni literarni 

i novinarski sostavi i razli~i sodrìni {to gi soop{tuvaat radioto, 

165 

Vidi: Vukovi}, str. 106. Spored nekoi avtori, potencijalnata agresivnost 

kaj ~ovekot moè da se oslobodi i preku katarza. Toa e takva psiholo- 

{ka pojava koga so nabquduvawe agresija na film ili na drugo mesto se pro- 

~istva sopstvenata du{a, odnosno kaj ~ovekot se smaluva ili gubi kumuliranata 

agresivnost predizvikana so frustracii. Avtorot na ovie redovi vo 

mnogu priliki i samiot go posmatral rea|iraweto na publikata pri opredeleni 

filmski proekcii. Vo taa smisla ni be{e posebno interesno povedenieto 

na dvajca uniformirani policajci pri sledeweto na filmot "Begstvo od 

Alkatraz". Nivnoto identifikuvawe so glavnite li~nosti od ovoj film 

be{e prosledeno so emocijalni ekspresii, is~ekuvawa, napnatost i na krajot 

so golemo odobruvawe i odu{evuvawe poradi uspe{no izvedenoto begstvo. Vakvi 

i sli~ni primeri, kade {to celata publika povedena od majstorstvoto na 

reìserot se identifikuva so negativni li~nosti i kriminalci, prikaàni 

kako posebno inteligentni i hrabri li~nosti, se dobar dokaz za deluvaweto 

na mehanizmot nare~en katarza. Me|utoa, treba da se vodi smetka za toa deka 

katarzata ima izvesno deluvawe samo vo ograni~eni uslovi i vo opredeleno 

vreme (ako kaj nekogo postoi agresivnost vo momentot dodeka ja nabquduva 

agresivnata scena ili situacija). 

166 

Su{tinata na ovaa koncepcija e deka publicitetot moè da ima 

opredeleno dejstvo vrz odredena kategorija na lica i toa vrz onie so razni 

psihi~ki deformacii, kaj koi ve}e postoi tendencija kon socijalna nedisciplina 

i koi se karakteriziraat so slaba volja. Najgolemiot broj od ovie avtori 

smeta deka dejstvoto na publicietot se sostoi vo imitirawe na na~inot na 

izvr{uvaweto na krivi~nite dela izloèni vo pe~atot (i drugite sredstva na 

masovnata komunikacija, Z.S.) Vidi: Marina, str. 143. 

180

televizijata i filmot vr{at opredeleno negativno dejstvo i vrz javuvaweto 

na kriminalnite pojavi. Vo taa smisla so pravo treba da se 

ukaè na ogromnata mo} na nivnoto deluvawe {to proizleguva od nivnata 

naso~enost kon osobeno golem auditorium; na nivnoto nepredvidlivo 

kriminogeno dejstvo so ogled na heterogeniot sostav i anonimnosta 

na onie kon koi se upateni tie sodrìni; na konciznosta i senzacionalnosta 

na nivniot plasman, 167 na brzinata so koi se {irat nivnite 

informacii i so ogled na smalenata kriti~nost so koja se sledat, 

na ~estata povr{nost, nestru~nost, pa duri i cini~nost 168 vo nivnoto 

oblikuvawe, na nepotrebnoto opi{uvawe ili prikaùvawe podrobnosti 

vo vrska so na~inot na izvr{uvaweto na oddelni krivi~ni dela i 

nivnoto sokrivawe, na pregolemoto eksploatirawe vistiniti ili izmisleni 

nastani od site vidovi, svirepost, pukawe, ubivawe, seksualni 

perverzii, alkoholizam, avanturizam, lesno zdobivawe so pari, raspu- 

{ten i hedonisti~ki na~in na ìveewe, nemoralni povedenija i sli- 

~ni prikazni vo razni kriminalisti~ki romani, raskazi, filmovi, televiziski 

serii, stripovi i sl; na izostavuvawe takvi sodrìni {to 

se zanimavaat so uslovite i pri~inite na kriminalitetot i metodite 

na nivnoto preventivno suzbivawe; na nedovolnoto informirawe za 

celite na krivi~nite sankcii so poddrùvawe na stavot na javnosta 

sklona kon ideite na retribucijata itn. 

Vlijanieto na sredstvata na masovnatata komunikacija ne zavi- 

167 

Prelistuvaj}i eden od jugoslovenskite nedelni vesnici "Ilustrovana 

politika" od zadnite godini zabeleàvme nekoi od slednive naslovi {to 

se odnesuvaat na nekoi "interesni" ubistva kaj nas i vo svetot: "Presmetka 

kaj isto~nata kapija," "So sa~marka seel smrt," "ôrap namesto jamka," "Ubistvo 

poradi pile," "Svirepost bez pri~ina," "Odmazda na levorakoto zlopamtilo," 

"Dolga odmazda na vonbra~niot sin," "Tajna na zaklu~enata soba," 

"Odmazda na zaqubeniot profesor,""Drama vo hotelot Sofitel," "Ubiecot 

izbegnal elektri~en stol," "Zavodnica i ubijci," "Monstrumot ne pi{uva 

ispravki," " Polo{ od satanata Manson," "Profesor so pu{ka," "Sloboda za 

odmazdnikot od metroto," i sl. So cel da pokaème deka pome|u ovie naslovi, 

so koi se prikaùvaat nastani od obi~niot ìvot i naslovite od izmislenite 

raskazi {to ja imaat istata cel - privlekuvawe na vnimanieto na ~itatelot, 

izdvoivme i nekolku naslovi od redovnata rubrika - kriminalni raskazi od 

istiot vesnik. Eve nekolku od niv: "Odmazda," " Ubiec na sloboda," "No} vo 

Venecija," "Posleden ru~ek," "Ubioecot e upla{en," "Grià za tetkata" 

"Sovr{eno zlostorstvo," " Gneven sosed" itn. itn. 

168 

Taka, na primer, vo vesnikot "Politika" od 23 maj 1979 godina moè{e 

da se pro~ita mo{ne vpe~atliviot naslov: "ZEC PUCAO U ÂVKU". I 

pokraj negovata lociranost vo sudskata hronika, od podnaslovot (otpe~aten 

so prili~no pomali bukvi) i kusiot tekst na prilogot moè{e da se vidi 

deka Okru`niot sud vo Split go osudil Ante Zec na godina i pol zatvor poradi 

toa {to od lovna pu{ka gi ranil Ante âvka i Gojko Viskovi}. 

181

si samo od nivnata mo}, tuku i od razni drugi okolnosti od li~na i socijalna 

priroda na onie kon koi se naso~eni. Vo taa smisla osobeno se 

va`ni polot, vozrasta, vospituvaweto i obrazovanieto, op{testvenata 

i eti~kata svest, kulturnoto ramni{te, ìvotnoto iskustvo i brojni 

drugi elementi od psiholo{kata struktura na li~nosta, podloèni na 

takvi vlijanija. Seto ova ni dava za pravo da se priklonime kon sfa- 

}awata {to vo sredstvata na masovnata komunikacija gledaat eden od 

faktorite so delumno kriminogeno dejstvo i pokraj toa {to dosega ne 

sme se vpu{tile vo empirisko verificirawe na ovaa etiolo{ka 

postavka. Me|utoa, morame samokriti~ki da se osvrneme kon faktot 

deka kriminolo{kata nauka ima slaba korist od vakvi koncepcii, 

za{to sepak so niv se stoi na ramni{te na uslovite na kriminalnoto 

povedenie, odnosno se osvetluvaat nekoi faktori {to bez pokonkretni 

istraùvawa ne go pokaùvaat najsigurniot pat za prezemawe preventivni 

merki. Tuka e i problemot na iznao|awe sigurni metodi {to 

}e ovozmoàt vakvi istraùvawa vo na{ite sociokulturni uslovi. 

Takov metod zasega vo na{ata kriminolo{ka literatura ne e poso~en, 

pa zatoa (a so ogled i na predmetot na ovoj trud) i nie ne moème da go 

utvrdime. Pa sepak ako se otfrlat povikuvawata i voop{tuvawata na 

odelni slu~ai so koi se objasnuva kriminalnoto povedenie na eden ili 

dvajca prestapnici koi{to za svoeto delo na{le idei vo nekoj film 

ili kriminalen roman, i ako se pristapi kon metodolo{ki zasnovana 

strukturna analiza na dejstvoto na sredstvata na masovnata komunikacija, 

moè da se nadevame na posistematski soznanija {to }e moàt da 

posluàt vo borbata protiv negativnite op{testveni pojavi voop{to 

i ubistvata posebno. 

5. VLIJANIE NA TRETI LICA VO POJAVATA NA UBISTVATA 

Kriminologijata i viktimologijata do skoro ne vodea smetka za 

za ulogata na treti lica vo opredeluvaweto na odelni krivi~ni dela. 

Taa uloga, sepak, ne be{e zapostavena od krivi~noto pravo i odamna se 

razgleduva vo teorijata na sou~esni{tvoto. Me|utoa, vo nastojuvawe da 

gi opredeli granicite na kaznivosta na licata koi u~estvuvaat vo kriminalniot 

nastan, {to ne e isklu~iva posledica od odnosite me|u storitelot 

i `rtvata, krivi~oto pravo se odnesuva prili~no restriktivno. 

Imeno, preku koncepcijata na tn. limitirana akcesornost so koja 

se opredeluva akcesornata (sporednata) priroda na sou~esni{tvoto, 

povrzanosta na sou~esnikot so izvr{itelot, pridonesot na sou~esnicite 

vo nastanuvaweto na deloto itn., negovata cel e pod udar na represijata 

da potpadnat samo opredeleni lu|e, odnosno onie treti lica 

~ii{to pridones kon opredeleno delo bil mo{ne golem i zna~aen. Ona 

{to ostanalo nadvor od krivi~nopravniot interes e ulogata na kriminalnito 

nastan na eden po{irok krug treti lica koi vo nego u~estvuvale 

so "polesni" oblici na sou~esni{tvo i koi, so ogled na toa, ne 

182

doa|aat predvid za krivi~en progon. Od druga strana, barem zasega, za 

krivi~noto pravo se sosema irelevantni i dejstvijata na onie treti 

lica {to vo pomal ili pogolem obem pridonesle za viktimizacijata na 

edno lice pri opredeluvaweto na krivi~noto delo. 169 

Navedenite aspekti vo vrska so povedenieto na tretite lica 

{to od opredeleni pri~ini ostanalo nadvor od krivi~noto pravo, se 

me|utoa su{testveni podra~ja za koi treba da se vodi smetka vo ramkite 

na kriminologijata, viktimologijata i penologijata. Avtorot {to 

prv ukaà na vakvoto teoretsko i prakti~no istraùva~ko zna~ewe na 

ulogata na tretite lica (tn. vme{uva~i) vo objasnuvaweto na kriminalitetot 

e Janez Pe~ar. 170 Toj veli deka "kriminalniot par" (storitelot 

i `rtvata) ~esto i samiot e "`rtva" na treti lica, nivna igra~ka, 

eden od niv ili duri i obajcata se orudie na subjektot od zadninata. 

Mehanizmite na ovladuvawe so kriminalniot par na stranata na 

vme{uva~ot ~esto se perfidni, planski i ne sekoga{ pretstaveni kako 

telesna sorabotka, tuku kako emocionalni, psihi~ki, imotni i drugi 

vlijanija. Toa ne proizleguva sekoga{ od jasno manifestiran interes 

na vme{uva~ite, tuku od strukturata na nivnata li~nost, tipot na ~ovekot, 

negoviot op{testven status i uloga, na~inot na ìvot itn, 171 

{to moè da bide zna~ajno za kriminalniot par. 

Trgnuvajki od ova sosema racionalno i od strana na Pe~ar empiriski 

potvrdeno razmisluvawe, smetavme deka e bitno da go proverime 

i vo istraùvaweto na ubistvata. Vo taa smisla detalno gi analiziravme 

kriminalnite opisi od sudskite presudi vo na{iot primerok i 

vrz osnova na toa se zbogativme so brfojni soznanija. Del od tie soznanija 

}e se obiudeme da gi prikaème na ova mesto. 

Ona {to kako prvo go zabeleàvme e deka intenzitetot na vlijanieto 

na tretite lica vo javuvaweto na ubistvata vo prv red e usloven 

od toa dali storitelot i `rtvata porano bile vo me|usebno dobri 

ili lo{i odnosi. Vo slu~aite koga licata od kriminalniot par bile 

vo prethodni dobri odnosi, povedenieto na tretite lica bilo edna od 

glavnite pri~ini za vlo{uvawe na nivnite odnosi i zna~aen neposreden 

uslov za ostvaruvawe na deloto. Vo slu~aite pak, koga me|usebnite 

odnosi na licata od kriminalniot par bile lo{i i pred vme{uvaweto 

na tretoto lice, negovoto povedenie bilo pri~ina za zgolemuvawe 

na intenzitetot na vlo{enite odnosi i imalo pomala ili pogolema 

uloga za nastanuvaweto na ubistvoto. 

I vo dvata slu~ai tretoto lice be{e opredeleno kako subjekt 

169 

Vo krivi~nopravniot poim na sou~esni{tvoto se tretiraat samo 

licata {to so svojot pridones se stavile na stranata na storitelot i negovoto 

delo, a ne i licata {to se stavile na stranata na `rtvata i so svoeto fizi- 

~ko ili psihi~ko deluvawe vlijaele za nejzinata viktimizacija. 

170 

Vidi: Pe~ar, str. 225-240. 

171 


183

na ~ie{to povedenie moè da mu se upati opredelen socijalnoeti~ki 

prekor. Pritoa, trgnavme od edno po{iroko sfa}awe na vinata, odnosno 

ne ja procenuvavme so ogled na striktnite pravila {to za toa gi 

opredeluva krivi~noto pravo. 172 Vo opredeleni slu~ai vo poimot na 

socijalnoeti~ki prekor vklu~ivme i povedenija {to od aspekt na pravoto 

ne se kaznivi, no sepak socioeti~ki se iskol~eni (bra~no neverstvo, 

nedopu{tawe qubovni odnosi na svoeto dete so lice od ponizok 

socijalnoekonomski status, od druga vera, nacionalnost i sl.). 

So natamo{nata analiza na empiriskiot materijal uspeavme da 

pronajdeme 19,7% slu~ai na ubistva kade {to tretite lica imale opredelena 

uloga vo nivnoto determinirawe. Nivnata uloga ili pridones 

kon deloto se sostoela vo naveduvawe na licata od kriminalniot par 

na takvi aktivnosti {to go olesnuvaat preminot kon ubistvoto ili 

ve}e zna~at takov premin. 173 Toj pridones na tretite lica se izrazil 

kako predizvikuvawe ili odrùvawe na razni konflikti i razli~ni 

situacii i preku nagovarawe, sovetuvawe, naso~uvawe, podrùvawe vo 

namerata, zakana, molba, iznesuvawe razni dezinformacii i lagi, predizvikuvawe 

qubomora i drugi somnenija, predizvikuvawe razni raspravii, 

tu|a emotivnost, soàluvawe, izrazena zloba, netrpelivost i 

neprifa}awe, sozdavawe depresivni sostojbi i lo{o raspoloènie kaj 

`rtvata, poddrùvawe opredeleni negativni osobini (impulzivnost, 

agresivnost i sl.) kaj storitelot, sozdavawe natprevaruva~ki duh itn. 

Trgnuva}i od ovie soznanija se vpu{tivme i vo otkrivawe na 

interakcionite odnosi me|u tretite lica i licata od kriminalniot 

par. Vo taa smisla, vrz osnova na grupirawe na opredeleni zaedni~ki 

obele`ja, uspeavme da pronajdeme tri pozna~ajni kriminolo{ko-viktimolo{ki 

relacii: 

1 Tretotot lice bilo vo bliski odnosi so storitelot, a vo konflikten 

odnos so `rtvata. Vo ovi slu~ai povedenieto na tretoto 

lice vlijaelo storitelot da go prezeme ili zabrza dejstvieto na izvr- 

{uvaweto na ubistvoto. Pritoa, storitelot moè da deluva sam, so 

tretoto lice koe se stavilo na negova strana, so drugi bliski ~lenovi 

na svoeto semejstvo ili so treto lice i bliski ~lenovi na svoeto semejstvo. 

Za podobro razbirawe na ulogaat na tretoto lice, genezata na 

ubistvata od ovoj vid }e ja prikaème preku sledniov {ematski odnos. 

172 

Ottamu, vo analizata ne gi opfativme pette slu~ai na ubistva storeni 

so pottiknuvawe i edno ubistvo so pomagawe, tuku site ostanati ubistva 

kade {to sudot imal na raspolagawe opredeleni elementi na vinata na tertoto 

lice, no sepak ne uspael da ja dokaè nivnata umisla. 

173 

"Vme{uva~ite ne taka retko se kreatori na kriminogenata i viktimogenata 

sostojba (vo zavisnost od toa dali se gleda od pozicija na storitelot 

ili na `rtvata) i tvorci na predkriminalnite sostojbi." Ibid, str. 239. 

184

Treto lice so 

vinovno dejstvie 

bliski i dobri 

odnosi 

konfliktni 

odnosi 

storitel na 


`rtva na 


dejstvie 

Poradi vakviot odnos i uloga na na tretoto lice bile izvr{eni 

37 ili 9,6% ubistva. Tretite lica naj~esto bile bra}a na storitelot 

koi u~estvuvale vo tepa~ka so `rtvata. Takviot nastan vo koj 

tretoto lice se zdobilo so lesna ili te{ka telesna povreda pretstavuval 

impuls za storitelot bilo poradi negovite srodni~ki ~uvstva, ist 

sistem an vrednosti i normi ili pottiknuvaweto od strana na treti 

lica ili drugi ~lenovi na semejstvoto da go ubie liceto {to gi nanelo 

povredite. Vo drugite slu~ai tretoto lice bilo sin, majka, tatko, 

vnuk, sestra, zet i sl. Konfliktite na tretite lica so `rtvata naj~esto 

bile od imoten karakter (spor okolu me|a, navodnuvawe, na imot, 

slu`benosti i sl.), no ponekoga{ toa bile i bezna~ajni raspravii i 

navredi kako, na primer, tretoto lice sakalo da vleze vo oroto pred 

`rtvata koja {to toa ne go dozvolila. Toga{ vo za{tita na ~esta na 

svojata }erka i sestra se stavile ~lenovite na semejstvoto i go izvr- 

{ile ubistvoto. 

Vo ovie odnosi tretite lica se vme{uvaat od najrazli~ni motivi 

kako {to se imotni interesi, odmazda poradi izvalkana ~est, fizi~ki 

dokaùvawa preku razni agresivni postapki, zavist, zloba, dokaùvawe 

nekakva vistina i sl. 

2 Tretoto lice bilo vo konflikt so storitelot na ubistvoto i 

istovremeno vo bliski i dobri odnosi so `rtvata. Tretite lica so svoite 

povedenija ovde ne samo {to ja zgolemuvaat kriminalizacijata na 

storitelot, tuku vo golema mera i viktimizacijata na `rtvata. I ovde 

storitelot deloto go prezema sam ili pak so ~lenovite na svoeto semejstvo, 

no ne e isklu~eno i so podr{ka na treti lica. 

185

Treto lice so 

vinovno dejstvie 

konfliktni 

odnosi 

bliski i dobri 

odnosi 

storitel na 


`rtva na 


dejstvie 

Ubistvata vo koi tretoto lice u~estvuvalo na vakov na~in vo 

odnoste me|u storitelot i `rtvata iznesuvale 30 ili 7,8%. Naj~esti 

ubistva od ovoj tip imalo toga{ koga nekoe treto lice odrùvalo qubovni 

i seksualni odnosi so bra~naat ili vonbra~nata sopruga na ubiecot. 

Vo ovie slu~ai, iako za navredenata ~est na storitelot podednakvo 

bile vinovni i tretoto lice i negovata sopruga toj se odlu~uval 

da ja li{i samo soprugata. Vo ubistvata od ovoj tip kako treti lica so 

golema uloga vo determiniraweto na deloto se javuvale i roditeli na 

devojki pod ~ie vlijanie tie do{le vo konflikt so svojot qubovnik i 

stanale negova `rtva. Ovde roditelite trgnuvale od toa deka storitelot 

e nedostoen za nivnata }erka i po sekoja cena nastojuvale i uspevale 

vo toa da ja naru{at nivnata golema qubov i podgotovka za brak. 

Na sli~en na~in roditelite se me{ale i vo ve}e sklu~eni brakovi na 

svoite }erki, koi poradi toa stanale `rtvi na ova delo od strana na 

nivnite maì. 

Vo ovie odnosi tretite lica stapuvale isto taka od brojni motivi, 

no me|u niv naj~esti bile qubovnite i seksualnite. Vo ovie slu- 

~ai tretiot e liceto za koe se borat licata od kriminalniot par. Tretite 

lica se vme{uva~i {to baraat seksualno zadovolstvo ne po~ituvaj}i 

gi ~uvstvata na storitelot ili `rtvata, a ponekoga{ i na obajcata. 

Me|utoa, vo ovoj tip vme{uvawe se pojavuvaat i motivi {to od strana 

na tretite lica se procenuvaat kako dobronamerni (pruàwe pomo{, 

soveti i razni uslugi). Objektivno gledano, ova se me|utoa, naj- 

~esto socijalno iskol~eni motivi {to proizleguvaat od vlijanieto na 

op{testvenite predrasudi. 

3 Tretite lica (ili lica) bile vo bliski odnosi so storitelot, 

no vo konfliktni odnosi so drugi treti lica, koi, od svoja strana bile 

vo bliski odnosi so `rtvata. 

186

treto lice 

konfliktni odnosi 

treto lice 

bliski 

odnosi 

bliski 

odnosi 

I vo ovie slu~ai tretite lica {to se stavile na stranata na 

storitelot i na `rtvata imale golema uloga vo determiniraweto na 

ubistvata, odnosno vo sozdavaweto ili zajaknuvaweto na kriminalizacijata 

na storitelot i viktimizacijata na `rtvata. Vo na{iot primerok 

uspeavme da pronajdeme 9 ili 2,3% slu~ai na vakvi odnosi {to se 

razre{ile so ubistvo. Ovde obi~no se rabotelo za tepa~ki me|u sinovi, 

}erki, bra}a i drugi ~lenovi na semejstvoto na storitelot i `rtvata. 

Po ostvarenata tepa~ka storitelot i `rtvata kako najavtoritetni 

~lenovi na svoite semejstva se obiduvaat da go re{at sporot me|u sebe, 

no tuka povtornio se vme{uvaat vinovnicite na vlo{eniot odnos, pa i 

drugi ~lenovi od semejstvoto, taka {to konfliktot povtorno se pojavuva, 

se vlo{uva i zavr{uva so ubistvo. Samo vo eden slu~aj od ovoj tip 

odnosi storitelot i `rtvata napolno sami go re{ile sporot, no i toga{ 

so ubistvo. Toa bil slu~ajot koga ~lenovite na semejstvoto na 

storitelot ne se soglasuvale so brakot na nivnata }erka so sinot na 

`rtvata. Zatoa ~lenovite na semejstvoto na `rtvata ja grabnale nevestata. 

Po ovoj nastan bile povikani storitelot i `rtvata kako glavi na 

semejstvata da se vratat od stranstvo, kade {to se nao|ale na privremena 

rabota. Tie vedna{ do{le, no koga i nivniot obid za pomiruvawe 

ne uspoeal, tatkoto na nesudenata nevesta go ubil tatkoto na nesudeniot 

zet. 

Vo posledniov odnos {to go upotrebuvame vo na{eto istraùvawe 

e karakteristi~no i toa {to po edno lice kako vme{uva~ na 

stranata od storitelot i `rtvata se pojavile samo vo tri slu~ai (tretoto 

lice, iako ve}e vo brak, ja zadevalo i i nudelo brak na }erkata na 

storitelot, poradi {to tatkoto na devojkata go ubiva tatkoto na tretoto 

lice; tretoto lice, sin na `rtvata, se skaralo so sinot na storitelot 

i vo raspravijata bilo natepano; tretoto lice, }erka na `rtvata 

naletalo so motor vrz takoto na storitelot i mu nanelo povredi). Vo 

site slu~ai vinata za sozdadeniot konflikt prete`no bila kaj edno od 

tretite lica, ona {to stoelo na stranata na `rtvata, no ne bila nastoritel 

na 


`rtva na 


dejstvie 

187

polno isklu~ena ni vinata na liceto {to stoelo na stranata na storitelot. 

Motivite za vme{uvaweto vo ovoj tip odnosi se glavno istite 

kako i kaj vme{uvawata od prviot tip. 

Opredeleni tipovi vme{uvawa i brojkite {to gi potkrepuvaat 

mora da se zemat so rezerva. Imeno, tipovite {to ovde gi navedovme 

proizlegoa od empiriskiot materijal so koj raspolagavme i vo taa smisla 

ne moàt da se zemat za kone~ni, bidej}i e mo`no nivno pro{iruvawe, 

modificirawe i konkretizirawe vo zavisnost od brojni drugi 

odnosi {to moàt da se pojavat kaj ubistvata. Pravata slika za ulogata 

na tretite lica vo determiniraweto na ubistvata se zamagluva i 

zatoa {to vo presudite od koi ja vr{evme ovaa analiza ~esto ne se navleguvalo 

podlaboko vo otkrivaweto na ovie odnosi. Taka za na{eto 

istraùvawe ostana sosema nepoznata ulogata na tretite lica kaj ubistvata 

motivirani od krvna odmazda i kaj golem broj od ubistvata od 

drugi vidovi odmazda, kako i kaj ubistvata na dete pri pora|awe. 

Ulogata na tretite lica be{e ~esto zamaglena i kaj ubistvata od site 

drugi motivi, a osobeno koga se rabotelo za lica {to se vme{uvale na 

stranata na `rtvata, koja i samata e malku tretirana od strana na 

sudot. 

Vo na{eto istraùvawe ne moèvme da gi otkrieme ni onie 

treti lica koi pomalku ili pove}e podednakvo sorabotuvale so obete 

lica od kriminalniot par, kako ni onie treti lica koi ostanale nepoznati 

za stopritelot i za `rtvata, pa duri i za onoj na ~ija strana se 

vme{ale. Na{a pretpostavka e deka brojot na ovie lica e prili~no 

golem, no vo otsustvo na edinstven odnos kaj sudovite za utvrduvaweto 

na ovie pojavi zasega se ~ini sosema nevozmo`no nivnoto empirisko 

potkrepuvawe. 

Me|utoa, i pokraj seto toa, navedenata tipologija vo koja se 

vodi smetka za ulogata na tretite lica vo determiniraweto na ubistvata 

i nivniot odnos so kriminalniot par, moè vo golema mera da se 

naseti etiolo{koto zna~ewe na ovoj problem. Vo taa smisla proizleguva 

i oblikuvaweto na etiolo{kite soznanija vo preventivnata i represivnata 

borba protiv ovoj kriminalitet, {to be{e i celta na 

na{iot obid, odnosno interes za ovie lica. 

III. SUBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA 

188 

1. POIM I STRUKTURA NA LI^NOSTA 

So ogled na toa {to osobinite na li~nosta vo momentot na izvr{uvaweto 

na deloto se opredeluvaat kako vnatre{ni kriminogeni 

faktori ili subjektivni kriminogeni vlijanija, najprvin e nu`no da 

se odgovori na nekolku osnovni pra{awa {to ja osvetluvaat nivnata 

su{tina i go ovozmoùvaat pravilnoto sogleduvawe na nivnoto mesto

i etiolo{ko zna~ewe vo uslovuvaweto na ubistvata. Vo taa smisla zna- 

~ajno e da se odgovori na pra{aweto - {to se podrazbira pod poimot 

osobini na li~nosta, a potoa na koj na~in se formiraat i kako ja struktuiraat 

li~nosta na ubiecot i go determiniraat negovoto kriminalno 

povedenie. Sledej}i go ovoj redosled osobinite na li~nosta gi 

opredelivme kako mnogubrojni kvalitativni karakteristiki (svojstva, 

obele`ja ili crti) na poedinecot vo momentot na izvr{uvaweto na 

deloto. Toa se takvi biopsiholo{ki svojstva na opredelena li~nost 

{to moàt najdobro da se zabeleàt ako se stavat vo soodnos so opredeleno 

povedenie na ~ovekot, za{to svojata su{tina ja manifestiraat 

preku aktivniot ili pasivniot odnos na poedinecot sprema predmetite, 

pojavite i lu|eto {to go opkruùvaat. 

Trgnuvaj}i od faktot deka ~ovekovoto povedenie go uslovuvaat 

mnogubrojni du{evni osobini vo psihologijata se nastojuva tie da se 

grupiraat vo nekolku osnovni grupi {to na sintetiziran na~in }e ja 

pokaàt strukturata na nekoja li~nost. Vo taa smisla site psiholo{- 

ki osobini se sveduvaat glavno na osobini na temperamentot, karakterot, 

sposobnostite i fizi~kaat konstrukcija na ~ovekot. 174 Sekoja od 

ovie grupi osobini ima opredeleni karakteristiki {to go opredeluvaat 

negovoto vlijanie vrz op{toto povedenie na poedincite. Taka 

najsumarno kaàno, osobinite na temperamentot ukaùvaat na koj na- 

~in se odnesuva opredelen poedinec, osobinite na karakterot - kako 

toj se odnesuva sprema sebesi, drugite lu|e i trudot, osobinite na sposobnostite 

- kolku dobro se odnesuva i, na krajot, osobinite na telesnata 

konstitucija - vo kakva i kolkava mera moè da se odnesuva so 

ogled na svojata konstitucionalna usloevnost. Site ovie osobini, vo 

zavisnost od nivnoto prisustvo, razvienost, vnatre{en soodnos i intenzitetot 

na nadvore{nite vlijanija, go pokaùvaat specifi~niot 

na~in na poedine~noto povedenie i negovaat relativna doslednost. 

Pokraj toa, so ogled na svojata sposobnost da ja pokrenuvaat li~nosta 

na opredelena aktivnost, ovie osobini imaat i dinami~ki karakter. 

Na toj na~in pokraj nadvore{nite vlijanija, tie se eden od izvorite 

{to zaedno so psihi~kite procesi, {to pretstavuvaat neposredni dvi- 

è~ki sili na ~ovekovata aktivnost (nagoni, motivi, stavovi, predrasudi, 

interesi, ~uvstva, sklonosti i naviki), go uslovuvaat ~ovekovoto 

povedenie. 

Vrz osnova na taka sogledaniot poim na osobinite na li~nosta 

i nivnoto svojstvo da go uslovuvaat i pokaàt ~ovekovoto povedenie 

vo psihologijata se izgraduvaat mnogubrojni definicii za li~nosta. 

Ne navleguvaj}i vo nivnata raznovidnost i kritika na pojdovnite kriteriumi, 

za site tie definicii su{testveno e deka ukaùvaat na integritetot, 

individualnosta i relativnata doslednost na povedenieto. 

kako tri osnovni komponenti na nivnoto razbirawe. Pritoa, pod edi- 

174 

Rot II, str. 41. 

189

nstvo ili integritet na li~nosta se podrazbira li~nosta kako celina 

vo koja site nejzini delovi oddelni osobini go opredeluvaat nejzinoto 

povedenie. Toa povedenie, vsu{nost, e determinirano od site nejzini 

fizi~ki osobini i psihi~ki i socijalni procesi. Osobenost (individualnost 

ili edinstvenost) na li~nosta, zna~i deka sekoj poedinec 

se razliklikuva od site drugi poedinci so ogled na osobinite {to gi 

poseduva i na~inot na nivnata povrzanost. Toa zna~i deka poedincite 

me|u sebe ne se razlikuvaat taka {to da ne moàt da se sporeduvaat, no 

sepak ukaùva deka sekoj poedinec e li~nost za sebe, posebna individua 

so specifi~ni osobini i nivna struktura. 175 Relativnata doslednost 

vo povedenieto se sostoi vo ednakvi ili barem sli~ni postapki 

{to vo ednakvi situacii se karakteristi~ni za poedinecot. Takvoto 

povedenie e posledica od edinstvoto na individualnosta i li~nosta. 

Poa|ajki od ovie elementi, za nas e najprifatliva definicijata 

{to li~nosta ja sfa}a kako edinstvena i individualna organizacija 

na osobinite na ~ovekot koi se formiraat pod vlijanie na organizmot 

i socijalnata sredina. Taa organizacija gi opfa}a site grupi na strukturiranite 

osobini i dinami~ki sili na ~ovekovata aktivnost. Na 

ovoj na~in opredelena, definicijata ukaùva na li~nosta kako na celina 

so~ineta od mnogubrojni komponenti {to se nao|aat vo dijalekti~ko 

edinstvo vo koe nekoi imaat pomala a nekoi pogolema uloga 

pri formiraweto na poedine~noto povedenie. Od druga strana, ova definicija 

ukaùva i na site faktori (nadvore{ni i vnatre{ni) {to 

vlijaat vrz formiraweto, razvojot i manifestiraweto na ~ovekovite 

osobini preku negovoto povedenie. I na krajot, ovaa definicija ne 

pravi razlika me|u li~nosta na kriminalecot i nekriminalecot. 

Vo zavisnost od svoeto socijalnoeti~ko zna~ewe osobinite na 

li~nosta se delat na pozitivni i negativni. Za kriminolo{kite istraùvawa 

osobeno se zna~ajni negativnite osobini na li~nosta, bidejki 

tie pretstavuvaat psiholo{ka osnova za ostvaruvawe na opredelena 

kriminalna dejnost. Poradi toa svojstvo tie i se narekuvaat subjektivni 

kriminogeni faktori. Tie, vu{nost, pretstavuvaat subjektivni 

determinanti na ubistvata. Me|utoa, dosega{nite kriminolo{ki 

istraùvawa ne uspeale da iznajdat takvi negativni osobini na li~nosta 

{to bi se sre}avale samo (isklu~ivo) kaj kriminalcite i koi so 

ogled na toa bi pretstavuvale specifi~ni i relativno trajni svojstva 

{to rigidno bi se razlikuvale od onie crti na li~nosta {to postojat 

kaj nedelinkventnata populacija. So ogled na toa {to za niv ne moè 

da se kaè deka pretstavuvaat neophodni i dovolni uslovi, me|u subjektivnite 

kriminogeni vlijanija i kriminalniot akt ne moè da se vospostavat 

nekoi pocvrsti i poopstojni vrski. Imeno, duri i pri osobeno 

175 

Pod struktura na li~nosta se podrazbira zbir na psihofiziolo{- 

kite osobini spored koi nejzinoto povedenie vo opredelena situacija se razlikuva 

od povedenieto na ostanatite poedinci . 

190

izrazen stek na negativni osobini kaj opredelen poedinec ne mora da 

dojde do izvr{uvawe na ubistvo ili nekoe drugo krivi~no delo, za{to 

sekoj poedinec, pokraj negativnite, poseduva i opredelen broj pozitivni 

osobini, koi vo zavisnost od karakterot i intenzitetot na op{testvenite 

vlijanija moàt da dovedat do takvi povedenija {to zna~at 

ostvaruvawe na socijalno prifatlivi i korisni celi. No, nepostoeweto 

takvi osobini koi nu`no i neizbe`no vodat kon kriminalno povedenie 

ne zna~i deka me|u takvoto povedenie i osobinite na li~nosta 

ne moàt da se iznajdat opredeleni korelativni, funkcionalni i drugi 

deterministi~ki vrski. Naprotiv, empiriski potvrdeni fakti deka 

poedinci so opredelena konstelacija na psihi~ki svojstva polesno se 

odlu~uvaat za vr{ewe ubistva, kra`bi ili drugi krivi~ni dela, uka- 

ùvaat na nivnoto neposredno zna~ewe za sekoe poedine~no istraùvawe 

na oddelnite oblici na kriminalnio povedenie. 176 Me|utoa, pri 

vakvite istraùvawa sekoga{ treba da se znae deka osobinite na li~nosta 

se povrzani i ~inat edinstvena dinami~ka celina. Vo taa smisla 

razgleduvaweto na nejzinite negativni osobini ni ovozmoùva samo 

poednostaven i polesen pristap kon razjasnuvaweto na deterministi~kite 

vrski so kriminalnoto povedenie. Toa povedenie e determinirano 

od prisustvoto (kvalitetot) i goleminata na razvojot (kvantitetot) 

na oddelni negativni osobini, no i od nivnata me|usebna povrzanost 

so pozitivnite osobini. Toa edinstvo na li~nosta, {to proizleguva 

od povrzanosta na oddelni osobini od koi e struktuirana li~nosta 

se ogleda vo doslednost na nejzinoto povedenie. Me|utoa, toa edinstvo 

nikoga{ ne e celosno, tuku se formira i razviva vo celokupniot 

individualen razvoj na poedinecot i dostignuva opredelen kvalitet vo 

zavisnost od individualnite karakteristiki na poedinecot i op{testveniote 

vlijanija. Vpro~em, li~nosta sama se formira pod vlijanie 

na ekonomskosocijalnata struktura, negovata li~na aktivnost (svesno 

nastojuvawe da se razvijat opredeleni osobini) i nasledstvoto (ne se 

nasleduvaat samo biolo{kite tuku i nekoi psihi~ki osobini). Taa ne 

pretstavuva samo prost odraz na svojata sredina, aktivnostite i nasledstvoto, 

tuku nov kvalitet koj proizleguva od site ovie vlijanija. Vo 

taa smisla op{testvoto {to ima pocvrsti i postabilni normi na socijalno 

povedenie (op{testvo koe ne e vnatre{no dezorganizirano) 

pridonesuva za pogolemo edinstvo na li~nosta. Sprotivno na toa, dezorganiziranoto 

op{testvo negativno vlijae vrz osobinite na lu|eto i 

predizvikuva dezorganizacija na li~nosta, odnosno razbivawe na nejzinoto 

edinstvo. Takvata op{testvena sostojba pretstavuva izvor za 

razvivawe i potencirawe na negativnite ~ove~ki osobini koi pret- 

176 

Zemeno voop{teno, moè da se kaè deka nekoi svojstva na li~nosta 

se takvi {to vrz niv polesno se kalemi kriminalnoto povedenie i deka vo 

taa smisla moè da se zboruva za opredeleni tendencii vo izvr{uvaweto na 

krivi~nite dela, Milutinovi} I, str. 314. 

191

stavuvaat potencijalna sila {to poedinecot moè da go turne vo kriminalno 

odnesuvawe. Vo taa smisla negativnite ~ove~ki osobini mo- 

àt da se pojavat kako uslovi i povodi {to go olesnuvaat deluvaweto 

na objektivnite kriminogeni faktori. Op{testvenite vlijanija se pojavuvaat 

kako najva`ni kriminogeni faktori i toa vo dvojna uloga. 

Tie najprvin deluvaat vrz formiraweto i razvojot na oddelni osobini 

na li~nosta, a potem i vrz kriminalizacijata na li~nosta t.e. vrz konkretnoto 

javuvawe na opredeleni oblici na kriminalno povedenie. 

Toa zna~i deka osobinite na li~nosta vo krajna linija se izraz na nivnoto 

deluvawe, za{to pod nivno dejstvo se ostvaruva i razvojot na pozitivnite 

ili negativnite osobini na li~nosta. Ili kako {to veli 

eden avtor, 177 pod vlijanie na raznovidni op{testveni pojavi, kulturni 

procesi i institucii se vr{i pozitivnata ili negativnata socijalizacija 

na ~ovekot, vo koja toj, interioriziraj}i gi nadvore{nite vlijanija 

i iskustva vo svojata li~nost postojano se preobrazuva, modelira 

i integrira vo op{testveniot ìvot, a so toa se izgraduva sebesi, svojata 

individualnost i op{testvenost. Ottuka, osobinite na li~nosta 

moàt pravilno da se sfatat samo ako se dovedat vo kauzalna i deterministi~ka 

zavisnost so objektivnite kriminogeni faktori, odnosno 

ako, bez da se osporuva nivnoto deterministi~ko vlijanie vrz kriminalitetot, 

ne se zaboravi deka ne samo vo nivnoto formirawe, tuku i 

vo nivnoto konkertno dejstvo i samite se zavisni od op{testvenite 

vlijanija. 

Na ovoj na~in sfateni, osobinite na li~nosta moàt da dadat 

golem pridones kon celosno osvetluvawe na vr{eweto krivi~ni dela i 

nivnoto prakti~no suzbivawe. Bez nivnoto poznavawe, vsu{nost, e nezamislivo 

sproveduvaweto na sudskata individaulizacija na kaznata i 

prezemaweto adekvatni merki na prevospituvaweto na storitelite na 

krivi~noto delo koi treba da gi iskorenat subjektivnite determinanti 

na ovaa pojava. 

1.1.Iinteligencija na ubijcite 

Inteligencijata pretstavuva sposobnost za prezemawe aktivnosti 

{to zna~at snao|awe vo novi situacii. So nejzina pomo{, iako bez 

prethodno iskustvo, poedinecot preku mislovni procesi uspeva da gi 

utvrdi bitnite i va`ni soodnosi na promenite i pojavite kako i na sopstvenite 

postapki i nivnite posledici. Na toj na~in, taa ostvaruva 

osobeno dejstvo vrz site aspekti na ~ovekovoto povedenie i od nea zavisi 

uspehot na poedinecot vo realiziraweto na negovite mnogubrojni 

aktivnosti vo li~niot i op{testveniot ìvot. 

[to se odnesuva do etiolo{kiot odnos na stepenot na intelgincijta 

i kriminalitetot vo kriminolo{kata literatura dosega se izg- 

177 

Milutinovi} I, str. 375. 

192

adeni dve ekstremni sfa}awa: ednoto, na ova psiholo{ka osobina 178 i 

dava primarno zna~ewe vo uslovuvaweto na kriminalnoto povedenie, a 

drugoto poa|a od sosema sprotivno stojali{te - deka me|u niv ne postoi 

nikakva povrzanost. 

Od prvoto stojali{te iznikna tn. teorija na inteligencijata, 

spored koja, niskoto ili zaostanatoto intelektualno nivo na poedinecot 

se tretira kako osnoven, re{ava~ki faktor na kriminalnoto povedenie. 

179 Osnovnata postavka se sostoi vo toa deka licata so vakvi osobini 

se popodobni za kriminalno odnesuvawe, za{to pote{ko rasuduvaat 

i |i sfa}aat odnosite me|u predmetite i pojavite, zna~eweto na 

sociokulturnite normi i vrednosti i svoite zada~i vo ostvaruvaweto 

na dol`nosnoto povedenie. Nedovolno razvienite ili nerazvienite 

intelektualni osobini, spored protagonistite na ovaa teorija, se 

osnovniot izvor na kriminalnoto povedenie. 

Podocna, za razlika od ovie, se javija i stojali{tata {to vrz 

osnova na opredeleni istraùva~ki soznanija dojdoa do zaklu~ok deka 

vo pogled na inteligencijata me|u prestapni~kata i neprestapni~kata 

populacija ne postojat razliki ili tie se sosema malku izrazeni. So 

ogled na toa, na intelektualnite osobini im se ograni~uva ili sosema 

im se osporuva etiolo{koto zna~ewe. 

[to se odnesuva do sovremenite istraùvawa, vo niv preovladuva 

idejata deka inteligencijata sepak ostvaruva zna~ajno vlijanie 

vrz pojavata na kriminalitetot i so ogled na toa se istaknuva nu`nosta 

od nejzino natamo{no sledewe i prou~uvawe, osobeno koga se raboti 

za odelni oblici na protivop{testveno odnesuvawe. Vo niv ispra- 

178 

Inteligencijata pretstavuva edna od komponentite na sposobostite 

na ~ovekot. Pod sposobnosti na li~nosta se podrazbiraat opredeleni psihi~ki 

osobenosti {to taa li~nost ja pravat podobna za uspe{no vr{ewe na 

opredeleni aktivnosti (dejnosti). Vo niv pokraj intelektualnite spa|aat i 

senzornite i psihomotornite sposobnosti na ~ovekot. Site tie zaedno pretstavuvaat 

osobini {to vo prv red se nasledno usloveni, no vo golem obem i od 

procesot na rasteweto i sozrevaweto na poedinecot, kako i od negovite aktivnosti 

naso~eni kon ostvaruvawe opredeleni zada~i i celi (u~ewe, rabota i 

sl.) i vlijanieto na negovata potesna i po{iroka op{testvena okolina. Kako 

i drugite osobini na li~nosta i sposobnostite vo krajna linija pretstavuvaat 

potencijalni dinami~ki sistemi za vr{ewe opredeleni dejnosti, odnosno za 

projavuvawe opredeleno povedenie vo koe spa|a i kriminalnoto. 

179 

Nekoi od pretstavnicite na ovaa teorija, kako {to se Ferguson 

(Ferguson), Bart (C. Burt), Kar-Sanders (Carr-Saunders), Manhajm (Mannheim), 

Gibs (Gibbs), Glikovite (Sheldon and E. Glueck) i drugi se obidoa maloletni~kata 

delinkvencija da ja objasnat so kriminogenoto vlijanie na inteligencijata 

na posreden na~in - preku ispituvaweto na nivoto na obrazovanieto koe 

{to neosnovano go doveduvaat vo vrska so inteligencijata i ja smetaat za nejzina 

direktna posledica. Vidi: Milutinovi} I, 92-93. 

193

vno se zabeleùva deka stepenot na inteligencijata ne treba da se prenaglasuva 

kako eden od mo`nite uslovi za pojavata na kriminalitetot, 

koj ima samo pridonesuva~ko dejstvo, {to ne zna~i deka vo opredeleni 

slu~ai ne moè da se javi i kako kauzalen faktor. Vo opredeluvaweto 

na nejzinoto etiolo{ko mesto i zna~ewe, kako vsu{nost, i na site drugi 

osobini od strukturata na li~nosta, moàt edinstveno da stanat 

uspe{ni usilbite za sproveduvawe na sudskata i penitencijarnata individualizacija 

i da se sogledaat odnosite me|u odelni oblici na kriminalitetot 

so ogled na dejstvoto na ovoj kriminogen faktor. 

Niskata inteligencija, na koja naj~esto i se pridava negativno 

dejstvo, moè da predizvika mnogubrojni konsekvencii vo povedenieto 

na li~nosta. Taa moè da pretstavuva pri~ina za neadekvatnoto procenuvawe 

na raznovidni ìvotni situacii, da bide izvor na pa|awe pod 

raznovidni vlijanija, pre~ka za obrazovno i profesionalno napreduvawe 

i so posredstvo na seto toa da dovede do kriminalitet i drugi 

kr{ewa na socijalnite normi. Me|utoa, kako {to ispravno istaknuvaat 

nekoi avtori, taa isto taka zna~i i otsustvo na inspiracija i namaluvawe 

na mo`nostite za motivacija za vr{ewe na krivi~ni dela, so 

{to se pruàat pogolemi mo`nosti za konformisti~ko odnesuvawe. 180 

Vo nastojuvaweto da se pronajdat nekoi pocvrsti vrski me|u 

stepenot na inteligencijata i vr{eweto na ubistvata, vo na{eto istraùvawe 

gi opfativme onie lica za koi bila izvr{ena psiholo{ka 

ekspertiza od strana na psihologot vo priemnoto oddelenie na KPD 

Idrizovo. 

Tabela br. 10 

Inteligencija na osudenite lica storiteli na krivi~noto delo 


Stepen na 

Broj na slu~ai 

inteligencija Vkupno 

N % 

Ma{ki 

N % 

@enski 

N % 

natprose~na 2 3,5 2 3,6 - - 

prose~na 22 37,9 20 36,4 2 50,0 

grani~ni 13 22,0 12 21,8 1 25,0 

slu~ai 

intelektualno 22 37,3 21 38,2 1 25,0 

inferiorni 

Vkupno 59 100,0 55 100,0 4 100,0 

Od vkupno 100 storiteli na ubistvo {to vo momentot na istra- 

180 


194

ùvaweto (dekemvri, 1984) prestojuvale vo KPD Idrizovo, testovite 

na inteligencija (ravenovi matrici) bile primeneti samo vrz 59 osudenici 

i bile dobieni navedenite sostojbi. 

Maliot broj i strukturata na navedenite podatoci za stepenot 

na inteligencijata na ubijcite ne se dovolni za da moè da se tvrdi 

deka niskata inteligencija pretstavuva faktor od posebno zna~ewe za 

izvr{uvaweto na ubistvaat. Toa proizleguva od faktot {to kako izvr{itelia 

na ovie dela se pojavuva dosta viskok procent na lica so natprose~na 

inteligencija. Seto toa pokaùva deka odnosot me|u inteligencijata 

i ubistvata mora da se posmatra edinstveno vo povrzanost so 

deluvaweto na {irok splet od objektivni i subjektivni kriminogeni 

faktori koi moàt da najdat svoj odraz preku inteligencijata na konkretnata 

li~nost. Imeno, mora da se ima predvid deka vo zavisnost od 

karakterot i sloènosta na konkretniot op{testven konflikt {to se 

razre{uva so ubistvo, inteligencijata moè da ima dvojna uloga: edna, 

vo nasoka {to zna~i iznao|awe najdobar na~in za izvr{uvawe na deloto,a 

druga, vo nasoka na nesnao|awe - re{enie {to zna~i izbegnuvawe 

na konfliktnata situacija i sogleduvawe na op{testvenoto zna~ewe i 

posledicite od svoeto povedenie. Od analizata na konkretnite opisi 

vo vrska so na~inot na izvr{uvaweto na deloto ovde sepak posredno 

moè da se izvle~e zaklu~okot deka kaj ubistvata od na{iot primerok 

inteligencijata ja ima prvata uloga. A toa zna~i deja ubijcite se sepak 

lica {to ne gi krasi ovaa osobina. 

1.2. Karakter na ubijcite 

Pod poimot karakter vo psiholo{kata literatura naj~esto se 

opfateni onie osobini na li~nosta {to go pokaùvaat nejzinoto povedenie 

so ogled na socijalnite i moralnite normi i sfa}awata na 

opredeleno op{testvo. Ottuka, karakternite osobini na poedinecot 

se onie osobini so koi se izrazuva pridrùvaweto kon socijalnite i 

eti~kite normi {to vladeat vo edno konkretno op{testvo. Toa pridr- 

ùvawe ili nepridrùvawe se izrazuva pred sî, preku ~ovekovoto 

povedenie vo procesot na trudot i preku negoviot odnos sprema sebe i 

drugite lu|e. 

Karakternite osobini na poedinecot se mnogubrojni i vklopeni 

vo integrativen sistem od osobini {to mu ovozmoùvaat relativno 

dosledno postapuvawe. Ponekoga{ tie osobini moàt da imaat zna~ewe 

vo uslovuvaweto na ~ovekovoto prestapni~ko povedenie. Takvo dejstvo 

moàt da manifestiraat negativnite karakterni osobini kako 

{to se: primitivizam, podmolnost, prepotentnost, grubost, nesovesnost, 

neiskrenost, mrzlivost, egoizam, voobrazenost, nekriti~nost i 

nesamokriti~nost, neupornost, koleblivost malicioznost, nediscipliniranost, 

pasivnost, preterana samodoverba i sl. Me|utoa, vo nekoi 

slu~ai i opredeleni pozitivni osobini kako {to se: upornosta, 

195

preteranata hrabrost (nemawe strav od posledicite na deloto i kaznata), 

preteranata sigurnost vo sebe, re{itelnosta, pa i humanosta, 

kaj eutanazijata, na primer. 

Glavnoto determinira~ko dejstvo vo javuvaweto na opredeleni 

kriminalni odnesuvawa sepak im pripa|a na negativnite karakterni 

osobini. Toa e slu~aj osobeno toga{ koga kaj edna li~nost }e se steknat 

golem broj takvi osobini koi moàt da ostvarat opredeleno vlijanie 

vrz javuvaweto na krivi~nite dela, no sekoga{ vo vrska so op{- 

tite i posebnite objektivni kriminogeni faktori. 

ôvekoviot karakter prioritetno se pokaùva vo opredelena 

aktivnost, vo negovite stavovi, idei, vrednosti, nameri, volja i planovi. 

Preku negovite povedenija moè najjasno da se vidi dali negovite 

karakterni osobini se dobri - pozitivni, ili lo{i - negativni. Vo 

taa smisla e mo`na objektivna ocenka na li~nosta, {to zavisi od toa 

kako poedinecot se odnesuva sprema sebesi, sprema drugite lu|e od negovata 

potresna (prijateli, drugari, bra~en partner, ~lenovi na semejstvoto) 

i po{irokata sredina, sprema rabotata i sopstveniot ìvoten 

poziv, sprema predmetite {to go opkruùvaat, sprema prirodata, 

umetnosta, kulturata i drugite eti~ki vrednosti. Soglasno navedenoto 

~ovekot moè da se odnesuva ~esno ili ne~esno, slobodno ili ograni~eno, 

so potpirawe vrz sopstvenite sili (samouvereno) ili vrz drugi 

(koleblivo), konformisti~ki ili nekonformisti~ki, so èlba da 

pruà pomo{ (altruizam) ili da se maltretira okolinata (egoizam), 

trudoqubivo ili mrzlivo, itn. Doslednosta vo odbiraweto na opredelen 

vid povedenie ja izrazuva karakternata individaulnost na edna 

li~nost, koja, vo zavisnost od brojni drugi faktori, ponekoga{ moè 

da bide popodlo`na na kriminalni vlijanija {to moè da dovede i do 

izvr{uvawe na ubistvo. 

Vo nastojuvawe da gi sogledame i prikaème karakternite osobenosti 

na lu|eto na koi polesno se kalemat ubistvata bevme odnapred 

ograni~eni so ogled na toa {to pri izrekuvaweto na kaznata sudovite 

mnogu slabo se zanimavaat so ovoj aspekt na li~nosta, osven ne{to pove}e 

kaj odmeruvaweto na kaznata, kade {to sosema golo se naveduvaat i 

procenuvaat svojstvata kako {to se: bil dobar gra|anin, imal dobar 

odnos kon sredinata, bil ~esen i ugleden itn. itn. Zatoa bevme upateni 

na li~nite listovi na osudenite lica i toa samo na onie osudenici 

{to vo momentot na istraùvaweto gi zateknavme na izdrùvawe na 

kaznata i vrz koi bile praveni analizi za nivnite karakterni osobini. 

Vo KPD Idrizovo od strana na domskiot psiholog od ovoj 

aspekt bile obraboteni samo 68 lica. Od niv kaj 27 (31,7%) bil ustanoven 

kriti~en odnos sprema sebe vo pogled na sopstvenoto povedenie i 

izvr{enoto krivi~no delo, {to pokaùva deka pogolemiot broj ubijci 

naj~esto se nesamokriti~ni li~nosti. Od druga strana, istive ovie 

osudenici izrazile golem stepen na kriti~nost sprema drugite lu|e vo 

196

64 (ili 97,1%) slu~ai, a toa zna~i deka povedenieto na svojata okolina 

prestrogo se ocenuva i vo nego se baraat opravduvawa za svoite kriminalni 

postapki i drugi oblici na povedenie. 

Od li~nite listovi na osudenicite moèvme da izvle~eme podatok 

samo u{te za nivniot odnos sprema rabotata. Vo taa smisla zabele- 

àvme deka kaj ubijcite kaj koi bilo vr{eno vakvo ispituvawe postoi 

aktiven i pozitiven odnos sprema procesot na trudot, odnosno kaj 46 

(67%) od ovie osudenici se pokaà deka pred doa|aweto vo Domot poseduvale 

rabotni navi}i i biole vredni vo izvr{uvaweto na svoite 

rabotni zada~i. 

Vo nedostig na posigurni i poopstojni podatoci za karakternite 

crti na li~nosta vo istraùvawata {to se zanimavaat so ubistvata 

se pravat napori sepak da se dojde do nekoi indikatori {to }e 

zna~at etiolo{ki pridones kon osvetluvaweto i povrzanosta na ova 

li~no obele`je na ubijcite i nivnite dela. Vo taa smisla se analiziraat 

konkretnite opisi na krivi~nite predmeti i se dobivaat nekoi 

pribli`ni vpe~atoci, koi dodu{a ne se mnogu sigurni, no sepak pretstavuvaat 

obid za sestrano sogleduvawe na ovaa pojava. Taka, spored 

istraùvaweto na Pe{i} kaj polnoletnite storiteli na ubistva vo 

Jugoslavija se manifestirale slednive negativni karakterni osobini: 

primitivizam, agresivnost, egocentri~nost, bezobyirnost, neiskrenost 

i nesovesnost. Pritoa se istaknuva deka primitivizmot najmnogu 

do{ol do izraz kaj ubistvata okolu stvari, koristoqubie i bes (drskost). 

Agresivnosta bila najrazviena kaj ubistvata na svirep na~in, a 

egocentri~nosta kaj ubistvata poradi navreda, netrpelivost i bes. 181 I 

kaj ubijcite od ènski pol do{le do izraz opredeleni negativni karakteristiki, 

osobeno kako egocentri~nost, egoizam, la`liovost, lukavost 

i podmolnost. 182 

Sledej}i go vakviot pristap vo na{eto istraùvawe se potvrdi 

deka opredeleni karakterni osobini na ~ovekot polesno i po~esto od 

ostanatite vodat kon izvr{uvawe na ubistvata. No, kako {to pove}e 

pati naglasivme, prilagoduvaweto kon moralnite na~ela ~ovekot go 

ostvaruva niz rabotnata aktivnost, komunikaciite so drugite lu|e i 

komuniciraweto so samiot sebe. Zatoa vo poimot karakter treba da se 

opfati samo kompleksot na onie osobini {to go odreduvaat odnosot 

na poedinecot kon tie aktivnosti, a ne nekoi osobini na temperamentot 

ili emocionalni osobini, kako {to e toa delum storeno kaj gorenavedeniot 

avtor. Vo toj kontekst moè da se istakne kriminogenoto 

zna~ewe na slednive negativni karakterni osobini na ubijcite od 

na{eto podra~je: agresivnost, sugestibilnost (podlo`nost na vlijanija 

od treti lica), preterana doverba vo sopstvenite sili (voobrazenost), 

nesamokriti~nost i neskromnost (sebi~nost). Site ovie osob- 

181 

Pe{i} I, str. 87-91. 

182 

Vidi: @ene ubice, str. 195. 

197

ini na li~nosta vo momentot na izvr{uvaweto na deloto pretstavuvaat 

subjektivni (li~ni, endogeni) kriminogeni faktori so opredeleno 

determinira~ko dejstvo vrz javuvaweto na ubistvata. Me|utoa, kumulacijata 

na pogolem broj na ovie karakterni osobini kaj edna li~nost, 

kako i nivniot stek so drugi karakterni osobini od strukturata 

na li~nosta, moàt lesno da ostvarat i opredeleno kauzalno vlijanie. 

1.3. Temperament i emocionalni osobini na ubijcite 

Vo psiholo{kata literatura obi~no se smeta deka osobinite na 

temperamentot go izrazuvaat samo na~inot i karakteristikite na emocionalnoto 

rea|irawe vo pogled na za~estenosta, traeweto, intenzitetot 

i brzinata so koja se javuvaat emociite. 183 Me|utoa, temperamentot 

ne moè da se ograni~i samo vrz emocionalnata sfera na rea|irawe, 

tuku se odnesuva na site vidovi na ~ovekovoto psihi~ko rea|irawe, 

kao i na site dvièwa {to toj gi vr{i. 184 Ito taka, so ogled na ulogata 

{to ja ima vegetativniot nerven sistem vo razdviùvaweto na vitalnite 

organi na ~ovekoviot organizam i endokriniot nerven sistem, 185 

na osobinite na temperamentot im se pripi{uva nasleden i nepromenliv 

karakter. Me|utoa, opredelen broj avtori 186 so pravo istaknuvaat 

deka osobinite na temperamentot iako vo golema mera zavisat od fiziolo{kite 

svojstva na organizmot, vo izvesna smisla vo tekot na ìvotot 

moàt da se menuvaat poradi samiot fiziolo{ki i op{tiot socijalen 

razvoj na li~nosta preku procesot na vospituvawe i drugite 

oblici na nejzinata socijalizacija. 

Osobinite na temperamentot, vsu{nost, ni go pokaùvaat na~inot 

na rea|iraweto na nekoj poedinec na opredeleni nadvore{ni vlijanija. 

Toa se takvi osobini {to pretstavuvaat uslov za izvesen vkorenet 

na~in, oblik, sila i brzina na ostvaruvaweto na psihi~kite procesi 

{to doveduvaat do opredeleno ~ovekovo povedenie. Vo zavisnost od 

svojata emocionalna stabilnost (zrelost) ili labilnost, negovoto ra- 

183 

Vo ovaa smisla definicijata na Olport glasi: Temperamentot se 

objasnuva so karakteristi~ni pojavi od emocionalnata priroda na edna individua, 

vklu~uvaj}i ja i nejzinata sila i brzina na rea|irawe, kvalitetot na 

raspoloènieto {to preovladuva i site osobenosti na fluktuacijata i intenzitetot 

na raspoloènieto, a ovie pojavi se smetaat zavisni od konstitucionalniot 

sostav i zatoa spored potekloto se nasledni. Olport, str. 36. 

184 

Vidi: Rot, II. str. 54. "Temperamentot ne go pokaùva samo emocionalniot 

na~in na reagirawe na poedinecot, tuku i brzinata, silata i traeweto 

na reakcijata na poedinecot voop{to." 

185 

Endokriniot sistem e sostaven od `lezdi {to la~at hormoni direktno 

vo krvta i so toa ja reguliraat op{tata sostojba na organizmot vo pogled 

na gotovnosta za reakcija i opredeluvawe na opredelen na~in na rea|irawe. 

186 

Vidi: Rot, str. 61 i Olport, str. 50-52. 

198

spoloènie i brojni psihi~ki procesi, poedinecot moè da ra|ira 

staloèno ili nervozno, so samodoverba ili nesigurno, promisleno 

ili impulsivno, so ìvost ili tromost, so ili bez vozbuduvawe itn. 

Spored toa, temperamentot ja opfa}a onaa grupa na psihi~ki osobini 

na li~nosta koja vo prv red e povrzana so nejzinite emocionalni doìvuvawa. 

Vo ispituvaweto na etiolo{koto zna~ewe na temperamentot, 

koj ~esto se doveduva vo vrska so kriminalnoto povedenie, a posebno so 

izvr{uvaweto na agresivnite krivi~ni dela, od golema va`nost e da se 

otkrijat dominantnite osobini spored koi opredelena li~nost se pomestuva 

vo eden od tipovite na nivnata op{toprifatena podelba. 187 

Me|utoa, vo na{eto istraùvawe za ubistvata ne uspeavme da dojdeme 

do vakvi podatoci za ubijcite {to izdrùvale kazna li{uvawe od sloboda 

vo KPD Idrizovo, od prosta pri~ina {to takvi analizi tamu ne 

bile vr{eni. Od li~nite listovi na ovie osudenici uspeavme da izvle- 

~eme samo podatoci za 60 lica, i toa samo za nivnite osobini {to se 

odnesuvaat na utvrdenata ekstravertnost i intravertnost. Od tie podatoci 

proizleguva deka 45 ili 75,0% osudeni lica bile so ekstraverten 

temperament, odnosno so vnatre{na gotovnost za vospostavuvawe 

kontakti so okolinata, a 15 ili 25,0% so intraverten temperament, 

odnosno so ote`nata adapciona sposobnost sprema sredinata vo koja 

ìveat. Pogolemiot procent ekstravertni storiteli na ovie krivi~ni 

dela e sosema normalna pojava, ako se znae deka vr{eweto na ubistvata 

pretpostavuva takvi vnatre{ni osobini i sklonosti za aktivnost 

koi, pred se, se naso~eni kon okolinata. Ovie lica se osobeno 

~uvstvitelni na nadvore{ni drazbi i situacii i imaat tendencija 

pobrzo da rea|iraat na nadvore{nite konflikti i drugi impulsi {to 

gi naru{uvaat nivnite li~ni i socijalni interesi. 

Od konkretnite opisi na ubistvata dadeni vo sudskite predmeti, 

odnosno od analizata na doìveanata konfliktna situacija od 

strana na ubicite, sepak uspeavme da izvle~eme nekoi pokonkretni 

soznanija {to ja osvetluvaat li~nosta na ubiecot od aspekt na osobenostite 

na negoviot temperament i op{tata emocionalna zrelost. 

Taka, vo pogled na temperamentot zabeleìtelno e dominirawe 

na slednive negativni osobini: nevozdrànost, odnosno silna impulsivnost 

i lesno odlu~uvawe za akcija, egocentri~nost, ~uvstvitelnost 

i preovladuvawe na emocionalnite ~uvstva nad razumot i voljata. 

Od aspekt na drugite emocionalni osobenosti 188 vo brojni slu- 

187 

Naj~esto e upotrebuvana podelbata na temperamentot {to ja dal 

Hipokrit. Spored nego postojat slednive osnovni tipovi temperament: koleri~en, 

sangvini~en, flegmati~en i melanholi~en. 

188 

Pod ~uvstva kako faktor na prestapni~koto povedenie se podrazbiraat 

psihio~ki procesi vo koi spa|a ona {to ~ovekot go sozdava - doìvuva 

kako prijatno ili neprijatno i {to vo stek so drugi kriminogeni faktori go 

199

~ai e konstatirano zna~itelno vlijanie na elementarnite primarni 

~uvstva kako {to se stravot 189 (od odmazda od napu{tawe, od fizi~ki 

napad, od nanesuvawe materijalna {eta ili neostvaruvawe opredelen 

imoten ili drug interes i sl.) i tagata za povreden ili zaguben ~len od 

semejstvoto. 190 Od kompleksnite ~uvstva (sentimenti) vo uslovuvaweto 

na ubistvata ne{to pogolemo zna~ewe imale samo socijalnite ~uvstva 

izrazeni kako nedostig na so~ustvo kaj semejnite ubistva i ubistvata 

od odmazda, i eti~kite ~uvstva {to se manifestiraat vo otsustvo na 

predupreduva~koto dejstvo na svesta kaj site vidovi na ubistvo. [to se 

odnesuva do religioznite, estetskite i intelektualnite ~uvstva, odnosno 

emocionalni doìvuvawa ne projavile kakvo i da e zna~ewe vo 

uslovuvuvaweto na ovaa pojava. 

So ogled na intenzitetot na nivnoto traewe, vo psiholo{kata 

literatura emociite se delat na afetki, raspoloènija i strasti. 191 I 

pokrenuva na prestapni~ko povedenie. So etiolo{ko deluvawe vrz intelektualnite 

i volevite procesi vo povedenieto na ~ovekot, ~uvstvaat deluvaat 

motivaciono. Pe{i} II, str. 219 

189 

ûvstvoto na strav ima kvalitet na intenzivna neprijatnost. So 

stravot se javuvaat redica promeni vo rabotata na vnatre{nite organi (zabrzano 

di{ewe, zgolemuvawe na krvniot pritisok i sl. ), no i vo psihi~kite 

funkcii i procesi (se smaluva nivoto ili se ko~i intelektualnata aktivnost, 

se naru{uva misleweto, slabee dejstvoto na usoenite eti~ki principi. 

Stravot vlijae i vrz motornata aktivnost na toj na~in {to dvièwata stanuvaat 

pomalku integrirani i celesoobrazni. Ottuka, stravot vo opredeleni 

slu~ai go determinira povedenieto na lu|eto vo smisla i nasoka na izbergnuvawe 

opasnost. 

190 

I tagata moè da bide emocionalna osnova za motrivaciono povedenie 

ili dviè~ka sila za akcija, ~esto negativno naso~ena kon drugo lice, 

bidej}i deluva na toj na~in {to vo nea lu|eto baraat situacii preku koi }e 

moàt da najdat satisfakcija ili kompenzirawe na svojata bolka. 

191 

Negativnoto i {tetno deluvawe na afektite kako emocionalni 

sostojbi so golem intenzitet i kratko traewe do{le do izraz kaj re~isi site 

ubistva od na{eto istraùvawe.. (Za nivnoto zna~ewe vidi pove}e kaj Kapamaxija, 

str. 27-42). Raspoloènieto e emocionalna sostojba so slab intenzitet, 

no so relativno dolgo traewe. I ovaa sostojba pokaàla opredeleno 

zna~ewe vo izvruvaweto na ubistvata toga{ koga zagubata na sakanata li~nost, 

osobeno po vina na `rtvata, predizvikala taga koja traela tolku dolgo 

{to predizvikala trajno negativno raspoloènie. No, vo opredeleni slu~ai 

od na{eto istraùvawe svoj pridones dale i reaspoloènijata kako {to se 

pobedite ili zagubite na sportski tim za koj se naviva. Strastite se emocionalni 

sostojbi {to imaat golem intenzitet na emocionalno doìvuvawe, no i 

dolgo vremetraewe. od mnogubrojnite strasti {to postojat kaj ~ovekot opredlen 

udel vo javuvaweto na ubistvata najdovme samo kaj alkoholizmot i omrazata. 

200

ovie emocionalni sostojbi bile povrzani so brojni ubistva od na{eto 

istraùvawe. 

Ne{to pogolem neposreden udel vo izvr{uvaweto na ubistvata 

imale i doìveanite neuspesi vo ostvaruvaweto na opredeleni emocionalni 

interesi, preteranoto ~uvstvo na gordost i ~uvstvoto na sram 

kako ~uvstva naso~eni kon sopstvenata li~nost. Me|utoa, glavnite 

osobini na ubijcite sepak proizleguvaat od nivnite emocionalni doìvuvawa 

naso~eni kon drugite lu|e. Imeno, kaj site ubijci e zabelèan 

golem stepen na qubomora, zavist (latentna omraza), prezir, pa duri i 

zlobnost, {to nao|aat izraz vo izvr{enite ubistva. 

Site navedeni osobini jasno ukaùvaat deka ubijcite vo prv red 

se so niska emocionalna zrelost. Nivnata emocionalna nezrelost i labilnost 

e pre~ka da dojde do izraz emocionalnata kontrola, odnosno 

sovladuvaweto i prilagoduvaweto na svoite reakcii na te{ki i konfliktni 

situacii. Zatoa, ovie lica navedenite situacii ~esto gi re{avaat 

so brzo i lesno, pred sî emocionalno reagirawe bez da vloàt soodveten 

napor da gi sfatat problemite na drugite lu|e i da najdat najcelesoobrazno 

re{enie {to }e í odgovara na objektivnata ocenka na 

stvarnosta. 

1.4. Telesno zdravje na ubijcite 

Za da go ocenime vlijanietyo na telesnite zaboluvawa i fizi~kata 

hendikepiranost vrz pojavata na ubistvata vo SRM, od sudskite 

presudi gi izvlekovme onie podatoci {to se odnesuvaat na licata kaj 

koi bile zabele`ni takvi sostojbi. Vo taa smisla me|u 365 izvr{iteli 

na ubistva najdovme 9 lica {to boleduvale od nekoe organsko zaboluvawe: 

TBC, ~ir vo stomakot, astma i srcevi bolesti. Me|u ubijcite zabeleàvme 

i 12 lica koi bile bez noga, raka, edno oko, so o{teten sluh 

ili vid, gluvonemost ili govorna mana. Od ovie podatoci proizleguva 

deka 2,3% ubijci od na{iot primerok se pojavile kako lica so naru- 

{eno telesno zdravje, a so ogled na svoite fizi~ki nedostatoci 3,1% 

lica, ili site zaedno 5,4%. 

I pokraj nedostigot na sporedbeni podatoci za telesnite zaboluvawa 

i o{tetuvawa kaj nedelinkventnata populacija, od navedenite 

podatoci moè implicitno da se izvle~e zaklu~okot deka e mnogu nizok 

(mal) procentot na lica {to pred izvr{uvaweto na ubistvoto se 

nao|ale vo nekoja od ovie sostojbi. So ogled na takviot pokazatel, mo- 

ème slobodno da konstatirame deka telesnoto zdravje i konstitucionalnite 

nedostatoci ne pretstavuvaat zna~aen faktor vo uslovuvaweto 

an ubistvata. 

Zaradi proverka na takvoto stojali{te se obidovme posebno da 

gi analizirame site slu~ai vo koi se pojavile lica {to se sre}avaat so 

vakvi problemi. Me|utoa, od opisite na nivnite predmeti ne uspeavme 

da najdeme bliski vrski me|u navedenite sostojbi i izrazeniot oblik 

201

na negativno povedenie. Takva etiolo{ka vrska so ubistvata ne uspeal 

da najde ni sudot pri presuduvaweto na deloto. 

Od dosega izloènoto se potvrduva zaklu~okot deka naru{enoto 

fizi~ko zdravje ili o{teteniot fizi~ki integritet ne moàt da 

se smetaat za neposredna pri~ina vo javuvaweto na ubistvata. Me|utoa, 

vo nikoj slu~aj ne smee da se zaboravi nivnoto zna~ewe kako eden od 

mnogubrojnite uslovi {to go opredeluvaat povedenieto na ~ovekot. 

Toa nivno vlijanie doa|a do izraz preku problemiote i posledicite 

{to moàt da se manifestiraat vrz socioekonomskata polo`ba i vrz 

planot na formiraweto i odrazuvaweto na psihi~kite svojstva na li~nosta. 

192 Pritoa, treba da se ima predvid deka, iako se javuva posredno, 

vlijanieto na ovie sostojbi moè da go uslovi homiocidot, osobeno 

koga se javuva vo stek so drugi kriminogeni faktori od objektivna ili 

subjektivna priroda. 

No, nadvor od sevo ova, ako se sledi realnosta, taa sepak ukaùva 

na perifernoto zna~ewe na ovoj kriminogen faktor koga se raboti 

za krivi~noto delo ubistvo. Na ova mesto se potvrduva faktot deka 

dobroto telesno zdravje i fizi~kata sila se glavnite pretpostavki za 

preodot kon vakvi oblici na negativno povedenie. 

2. PSIHOPATSKI OSOBINI NA UBIJCITE 

Edno od glavnite nedorazbirawa na psihijatrite se nao|a na podra~jeto 

{to se zanimava so opredeluvaweto na poimot, klasifikacijata 

i pri~inite za nastanuvawe na psihopatiite. 193 Ottamu, proizle- 

192 

Raznovidnite somatski bolesti doveduvaat do fizi~ko iscrpuvawe 

na ~ovekot, namaluvawe na negovite fizi~ki i rabotni sposobnosti no, i do 

brojni problemi i posledici vrz psihi~ki plan, povrzani so ~uvstvoto na 

inferiornost, ~esti promeni na raspoloènieto poradi vlo{uvawe na 

organskata sostojba, netoleranten odnos sprema sredinata i sl. Potrajnite 

organski zaboluvawa gi sledat i te{kotii od materijalen karakter, koi proizleguvaat 

od namalenata rabotna sposobnost na bolniot i zgolemenite izdatoci 

za negovo lekuvawe, podobruvawe na ishranata, posebna nega i sl. 

Glavnite posledici {to se manifestiraat kaj fizi~ki hendikepiranite 

lica leàt pred se vrz psihococijalen plan. Ovie lica te{ko se prifa}aat 

od sredinata i poradi svoite nedostatoci se pomalku vklu~eni vo 

op{testvenite, rabotnite, kulturnite, sportskite i drugite procesi i odnosi. 

Stavot na okolinata i nivnata posebna op{testvena polo`ba kaj niv doveduva 

do formirawe kompleksi na pomala vrednost. A seto toa kaj ovie lica se 

manifestira preku izrazena pretpazlivost, nedoverba, agresivnost i sli~ni 

negativni osobini {to moàt da se preto~at vo kriminalno odnesuvawe. 

193 

Mo{ne iscrpen prikaz na raznovidnite definirawa na ovoj poim 

moè da se najde kaj Kapama|ija, B. Ubistvo - psihopatija i sudska psihijatrija, str. 

202

guvaat i bojni te{kotii pri istraùvaweto na ovaa pojava i nejziniot 

odnos so oddelni oblici na kriminalno odnesuvawe. Me|utoa, vrz 

osnova na elementite za koi postojat izvesni soglasuvawa, ili barem 

pomalku sporovi me|u teoreti~arite i prakti~arite, sepak e mo`no 

izvlekuvawe opredeleni konstatacii za ovaa du{evno abnormalna sostojba. 

Vo taa smisla se nadopolnuva deka psihopatijata e relativno 

trajna sostojba, te{ko podlo`na na korekcii. 194 Psihopatiite (popularno 

poznati kako naumni~avi, nastrani lu|e, ili prosto kako "~uknati", 

"udreni") se grani~ni slu~ai 195 me|u du{evno zdravite i du{evno 

bolnite lica. Nivnata inteligencija glavno e so~uvana, a obrascite 

na nivnoto nenormalno povedenie se projavuvaat, pred sî, na planot 

na voljata, nagonite i emocionalno afektivniot ìvot. 196 

Ako se nastojuva da se najdat opredeleni psiholo{ki osobini 

ili karakteristi~ni crti na li~nosta na psihopatite, toga{ slobodno 

moàt da se navedat slednive: psihopati se abnormalni li~nosti od 

~ie{to asocijalno i antisocijalno povedenie stradaat samite tie, 

kako i op{testvoto vo celost. Tie poseduvaat namalena podobnost za 

rasuduvawe, odnosno ostvaruvawe uvid vo sopstvenoto povedenie, ne 

moàt da se otkaàt od kratkotrajni zadovoluvawa na svoite potrebi 

i vo toa pokaùvaat slaba inhibitornost i nerazvieno ili slabo ~uvstvo 

na strav. Nivnoto povedenie ~esto e nedovolno motivirano, prili~no 

agresivno i povrzano so nivnata emocionalna labilnost, nekri- 

91-926. Za nekoi obidi za klasifikacija na psihopatiite vidi: Vukovi}, str. 

9-10. 

[to se odnesuva do pri~inite za pojavata na psihopatiite, tie moàt 

da se najdat kako vo dejstvoto na biolo{kite faktori (nasledni i vrodeni 

rastrojstva i zaìvotno steknati povredi i traumi), taka i vo socijalnite 

uslovi i odnosi, odnosno vo socijalnata sredina. Vo nastanuvaweto na opredelena 

psihopatija ovie faktori naj~esto deluvaat zaemno i povrzano {to ne 

zna~i deka nekoi od niv ne moàt da projavat i primarno, odnosno dominantno 

vlijanie. Vo slu~aj koga pove}e do{lo do izraz vlijanieto na prvite 

faktori, nekoi avtori go upotrebuvaat poimot psihopatii, a vo drugiot 

slu~aj sociopatii. 

194 

Povedenieto na psihopatite te{ko se korigira pod vlijanie na 

vospitni merki i kazni. Vo taa smisla N. M. Klekli veli: "Se ~ini deka 

kaznuvaweto na psihopatite ima isto tolku efekt kolku {to e mo`no imbicilot 

da se nau~i matematika." Navedeno spored Kapamaxija, str. 93. 

195 

Eliot. str. 278. 

196 

Za psihopatite (koi vo ponovo vreme po~esto se narekuvaat sociopati) 

se veli deka se nao|aat me|u du{evno zdravite i du{evno bolnite lica. 

Nivnata inteligencija po pravilo e so~uvana (prose~na ili blizu granicata 

na prose~noto), so toa {to me|u niv se zabeleìtelni nekoi promeni vo oblasta 

na ~uvstvitelnosta (nedostig na moralni ~uvstva) i karakterot (naru{uvawa 

vo karakternite osobini). 

203

ti~ost, netolerantnost, neuramnoteènost i razdrazlivost. Vo nivnite 

prete`no impulsivni postapki se ~uvstvuva nepromislenost, otsustvo 

na sovest i bezobyirnost vo odnos na mo`nite posledici. Od druga 

strana, za ona {to go storile kaj niv postoi sosema slabo ili nikakavo 

~ustvo na odgovornost i vina. Zabeleàna e i nesposobnost na ovie 

lica za forirawe trajni emocionalni vrski so drugi lica, kako i 

izrazena egocentri~nost, samoprecenuvawe i nedostig na opredeleni 

celi i planovi. Za niv, isto taka, se veli deka vo svoeto odnesuvawe so 

okolinata ~esto se razdrazlivi i pre~uvstvitelni na navredi i deka 

ottamu moàt da bidat opasni za okolinata. Od druga strana, nekoi 

prihopati se tromi, nesamostojni i sugestibilni taka {to pod tu|o 

vlijanie ~esto zapa|aat vo kriminal. 197 

Ovde nafrlivme samo nekoi od brojnite osobenosti na psihopatite, 

koi, so ogled na nivniot negativen predznak, moàt da imaat 

kriminalno zna~ewe. Me|utoa, kako {to vo psihijatriskata teorija i 

praktika ne postoi op{toprifatena klasifikacija na psihopatite, 

taka i vo kriminolo{kata teorija ne moè da se zboruva za nekoja 

"kriminalna tipologija", iako nekoi psihopatski grupi pokaùvaat 

pogolema tendencija kon kriminalno povedenie, pa i kon izvr{uvawe 

na ubistvata. 

So ogled na golemoto krivi~nopravno, kriminolo{ko i penolo{ko 

zna~ewe na psihopatiite 198 i nivnoto vlijanie vrz pojavata na 

ubistvata se obidovme da izvle~eme opredeleni indikatori i vo na- 

{eto istraùvawe. 199 

197 

Vo literaturata se naveduvaat i niza drugi osobini na psihopatite. 

Za nekoi od niv vidi: Milutinovi}, M. op. cit. str. 428. 

198 

Krivi~nopravnoto zna~ewe na psihopatiite vo prv red e vrzano so 

sudskopsihijatriskoto ve{ta~ewe na presmetlivosta na licata {to bile vo 

takva sostojba. Vo taa smisla sekoj slu~aj bara posebna analiza {to ne trpi 

generzalizcii od tipot na onie so koi se tvrdi deka site psihopati se namaleno 

ili bitno namaleno presmetlivi storiteli na krivi~ni dela. 

Kriminolo{koto zna~ewe na psihopatiite e povrzano so otkrivaweto 

na nivnoto etiolo{ko dejstvo vo pojavuvaweto na oddelni oblici na kriminalno 

odnesuvawe, a penolo{koto zna~ewe e vo vrska so te{kotiite {to se 

javuvaat pri sproveduvaweto na tretmanot na ovie lica vo penitencijarnite 

ustanovi. 

199 

Poradi promenite vo svojstvata na li~nosta, a osobeno vo emociite, 

~est predmet na interesirawe na brojni kriminlozi bilo sogleduvaweto 

na dejstvoto na psihopatiite vrz kriminalnoto povedenie na li~nosta. Istra- 

ùvaweto {to go sprovel Anerson (Anerson), pokaàlo deka kaj izvr{itelite 

na opredeleni prestapi procentot na psihopatite se dviì i do 31,3%. Halej 

i Broner, vo svojata psihijatriska studija vo Benton, Wu Haven i Detroit 

iznesuvaat podatok deka 91% od prestapnicite pokaàle razni pre~ki, dodeka 

vo kontrolnata grupa se pojavile samo 13% takvi slu~ai. Vrz osnova na 

204

Od vkupniot broj ubijci vo na{iot primerok se pojavile 2,8% 

lica kako psihopati. Site lica kaj koi bila ustanovena psihopatska 

sostojba bile od ma{ki pol. Nivnata vozrast se dvièla od 19 do 45 

godini. So ogled na nivnoto obrazovanie me|u niv se pojavile prete`no 

lica so nezavr{eno ili zavr{eno osnovno u~ili{te, no i dve lica 

so zavr{eno sredno obrazovanie i site so prose~na inteligencija. 

Spored zanimaweto tie bile prete`no zemjodelci (45,4%), i NKV i 

PKV rabotnici (36,3%), i podednakvo poteknuvale od selo i grad. 

Pred izvr{uvaweto na ubistvoto ~etvorica od psihopatite 

bile osuduvani za prethodno storeni kra`bi i telesni povredi. Kaj 

istite tie lica bile zabeleàni i drugi vidovi nasilni~ko odnesuvawe, 

a po edno lice se oddavalo na vagabundaà i alkohol. 

Naj~esti motivi za izvr{enite ubistva bile prekin na brak i 

odmazda poradi telesni povredi so ednakvo u~estvo od 27,3%. Od drugite 

karakteristiki na ovie lica e interesno da se spomne deka po izvr{enoto 

ubistvo najgolemiot broj od niv (36,3%) vedna{ se prijavile 

za storenoto, 200 27,3% ostanale na mestoto na nastanot, eden si oti{ol 

doma i legnal da spie nebare ni{to ne se slu~ilo, drug bil povreden 

vo nastanot i upaten na lekuvawe, a tret bil sovladan od pripadnicite 

na milicijata. Na krajot, imavme slu~a i na lica {to po izvr{enoto 

delo se obidele da izvr{at samoubistvo. 201 

istraùvaweto vo KPD Poàrevac, vo promerokot od 100 osudenici za te{ki 

krvni prestapi (ubistva) e pronajdeno deka psiopatijata se javila vo 19 slu- 

~ai. Navedeno spored Vukovi}, str. 148. 

Vo istorijata na bolesta na 348 ubijci {to vo periodot 1960-1975 godina 

bile ve{ta~eni vo neuropsihijatriskata klinika vo Beograd, grupata 

psihopati ja so~inuvale 21,5% lica. Leki}, str. 138. 

Rezultatite od istraùvaweto na Markovi} i dr. za ubistvata vo 

Hrvatska pokaàa deka od 1640 ubijci, 101 (6,2%) psihijatrsiski bile utvrdeni 

kako abnormalni lica. Od niv 36 (34,6%) bile du{evno bolni (psihozi), 21 

(20,8%) maloumni (oligofrenija), a 45 (44,6%) bile psihopati. 

200 

Spored Franc Aleksandar, iako psihopatot ostanuva nesvesen za 

svoite motivacii, smisleno pravi prestapi i drugi dela na agresii i gluposti 

za da dobie kazna, a toa mu e potrebno za doùvawe intenzivni stradawa so nesvesno 

~uvstvo na vina. Iako na vakviot stav so somnenie gleda Klekli, se 

~ini deka od opisot na ovie slu~ai vo na{eto istraùvawe, sepak moè da se 

zabeleì izvesna doza na takov odnos na psihopatite sprema svoeto delo. Za 

seto ova podrobno kaj Kapama|ija. str. 95. 

201 

Na ova mesto e interesno da se spomne deka od site ubijci od na{- 

iot primerok samo tri lica, i toa neposredno po izvr{enoto ubistvo se obidele 

da se samoubijat. Vo site tri slu~ai ubijcite bile vo konfliktna situacija 

so svojata bra~na ili vonbra~na èna. Vo eden od tie slu~ai ubiecot vonbra~no 

se soìveal so èna {to bila vo legalen brak so drugo lice so koe 

imala i dete. Po dvomese~no zaedni~ko ìveewe se vratila kaj svojot legalen 

205

@rtvite na ovie ubistva vo 5 slu~ai bile bra~na ili vonbra~na 

èna na storitelot, dvajca poznanici i po eden sosed, prijatel i posvoitel, 

a vo dva slu~ai storitelot i `rtvata voop{to ne se poznavale. 

Utvrdenata dijagnoza (deka se raboti za ubiec {to e psihopatska 

li~nost) imala vlijanie vrz nivniot krivi~nopraven tretman. Od 

site utvrdeni slu~ai psiihopatskata sostojba bila uslov {to vlijael 

vrz visinata na izre~enata kazna. Imeno po dve od ovie lica bile 

proglaseni za namaleno ili bitno namaleno presmetlivi, a vo drugite 

sedum slu~ai nivnata abnormalna sostojba bila proceneta kako olesnuva~ka 

okolnost pri odmeruvaweto na kaznata. 202 

3. DRUGI RASTROJSTVA NA PSIHI^KOTO ZDRAVJE NA UBIJCITE 

1. Od drugite rastrojstva na psihi~koto zdravje na ubijcite od 

na{iot primerok zasluùva da mu se obrne vnimanie na zaostanatiot 

du{even razvoj. Pod ovoj poim, koj vo psihijatrijata se narekuva u{te 

i oligofrenija, se podrazbira psihi~ka nerazvienost, odnosno du{evna 

nedozreanost predizvikana od spe~enost na centralniot nerven 

sistem (prvenstveno na mozokot i ~ulata) ili od nenormalnosta na 

endokrinite `lezdi ili od neìveewe vo socijalna sredina. 203 

Nakratko, licata so vakvi psihi~ki problemi pokaùvaat 

odredeni intelektualni (mentalni ili umni) defekti {to moàt da 

imaat zna~ewe i pri izvr{uvaweto na kriminalnite dejnosti. Nivnoto 

zna~ewe pri izvr{uvaweto na ubistvata od na{iot primerok e 

malo. Imeno, vo nego se pojavuvaat samo pet lica koi od strana na 

sudot bile okvalifikuvani kako maloumni. Vo ~etiri od ovie slu~ai 

ve{takot dal i pokonkretna dijagnoza, odnosno gi opredelil stepenot 

na zaostanatosta na du{evniot razvoj na li~nosta na ubiecot kako 

ma`, a storitelot se obidel da ja vtrati, no otkako vo toa ne uspeal ja ubil. 

Na krajot, nesakaj}i da se predade na milicijata pukal vo sebe od pu{ka. Vo 

drugiot slu~aj ubiecot se obidel da ja ubie svojata porane{na vonbra~na 

èna, koja se u{te ja sakal iako vo me|uvreme sklku~il legalen brak so druga 

èna. Po izvr{enoto dejstvie ispil otrov za gluvci, nio kako i drugite ostanal 

vo ìvot. Za samoubistvata po izvr{enoto ubistvo vidi pove}e kaj Kapamaxija, 

str. 118-121. 

202 

Moèbi u{te na ova mesto e interesno da se istakne deka sostojbata 

na bitno namalena presmetlivost kaj storitelite na klrivi~nite dela 

ubistvo e najdena vo 11 slu~ai, a od niv samo vo tri e koristena kako okolnost 

poradi koja na tie lica im e ublaèna kaznata. Vo drugite osum slu~ai, sostojbata 

na bitno namalena presmetlivost bila koristena kako olesnuva~ka 

okolnost. 

203 

Jevti} III, str. 9. 

206

debilnost (plitkoumnost), a vo eden slu~aj od presudata moèvme da go 

izvle~eme samo podatokot deka ubiecot bil oligofrena li~nost. 204 

Site lica kaj koi bile ustanoveni intelektualni defekti bile 

od ma{ki pol i na vozrast od 19 do 40 godini. So ogled na toa {to kaj 

niv se rabotelo za projavuvawe na najlesniot oblik na oligofrenija, 

ovie lica uspeale da zavr{at ~etvrto, a edno i odmo oddelenie. Dvajca 

od niv se zanimavale so zemjodelstvo, odnosno bile NKV rabotnici, a 

eden bil bez zanimawe, {to pokaùva deka tie raspolagale so sposobnost 

da izvr{uvaat samo najprosti rabotni zada~i. Dve lica bile porano 

osuduvani i toa za telesni povredi i kra`bi, isto tolku manifestirale 

sociopatolo{ki povedenija kako upotreba na alkohol i akti na 

nasilstvo. Svoite ubistva gi storile od najrazli~ni motivi 205 a spored 

vidot bile kvalificirani kako obi~no ubistvo (3), ubistvo na pove}e 

lica so umisla (1) i ubistvo od bezobyirna odmazda (1). Nivnite `rtvi 

vo dva slu~ai bile poznanici, a vo drugite }erka, èna, i prijateli. 

[to se odnesuva do nivnata duèvna sostojba proceneta tempore criminis, 

toa na site im bilo zemeno kako olesnuva~ka okolnost pri 

odmeruvaweto na kaznata. 

I pokraj isklu~itelno maliot broj ubistva storeni od lica so 

mentalni defekti i nivnoto zanemarlivo etiolo{ko zna~ewe, na ova 

mesto be{e potrebno da se osvrneme vrz nekoi fenimenolo{ki obele- 

`ja, pred se, zatoa {to ubijcite od ovaa grupa kaznata za svoeto delo ja 

izdrùvaat vo KPD Idrizovo, kade {to ima skromni kadrovski i drugi 

uslovi za obezbeduvawe na nivniot aktiven tretman. Za da se sfati 

teìnata na ovoj problem ovde }e navedeme samo nekolku psiholo{ki 

crti {to gi karakteriziraat ovie lica i koi postavuvaat barawe za 

posebna grià i rabota so niv, {to e vsu{nost bitno i za rabotata so 

psihopatskite li~nosti. Za oligofrenite e najbitno toa {to ne se vo 

sostojba pravilno da rasuduvaat i da gi ocenuvaat op{testvenite pojavi 

i procesi i nedozvolenosta na svoite motivi i postapki. 206 Poradi 

nesfa}aweto na nastanite i situaciite, oligofrenite se egocentri~- 

204 

Stepenot na mentalnata zaostanatost obi~no se opredeluva so koeficientite 

na inteligencija. Spored niv, prose~na, normalna li~nost e onaa 

kaj koja IQ iznesuva 90-110. Tie koeficienti kaj idiotite se pod 25 (odgovara 

na umniot razvoj na dete do 3 godini), kaj inbicilite od 25-50 (odgovara na 

razvoj od 3 do 6 godini) i kaj debilite od 50-do 70 (odgovara na razvoj od 6 do 10 

godini). 

205 

Odmazda poradi navreda, odmazda poradi nanesena {teta, soznanie 

za prequba, odbivawe ponuda za brak i navreda nad alkoholiziran storitel. 

206 

So pravo se istaknuva deka slaboumnite ne se dovolno svesni za 

poledicite od izvr{enite krivi~ni dela, deka kaj niv ne postojat inhibicii 

{to moàt da se najdat kaj inteligentntnite liac. Smalenata inteligencija 

go smaluva i dejstvoto na socijalizira~kite faktori i ja ote`nuva 

polo`bata na ~ovekot vo op{testvoto. Milutinovi} I, str. 371. 

207

ni, povr{ni, lekoverni i lesno se naveduvaat na {to i da e, bidej}i ne 

moàt da gi voo~at posledicite. Zatoa oligofrenite lesno im podlegnuvaat 

na sopstvenite i tu|i seksualni porivi i na alkoholot. Pokraj 

niskata inteligencija i nesposobnosta za rasuduvawe, ne e ~udno {to 

sfa}aweto na moralot im e slabo. Afektite im se povr{ni i promenlivi. 

Izrazuvaweto na afektite obi~no im e preterano i nesmasno. 

Bes~uvstvitelni se na problemite i situaciite na drugite, bidej}i ne 

gi sfa}aat tie situacii. 207 

2. Neurozite 208 ne stojat re~isi vo nikakva vrska so izvr{uvaweto 

na ubistvata. Ovoj zaklu~ok koj proizleze od pregledot na sudskite 

predmeti za izvr{enite ubistva e vo soglasnost i so misleweto 

na najgoelemiot broj avtori, koi smetaat deka neurozite retko se javuvaat 

klako faktor na kriminalitetot voop{to, odnosno deka ne moè 

da se zboruva za relativno potraen odnos me|u niv i ubistvata. 209 

I pokraj toa {to nemaat posebno etiolo{ko zna~ewe, neurozite 

i nivnoto manifestirawe se posebno bitni vo zatvorskata zaednica, 

za{to vo golema mera moàt da go naru{at penolo{kiot tretman 

na osudenite lica. Me|utoa, ovoj fakt ne moèvme empiriski da go 

proverime, za{to vo KPD Idrizovo ne uspeavme da dobieme podatoci 

za nivniot obem, dvièwe i posledicite za penalnite napori. 

4. PSIHOZI NA UBISTVATA 

Psihozite se zaboluvawa na centralniot nerven sistem (prvenstveno 

na mozokot), koi se manifestiraat vo patolo{ki oblici (rastrojstva 

io procesi) na pogolem broj psihio~ki funkcii. 210 So ogled 

na svoeto poteklo obi~no se klasificiraat na onie {to poteknuvaat 

od organski bolesti i povredi na mozokot (organski psihozi) i onie 

{to se proizvod od raznovidni du{evni sudiri i nasledni osobini 

(funkcionalni psihozo. 

Naj~esti vidovi na psihozi (du{evni zaboluvawa) se porgresivnata 

paraliza, paranojata, mani~no depresivnata psihoza i {izofre- 

207 

Lopa{}i} i dr. str. 323. 

208 

Pod neurozi ili psihoneurozi (dvata poimi se identi~ni) gi 

podrazbirame psiholo{kite promeni na li~nosta, koi na poedinecot mu 

donesuvaat subjektivni te{kotii i doveduvaat do rastrojstva vo odnosot na 

li~nosta sprema okolinata, bilo poradi {to nejzinata rabotna sposobnost 

opa|a, bilo {to doa|a do te{kotii vo nejzinite odnosi vo semejstvoto, 

sorabotnicite itn. Lopa{i} i dr. str. 128. 

209 

Vidi Milutinovi} I, str. 367, Vukovi}, str. 149, A~imovi} I, str. 

50. Slabata povrzanost me|u neurozite i ubistvata proizleguva od toa {to 

neuroti~nite lica se karakteriziraat so inhibitorni svojstva, strav i 

nere{itelnost, a vo najlo{ slu~aj kvaziaktivnost. 

210 

Jevti} III, str. 10. 

208

nijata. Site ovie du{evni sostojbi se doveduvaat vo vrska so kriminalnoto 

odnesuvawe. Koga se raboti za ubistvata i nivnoto izvr{uvawe 

pak, naj~esto se doveduva vo vrska so {izofrenijata. 211 Od tie pri~ini 

najprvin nakratko }e se osvrneme vrz nekoi karakteristiki na ovaa 

bolest. 

[izofrenijata pretstavuva pomala grupa na te{ki zaboluvawa 

od oblasta na funkcionalnite psihozi. 212 Poradi obemot na nejzinata 

zastapenost, te{kite promeni vo li~nosta i povedenieto na {izofreni~arite 

i te{kotiite na nivnata adaptacija ovaa psihoza se istaknuva 

kako mnogu zna~aen i seriozen individualen i op{etstven problem. 

213 [to se odnesuva do pri~inite {to ja uslovuvaat, na dene{niov 

stepen od razvojot na psihijatrijata ne postoi edinstveno mislewe. 

Nekoi avtori, etiogenezata na {izofrenijata ja baraat vo rastrojstvoto 

na mozo~noto tkivo, drugi vo disfunkcionalnosta na nervniot 

sistem i endokrinite `lezdi, a ne se retki ni onie {to objasnuvaweto 

go baraat vo konstitucionalnite i hereditnite faktori. Iako ne se 

bez svoja nau~na osnova, dosega{nite izolirani nabquduvawa na ovie 

faktori ne ja dokaàa svojata empiriska zasnovanost. Me|utoa, ako se 

ostavat na strana nesoglasuvawata po odnos na nejzinoto poteklo, lesno 

moè da se zabeleì soglasuvaweto okolu simptomite vo vrska so 

psihi~kite funkcii na patolo{koto povedenie na licata so ovaa psihoza. 

211 

Najgolem broj istraùva~i ukaàa deka udelot na {izofreni~arite 

e mnogu viskok kaj ubijcite. Spored Eksner gi ima 1-2% me|u du{evnite 

zatvorenici; spored Krezi 1-5%; spored [ipinkovski od 44 ubijci {to gi 

pregledal na klinika 17 bile du{evno bolni, a od niv 15 od {izofrenija; spored 

Vetsel od 119 ubijci 82 bile du{evno bolni, a od niv 1/3 {izofreni~ari; 

Brojler, na primer, smeta deka na{ol enormno golem procent na {izofreni- 

~ari me|u ubijcite. Navedeno spored A~imovi} I, str. 48. Linkorn vo edna 

bolnica me|u 150 du{evno bolni lica obvineti za ubistvo na{ol 42,6% {izofreni~ari. 

Samo na paranoidniot oblik na {izofrenija otpa|ale 25,3%. 

Navedeno spored Kapamaxija, str. 106. 

212 

Terminot {izofrenija vo psihijatriskata literatura za prvpat go 

upotrebil Eugen Bleuer. Toj termin pretstavuva kovanica od shizo, {to zna~i 

kinewe, rascepuvawe i fren, {to zna~i du{a. Nakratko, so ovoj termin najdobro 

se objasnuva su{tinata na ovaa du{evna bolest kako rascep na li~nosta 

ili du{evno rastrojstvo. 

213 

Spored psihijatriskite istraùvawa se smeta deka {izofrenijata 

e najte{ka du{evna bolest koja se javuva kaj 1/4 od stacioniranite du{evno 

bolni lica. Se naveduva isto taka, deka 0,8% do 1% od populacijata ima endogeni 

predispozicii za ovaa bolest. Vidi: Lopa{i}, R, i dr. str. 207. Spored 

Jevti}, na 1.000 lica ima 6-8 {izofreni~ari i toa pove}e èni odo{to maì. 

Jevti}, III, str. 196. 

209

Taka, vo pogled na ~uvstvitelnosta kaj {izofreni~arite ~esto 

se manifestiraat iluzii, site vidovi halucinacii i telesni senzacii. 

Za niv se osobeno karakteristi~ni akusti~nite ~uvstvitelni obmani 

so neugodna imperativna i navredliva sodrìna. Pokraj toa, kaj niv se 

mnogubrojni i organskite halucinacii (~uvstvo deka gi udiraat, ma~at, 

gorat, im gi vadat o~ite, im ja pijat krvta i sl.); opti~ki halucinacii 

(gledaat raznovidni ~udni ìvotni ili samo oddelni nivni delovi, bizarnii 

situacii i sl.); gustativni halucinacii itn. Ponekoga{ site 

ili samo nekoi od navedenite halucinacii se doìvuvaat istovremeno 

(kombinirano), a seto toa pridonesuva za naru{uvawe na percepciite 

i normalnoto izvr{uvawe na mislovnite i volevite procesi. 

Vo pogled na projavuvaweto na nivnite emocionalni osobini, 

kaj niv se javuvaat rastrojstva vo vo vid na afektivna tapost, vrzanost 

samo za edna emocija ili nenormalnost vo nivnoto izrazuvawe so ogled 

na kvalitetot, brzinata, ja~inata i nasokata na emocionalniot pottik. 

Taka, na primer, tie izrazuvaat golem strav, lutina, bes ili àlost 

iako za toa ne postoi realna pri~ina. Se smeat tamu kade {to treba 

da pla~at ili pak i pokraj intenzitetot na emocionalnoto doìvuvawe, 

ostanuvaat emocionalno ramnodu{ni poradi sopstvenoto 

ograduvawe od lu|eto i nastanite od nadvorea{niot svet. Tie ja ignoriraat 

objektivnata realnost i ìveat vo svoj sopstven fantasti~en 

svet koj nema nikakva osnova vo stvarnosta (autizam) Pokraj toa, rastroenosta 

na nivniot emocionalen ìvot kaj niv ~esto predizvikuva 

depersonalizacija 214 i ambivalencija 215 vo li~nosta i povedenieto. 

Rastrojstvoto na svesta kaj niv se gleda i vo nivnata zatvorenost 

za doìvuvawa od nadvore{niot svet i nivniot odraz vrz intrapsihi~kiot 

ìvot, {to gi ~ini osobeno nepogodni za prevospitni vlijanija. 

Procesot na misleweto kaj {izofreni~arite se vr{i nenormalno 

i zbrkano. Toa se zabeleùva preku nivnoto verbalno, pismeno i 

slikovito izrazuvawe. Nivnite misli se apstraktni, nepovrzani i nerazbirlivi 

predizvikani od vnatre{ni doìvuvawa pod dejstvo na halucinaciite 

i patolo{kiet idei. Nivnite misli i odnosot sprema 

okolinata se zasnovaat vrz ideite na odnos, ideite deka se progoneti, 

deka nekoj saka da gi ubie, deka boleduvaat od najrazli~ni i ~udni bolesti, 

ideite na barawe i o~ekuvawe od okolinata i sl. Vo site ovie 

214 

"Sopstvenata li~nost na bolniot mu deluva tu|o, nevistinito i 

osobeno, a pretstavite za nadvore{nito svet se bledi i bezbojni. Bolnite se 

àlat na nedostig od emocii, se ~ustvuvaat od temel izmeneti, kako da se avtomati, 

kako da se mrtvi." Lo{pa{i}, R. i dr. str. 214. 

215 

"Za ambivalencijata e karakteristi~no istovremeno zazemawe na 

sprotivni emocionalni stavovi sprema lu|eto, nastanite objektite, itn. Bolniot 

istovremeno se smee i pla~e. Istovremeno ne{to saka i odbiva. Toj 

sprema isto lice e agresiven i podloèn." Lopa{i}, R. i dr. str. 221. 

210

idei bolniot veruva i pokraj nivnata nerealnost, koja e sfatliva i za 

edno prose~no du{evno zdravo dete, i so ni{to ne moàt da se razubedat 

vo toa. Nivnite dejstvija (psihomotorikata) se karakterizitraat 

so: nemir (trkalawe po pod, postojano dvièwe, kinewe i sl), stupor 

(celosna nepodvi`nost na nadvore{ni drazbi), mutizam (uporno mol~ewe, 

neodgocarawe), paralogija (namerno pogre{no odgovarawe), katalepsija 

(uporno zadrùvawe na opredelena polo`ba na teloto), stereotipija 

(uoporno povtoruvawe zborovi, gestovi ili drugi dvièwa), 

paramimija (neadekvatno upravuvawe so mimikata). 

So ogled na dinamikata i rasporedot na gorenavedenite simptomi 

kaj zabolenite lica, oddelni avtori 216 {izofrenijata ja delat na 

{izofrenija simpleks, hiberfrenija, katatonija i paranoidna {izofrenija. 

Me|utoa, site se soglasuvaat so faktot deka poradi raznovidnosta 

na simptomite, nivnata postojanost i zamrsenost, kako i nere- 

{enoto pra{awe na etiologijata na ovie psihozi, ovaa i sli~ni podelbi 

imaat ve{ta~ko no, i opredeleno prakti~ni zna~ewe. Vo taa smisla 

se veli deka ramnodu{nosta, nedostigot od sposobnosti i inicijativa 

se glavni simptomi na {izofrenijata simpleks. Katatonijata se 

karakterizira so epizodni i trajni rastrojstva vo psihomotorikata vo 

vid na stupor (zako~enost) ili nemir ili vozbuduvawe. Poradi slo- 

ènata simptomatologija, hiberfrenijata obi~no se izbegnuva da se 

definira, a za paranoidnata {izofrenija se istaknuva zna~eweto na 

paranoidnite misli sprema koi se soobrazuva celokupnoto povedenie 

na bolniot. 

Se ~ini deka vo teoriskoto i prakti~noto prou~uvawe na paranoidnata 

{izofrenija se oti{lo najdaleku. Kaj ovaa grupa zaboleni 

preovladuvaat nesistematizirani i nelogi~i naludni~avi idei. Na po- 

~etokot od bolesta poedinecot se somneva deka e izloèn na ne~ie posebno 

vnimanie i po~nuva da se pla{i i na sopstven na~in da gi analiziara 

tie magloviti pojavi (osobeno so slu{ni halucinacii i telesni 

senzacii) doa|aj}i do fantasti~en zaklu~oci. Kaj bolniot se pojavuvaat 

idei na odnos i progonuvawe ~ija {to apsurdnost ne moè da se 

proceni. Bolniot smeta deka go progonuvaat razli~ni neprijatelski 

organizacii, razni sili, stranski agenturi itn. Toj ne jade, za{to mu e 

sosema jasno deka hranata e zatruena, itn. 217 

Po ovoj kratok prikaz na {izofrenijata, koncepiran spored 

u~ebnicite na Jevti} i Lopa{i} i dr. moàt mnogu lesno da se sfatat 

ubistvata {to proizlegle od vakvite du{evni sostojbi na opredeleni 

lica vo Makedonija. 

Ubistvata povrzani so {izofrenite procesi i sostojbi moàt 

da se podelat na dve grupi. Prvata grupa ja so~inuvaat ubistvata storeni 

od lica so vakvi zaboluvawa kaj koi vo momentot na izvr{uvaweto 

216 


217 

Lopa{i}, R. i dr, str. 224-225. 

211

na deloto postoela remisija na bolesta. Tie ubistvoto go izvr{ile vo 

nepsihoti~na sostojba so normalna ili psihopatolo{ka motivacija, a 

poradi toa {to od strana na sudot se priglaseni za presmetlivi kaznata 

za deloto ja izdrùvaat vo KPD Idrizovo. Vtoarta grupa ubijci 

ja so~inuvaat lica {to ubistvoto go izvr{ile kako psihoti~ari i toa 

po psihoti~ni sostojbi ili kako du{evno zdravi lica, koi (tempore 

criminis) bile bo preodna psihoti~na sostojba. Na ovie lica im bila 

izre~ena merka na bezbednost upatuvawe vo zavod za ~uvawe i lekuvawe 

{to ja izdrùvale vo edna od du{evnite bolnici vo SRM (Bardovci, 

Negorci i Demir Hisar). 

Po konkretnite sogleduvawa na opredeleni obele`ja od prvata 

grupa ubistva }e navedeme deka ovde se raboti za 5 lica {to boleduvale 

od slednive du{evni bolesti: dvajca od {izofrenija i po eden od 

paranoja i epilepsija. Za petiot slu~aj vo obrazloènieto na presudata 

e navedeno deka storitelot bil du{evno bolna li~nost bez da se 

precizira vidot na bolesta. @rtvite na ovie lica bile poznanici (2), 

~i~ko , vonbra~en ma` i bratu~ed. Inteersno e da se spomne deka, so 

eden isklu~ok, vo site slu~ai i `rtvite imale opredelen pridones vo 

izvr{uvaweto na krivi~noto delo. 

I pokraj nedostigot na sporedbeni podatoci za prisustvoto na 

psihozite od grupata {izofrenija kaj nedelinkventnaat populacija vo 

SRM, od brojot na izvr{enite ubistva e sosema prifatliva konstatacijata 

za nivnata povrzanost so ovj oblik kriminalno odnesuvawe. 

Ottuka proizleguva i nivnoto zna~ewe od aspektot na ovoj kriminalitet 

i tretamnot i lekuvaweto na ovie lica vo kazneno-popravnite 

usatnovi i du{evnite bolnici. 218 

I pokraj toa {to osnovano moè da ni se prefrli deka so zafa- 

}aweto na ubistvata storeni od strana na nepresmetlivi lica, koi za 

toa izdrùvaat merka na bezbednost vo du{evni bolnici, na opredelen 

na~in se oddale~uvame od predmetot na na{iot trud, smetame deka e 

zna~ajno da se osvrneme i na ovie dela i na nivnite storiteli, pred se, 

zaradi osvetluvawe na opredeleni fenomenolo{ki i etiolo{ki pokazateli. 

Ovde, vsu{nost, se raboti za lica {to gi opredelivme vo 

vtorata grupa na psihoti~ni i nepresmetlivi. Za da obezbedime opredelena 

sporedlivost na podatocite, so istraùvaweto gi opfativme 

site ubijci {to za svoeto delo izdrùvale merka na bezbednost vo 

du{evnite ustanovi vo na{ava republika vo periiodot od 1973-1983 

godina. Od pregledot na nivnite sudski re{enija i istorijata na bolesta 

gi ustanovivme slednive sostojbi. 

Najgolem broj od ovie ubijci bile od ma{ki pol (82,3%). Nivnata 

vozrast se dvièla od 20 do 50 godini, so isklu~ok na edno pos- 

218 

Dosat iscrpen prikaz za tretmanot i lekuvaweto na du{evno 

bolnite lica (somatski metodi i psihoterapija) moè da se najde kaj Lopi{i} 

i dr. str. 107-120 i 160-180). 

212

taro lice kaj koe se rabotelo za skleroti~na demencija. 

[kolskata sprema kaj ovie lica bila bez zna~ewe za izvr{uvawe 

na ubistvoto so ogled na toa {to delata gi storile vo nepresmetliva 

sostojba. Interesno e da se spomne deka kaj niv se pojavuvaat site 

stepeni na obrazovanie, od nepismeni do lu|e so fakultett, so dominacija 

na onie {to zavr{ile sredno obrazovanie (26,5%). 

Najgolem broj od ovie lica bile zemjodelci (32,3%), a so ogled 

na materijalnata sostojba slaboimotni (29,4%). I pokraj nivnata du{- 

evna bolest, koja kaj opredleni poedinci se manifestirala u{te od 

porano i na opredelen na~in bila vidliva, 38,2% od ovie lica usepale 

da sklu~at brak i imale vkupno 30 maloletni deca. 

Ubijcite od ovaa grupa ne{to pove}e poteknuvale od grad 

(52,9%). Site zaemno li{ile od ìvot 34 lica, a se obidele da ubijat 

u{te 10 lica. Svoite dela gi izvr{ile nad sopruga (29,4%), pozananik 

i tatko na ednakvo nivo od 11,7% i isto taka na ednakvo nivo od 5,9% 

nad brat ili snaa. Vo eden slu~aj kako nivni `rtvi se pojavuvaat i 

lica {to im bile majka, sestra i baba. Nakratko, vo 58,8% slu~ai 

nivnite `rtvi bile lica so koi se poznaavle i ~esto doa|ale vo me|usebni 

kontakti. Ovie lica znaele za du{evnata bolest na storitelot i 

za mo`nosta od projavuvawe na negovite neadekvatni reakcii, no sepak 

ne uspeale da go spre~at nivnoto najte{ko povedenie. Vo ostanatite 

41,2% slu~ai `rtvata i storitelot zaemno ne se poznavale nitu pred, 

ni vo momentot na izvr{uvaweto na deloto, no stoele vo zategnati, 

odnosno konfliktni odnosi. 

Svoite dela psihoti~nite ubijci naj~esto gi izvr{uvale so 

ogneno oru`je (41,3%), sekira (17,6%) i stap (11,8%). So ogled na mestoto 

na izvr{uvaweto - vo zaedni~ki stan (29,4%), i na ednakvo nivo 

od 20,6% na ulici, parkovi i na drugi javni mesta, kako i vo du{evni 

bolnici. Po izvr{enoto ubistvo naj~ersto se davale vo begstvo 

(23,5%) ili pak bile sovladuvani na samoto mesto na izvr{uvawe na 

deloto. 

Ona {to e najzna~ajno za etiologijata na ovie ubistva e sekako 

dijagnozata na nivnata bolest, proceneta vo vremeto na izvr{uvaweto 

na krivi~noto delo, kako i motivite od koi deluvale storitelite. So 

ogled na prvoto, interesen e podatokot deka 76,5% ubistva bile izvr- 

{eni od lica koi vo momentot na izvr{uvawetpo bile so izrazena 

simptomatologija na du{evna bolest {izofrenija, a od niv 47,0% bile 

pokonkretno opredeleni kako paranopidni {izofreni~ari. Od drugite 

ubijci 11,8% bile so du{evna bolest paranoja; 5,9% so epilepsija i 

eden slu~aj so arterioskleroti~na demencija (interpretativno ludilo). 

Od site ovie 34 storiteli, 21 ili 61,8% porano bile lekuvani 

vo du{evna bolnica, od kade {to podocna pred da go izvr{at ubistvoto, 

ili bile otpu{teni kako zale~eni, ili povtorno se nao|ale na 

213

lekuvawe i ubistvoto go izvr{ile vo samata bolnica. Trojca od niv se 

nao|ale na izdrùvawe merka na bezbednost vo du{evna bolnica poradi 

izvr{eno delo vo obid. 

I ovie storiteli na ubistva imale svoi motivi za izvr{uvawe 

na deloto. Sodrìnaat na tie motivi ne moè da se procenuva kako kaj 

normalnite - presmetlivi lica poradi faktot {to vo momentot na 

izvr{uvaweto na ubistvoto tie bile so rastroena svest i volja. 

Nivnite motivi se patolo{ki, besmisleni i nerealni i vedna{ ukaùvaat 

na li~nost ~ija struktura vnimatrelno treba da se prou~i, bidej}i 

vo osnovata na nejzinite postavki kako pokrenuva~i na aktivnost 

se javuvaat i drugi patolo{ki porivi {to se produkt na nedostatocite 

na razvojot na biopsihosocijalnata struktura. 

Psihopatolo{kite motivi na psihoti~nite lica naj~esto bile 

izrazeni vo vid na patolo{ka qubomora, odnosno qubomora za koja nemalo 

nikakva realna podloga. Od ovoj motiv bile izavr{eni 10 ili 

29,4% ubistva. Dejstvieto na izvr{uvaweto naj~esto bilo naso~eno 

kon sopstvenata sopruga za koja storitelot smetal deka odrùva 

seksualni odnosi so negoviot tatko, bra}a, drugi rodnini ili so za 

nego nepoznati lica. Ponekoga{ storitelot od sosema neutralni razgovori 

izvlekuval zaklu~oci deka ènata nastojuva da se oslobodi od 

nego za da se omaì za drug. Kon vakvi ubistva storitelot preo|al i 

pod dejsetvo na imperativni halucinacii {to bile izre~eni od razni 

svetci ili pak poteknuvale od sopstvenoto telo. Vo opredeleni situacii 

patolo{kata qubomora go naso~uvala storitelot kon li{uvawe 

od ùivot na zamisleniot qubovnik na svojata èna koj bil negov 

tatko, sin ili poznanik. 

Vtoriot, po~est oblik na motivi se nao|ale vo stravot po sopstveniot 

ìvot. Smetaj}i deka nekoj niv saka da gi ubie ili pod vlijanie 

na interpretativni doìvuvawa, storitelite izvr{ile 8 ili 

23,5% ubistva. Taka na primer, edno ubistvo e izvr{eno od strana na 

lice koe smetalo deka ènata mu ja pie krvta i pravi raznovidni 

ma|ii so cel da go li{i od ìvot. Vo dva slu~ai storitelite gi ubile 

svoite tatkovci za koi smetale deka sakaat niv da gi ubijat. Od istive 

pri~ini eden storitel pukal od prozorecot na svojot stan vo sosema 

slu~ajni minuva~i, a drug izvr{il dve svirepi ubistva, bidej}i vo 

`rtvata gi prepoznal svoite neprijateli pripadnici na edna tajna 

organizacija {to samiot ja sozdal vo svoite pretstavi. I na krajot, vo 

eden slu~aj storitelot ja ubil svojata podstanarka smetaj}i deka taa 

mu satvila otrov vo pivoto, a vo drugi dva slu~ai se ubieni dve lica vo 

du{evna bolnica za koi storitelot smetal deka sakaat nego da go 

ubijat. 

Me|u drugite motivvi najdovme i na takvi kako na primer, deka 

`rtvata, baba na storitelot barala od nego da bide ubiena za toj da 

moè da go zeme vol{ebniot prsten {to mu go vetila u{te kako dete, 

214

it. itn. 

No sepak i kaj ovie lica vo opredelen, navistina mal broj slu- 

~ai, se pojavuvaat i normalni psiholo{ki motivi, kako {to se kaj ubistvata 

zaradi pretrpena {teta ili strav od nejzino pretrpuvawe, ili 

pak poradi spre~uvawe storitelot da bide li{en od sloboda zaradi nekoe 

protivpravno dejstvie. 

Na krajot bi go spomenale samo u{te toa deka od storuvaweto 

na ovie klrivi~ni dela do donesuvaweto na re{enieto so koe se izrekuva 

merkata na bezbednost i po~etokot na nejzinoto izvr{uvawe pominuvaat 

samo po eden do tri meseci, so isklu~ok kaj ~etiri slu~ai 

kade {to toj period trael od {est meseci do dve godini. Toa e sekako 

za pozdravuvawe, iako vrz planot na prevencijata na ovie ubistva kaj 

nas e sepak mnogu malku storeno i tuka treba da se vloàt pogolemi 

usilbi me|u koi osobeno spa|a pravovremenoto smestuvawe na ovie 

lica vo soodvetni ustanovi pred storuvaweto na kakvo i da e krivi~no 

delo i prilagoduvawe na odnosot na potencijalnite `rtvi sprema nivnite 

osobini, se razbira onamu kade {to toj odnos so ogled na bliskoto 

srodstvo e ostvarliv. 

215

VTOR DEL 

POLITIKA NA REPRESIVNO SUZBIVAWE NA 

UBISTVATA 

216

217

G l a v a I 

REPRESIVNO SUZBIVAWE NA UBISTVATA KAKO POSEBNA 

OBLAST NA ANTIKRIMINALNATA POLITIKA 

I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT 

Za spre~uvawe i suzbivawe na kriminalitetot voop{to vo sekoe 

op{testvo se prezemaat, brojni kriminalnopoliti~ki merki {to 

stojat vo nu`na zavisnost so op{tite op{testveni i politi~ki vrednosti 

i interesi na konkretnoto op{testvo. Tie merki naj~esto se 

vklopeni vo takov sistem na planirani i koordinirani dejnosti {to 

vo na{ata literatura voobi~aeno se delat na represivni merki ili 

merki na kaznenata politika i merki na socijalnata prevencija. Prvite 

od niv ja so~inuvaat politikata na represivno suzbivawe na kriminalitetot 

{to se realizira na tri ramni{ta: zakonodavno - preku 

opredeluvawe na uslovite spored koi nekoi ~ove~ki povedenija se smetaat 

za kaznivi i uslovite na nivnata primena, potoa, preku akciite 

na pravosudnite organi naso~eni kon otkrivawe na krivi~nite dela i 

nivnite storiteli, pokrenuvawe i vodewe na soodvetni postapki i 

izrekuvawe na sankcii, i najposle, preku izvr{uvawe na krivi~nite 

sankcii. 

I kaj merkite na op{testvena prevencija stanuva zbor za brojni, 

sodrìnski razli~ni, dejnosti {to se ostvaruvaat na tri nivoa: 

op{ta socijalna prevencija, posebna socijalna prevencija i individualna 

(poedine~na) prevencija. 219 Nakratko, prvite merki ja so~inuvaat 

krivi~nopravnata borba protiv kriminalitetot. Nivnata 

sodrìna e primena na represija koja e povrzana so 

kriminalnopoliti~kata strana na zakonodavnata dejnost i 

institucionalnite oblici i praktikata na organite na krivi~noto 

pravosudstvo (otkrivaweto na krivi~nite dela i nivnite storiteli, 

krivi~noto gonewe, sudeweto i izrekuvaweto na krivi~nite sankcii 

kako i nivnoto izvr{uvawe). So probivaweto na soznanijata deka samo 

so represija ne moè uspe{no da se re{ava problemot na 

kriminalitetot vo sovremeni uslovi sî pove}e se afirmira i vtoriot 

krug na tn. merki na op{testvena prevencija. 220 Nivnata smisla e vo 

219 

Vidi: Lazarevi}, II, str. 34 i Milutinovi} II, str. 145 i 306. 

220 

“Suzbivaweto na kriminalitetot e zada~a na celokupnoto op{testvo 

i samo {iroko organiziran sistem na preventivni merki ..., op{to podobruvawe 

na ìvotnite uslovi i kulturnoto nivo i podigaweto na op{tes- 

218

otstranuvawe na etiolo{kite faktori {to go predizvikuvaat kriminalitetot. 

Vakvata sosema prifatliva podelba na kriminalnopoliti~kite 

merki se pravi so cel da se ovozmoàt teoretski analizi {to podlaboko 

}e navlezat vo sodrìnata na konkretno postavenite problemi 

i }e ukaàt na optimalnite formi i metodi za ostvaruvawe na 

antikriminalnata praktika. Se raboti, vsu{nost, za dve podra~ja na 

borba protiv kriminalitetot, {to, iako pretstavuvaat zasebni celini 

nu`no vleguvaat vo edinstveniot sistem na na{ata kriminalna politika. 

Seto toa e vo soglasnost so op{to prifateniot stav deka vo 

suzbivaweto i spre~uvaweto na kriminalitetot moè uspe{no da se 

deluva samo toga{ ako represijata i prevencijata se povrzat vo edinstvena 

op{testvena akcija. Represijata i prevencijata vpro~em, pred 

sebe imaat edinstvena cel - uspe{na borba so kriminalitetot. 

Vakvata orientacija vo borbata protiv kriminalitetot e od nesomneno 

zna~ewe za spre~uvawe i suzbivawe na ubistvata kako osobeno 

te{ki pojavni oblici na protivop{testveno odnesuvawe. Ili, poinaku 

re~eno, ubistvata se poseben op{testven problem za ~ie predupreduvawe 

i ograni~uvawe e potrebna zaedni~ka akcija na site op{testveni 

sili. Od tie pri~ini nu`no e nau~noistraùva~ko sledewe na site 

segmenti, odnosi i procesi {to go opredeleuvaat sistemot na antikriminalnata 

politika kon ubistvata. So takviot pristap treba da se 

dojde do najpovolnite sredstva i metodi {to op{testvoto }e go za{titat 

od odzemaweto tu| ìvot i }e go spre~at povratot kaj ovie dela. 

Razgleduvaweto i razre{uvaweto na sevkupnite problemi od 

ovaa oblast ne e me|utoa predmet na ovoj trud. Od izlagawata za predmetot 

na istraùvaweto vidovme deka toj se odnesuva na kriminolo{- 

kite karakteristiki na storitelite na krivi~noto delo ubistvo i 

ulogata na ovie obele`ja za nivnata resocijalizacija. Vo ovaa smisla 

gi postavivme i osnovnite celi na istraùvaweto. Pritoa, preku 

analizata na objektivnite faktori {to go opredeluvaat obemot, strukturata 

i dinamikata na ubistvata, najprvin dojdovme do etiolo{kite 

karakteristiki na deloto i storitelot {to pomalku ili pove}e se 

rezultat na negativnoto dejstvo na op{testvenoekonomskite, kulturnite 

i drugite vlijanija na po{irokata i potesnata op{testvena struktura. 

Kriminolo{kite soznanija od svoja strana go ovozmoùvaat 

sogleduvaweto na osnovnite nasoki na op{testvenata akcija sprema 

ovoj oblik na kriminalno odnesuvawe. Taa akcija nu`no e preventivno 

naso~ena i so ogled na svojata {iro~ina pretpostavuva po{iroki razgleduvawa. 

No, neosporuvaj}i go zna~eweto na op{testvenata prevencija, 

namerno ne se zanimavame so ova pra{awe, pred se, za{to kaj nas 

tvenata svest - moè da dovede do zna~ajni rezultati vo postepenoto ograni~uvawe 

na kriminalitetot i do bitno smaluvawe na negoviot obem i intenzitet. 

Ho~evar - Kraus, str. 237. 

219

ve}e postojat nau~ni istraùvawa {to davaat polezni naso}i vo nejzinoto 

ostvaruvawe. 221 Od druga strana e mo{ne zabeleìtelno deka vo 

na{ata teorija ne mu se posvetuva dovolno vnimanie na kaznenata 

politika spremna ubistvata. Toa vo prv red se odnesuva na antikriminalnata 

praktika {to kaj ovie dela se ostvaruva vo ramkite na nejzinoto 

treto ramni{te. Celosnoto zapostavuvawe ili samo marginalnoto 

dopirawe na problemite od aspektot na izvr{uvaweto na kaznata 

zatvor i ostvaruvaweto na resocijalizacijata na ubijcite te{ko moè 

da se opravda, osobeno vo uslovi koga dominira soznanie deka kaznuvaweto, 

kako vo svetot, taka i kaj nas se u{te e osnovnata poluga na 

kriminalnata politika. 222 Ottamu, kako posebno interesen problem za 

ans se postavuva pra{aweto kolku denes kazneno-popravnite ustanovi 

se organizirani vo soglasnost so sovremenite barawa na kriminalnata 

politika i nivnaat vistinska uloga vo suzbivaweto na ubistvata. 

Za navleguvawe vo ovie problemi be{e potrebno da se dopre su- 

{tinaat na subjektivnite kriminogeni vlijanija. Od tie pri~ini preku 

nuivnata analiza i nie se dobliìvme do vnatre{nite negativni 

karakteristiki na ubijcite vi SRM, a so toa i do podra~jeto {to ovozmoùva 

konkretni deluvawa vrz samiot poedinec. Vo ovoj del na trudot, 

vsu{nost, }e se obideme da odgovorime kako ubiecot treba da se 

resocijalizira so ogled na osobinite {to gi poseduva. Ili, poinaku 

re~eno, prethodnite istraùva~ki soznanija treba da ni posluàt da 

go dosegneme postoeweto ili nepostoeweto na bitnite elementi {to 

gi izdvojuvaat ubijcite od drugite osudenici na kazna zatvor i {to 

treba specifi~no da se primeni ili deka ne treba ne{to da se primeni 

spored tezaat - ubijcite se dobri zatvorenici koi treba da se 

pu{tat samo da ja izdràt kaznata. 

Ova se osnovnite pra{awa vrz koi se nadovrzuvaat i golem broj 

drugi teoretski i prakti~ni aspekti {to se zna~ajni za celosnoto nau~no 

zaokruùavwe na problemot. Niv }e im posvetime soodvetno mesto 

vo izlagawata {to sleduvaat. No, za da bideme pouspe{ni vo toa, se 

~ini deka ovde e potrebno sosema nakratko da se potsetime koi se ubijcite 

kaj nas so ogled na nivnite etiolo{ki svojstva. Ova, kako {to }e 

vidime podocna, od pri~ina {to karakteristikite na ubijcite se neizbeèn 

uslov za utvrduvaweto ne samo na orientacijata na penitencijarniot 

prevosopiten tretman preku adekvaten izbor i sproveduvawe 

na oblicite, metodite i sredstvata za postapuvawe, tuku i za osnovnoto 

naso~uvawe na represivnata politika kon ovie dela voop{to. 

Vo odnos na karakteristikite na ubijcite {to proizleguvaat 

od objektivnite etiolo{ki vlijanija nie ve}e dadovme opredelena sin- 

221 

Vidi: Markovi} i dr. str. 252-255, Vili}, str. 235, Pe{i} I, str. 147, 

Salihu III, str. 64-73 i dr. 

222 

Vidi: Milutinovi} II, str. 106 i Lazarevi} I, str. 10. 

220

teza. 223 Va`no e me|utoa u{te edna{ da se podvle~e deka glavnoto zna~ewe 

na ovie karakteristiki se odrazuva na planot na op{tata i posebnata 

socijalna prevencija. Vrz osnova na ova i sli~ni istraùvawa vo 

taa smisla treba da se izgraduvaat osmisleni programi na nivno rea|irawe 

i uspe{no eliminirawe. Bez pretenzija da navleguvame vo osmisluvawe 

na tie programi, a so toa i podlaboko vo ovaa op{testvena 

akcija, ovde }e ukaème samo na nekoi od tie aktivnosti. Stanuva zbor 

za {irok spektar na merki naso~eni kon: nadminuvaweto na primitivizmot 

i zaostanatite sfa}awa, spre~uvaweto na {vercot so ogneno 

oru`je, zgolemuvaweto na kontrolata na negovo odzemawe kako i zaostruvaweto 

na kriteriumite vo odnos na izdavaweto dozvoli za negovo 

poseduvawe i nosewe, podigaweto na nivoto na op{toto obrazovanie 

na sredinata, podigaweto na nivoto na seksualnoto vospituvawe, spre- 

~uvaweto na alkoholizmot i raznite oblici na nasilstvo, sreduvaweto 

na semejnite priliki i drugite socijalni problemi na naselenieto, 

podobruvaweto na sodrìnata na sredstvata na masovnite komunikacii, 

davaweto pogolema podr{ka na mirovnite soveti vo otstranuvaweto 

na me|usebnite sudiri i nesoglasija vo selskite sredini, poaùrno 

vodewe na parni~nata postapka vo oblasta na imotnite sporovi i 

sproveduvaweto na sudskite odluki, itn. itn. 

[to se odnesuva do obele`jata zna~ajni za opredeluvawe na 

individualnite osobini i specifi~ni crti na linosta na ubijcite, vo 

prethodniot del go utvrdivme glavno slednovo. Ubiecot kaj nas e lice 

so ne{to poniski intelektualni sposobnosti. Vo pogled na negovite 

karakterni osobini se odlikuva so: agresivnost, sugestibilnost (podlo`nost 

na vlijanija od treti lica), golem stepen na samodoverba ili 

preterana doverba vo sopstvenite sili (voobrazenost), nesamokriti~nost 

(nedostig na ~uvstvo na odgovornost) i neskromnost (sebi~nost) 

vo odnos na duhovnite dobra i vrednosti. Vo pogled na temperamentot 

dominiraat: negovata egocentri~nost, impulsivnost (nizok stepen na 

tolerancija), emocionalna labilnost (nezrelost) koja se izrazuva kako 

preovladuvawe na emocionalni ~uvstva (na strav, taga qubomora, 

zavist, omraza, prezir i zloba) ili kako prevladuvawe na emocionalnite 

sostojbi (afekti, raspoloènija i strasti) nad razumot i voljata, 

preterano ~uvstvo na gordost i sram, i na krajot, nedostig na elementarno 

~uvstvo na sovest i so~uvstvo. Pokraj ovie karakteristiki kaj del 

od ubijcite zabeleàvme i opredeleni psihopatski osobini {to stojat 

na granicata na norma;lnoto i patolo{koto. 

Ovde treba da se znae deka site ovie karakteristiki {to negativno 

ja opredeluvaat li~nosta na ubiecot nikoga{ ne se spoeni vo 

edna li~nost. Kaj poedinecot, akter na ova delo, moàt da se javat samo 

del od ovie osobini i da se manifestiraat vo najrazli~ni kombinacii. 

Toa e i osnovnata pri~ina {to gi prezentirame na ovoj na~in i {to po 

223 

Vidi gi izlagawata od prviot del pod II/I. 

221

ovoj osnov apriorno se otkaùvame od formiraweto na tipolo{ki 

kvalifikacii na ubicite. 224 

Lapidarnoto grupurawe na negativnite aspekti od psiholo{- 

kata struktura na li~nosta na ubiecot sepak ima golemo zna~ewe za 

naso~uvaweto na prevospitniot tretman. Toa e ostvarlivo vo onaa 

mera vo koja penitencijarnite vospituva~i }e gi iskoristat ovie soznanija 

vo postapuvaweto i realizacijata na prevospitnata programa so 

osudeniote ubijci. 

II. RESOCIJALIZACIJATA - OSNOVNA CEL NA 

IZVR[UVAWETO NA KAZNATA ZATVOR 

Propiu{uvaweto, izrekuvaweto i izvr{uvaweto na krivi~nite 

sankcii, kako {to ve}e vidovme, ja so~inuvaat politikata na represivnoto 

suzbivawe na kriminalitetot. Ovaa antikriminalna politika 

za koja vo teorijata se upotrebuvaat i sinonimite i kaznena politika 

ili krivi~nopravna represija, vo site dosega{ni klasni op{testva 

zavisela od usvoeniot koncept za celite na kaznuvaweto i nivnoto zna- 

~ewe vo borbata protiv kriminalitetot. Izvr{uvaweto na krivi~nite 

sankcii, a me|u niv i na kaznata zatvor vo toj pogled gi karakterizira 

razvoen pat {to odi od na~eloto na retribucijata kon sovremenite 

idei za rasocijalizacija i socijalna adaptacija na delinkventite. 

225 

Sovremenite idei za prevospituvawe na osudenoto lice niz 

izdrùvaweto na kaznata dojdoa do izraz i vo na{eto krivi~no i izvr- 

{no zakonodavstvo. Taka spored ~l. 33 KZ SFRJ celi na kaznuvaweto 

se: op{ta cel na kaznata ili za{tita na op{testvoto od kriminalitetot, 

specijalna prevencija ili cel na kaznata vo odnos na samiot storitel 

na krivi~noto delo (so kaznata se deluva vrz posledicite od 

kriminalniot nastan) i generalna prevencija ili cel na kaznata kon 

drugite gra|ani vo smisla na antikriminalno dejstvo vrz niv (deluvawe 

kon otstranuvawe na pri~inite i uslovite na kriminalitetot kako 

224 

Spored Manuel Lopez Rej vo sostavuvaweto na programite za tretman 

i procenkata na socijalnata rehabilitacija, ~ovekovite tipovi, ili tipovite 

na li~nosta igraat daleku poograni~ena uloga otkolku {to se misli. 

Tie imaat samo ograni~ena orientaciona vrednost {to ukaùva na nasokata, 

no ne i na definitivniot pat po koj treba da se odi, Vo taa smisla toj istaknuva 

deka treba da se ima predvid oti site tipovi se apstrakcii, deka i netipi~nite 

osobini igraat uloga za koja malku e poznato i deka vo konfiguracijata 

na tie razli~no orientirani delovi na nekoe lice, sredinata igra va`na, 

a ponekoga{ i re{ava~ka uloga. Lopez Rej, str. 67-74. Vo prilog na ovoj 

stav vidi ja i argumentacijata na Pe{i} II, str. 259-260. 

225 

Za razvojot na ovie idei vidi: Sulejmanov IV, str. 146-151. 

222

masovna pojava). Koga kon seto ova }e se dodade deka vnatre{na komponenta 

na ovie celi e i retribucijata, jasno e deka na{eto zakonodavstvo 

gi prifatilo ideite na eklekti~kite teorii za celite na 

kaznuvaweto, no so ne{to modificirana sodrìna. 

Specijalnata prevencija zna~i spre~uavwe na storitelot da 

vr{i krivi~ni dela i toa na fizi~ki na~in (preku izolacija, a ponekoga{ 

duri i preku eliminacija) i so negovo vospituvawe i prevospituvawe 

(resocijalizacija {to se ostvaruva vo tekot na iuzdrùvaweto 

na kaznata preku soodveten tretman). 

Svojata generalnopreventivna funkcija kaznata ja ostvaruva 

preku nejzino propi{uvawe, efikasno izrekuvawe i izvr{uvawe, dejstvuvaj}i 

vrz gra|anite ante delictum so vospitno vlijanie vrz niv i so 

razvivawe na nivniot moral, odgovornost i disciplina. Ottuka vedna{ 

se zabeleùva deka na{iot krivi~en zakon gi otfrla sfa}awata 

{to vo generalnata prevencija gledaat isklu~ivo kolektivno zastra- 

{uvawe 226 za odvra}awe od vr{ewe krivi~nio dela, a vo specijalnata 

preevncija sredstvo za spre~uvawe na povratot so pomo{ na stravot 

koj zatvorot mu go vleva na licata {to vo nego izdrùvaat kazna. 

Op{ta ili krajna cel na kaznuvaweto, koja spored ~l. 5 st. 2 KZ 

SFRJ e predvidena i za site drugi vidovi krivi~ni sankcii, se postignuva 

preku specijalnata i genera;lnata prevencija taka {to smislata i 

instrumentite za nejzinoto ostrvaruvawe se jasni: preku prevencija da 

se ostvarat krajnite celi na krtiminalnata politika - spre~uvawe na 

op{testveno opasni dejnosti. 

Koga e vo pra{awe izvr{uvaweto na kaznata zatvor, kaj nas 

teì{teto se stava vrz delinkventot i potrebata sprema nego da se 

prezemat merki na tretman {to vodat kon negova resocijalizacija. 

Kako sovremena teoretska misla i prakti~na akcija, resocijalizacijata 

na osudenite lica pretstavuva dominantna ideja na sistemot na izv- 

226 

Za skromnite mo`nosti na zastra{uva~koto dejstvo na kaznata vidi 

Milutinovi} II, str. 73-77 i 270-274. Interesni se i zabeleùvawata na Pe- 

{i} za konkretnata ocena na ova dejstvo kaj ubistvata. Toj veli: "So ogled na 

strogosta na kaznite {to se propi{ani za ubistvata, efektot na generalnata 

prevencija bi trebalo da bide smaluvawe na vr{eweto na ovie deka. Me|utoa, 

nivniot broj ne samo {to ne se namaluva, tuku vo posledno vreme i se zgolemuva 

vo ~ii ramki i brojot na ubistvata pod zakani so najstrogi kazni. Toa 

pokaùva deka generalnaat prevencija ne gi postignuva potrebnite rezultati 

vo suzbivawetro na ubistvata. Vpro~em, dosega i ne moè{e da bide so sigurnost 

utvrdeno vo koja mera izrekuvaweto na strogite kazni na ubijcite vlijae 

vrz drugite lu|e da ne vr{at ubistva. Vo tekot na dosega{niot razvoj na najstrogoto, 

talionsko kaznuvawe na ubijcite izvesni lu|e ne moè{e da gi odvrati 

od tie zlostorstva. Me|utoa, toa ne zna~i deka kaznuvaweto voop{to ne 

gi odvra}a lu|eto od zlostorstvata, tuku deka postojat i drugi fakrori {to 

gi pokrenuvaat na zlostorstva." Pe{i} I, str. 137. 

223

{uvaweto na kaznata zatvor. Od nea se o~ekuva da go izmeni kvalitetot 

na li~nosta na zatvorenikot i da go vrati vo slobodnata zaednica 

so zajaknati socijalnoeti~ki sfa}awa i rezistenten odnos sprema 

raznovidnite vlijanija {to vodat kon kriminal. Vo taa smisla, za 

da se osposobat za uspe{no vklu~uvawe vo op{testvenite odnosi na na- 

~in {to obezbeduva nivnoto idno povedenie da se ostvaruva vo sobraznost 

so elementarnite normi i op{testveni vrednosti i stavovi, 

sprema osudenite lica treba da se primenuva prevospiten tretman. A 

toj tretman pretstavuva zbir od postapki {to osudenoto lice treba da 

go navedat na lojalen odnos sprema op{testvenite dol`nosti so razvivawe 

na negovoto sopstveno ~uvstvo za socijalna odgovornost. 

No kako {to spomnavme pogore, niz kaznuvaweto se provlekuvaat 

i retributivni elementi, na {to osobeno ukaùva postoeweto na 

smrtnata kazna, postavuvaweto na odgovornosta vo zavisnost od teìnata 

na deloto i stepenot na vinata i drugi odredbi od na{iot krivi~en 

zakon. Me|utoa, krivi~nopravnata prevencija vo sekoj slu~aj e 

osnovnata ideja na na{eto krivi~no i izvr{noto zakonodavstvo, 227 a 

represijata samo ostatok od koj na ova nivo od razvojot na op{testvenoekonomskite 

odnosi toa ne moè da se otkaè. Toa e nu`nost {to 

izvira od potrebata za za{tita na op{testvoto i zadovoluvawe na 

negovite barawa za izrekuvawe op{testveno moralen prekor i neodobruvawe 

na kriminalnoto povedenie kako negativen oblik na op{testveno 

povedenie. Postoeweto na elemenmti na represivnost i od drugi 

227 

Vo Zkonot za izvr{uvawe na sankciite za krivi~ni dela i 

stopasnki prestapi ("SB SRM," 1979/19, vo antamo{niot tekst ZIS), celta 

an izvr{uvaweto na kaznata zatvor e regulitrana vo ~l. 10 koj glasi: "Celta 

na izvr{uvaweto na kaznata zatvor e osposobuvawe na osudenite lica po 

otpu{taweto na sloboda da ìveat i rabotat vo soglasnost so zakonot, da gi 

ispolnuvaat dol`nostite na ~ovek i gra|anin na socijalizsti~kata 

samoupravna zaednica i pove}e da ne vr{at krivi~nio dela (st. 1). Za 

postignuvawe celta na kaznata zatvor sprema osudenite lica se primenuvaat 

soodvetni vospitni i prevospitni merki (st. 2)." 

I pokraj svoite humanisti~ki nasoki ovaa odredba od ZIS treba da se 

podloì na kritika, bidej}i ne e celosna: ne e vo soglasnost so odredbata od 

~l. 33 KZ SFRJ. So nea imeno se istaknuva samo specijalnopreventivnata 

uloga na kaznata, {to i pokraj site èlbi ne moè da bide bi teoretska nitu 

pak prakti~na vistina. Nikoj ne moè da ja ospori realnosta deka zatvorot gi 

sodrì site elementi na kazna i deka vo na{eto krivi~no zakonodavstvo i za 

nego vaàt generalnopreventivnite celi, kako i toa deka preku niv se 

ostvaruva idejata za odmazda. Pra{aweto e samo vo toa kade treba da se stavi 

akcedntot i na koj na~in da se priznae i regulira i ostvaruva nepodvle~enata 

(vo ovoj slu~ajj i nespomnatiete) celik i komponenti na kaznata. 

224

aspekti, 228 me|u koi i od toa {to prestapni~koto povedenie op{testveno 

se vrednuva kako opasno dejstvuvawe, a naukata ne poznava posovr{eni 

metodi za izvr{uvawe na kaznata vo koi nema da se izrazuvaat 

retributivni i prisilni motivi. 

Fakti~kata egzistencija na generalnata i specijalnata prevenciaj 

pri kaznuvaweto go postavuva i dimenzioniraweto na nivnite 

me|usebni odnosi. Soglasnosta deka retribucijata (vra}awe na zlo so 

zlo) e imanentna priroda (su{tina) na kaznata, od svoja strana go postavuva 

i pra{aweto na nejziniot odnos so prevencijata. Iako zakonodavecot 

gi ostava nere{eni, za ovie pra{awa vo teorijata na krivi~noto 

pravo se dadeni polezni nasoki koi kolku-tolku uspevaat da go 

iznajdat me|usebniot odnos na generalnata i specijalnata prevencija 

kako i merkata za opredeluvaweto na nivnoto mesto i uloga od edna, i 

retribucijata od druga strana. 

Za razgrani~uvaweto na prviot odnos se trgnuva od tolkuvaweto 

na ~l 33 KZ SFRJ, od koj proizleguva deka vo kaznata kako osnovna 

krivi~na sankcija podednakvo se ostvaruvaat generalnata i specijalnata 

prevencija kako nejzini zaedni~ki celi. Ottuka, pri sudskoto 

odmeruvawe na konkretnata kazna mora da se vodi smetka za obete zakonski 

celi na kaznuvaweto. Vo utvrduvaweto na nivniot odnos dobivaat 

podednakvo zna~ewe vo samiot zakon i zatoa bi trebalo da se povlastuva 

ili zapostavuva ostvaruvaweto na ednata za smetka na drugata. Vo 

taa smisla osobeno bi bilo nedozvoleno da se favorizira generalnata 

na {teta na specijalnata prevencija. Me|utoa, od podatocite od na{eto 

istraùvawe proizleze deka toa ~esto se pravi so koristewe na 

okolnosta "za~estenosta na ovie dela na podra~jeto kade {to e storeno 

konkretnoto ubistvo," i pokraj toa {to za tie podra~ja podatocite ne 

pokaùvaat nekoja realna za~estenost. 

[to se odnesuva do dimenzioniraweto na odnosot na retribucijata 

i prevencijata vo teorijata isto taka postojat obidi da se 

re{i ova osobeno zna~ajno pra{awe za ostvaruvawe na sudskata individualizacija. 

Tuka re~isi i nema mislewa {to ne se soglasuvaat so 

idejata deka pri odmeruvaweto na kaznata vo prv red treba da se vodi 

smetka za potrebite na prevencijata, no taka {to konkretnata kazna 

}e ja za~uva svojata retributivna komponenta. Pritoa, nekoi avtori se 

obiduvaat da konstruiraat i opredeleni kriteriumi preku koi treba 

da se izrazuva toj odnos. Vo taa smisla se ~ini deka dosega najuspe{na 

formula, spored koja: "So ogled na potrebata od prevencija, kaznata 

228 

Dokolku poradi osobinite na osudenikot ne doa|a predvid prevospituvaweto 

(ednokratni, slu~ajni storiteli na krivi~ni dela, storiteli od 

nebre`nost ili nesvesna nu`da, kratkotrajni li{uvawa od sloboda) kaznata 

li{uvawe od sloboda se primenuva poardi generalnopreventivni pri~ini. Vo 

toj slu~aj taa za poedinecot pretstavuva se u{te vo prv red individualna represija. 

Vodopivec i dr. str. 81. 

225

moè da bide poniska od kaznata {to bi mu odgovarala na stepenot na 

vinata. No potrebite na preevncijata nikoga{ ne bi smeele da dovedat 

do kazna {to bi ja preo|ala merata opredelena so stepenot na vinata." 

229 Kako {to moè{e da se zabeleì ovie odnosi dobivaat prioritetna 

uloga vo fazata na izrekuvaweto na kaznata. Toa me|utoa ne 

zna~i deka zaradi visokoto istaknuvawe na resocijalizacijata kako 

osnovna cel na kaznata zatvor, tie odnosi go gubat svoeto zna~ewe vo 

fazata na nejzinoto izvr{uvawe. Nivnoto vistinsko nivelirawe vo 

ovaa faza e grià na penolo{kata teorija. Ova pra{awe taa go smestuva 

vo domenot na ostvaruvaweto na penitencijarnata individualizacija 

za koja }e stane zbor ne{to podocna. 

Trgnuvaj}i od ovie na~elni zabele{ki vo redovite {to sledat 

}e se obideme da verificirame nekoi od vaka postavenite celi i da 

najdeme mo`ni solucii, koi vodej}i smetka za pogolemiot broj problemi 

na izvr{uvaweto na kaznata zatvor sprema ubijcite, posoodvetno 

}e gi reguliraat navedenite odnosi i }e pridonesat za poefikasna resocijalizacija 

i pobezbolna reintegracija na ovie osudenici. Za podobro 

da se sogleda zna~eweto na istraùvaweto na ovie problemi nie 

}e se zadrìme vrz nekoi pova`ni, pred se, prakti~ni problemi. Pritoa, 

nu`no e da |i sledime soznanijata od raspoloìvite, prethodno 

izneseni podatoci za okolnostite {to dovele do izvr{uvawe na ubistvata. 

III. UBISTVATA I VISINATA NA IZREÊNITE KAZNI 

Vo krivi~noto zakonodavstvo na oddelni zemji za izvr{eni 

ubistva odsekoga{ bile propi{uvani najstrogi kazni: progonstvo, 

deportacija, dolgogodi{no li{uvawe od sloboda, doìvotna robija, 

ili, so ogled na na~inot na izvr{uvaweto, razli~ni oblici na smrtnata 

kazna. Golemata strogost za ovie dela e zadràna i vo sovremenoto 

op{testvo. Politikata na represivno suzbivawe na ubistvata glavno 

gi koristela kaznite kako prinudni merki sprema storitelite na ovie 

najte{ki dela. Pritoa se pokaà osobeno negativno {to ovie dela i 

ovie kazni sluèle kako kriterium za vrednuvawe na represivnoto 

kaznuvawe kaj drugite krivi~ni dela i ostvaruvaweto na nivnata zastra{uva~ka 

funkcija. Na toj na~in, na po~etokot samo preku generalnata 

prevencija (preku surovi i egzemplarni kazni), no podocna i so 

specijalna prevencija se nastojuvalo i se nastojuva da se spre~i vr{eweto 

na ovie zlostorstva. 

Vo toj pogled vo na{eto krivi~no zakonodavstvo ne e isklu~ok: 

za ubistvata se predvideni mo{ne strogi kazni. Taka, za isvr{uvawe 

obi~no ubistvo KZ SRM predvidel kazna zatvor vo traewe od 5 do 15 

229 

Ba~i}, str. 204. 

226

godini, a za site vidovi kvalificirani ubistva kazna zatvor od najmalku 

10 godini ili smrtna kazna. Za ubistvoto na mig e predvidena 

kazna od edna do 10 godini zatvor, za ubistvoto od nebre`nost 6 meseci 

do 5 godini, a za ubistvo na dete pri pora|awe od 3 meseci do 3 godini. 

Za obid na ubistvo, ubiecot moè poblago da se kazni otkolku 

za dovr{eno ubistvo (~l. 19 st. 2 KZ SFRJ). 

Osven toa, na storitelite {to ubistvoto go izvr{ile vo nepresmetliva 

sostojba ili vo sostojba na bitno namalena presmetlivost, a 

se opasni za okolinata, moàt da im se izre~at merki na bezbednost - 

Zadolìtrelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova. 

I na krajot spored ~l. 38 st. 2 KZ SFRJ, smrtnata kazna moè da 

se zameni so kazna zatvor vo traewe od 20 godini. 

Primenata na ovie odredbi vrz storitelite na ubistvata od 

na{iot primerok }e gi prikaème preku visinata na izre~enite kazni 

zatvor i toa najprvin so ogled na dovr{enosta na deloto. 

Visina na 

izre~enata 

kazna 

zatvor 

Tabela br. 20 

Visina na izre~enite kazni za storitelite na ubistva so ogled 

na dovr{enosta na deloto 

Vkupno 

N % 


dovr{eni 

N % 


N % 

do 1 god. 10 2,6 8 3,2 2 1,4 

od 1 - 3 god 89 23,1 32 13,2 57 39,6 

od 3 - 5 god 52 13,5 14 5,8 38 26,4 

od 5 -10 god 126 32,5 83 34,6 43 29,4 

od10-15 god 95 24,.7 91 37,9 4 2,8 

20 god. 13 3,4 13 5,4 - - 

Vkupno 385 100,0 242 100,0 144 100,0 

Trgnuvaj}i od visinata na kaznite so koi se zakanuva na{iot 

krivi~en zakon i podatocite od prikaànata tabela moè da se kaè 

deka vo navedeniot period sprema storitelite na ovie dela se primenuvala 

relativno blaga kaznena politika. Vo prilog na ovaa konstatacija 

zboruva procentot od 22% dovr{eni ubistva za koi {to na nivnite 

storiteli im bile izre~eni kazni zatvor do 5 godini, no i dosta 

visokiot procent (39,6%) na storiteli {to za obid za ubistvo naj~esto 

bile kaznuvani so zatvor od edna do tri godini. 

Za pocelosno sogleduvawe na visinata na izre~enite kazni na 

ova mesto }e prikaème i nekoi podatoci so ogled na vidot na ubistvoto. 

Za obi~no ubistvo storitelite od na{iot primerok naj~esto 

227

ile kaznuvani so kazna zatvor od 5 do 10 godini (39,0%), a potoa, na 

ednakvo nivo od okolu 22% na kazna zatvor od edna do 3 godini i 10 do 

15 godini. Za ubistvata na svirep (66,7%) i podmolen na~in (55,6%) 

naj~esto se izrekuvani kazni zatvor od 10 do 15 godini. So kazna zatvor 

od 10 do 15 godini bile kazneti i dvata storiteli na ubistvo od 

koristoqubie. Na 20 godini zatvor vo najgolem broj slu~ai bile osuduvani 

storitelite na ubistva na pove}e lica so umisla (7), a potoa vo 

identi~en broj po dva slu~ai storiteli na ubistva na podmolen na~in, 

ubistvoto od bezobyirna odmazda i ubistvoto poradi osobeno ote`nitelni 

okolnosti, spored ~l. 135 st. 2 KZ SFRJ/1951. 

[to se odnesuva do ubistvata pri koi so umisla se doveduva vo 

opasnost ìvotot na u{te nekoe lice vo 2 ili 60% slu~ai kaznata se 

dvièla od 5 do 10 godini zatvor. Za ubistvata na pove}e lica so umisla 

naj~esto se kaznuvalo od 10 do 15 godini (16 ili 55,2%). Visinata 

na kaznata bila najmala kaj ubistvata na mig (vo 50% slu~ai od 2 do 3 

godini zatvor), ubistvata od nebre`nost (vo 80% slu~ai do 4 godini 

zatvor). 230 

[to se odnesuva dio ènite ubijci od na{iot primerok, tie 

kako i maìte za svoite dela bile naj~esto kaznuvani so zatvor od 5 do 

10 godini (33,3%) Me|utoa, za razlika od niv tie bile naj~esto kaznuvani 

na kazna od edna i na onaa od 20 godini zatvor. 231 

230 

Spored istraùvaweto na ubistvata vo Jugoslavija (1960-1965) vo 

24,3% slu~ai na te{ki ubistva, smrtnata kazna e izre~ena vo 20% slu~ai; vo 

40 ili 80% slu~ai izre~enata smrtna kazna sudovite ja zamenuvale so kazna 

strog zatvor vo traewe od 20 godini. Najdolgata kazna li{uvawe od sloboda za 

te{ki ubistva, koga ne bila zameneta so kazna zatvor od 20 godini, sudovite ja 

izrekuvale vo maksimalnata zakonska visina od 15 godini. Prosekot na 

kaznata strog zatvor za te{kite ubistva, izzemaj}i gi slu~aite vo koi smrtnata 

kazna bila zameneta so kazna strog zatvor iznesuvala 13,8 godini, a so 

slu~aite vo koi taa zamena bila izvr{ena, prosekot iznesuval 16 godini strog 

zatvor. Najvisoka izre~ena kazna za obi~no ubistvo bila ztvor vo traewe od 

15 godini, a najniska (no, mnogu retko) od 3 godini. Najblaga kazna za obid na 

ubistvo iznesuvala edna, a najvisokata 9 godini strog zatvor. Pe{i} I, str. 

137-138. 

231 

So istraùvaweto na Vili} bile opfateni 134 polnoletni èni 

osudeni za krivi~no delo ubistvo na podra~jeto na oktu`niot sud vo Ni{. Za 

nivnite dela im bile izre~eni kazni od 14 do edna godina i 6 meseci zatvor. 

Najmnogu se izrekuvani kazni vo traewe od 10-11 godini. Za kvalificiranite 

oblici na ubistva e izre~ena edna smrtna kazna, zameneta so 20 godini strog 

zatvor, a najmnogu kazni se izre~eni od 12 godini zatvor. 

Za obideno ubistvo glavno e izrekuvana kazna vo traewe od 2 godini 

(11 slu~ai). Poradi izvr{uvaweto na privilegirani oblici na ubistvo se 

izrekuvani kazni od 4 godini i 6 meseci kako najgolemi, do usloven otpust. 

228

Tabela br. 21 

Visina na prose~no izre~enite kazni zatvor spored motivot na 


Motiv na ubistvoto 

Prose~no izdràna 

kazna zatvor vo 

godini 

Procent na ubistvata 

ostanati vo obid 

odmazda 5,4 52,4 

koristoqubie 13 - 

eliminacija na lice 

{to pretstavuva 

tovar za interesite 

na ubiecot 

7,8 8,6 

eliminacija na lice 

{to pretstavuva 

opasnost za 

interesite na 

ubiecot 

7,3 46,7 

qubomora 10,1 42,5 

7,9 30,1 

te{ko naru{uvawe na 

bra~nite, semejnite i 

srodni~kite odnosi 

te{ko naru{uvawe na 

sosedskite odnosi po 

dolgotrajni sporovi 

od imoten karakter 

navreda na lice {to 

bilo vo pijana 

sostojba 

7,1 34,9 

5,7 50,0 

odbivawe napad od 

6,9 37,5 

pomal intenzitet 

ubistvo na mig 3,5 16,5 

nebre`nost 1,9 8,3 

drugi motivi 10,5 - 

Vkupno 7,3 37,4 

Za pottiknuvawe se izrekuvani mnogu strogi kazni: vo eden slu~aj 

smrtnata kazna e zameneta so kazna zatvor vo traewe od 20 godini (pottiknuvawe 

na ubistvo od koristoqubie), a vo drugi 12, odnosno 10 godini. 

Kazni vo pokratko vremetraewe se izrekuvani vo slu~aite na ubistvo 

na novoroden~iwa, koi ne moèle da se okvalifikuvaat kako ubistvo na dete 

pri pora|awe, a kaj koi se zemeni predvid niza olesnuva~ki okolnosti vrzani 

za materijalnite i semejnite priliki na majkata. Za obid na ubistvo isto taka 

se izrekuvani kazni vo pokratko vremetraewe. Vili}, str. 227. 

229

Izneseniot zakluok deka kaznenata politika sprema storitelite 

na krivi~noto delo ubistvo od aspektot na generalnopreventivnoto 

i retributivnoto dejstvo na izre~enite kazni e relativno poblaga 

vo opredlena mera go potvrduvaat i podatocite od tabelata br. 21. 

Malata dokazna vrednost na podatocite za prose~nata visina na 

izre~enite vremesnki kazni za storitelite na ubistvoto vo ovaa tabela 

se obidovme da ja korigirame so naporedno naveduvawe na pokazatelite 

na ubistvata {to ostanale vo obid. Imaj}i predvid deka za ubistvata 

vo obid se izrekuvaat prili~no poniski kazni, tregnavme od 

pretpostavkata deka onamu kade {to nivnite procenti se poniski se 

dobiva porealna slika za visinata na prose~no izre~enite kazni. Vo 

taa smisla e osobeno indikativna kaznenata politika za ubistvata 

{to pretstavuvaat tovar za interesite na storitelot. Za razlika od 

ovie ubistva, visinata na prose~no izre~enite kazni za delata na 

osloboduvawe od nesakano dete iznesuva 5,4 godini, a za ubistvo na 

dete pri pora|awe 6 meseci. Ovi podatoci go postavuvaat pra{aweto 

za opravdanosta na dosta niskite kazni izre~eni za storitelite na 

ubistva sprema nevini doen~iwa i deca i opravdanosta na kratkite 

kazni za ubistvata na dete pri pora|awe. 

Bez da navleguvame vo poseben komentar na ova mesto }e navedeme 

deka kaznenata politika sprema ubistvata e isto taka blaga vo 

slu~aite na ubistva od nebre`nost i ubistva na mig. Od druga strana, 

sudovite bile dosta strogi pri izrekuvaweto na kaznite za ubistva 

motivirani od koristoqubie, ubistvo na sopstven bra~en drugar (14,2 

godini), soznanie za prequba (11,1 godini), odbivawe ponuda za stapuvawe 

vo brak (13 godini) i alkoholizam, nasilstvo, bezdelni~ewe i 

rasipni{tvo na storitelot kaj semejnite ubistva (11,2 godini). 

Me|utoa, bez ogled na site ovie podatoci te{ko moè kone~no 

da se kaè deka vaka izre~enite kazni se visoki ili niski i vrz osnova 

na toa da se ocenuva kaznenata politika, za{to edna od nejzinite glavni 

celi e i specijalnata prevencija koja treba da vodi smetka za li~nosta 

na storitelot na deloto vo sekoj konkreten slu~aj. Od tie pri- 

~ini treba posobeno da se vnimava na ovoj aspekt na problemot. Pokonkretno 

kaàno, koga se ocenuva strogosta na represivnata politika 

sprema ubistvata, postojano treba da bide prisutna pomislata kon 

storitelot na deloto i mo`nostite za negovata resocijalizacija so 

pomo{ na takvi merki {to se vo sostrojba da gi otstranat negativnite 

li~ni svojstva na ubiecot. Vo taa smisla e prifatliv i stavot deka vo 

odnosot kon ubistvata kako i sprema site drugi krivi~ni dela moè da 

bide adekvatna samo onaa op{testvena reakcija koja vodi smetka za 

site celi na kaznuvaweto. 232 

232 

Vidi: Miluitinovi} II, str. 216. 

230

IV. NAÊLOTO NA INDIVIDUALIZACIJA VO PRIMENATA 

NA REPRESIVNITE MERKI 

Sovremenite soznanija deka borbata protiv kriminalitetot ne 

moè da se vodi preku odmazda i zastra{uvawe bez da se vodi smetka za 

osobinite na li~nosta na delinkventot, te{ko i postepeno, no postojano 

i sigurno go zacvrstuva{e humanoto sfa}awe za principot na individualizacija 

na kaznata kako svetilnik {to mora da se sledi za da ne 

se potone vo baraweto spas od kriminalitetot koj od den na den se pove}e 

se razbranuva. 233 Ova na~elo, koe {to ima ogromno vlijanie vrz 

efikasnoto ostvaruvawe na celite na kaznata preku nejzino propi{uvawe, 

izrekuvawe i izvr{uvawe e inkorporirano i vo mnogubrojni 

odredbi vo na{eto krivi~no i izvr{no zkonodavstvo, i iako samo na 

posreden na~in izrazeno, pretstavuva dominanten princip na kaznuvaweto. 

Vo taa smisla Krivi~niot zakon pretstavuva osnov za individualizacija 

na kaznata (zakonska individualizacija), bidej}i vrz inkriminiraweto 

na opredeleni povedenija kako krivi~ni dela go opredeluva 

vidot i iznosot na mo`nite krivi~ni sankcii i sodrì niza 

instituti {to ovozmoùvaat nivna modifikacija i prakti~no prilagoduvawe 

sprema konkretniot storitel. Taka, na primer, vo na{iot 

KZ se predvideni mnogubrojni mo`nosti za individualizacija na krivi~nite 

sankcii niz slednive instituti: grupirawe na krivi~nite dela 

po glavi spored objektot na za{tita; predviduvawe razli~ni krivi~ni 

sankcii: kazni, merki na bezbednost, vospitni merki i parapenalni 

sankcii vo zavisnost od vozrasta, krivi~nata odgovornost i opasnosta 

233 

Istoriski gledano baraweto za individualizacija na krivi~nite 

sankcii zavise{e od sfa}aweto na pri~inite na kriminalitetot i prifateniot 

koncept za celite na kaznuvaweto. Toa pridonese ovoj princip razli~no 

da se koncipira i da se prenaglasuva bilo negovata objektivna ili subjektivna 

strana, {to }e re~e - krivi~nite sankcii da se prilagoduvaat na karakteristikite 

na storenoto delo - na negoviot vid i priroda, na okolnostite pod 

koi e storeno (mesto, vreme, sredstva i na~in na izvr{uvawe), na teìnata na 

posledicite i nivnoto zna~ewe vo konkretnite op{testveni uslovi, ili pak - 

krivi~nite sankcii da se prilagoduvaat na karakteristikite na storitelot 

na krivi~noto delo, t.e. na svojstvata i okolnostite od subjektivna priroda. 

Na borbata na krivi~nopreavnite {koli i go dolìme kristaliziraweto na 

moderniot poim na objektivno-subjektivnata individualizacija kako princip 

pod koj vo naj{iroka smisla se podrazbira prilagoduvawe na krivi~nite sankcii 

na posebnite karakteriski na storitelot na krivi~noto delo za da se 

ostvarat celite na krivi~nite sankcii. Toa zna~i deka za sovremenoto sfa- 

}awe na individualizacijata se podednakvo zna~ajni objektivnite karakteristiki 

na krivi~noto delo i li~nosta na storitelot. Po{iroko za genezata 

na principot na individualizacijata vidi: Sulejmanov III, str. 249-267. 

231

na storitelot i celite na krivi~nite sankcii; propi{uvawe alternativni 

i kumulativni kazni; razli~no kaznuvawe za umisla i nebri`nost; 

za dovr{eno i krivi~no delo vo obid; za podgotvitelni dejstvija 

i dobrovolno otkaùvawe od niv i vo obid; predviduvawe odredbi za 

odgovornost za pote{ka posledica (~l. 15 KZ SFRJ); za osobeno teòk 

slu~aj (~l. 47 KZSFRJ); predviduvawe razli~ni kazni za pote{ki (kvalificirani) 

i polesni (privilegirani) oblici na krivi~ni dela; postoewe 

na institutot nezna~itelna op{testvena opasnost (~l. 8 st. 2 

KZ SFRJ) i sl. Me|utoa, za ostvaruvawe na principot na individualizacijata 

posebno zna~ewe imaat odredbite za odmeruvawe na kaznata 

i toa op{tite pravila (~l. 41 st. 1 KZ SFRJ) kako i posebnite pravila 

{to se odnesuvaat na ublaùvawe na kaznata (~l. 42 i 43 KZ SFRJ), 

osloboduvawe od kazna (~l. 44 i 45 KZ SFRJ), odmeruvawe na kaznata 

vo slu~aj na povrat (~l. 41 st. 2 KZ SFRJ), poostruvaweto za pove}ekraten 

povrat (~l. 46 KZ SFRJ), odmeruvawe na kaznata za krivi~ni 

dela vo stek (~l. 49 KZ SFRJ) i odmeruvawe na kaznata maloletni~ki 

zatvor (~l. 48 KZ SFRJ). 

Na ovoj na~in krivi~niot zakonik apstraktno gi propi{uva 

oblicite na krivi~noto delo i se opredeluva za relativno opredeleni 

kazni za storitelite na tie dela i site drugi dela, vo prv red poradi 

svojot normativen karakter (poradi samata priroda na zakonskite propisi), 

so koj ne e vo sostojba da ja dostigne nivnata konkretizacija vo 

site poedine~ni slu~ai. Me|utoa, kako {to ve}e vidovem, krivi~noto 

delo ubistvo se javuva vo razli~ni oblici, {to nu`no se razlikuvaat 

ne samo vo pogled na vidot na edno isto delo, tuku i po odnos na nivnite 

konkretni manifestacii vo ramkite na posebnite vidovi. Ottamu, 

proizleguva razli~nata op{testvena opasnost na konkretnoto 

delo. Od druga strana, mnogubrojnite socijalni, kulturni, moralni, 

psiholo{ki i drugi svojstva i oble`ja na li~nosta, {to na svoeviden 

na~in se prekr{uvaat vo izvr{enoto krivi~no delo, ja izrazuvaat 

op{testvenata opasnost na storitelot na kriminalnite dejnosti. Nakratko, 

mnogubrojnite elementi {to go ~inat deloto i individualnite 

svojstva na negovite storiteli se razlikuvaat vo pogled na nivnata 

op{testvena opasnost i so ogled na toa, sosema razbirlivo, sprema 

razli~nite dela i storiteli ne moè da se o~ekuva ednakva op{testvena 

osuda i linearno primeneta kazna. Zatoa, so opredeluvaweto na 

konkretnata kazna vo ramkite na ona {to zakonot ja predvidel za apstraktno 

delo, ili podobro re~eno, so konkretizacija na zakonskite 

odredbi za kaznuvaweto se vr{i sudskoto odmeruvawe na kaznata. 

Efikasnoto ostvaruvawe na represivnata politika na suzbivawe 

na ubistvata vo golema mera e usloveno tokmu od pra{aweto za 

opredeluvaweto na visinata na kaznata {to treba da im bide izer~ena 

na nivnite storiteli. Toa zna~i, za kaznata da moè da gi ostvari svoite 

op{testveno polezni zada~i taa mora da bide izre~ena i prilagodena 

sprema karakteristikite na li~nosta na storitelot i okolnostite 

232

na negovoto delo, za{to samo taka moè da ja postigne svojata so zakon 

zamislena cel. 

Na ovoj na~in se dobliìvme do podra~jeto na odmeruvawe na 

kaznata, odnosno do mehanizmot na soobrazuvawe na krivi~nopravnata 

represija vo konkretno projavenata op{testvena opasnost na deloto i 

storitelot. Ovoj mehanizam e vo racete na sudot i kako takov se ostvaruva 

so dosledno po~ituvawe na brojnite pravila {to vo taa smisla, a 

i zaradi po~ituvawe na na~eloto na zakonitosta, gi izgradi zakonot. 

No, tokmu na ova podra~je se pojavuvaat mnogubrojni, se u{te nere{eni 

pra{awa {to ja ote`nuvaat rabotata na sudot vo izrekuvaweto na kazni 

{to vo najgolema mera }e bidat prilagodeni na celta na kaznuvaweto. 

A toa, od svoja strana, ja nametnuva potrebata od permanentno 

sledewe na taa rabota so napori {to efikasno }e gi razre{at problemite 

i }e gi nadminat slabostite vo vrska so odmeruvaweto na kaznata. 

Za ostvaruvawe na sudskata individualizacija, za izrekuvawe i 

konkretno prilagoduvawe na kaznata, 234 rekovme deka se od posebno 

zna~ewe op{tite pravila za izrekuvawe na kaznata, i spored na{e mislewe, 

tuka e pojdovnata osnova za dobivawe celosen odgovor na najzna- 

~ajnite problemi so koi sudot se sre}ava vo ovaa oblast. Spored tie 

pravila od ~l. 41 st. 1 KZ SFRJ, 235 sudot treba na storitelot na krivi~noto 

delo da mu ja odmeri kaznata vo graniciet {to se propi{ani so 

zakon za toa delo. Pritoa sudot treba da ja ima predvid celta na kaznuvaweto 

i site okolnosti {to vlijaat kaznata da bide pomala ili 

pogolema (olesnuva~ki i ote`nuva~}i okolnosti), 236 a osobeno stepen- 

234 

Principot na sudskata individualizacija treba da se razlikuva od 

poimot sudsko odmeruvawe na kaznata. Ovie poimi ne se istovetni bidej}i so 

vtoriot se opfa}a odmeruvaweto na kaznata od strana na sudot vo predvidenite 

zakonski ramki za storenoto delo, ublaùvaweto i osloboduvaweto od 

kazna kako i nejzinata zamena so parapenalni sankcii, vklu~uvaj}i go pokraj 

kaznata i izrekuvaweto merki na bezbednost. Za rzazlika od vaka sfateniot 

poim na sudskoto odmeruvawe na kaznata, sudskata individualizacija e po{irok 

poim, koj vo sebe, pokraj odredbite za odmeruvaweto na kaznata ja vklu- 

~uva i primenata na site mo`nosti {to vo taa smisla gi pruàat napred 

navedenite krivi~nopravni instituti. 

235 

Odredbite za odmeruvaweto na kaznata od ~l. 41 st. 1 KZ SFRJ se 

prezemeni od ~l 38 KZ/1951, so taa razlika {to pokraj tamu navedenite okolnosti, 

so ~l. 41 st. 1 KZ SFRJ sudot se obvrzuva da gi zeme predvid "i drugite 

okolnosti {to se odnesuvaat na li~nosta na storitelot." So ovoj ~len se 

predviduva i edna nova obvrska za sudot - pri odmeruvaweto na kaznata da se 

ima predvid i celta na kaznuvaweto. 

236 

Olesnuva~ki se onie okolnosti {to vlijaat na storitelot da mu se 

izre~e poblaga kazna vo ramkite na posebniot zakonski minimum na kaznata, a 

ote`nuva~ki se onie {to vo tie ramki vlijaat vrz izrekuvaweto pote{ka 

233

ot na krivi~nata odgovornost, pobudite od koi e storeno deloto, ja~inata 

na zagrozuvaweto ili povredata na za{titenoto dobro, okolnostite 

pod koi e storeno deloto, porane{niot ìvot na storitelot, negovite 

li~ni priliki i negovoto drèwe po storenoto delo, kako i 

drugi okolnosti {to se odnesuvaat na li~nosta na storitelot. So ova 

pravilo zakonot mu dava bitni ovlastuvawa na sudot koj{to, otkako }e 

utvrdi deka liceto storilo opredeleno krivi~no delo i deka e krivi- 

~no odgovorno, za nego moè da se pristapi kon izbor na vidot i merata 

na kaznata. Vo ostvaruvaweto na taa funkcija pred sudot se nametnuva 

baraweto da gi zeme predvid site relevantni objektivi i subjektivni 

okolnosti, 237 a osobeno onie {to se izre~no navedeni vo zakonot 

i da gi ima predvid site celite na kaznuvaweto. 238 I na krajot, sudot e 

obvrzan odmeruvaweto na kaznata da go vr{i vo ramkite na propi{anite 

kazni za konkretnoto delo koi, so ogled na toa {to vo na{iot sistem 

na relativno opredeleni kazni se dovolno {iroko postaveni, i ne 

pretstavuvaat nekoe bitno ograni~uvawe na sudot, no vo sekoj slu~aj se 

vaèn element za opredeluvawe na granicite vo koi moàt da se koristat 

navedenite okolnosti. 

Dokolku odgovorno se pridrùva kon site ovie pravila sudot 

vo golema mera moè da uspee vo prilagoduvaweto na vidot i merata na 

izre~enata kazna za storitelot na krivi~noto delo so ogled na negovata 

li~nost, teìnata na deloto i okolnostite pod koi toa e storeno 

i na toj na~in da pridonese za pravilno sproveduvawe na kaznenata 

politika. Toa zna~i deka dokolku, so ogled na op{toto pravilo za 

odmeruvawe na kaznata, sovesno se ocenat i utvrdat site okolnosti 

{to se odnesuvaat na stepenot na op{testvenata opasnost, stepenot na 

vinata i karakteristikiet na li~nosta na storitelot, a postojat vo 

fazata na podgotvuvaweto ili izvr{uvaweto na krivi~noto delo, e 

kazna. Koi okolnosti }e bidat zemeni kako olesnuva~ki, a koi kako ote`nuva~ki 

e fakti~ko pra{awe {to e predmet na dokaùvawe od strana na sudot, 

za{to zakonot ne go opredeluva odnapred nivnoto olesnuva~ko, odnosno ote`nuva~ko 

dejstvo. 

237 

Okolnostite se fakti {to se zemaat predvid pri individualizacijata 

na krivi~nite sankcii, a pretstavuvaat uslovi na krivi~noto delo koi 

gi karakteriziraat nivnite poedine~ni elementi i povedenieto na obvinetiot, 

kako i fakti {to se sretnuvaat po izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a 

vo koi isto taka se ogleda teìnata na krivi~noto delo, opasnosta na obvinetiot 

i negoviot stav sprema izvr{enoto krivi~no delo i prestapni{tvoto 

voop{to, i preku niv stepenot na podobnosta na obvinetiot za resocijalizacija. 

Pe{i} III, str. 118 

238 

Pri odmeruvaweto na kaznata sudot e dolèn da vodi smetka za 

op{tata cel na krivi~nite sankcii predvideni vo ~l. 5 st. 2 KZ SFJ i za 

celta na kaznata od ~l. 33 KZ SFRJ. 

234

mo`no takvo odmeruvawe na kaznata {to }e bide najblisku do celite 

prifateni vo na{eto krivi~no pravo. 

Od navedenoto proizleguva deka za ostvaruvawe na celite na 

kaznenata politika so primena na represivni merki od posebno zna- 

~ewe e izborot i visinata na sankcijata. So individualizacijata, vsu- 

{nost, treba da se ostvari logi~ka reakcija me|u celite na op{testvenata 

reakcija i sredstvata nejzinoto ostvaruvawe. Doslednoto ostvaruvawe 

na ovie zada~i ne moè me|utoa da se zamisli nadvor od individualizacijata 

{to se javuva kako pretpostavka za efikasnoto izvr{uvawe 

na merkite od institucionalen karakter. Stanuva zbor za 

postapkite {to ja so~inuvaat tn. izvr{na individualizacija. Taa 

individualizacija se ogleda vo toa {to izvr{uvaweto na krivi~nite 

sankcii, po prethodno izu~uvawe na li~nosta na osudenikot se prilagoduva 

sprema negovite potrebi od strana na organite {to gi izvr{uvaat 

krivi~nite sankcii so cel za resocijalizacija i reintegracija na 

delinkventot. 

Od samiot poim na izvr{nata individualizacija vedna{ se zabeleùva 

deka nejzinata edinstvena cel e resocijalizacija na delinkventite. 

Takvoto sfa}awe vo ovaa faza na individualizacijata ovozmoùva 

li~nosta na delinkventot da se uvaùva neograni~eno za razlika 

do prethodnite fazi kade, kako {to vidovme, pokraj nea mora da 

se uvaùvaat i drugi principi. Ovde principot na individualizacijata 

doa|a do poln izraz i nemu, kako primaren mu se podredeni site 

drugi principi na kaznata li{uvawe od sloboda. Me|utoa, i vo ovaa 

faza individualizacijata mora da ima izvesni granici {to }e pretstavuvaat 

garancija deka kaznata nema da go zagubi svojot karakter na 

op{testvnena osuda za storenoto krivi~no delo. Imeno, spored sfa- 

}awata na nekoi avtori individualizacijata ne smee da dovede do spu- 

{tawe na traeweto na kaznata li{uvawe od sloboda pod nejzinite 

dolni granici opredeleni so uslovniot otpust. 239 

Izvr{nata individualizacija se ostvaruva preku prodlabo~eno 

stru~no prou~uvawe na li~nosta na osudenoto lice vo specijalizirani 

kazneno-popravni ustanovi i toa vo ramkite na klasifikacioni grupi 

vo koi se prezemaat programirani merki i metodi za tretrman i resocijalizacija 

na osudenite lica. Toa se ostvaruva i so drugi sredstva: 

pogodnopsti, disciplinski kazni, nagradite, uslovniot otpust itn. 

Me|utoa, od posebno zna~ewe e toa {to izvr{nata indiovidualizacija 

se ostvaruva niz klasifikacioni grupi, bidej}i prakti~no ne e izvodlivo 

da se obezbedi poseben individualiziran tretman za sekoe osudeno 

lice, nitu pak toa e potrebno, za{to postojat golem broj prilago- 

239 

Pove}e za toa vidi kambovski II, str. 163-164. 

235

deni lica za koi individualniot tretman ne e neophoden. 240 Vo taa smisla 

klasifikacijata voop{to e pomo{en instrument i metod za prakti~no 

sproveduvawe na principot na individualizacijata. 241 

Zaradi pocelosno sogleduvawe na zna~eweto na individualizacijata 

vo primenata na kaznata zatvor za krivi~noto delo ubistvo na 

ova mesto }e se zadrìme samo u{te na eden prakti~en problem. Pra- 

{aweto na koe treba da se odgovori e: dali i vo kolkava mera sudskata 

individualizacija (sudskoto odmeruvawe na kaznata) ja postignuva svojata 

cel so toa {to utvrduvaj}i gi i cenej}i |i objektivnite i subjektivnite 

okolnosti go iznijansirala deloto i storitelot i so ogled na 

toa, i visinata na kaznata. Odgovorot na ova pra{awe vrz teoretski 

plan moè mnogu lesno da se dobie ako se trgne od faktot deka so 

odmeruvaweto na kaznata ne zavr{uva i nejzinata individualizacija, 

bidej}i odmeruvaweto pretstavuva samo eden stadium na sudskata 

individualizacija i individualizacijata voop{to {to i prethodi na 

penitencijarnata individualizacija, kade {to se zaokruùva ocenkata 

za li~nosta na storitelot i negovoto delo, no sega pred se, so ogled na 

potrebite i mo`nostite od negovoto prevospituvawe. 

Da se potsetime. Zakonskata sudskata i penitencijarnata individualizacija 

na kaznta ne se samostojni, odvoeni fazi na kaznuvaweto, 

tuku naprotiv - sekoja od niv zavisi od prethodnata i se nadovrzuva 

na nejzinite rezultati. Tie se organski i funkcionalno povrzani 

na toj na~in {to ostvaruvaweto na narednata faza vo prilagoduvaweto 

na kaznata pridonesuva da se po~ituva i da se ostane na zacrtanata 

linija na ostvaruvaweto na celite na kaznuvaweto. Vo taa smisla penitencijarnata 

individualizacija e samo prodolènie na sudskata individualizacija 

koja se nadovrzuva i nadgraduva na seto ona {to vo nea 

e postiognato. Ottuka ako se trgne od idealnata pretpostavka deka 

sudot sovesno gi utvrdil i ocenil site okolnosti {to mu prethodele 

na deloto, bilo vo vrska so nego ili se steknale po nego, i go opredelil 

nivnoto mesto vo prilog ili protiv negovoto izvr{uavwe, kako 

i olesnuva~koto i ote`nuva~koto dejstvo na okolnostite za ostvaruvawe 

na prevospitnoto vlijanie na kaznata sprema storitelot na deloto, 

toj go na{ol zaedni~kiot imenitel preku koj moè da se sogledaat 

kako specifi~nostite na samoto delo, taka i egzogenite i endogenite 

faktori {to ja opredeluvaat strukturata na li~nosta na storitelot. 

Na ovoj na~in utvrdenite okolnosti pretstavuvaat edinstvena baza i 

240 

Vo teorijata obi~no se smeta deka takov individualiziran tretman 

ne e pootreben, pred se, za primarnite delinkventi, storitelite na nebre`ni 

i slu~ajni krivi~ni dela. 

241 

Sekoja klasifikacija e vsu{nost grupirawe na razli~ni li~nosti 

sprema koi bi moèlo da se primenat sli~ni postapki na prevospituvawe. 

Toa zna~i otstapuvawe od principot na individualizacijata {to od prakti- 

~ni pri~ini e nu`no. Vodopivec i dr. str. 154. 

236

so niv podednakvo moàt da se sluàt kako sudiite pri utvrduvaweto 

na visinata na kaznata taka i nadle`nite penitencijarni organi pri 

opredluvaweto na reìmot na nejzinoto izvr{uvawe. Sudot, vsu{nost, 

sozdal monoliten materijal koj sluì samo za razli~no fasadirawe na 

kaznata, edna{ vo fazata na izvr{uvaweto, drug pat pri izvr{uvaweto. 

Menuvaj}i go izgledot na kaznata so ogled na teìnata na ostvaruvaweto 

na nejzinite celi, utvrdenite okolnosti ne smeat da ja menuvaat 

i nejzinata su{tina. 

Preku utvrduvaweto na site okolnosti {to se odnesuvaat na deloto 

i storitelot moè da se odredi adekvatna kazna {to }e im odgovara 

kako na celite na retribucijata, taka i na prevencijata. Okolnostite, 

vsu{nost, sekoga{ se odnesuvaat na storitelot, edna{ se vo 

vrska so li~nosta vo onaa mera vo koja taa se aktuelizirala vo krivi~noto 

delo i na toj na~in ja izrazuvaat teìnata na deloto i vinata, a 

drug pat se odnesuvaat na pogolem broj osobini na li~nosta i ja izrazuvaat 

potrebata od prezemawe merki za negova resocijalizacija so 

opredelen intenzitet. Na toj na~in sudot ispituva dve grupi okolnosti: 

onie {to ja izrazuvaat op{testvenata opasnost na li~nosta i deloto 

i onie {to vlijaat vrz doziraweto na kaznata so ogled na potrebite 

od resocijalizacija. Vo ramkite na prvite okolnosti vleguvaat 

site onie {to se bitni za ocenkata na teìnata na povredata i posledicite 

na deloto, za opasnosta na upotrebenite sredstva, izrazeniot 

intenzitet na zlostorni~kata volja, motivite na deloto, srepenot na 

krivi~nata odgovornost i sli~no. Ocenkata na ovie okolnosti e zna~ajna 

za ostvaruvawe na retributivnata komponenta na kaznata i na nejzinata 

pravednost. Vo ramkite na vtorata grupa moàt da vlezat site 

gorenavedeni okolnosti dokolku se od zna~ewe za opredeluvawe na 

visinata na kaznata za potrebite na resocijalizacijata na storitelot, 

a pred se, site onie okolnosti {to ne mora da stojat vo vrska so storenoto 

delo, a go osvetluvaat totalitetot na li~nosta na storitelot i se 

nao|aat vo funkcija na negovoto prevospituvawe. Toa se okolnosti 

{to gi prezentiraat negovite psihosocijalni karakteristiki, sredinata 

vo koja ìvee, stambenite i materijalnite uslovi, negovoto porane{no 

povedenie, negovoto vospituvawe i socijalizacija, negovata 

komunikativnost, adaptivnost, stavovi, naviki, vrednosti, interesi i 

drugi osobini {to se manifestiraat vo negovoto socijalno ìveewe, 

negovoto psihi~ko i fizi~ki zdravje, povedenieto po izvr{enoto delo 

i mnogu drugi elementi podobni za sozdavawe realna slika vo vrska so 

dijagnozata i prognozata na negovoto idno povedenie. Site tie okolnosti 

zaedno ja izrazuvaat negovata sposobnost za prevospituvawe i povtorno 

vra}awe vo op{testvoto. Vaka sfateni tie moàt da bidat racionalna 

osnova za ostvaruvawe na nivnata funkcija vo realizacija na 

resocijalizacijata na ubijcite i dokolku u{te na po~etokot ne bidat 

na toj na~in sogledani od strana na sudot, na organite za sproveduvawe 

na kaznata im se odzema pojdovnata osnova za edna razgraneta indivi- 

237

dualizacija. Vo toj slu~aj kazneno-popravnite ustanovi treba da po~nuvaat 

se od novo i da donesuvaat zaklu~oci {to ponekoga{ moàt da 

bidat vo direktna sprotivnost so ona {to sudot go imal predvid pri 

ocenkata na olesnuva~kite i ote`nuva~kite okolnosti. 

Site prethodni razmisluvawa {to vo osnova imaat op{to zna~ewe 

i se odnesuvaat na site kategorii storiteli na krivi~ni dela, vo 

celina se odnesuvaat i na storitelite na krivi~noto delo ubistvo, no 

na eden specifi~en na~in. Za da moè da se sfati posebnoto zna~ewe 

na oblicite na individualizacijata na kaznata vo izborot, primenata 

i izvr{uvaweto, sepak mora da se trgne od resocijalizacijata kako 

vode~ka ideja i cel na kaznata. Ako resocijalizacijata ja sfatime 

kako kontinuiran proces na aktivnosti, postapki, na~ini i metodi na 

postapuvawe so storitelot na krivi~noto delo vo site fazi od postapkata 

od po~nuvaweto na istra`nite dejstvija preku presuduvaweto 

i izvr{uvaweto na sankciite naso~eni kon sozdavawe uslovi kaznata 

da go ostvari svoeto prevospitno vlijanie, izbor na metodi i postapki 

{to }e ostvarat promeni vo objektivnite uslovi i subjektivnite opredelenosti 

i karakteristiki na storitelot na deloto, merewe na efektite 

od primenata na site merki, postapki i tretman, toga{ ovie oblici 

na individualizacija na kaznata se javuvaat vo edna nova svetlina 

koga se vo pra{awe storitelite na ovie krivi~ni dela. Tie posebni 

elementi {to ja opredeluvaat individualizacijata vo site fazi se 

odnesuvaat pred se na faktot {to empiriski go utvrdivme: deka ubijcite 

se lica koi po pravilo edna{ vo ìvotot }e storat ubistvo pod 

vlijanie na opredeleni objektivni i subjektivni okolnosti i pove}e 

nema da go storat toa krivi~no delo, a brojot na povratnicite kaj ova 

krivi~no delo vo vid na specijalen povrat e nezna~itelen ili mal. Kaj 

nas vo ovie uslovi ne se javuvaat profesionalni plateni ubijci. Ne 

potcenuvaj}i ja op{testvenata opasnost na ova krivi~no delo, reakcijata 

na javnoto mnenie sekoga{ treba da vodi smetka za okolnostite 

{to dovele do storenoto delo i vo tie ramki za pridonesot na `rtvata, 

koj, kako {to vidovme, kaj ova krivi~no delo e sekoga{ prisuten. 

Vtoriot element se odnesuva na dolìnata na kaznata, koja po pravilo 

kaj ova krivi~no delo e dolga i potrebata nejzinoto traewe da se prilagodi 

kon resocijalizacijata i tretmanot kako dinami~en proces. Kaj 

ovie storiteli na krivi~ni dela sekoga{ se postavuav pra{aweto: 

kako da se obezbedi kontinuiran dinami~en tretman za taka dolgo vreme 

{to objektivno e nemo`no. Dokolku nema soodveten tretman ili toj 

ne e potreben, toga{ kaznata i nejzinoto izdrùvawe se preobrazuva 

vo represija (retribucija), a prestojot na osudenoto lice vo kaznenopopravnata 

ustanova zaradi prisustvoto na deprivaciite i frustraciite 

~esto ostvaruva obratno, negativno vlijanie. Na toj na~in i principot 

na legitimitet na primenata na krivi~nite sankcii i represijata 

se doveduva vo pra{awe, bidej}i preku kaznata se ostvaruva represija 

pove}e odo{to e nu`no. Vo ovaa smisal vo penologijata ~esto se 

238

postavuva pra{aweto za dol`ninata na kaznata kaj storitelite na 

krivi~noto delo ubistvo i mo`nostite tretmanot da se ostvaruva kako 

dinami~en i sekojdneven proces i potreba od stanovi{teto na resocijalizacijata 

i pritoa da se izbegne opasnosta od negativnoto vlijanie 

na zatvorot, zatvorskoto op{testvo i zatvorskata situacija vo celina. 

Ova seto, dotolku pove}e {to penolo{kata praktika ne uveruva vo 

faktot deka ubijcite kako zatvorenici se lica {to ne sozdavaat problemi, 

{to go po~ituvaat redot i disciplinata, naj~esto se kajat za 

svoeto krivi~no delo, go prifa}aat tretmanot i ìveat vo sopstveno 

uveruvawe deka kaznata treba da se izdrì. No, pritoa postojat malku 

soznanija za toa kako dolìnata na kaznata se odrazuva vrz psihi~kiot 

ìvot na osudeniot i na koj na~in go determinira negovoto idno povedenie. 

Od ovoj aspekt oblicite na individualizacijata na kaznata na 

storitelite na krivi~noto delo ubistvo se javuvaat vo mnoguzna~aen 

odnos na me|usebna zavisnost i vlijanie vrz ostvaruvaweto na resocijalizacijata. 

Sudijata e raspnat me|u zakonskite uslovi i mo`nosti 

na individualizacijata, pritisokot na javnoto mnenie za opasnosta na 

krivi~noto delo i sopstvenite uveruvawa za storitelot na deloto i vo 

soglasnost so toa i izborot i odmeruvaweto na kaznata, no pod vlijanie 

na ovie dva elementi pomalku optovaren so uslovite i mo`nostite 

vo koi se ostvaruva penitencijarnata individualizacija. Od tie pri~ini, 

bez ogled na faktot {to ovie oblici na individualizacija se 

nadovrzuvaat eden vrz drug na na~in {to se nadopolnuvaat, kaj ovie 

storiteli na krivi~ni dela se javuvaat vo specifi~ni odnosi, pri {to 

dvata prethodni oblici na individualizacija gi opredeluvaat granicite 

i mo`nostite na penitencijarnata individualizacija nevodej}i 

dovolno smetka deka toa moè i vo zna~ajna mera ja preobrazuva kaznata 

vo gola represija. 

239

G l a v a II 

ULOGATA NA PROCESOT NA RESOCIJALIZACIJATA VO 

SUZBIVAWETO NA UBISTVATA 

I. IZUÛVAWETO NA LI^NOSTA I KLASIFIKACIJATA NA 

UBIJCITE KAKO NU@NA PRETPOSTAVKA NA NIVNATA 

RESOCIJALIZACIJA 

1. IZUÛVAWE NA LI^NOSTA NA UBIJCITE 

Osnovnata cel na kazneno-popravnite ustanovi e preku izolacija 

na storitelot na krivi~noto delo da se obezbedi dejstvoto na kaznite 

kako na planot na specijalnata taka i na podra~jeto na generalnata 

prevencija zaradi spre~uvawe na op{testveno opasni povedenija so 

koi se zagrozuvaat ili povreduvaat op{testvenite vrednosti. Me|utoa, 

ako glavnata cel na kaznata zatvor e prevospituvawe na osudenite 

lica i nivno vra}awe vo op{testvoto, toga{ nesomneno oti toa najdobro 

se postignuva ako se izbere penalen tretman {to najmnogu }e mu 

odgovara na li~nosta na osudenikot. Za da se postigne pak takva individualizacija, 

nu`no e da se zapoznaat svojstvata na li~nosta na sekoj 

osudenik. Ottuka izu~uvaweto na li~nosta ima za cel da ovozmoì ostvaruvawe 

na penitencijarna individualizacija preku klasifikacijata 

na osudenite lica, 242 zaradi pouspe{no ostvaruvawe na prevospitniot 

proces. Vo toa leì golemoto zna~ewe na interesot za prodlabo~eno 

nau~no izu~uvawe na li~nosta na osudenite lica. 243 Od sogleduvaweto 

na kriminalnata situacija i prognozata za idnoto povedenie na osudenoto 

lice }e zavisi vo koja prevospitna grupa toa }e bide rasporedeno, 

vidot i merkite na individualniot i grupnioot tretman, primenata na 

uslovniot otpust, postpenalnoto prifa}awe na osudenikot i sli~no. 

242 

Klasifikacijata na osudenite lica e nerazdelno svrzana so principot 

na individualizacijata na kaznata i se pojavuva kako posledica na zakonskata 

i sudskata individualizacija i pretpostavka za izvr{nata individualizacija. 

243 

Pra{aweto za opravdanosta na izu~uvaweto na li~nosta e razgleduvano 

na Me|unarodniot kriminolo{ki kurs (Hag, 1912 i Pariz, 1952), na XII 

Kongres za krivi~no pravo i kazneni ustanovi (Hag, 1950), Evropskiot seminar 

za ispituvawe na delinkventite organiziran od strana na OON (Brisel, 

1951), na III i VIII Me|unaroden kongres za op{testvena odbrana (Sent 

Marin, 1951 i Pariz, 1971). 

240

Poradi toa, preku postapkata {to vo teorijata se narekuva "opservacija" 

244 takvo ispituvawe se vr{i so samoto doa|awe na osudenoto lice 

vo kazneno-popravnata ustanova i treba da prodolì sistematski da se 

izveduva vo tekot na izdrùvaweto na kaznata. 

Izu~uvaweto na li~nosta od psiholo{ki, psihijatriski, medicinski 

i socijalen aspekt vo na{ata penitencijarna praktika go vr{i 

stru~en tim od priemnite oddelenija na kazneno-popravnite ustanovi. 

Pritoa, za pouspe{no ostvaruvawe na li~nosta na osudenite lica vo 

golema mera se koristat, ili podobro kaàno treba da se koristat i 

ispituvawata {to ve}e se izvr{eni vo tekot na krivi~nata postapka. 

Seto toa se pravi so cel da se ovozmoì izbor na sredstvata i metodite 

na tretman preku koi vo penitencijarnite ustanovi kaj storitelot 

na deloto }e se suzbijat vlijanijata {to go ra|aat kriminalitetot. 

Me|utoa, zada~ite {to treba da se ostvaruvaat vo vrska so opservacijata 

na osudenite lica naiduvaat na golem broj pre~ki {to na 

opredelen na~in u{te na samiot po~etok go naru{uvaat uspe{noto 

ostvaruvawe na celite na kaznata. Me|u tie problemi osobeno se istaknuvaat: 

problemot na kadrovskata ekipiranost na priemnite oddelenija, 

izborot na slu~ai za izu~uvawe na li~nosta, obemot i granicite 

na ispituvaweto na li~nosta vo niv, problemot na formiraweto na 

opservacioni centri i nadle`nosta na organite za klasifikacija na 

osudenite lica. 245 Ovde nema da se vpu{tame vo po{iroko objasnuvawe 

na su{tinata na ovie problemi, tuku }e navedeme samo nekoi posledici 

od nivnata pogre{na postavenost ili neadekvatna prakti~na realizacija 

koga se raboti za storitelite na krivi~noto delo ubistvo. 

Edna od glavnite posledici od gorenavedenite problemi e faktot 

{to golem broj osudenici ostanuvaat nadvor od interesot na srtru- 

~nite lica od priemnoto oddelenie. Spored podatocite od na{eto istraùvawe 

(populavija od 100 ubijci zateknati vo KPD Izdrizovo vo 

dekemvri 1984 god.) vrz golem broj ubijci ne bila izvr{ena psiholo- 

{ka ekspertiza vo pogled na osnovnite osobini na nivnata li~nost: 

inteligencijata za 41, temperamentot za 40 i karaktorot za 32 lica. Na 

toj na~in u{te na po~etokot za eden golem broj osudeni ubijci se ostanuva 

bez soznanija za nivnite karakteristi}i {to treba da pretstavu- 

244 

Opservacijata pretstavuva neophodnost kako dijagnioza za pri~inite 

na kriminalnoto povedenie i prognoza za popravlivosta na osudenoto 

lice. Taa go ovozmoùva ostvaruvaweto na klasifikacijata na osudenite 

lica, sprema koi so principot na individualizacijata moàt da se primenat 

najefikasni prevospitni postapki. So ogled na toa kade se ostvaruva vo penolo{kata 

literatura se razlikuvaat ednostepena i dvostepena individualizacija, 

a nivnoto ostvaruvawe im e prepu{teno na opservacioni centri i na 

priemnite oddelenija. Pove}e za toa vidi: Sulejmanov II, str. 318-323. 

245 

Pove}e za toa: Sulejmanov II, str. 318-355. 

241

vaat realna osnova najnapred za nivnata klasifikacija, a potoa za 

sproveduvaweto na posebni merki na tretman za nivna resocijalizacija. 

Pretpostavkata deka ovie lica ostanale neopservirani, za{to za 

niv ne e potrebna resocijalizacija moè vedna{ da se otfrli so ogled 

na teìnata na storenoto krivi~no delo i nepoznavaweto na li~nosta 

na negoviot storitel. Od tie pri~ini so àlewe moè da se zaklu~i 

samo deka re~isi polovinata osudenici za ova krivi~no delo so ogled 

na nepoznavaweto na negovite li~ni svojstva voop{to ne e izvodlivo 

nivnoto rasporeduvawe vo oddelenija {to }e ovozmoì prezemawe 

merki na prevospituvawe. 

No toa e samo ednata strana na problemot. Drugiot aspekt e mo- 

èbi u{te posloèn ako se sogleda vtorata, ne{to pogolema grupa 

osudenici vrz koi se sprovedeni site kriminolo{ki ekspertizi na 

li~nosta. So ogled na celosnata analiza na nivnata li~nost realno e 

da se o~ekuva i nivno posebno grupirawe i posebni merki na tretman. 

Me|utoa, vo praktikata toa ne e taka. So ogled na mo`nostite na klasifikacijata 

i nejzinoto realno ostvaruvawe i formite na predvideniot 

i ostvareniot tretman, sproveduvaweto na opservacijata vo priemnite 

oddelenija stanuva cel sama za sebe. 

242 

2. KLASIFIKACIJA NA UBIJCITE 

Klasifikacijata na osudenite lica pretstavuva metod i instrument 

za nivna podelba po kazneno-popravni ustanovi i grupi vnatre 

vo niv so cel da se sozdadat pogodni uslovi za individualiziran tretman, 

no i zaradi spre~uvawe na me|usebnite {tetni vlijanija ("kriminalna 

infekcija") kaj zatvorenicite i odrùvawe na disciplinata. 

Pritoa, treba da se ima vo vid deka site celi na ovoj op{t poim na 

klasifikacijata stojat vo funkcionalno edinstvo i treba da se ostvaruvaat 

na na~in na koj se te`nee kon opredeluvawe na glavnata cel na 

kaznuvaweto - resocijalizacijata na osudenicite. 

Od priloènata definicija vedna{ se zabeleùva deka klasifikacijata 

na site osudeni lica za krivi~no delo ubistvo se ostvaruva 

niz dve fazi ili nivoa. Vo prvata faza, za ~ie ozna~uvawe spored na{e 

mislewe e najprifatliv terminot horizontalna klasifikacija 246 podelbata 

na zatvorenicite se bazira vrz objektivni kriteriumi. Bitno e 

i toa deka ovaa faza se vr{i bez predhodna opservacija na osudenite 

246 

Ova nivo na klasifikacijata vo literaturata se sre}ava pod 

razli~ni imiwa kako: eksterna ili nadvore{na klasifikacija (bidej}i se 

vr{i spored nadvore{ni objektivni obele`ja), negativna (celta i e 

spe~uvawe na negativnite vlijanija me|u zatvorenicite), op{to 

rasporeduvawe, grupirawe, serijacija, (bidej}i odvojuvaweto se vr{i po 

razli~ni kazneno-popravni ustanovi) i specijalizacija ili kategorizacija na 

kazneno-popravni ustanovi.

lica, a nejzina dominantna cel e spre~uvawe na kriminalnata infekcija. 

Ova klasifikacija e primarna po svoeto zna~ewe i se javuva kako 

nu`na pretpostavka za ostvaruvawe na vtorata, tn. vertikalna klasifikacija. 

Kriteriumite za nejinoto ostvaruvawe spored na{e mislewe 

moàt da se podelat glavno na na dve grupi: na onie {to se odnesuvaat 

na objektivnite obele`ja na krivi~noto delo i na onie koi se odnesuvaat 

na objektivnite karakteristiki na osudenite lica. 247 Ona {to 

me|utoa od prakti~en aspekt e ovde posebno zna~ajno e deka dvata kriteriumi 

se, ili treba da bidat od objektivna priroda. So ogled na 

realnite mo`nosti na kaznata li{uvawe od sloboda i mo`nostite na 

op{testvoto za izgradba na razvien sistem na specijalizirani kazneno-popravni 

ustanovi, na objektivniot karakter na kriteriumite za 

sproveduvawe na horizontalnata klasifikacija treba i da se ostane. 248 

Vo prilog na vakvoto stojali{te zboruva i logikata na sekoja klasifikacija 

- deka raspredelbata od koj bilo vid sekoga{ mora da ima 

precizno opredelen princip na delba. 249 

Kon seto ova treba da se dodade deka horizontalnata klasifikacija 

zna~i sozdavawe sistem od kazneno-popravni ustanovi. Samo to- 

247 

Kriteriumite {to naj~esto se koristat za sproveduvawe na horizontalnata 

klasifikacija se: dolìnata na kaznata, stepenot na obezbeduvaweto, 

kriminalnoto minato na osudenite lica, starosta, polot i zdravstvenata 

sostojba na osudenite lica. Lesno e da se zabeleì deka site ovie kriteriumi 

se od objektivna priroda. Kako kriteriumi od objektivna priroda se javuvaat 

i osnova~ot ili ovlasteniot organ za vr{ewe nadzor nad ustanovite. Niv ne 

gi vklu~ivme vo na{ata podelba, za{to nemaat nikakva uloga vo ostvaruvaweto 

na celite na klasifikacijata. Toa se, vsu{nost, kriteriuni za klasifikacija 

na kazneno-popravnite ustanovi so isklu~ivo administrativno zna~ewe. 

248 

Taka na primer, efikasnoto ostvaruvawe na klasifikacijata pretpostavuva, 

pred se, razviena ekonomska baza na op{testvoto, odnosno dovolno 

finansiski sredstva za izgradba na opredelen broj kazneno-popravni ustanovi 

so takov kapacitet i konstrukcija {to }e ovozmoàt fizi~ko izdvojuvawe 

na opredelena kategorija osudenici. So finansiskite problemi e povrzan i 

problemot na angaìraweto dovolen broj stru~waci {to }e go ovozmoàt 

pravilnoto funkcionirawe na ustanovite, osobeno vr{eweto na procesot na 

resocijalizacijata so nu`no po~ituvawe na site principi na izvr{uvaweto 

na kaznata. Ovoj problem se javuva kako realnost {to vo dadeni uslovi, a i vo 

bliska idnina ne moè da se nadmine i za koj mora da se vodi smetka za da ne 

bideme odvle~eni kon formirawe na takvi glomazni klasifikacioni {emi 

{to nemaat vistinski uslovi za oìvotvoruvawe. 

249 

Su{tinata na horizontalnata klasifikacija e sozdavawe golemi 

grupi osudenici, odnosno nivna primarna podelba so ogled na objektivni 

svojstva. So primena na pome{ani kriteriumi vo ovoj pogled ne moè da bide 

dosledna nikoja klasifikacija. 

243

ga{ koga od razni pri~ini ne e mo`na specijalizacija na vakvi ustanovi 

moè da se prisatpi kon nejziniot surogat - horizontalna klasifikacija 

na oddelenija (horizontalna klasifikacija vo malo ili 

pseudoklasifikacija) vo kazneno-popravnite ustanovi od op{t tip. Vo 

otsastvo na horizontalna klasifikacija na posebni kazneno-popravni 

ustanovi, vakvata podelba e mo`na, dozvolena, pa duri i nu`na, no 

samo do onoj moment koga }e se sozdadat uslovi za nejzino napu{tawe. 

Dotoga{, vo granicite na mo`nostite, vo ustanovite od op{t vid rasoporedot 

na oddelenijata treba da se vr{i spored site barawa {to 

vaàt za horizontalnaat klasifikacija na kazneno-popravni ustanovi. 

Dosega{naat praktika me|utoa, pokaà deka granicite na tie mo`nosti 

se pretesni, odnosno deka vo retko koj op{t kazneno-popraven dom 

moàt da se ostvarat tie barawa. Pri~inite za toa se brojni: goleminata 

na Domot, brojot na osudenite i nivnata fluktuacija, smestuva- 

~kite kapaciteti i nivnata arhitektura, nedostigot na stru~en kadar, 

kako i nepostoeweto dovolno izdiferenciran i fleksibilen sistem 

na organizirani oblici na tretman {to sekoga{ moàt da se ostvarat. 

Poradi ovie i drugi pri~ini kako osnovno barawe ne moè najprvin 

da se ostvari fizi~koto odeluvawe na raznite kategorii osudenici, a 

potem kako kula od karti se ru{at i site ostanati o~ekuvawa. 

Vtorata faza ili nivo na klasifikacijata pretstavuva natamo- 

{na podelba na osudenite lica vo oddelenija, grupi i podgrupi vo ramkite 

na edna kazneno-popravna ustanova od poseben vid zaardi neposredno 

ostvaruvawe na prevospitnite procesi. Stanuva zbor za vertikalnata 

klasifikacija, 250 kade {to podelbata na zatvorenicite se bazira 

vrz subjektivni kriteriumi. Taa se vr{i vrz prethodna opservacija, 

a od prethodnata faza se razlikuva i spored toa {to vo nea dominira 

celta - sozdavawe uslovi za primena na individualiziran tretman. 

Glavnata pretpostavka za ostvaruvawe na vertikalnata klasifikacija 

e prodlabo~ena opservacija na osudenite lica. Duri potoa vo 

posebnite ustanovi moè da se sozdavaat pomali klasifikacioni formi 

vo koi se rasporeduvaat osudenite lica za koi se utvrdeni isti ili 

mnogu bliski potrebi za tretman. 251 Vo taa smisla se izgraduvaat krit- 

250 

I za ozna~uvawe na ovaa faza na klasifikacijata se upotrebuvaat 

mnogubrojni izrazi: pozitivna ili interna klasifikacija, klasifikacija vo 

potesna smisla na zborot, prava (vistinska) klasifikacija ili samo klasifikacija. 

251 

Od na~inot na koj se vr{i zapoznavaweto na li~nosta na osudenite 

lica i od toa koi nivni svojstva se najzna~ajni za nivnoto razlikuvawe zavisi 

brojot i obemot na klasifikacionite grupi i vidot na tretmanot {to mora 

da bide prilagoden na istovidnite potrebi na osudenite lica. Sekako deka 

brojot na tie klasifikacioni grupi ne moè da bide beskone~en, tuku soobrazen 

so objektivnite pretpostavki i tretmanski mo`nosti na ustanovata, 

za{to klasifikacijata na osudenite lica, vsu{nost, pretstavuva ramka {to 

244

eriumi {to vo osnova poa|aat od subjektivnite svojstva i karakteristiki 

na osudenici sprema koi, so ogled na nivnite osobini, }e moàt 

polesno i poefikasno da se izveduvaat prevospitni procesi i vo maksimalna 

mo`na mera da se anuliraat negativnite posledicvi na zatvorskata 

zaednica. Me|utoa, iako vo teorijata postojano se istaknuvaat 

individualnite svojstva na li~nosta kako op{t i glaven patokaz za 

oformuvawe na razraboten sistem od merila {to }e ja oplemenat 

vertikalnata klasifikacija, na toj plan kaj nas e malku storeno. 

Vakvoto tvrdewe se nametnuva poradi toa {to vo penolo{kata 

teorija i praktika i pokraj bezbrojnite varijacii na oble`jata na ~ovekovata 

li~nost za vertikalnata klasifikacija dosega se izgradeni 

samo slednive kriteriumi: profesionalna pripadnost na osudenite 

lica, nivnoto povedenie za vreme na izdrùvaweto na kaznata, stepenot 

na nivnata socijalna i du{evna zrelost, potrebata od nivno stru- 

~no obrazovanie i sposobnosta za nivna resocijalizacija. Spored ovie 

kriteriumi vo kazneno-popravnite ustanovi se izdvojuvaat osudeni 

lica vo posebni rabotni edinici, vo grupi na dobri, prose~ni i lo{i 

osudenici so razli~ni prava i pogodnosti ~ie {to steknuvawe zavisi, 

pred se, od nivnata gotovnost da go po~ituvaat ku}niot red, vo grupi vo 

koi so razli~en intenzitet se primenuvaat vospitnite i prevospitnite 

procesi, vo grupi vo koi osudenikot se vklu~uva spored oblikot 

na svojata potreba od obrazovanie i vo grupi vo koi se sproveduva, 

odnosno ne se sproveduva bilo kakov tretman. 

[to se odneuva do na{iot ZIS, vertikalnata klasifikacija vo 

nego se regulira so dve na~elni odredbi od ~l. 102. Taka, spored st. 1 na 

ovoj ~len, " osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi spored 

li~nite svojstva se rasporeduvaat vo oddelenija koi }e ovozmoàt prezemawe 

na istovidni merki na prevospituvawe i odrùvawe na disciplinata." 

Vo st. 2 od istiot ~len se veli: "vo oddelenijata osudenite 

lica spored nivnoto odneuvawe moàt da se delat vo grupi so razli~ni 

pogodnosti." 

Vakvata pre{iroka zakonska regulativa nesomneno se odrazi 

vrz prakti~nite aspekti na osttvaruvaweto na vertikalnata klasifikacija. 

Vo na{ata penietncijarna praktika taa, vsu{nost, voop{to ne 

se ostvaruva vo soglasnost so svojata su{tina, ili podobro re~eno, 

obidite vo toj pogled se daleku od ona {to se vistinskite celi na 

vertikalnata klasifikacija. 252 

go ograni~uva i racionalizira principot na penitencijarnata individualizacija. 

252 

Vertikalnata klasifikacija {to denes vo na{ata penitencijarna 

praktika za svoja osnova gi zema proizvodnata rabota i rabotnoto mesto, kako 

i sistemot na pogodnostite, nema realna smisla i zna~ewe. Spored prviot 

kriterium site osudenici {to rabotat vo ista rabotna edinica ili proizvodna 

smena so~inuvaat posebni klasifikacioni grupi. Vakvoto 

245

Vo otsastvo na celosni nau~ni soznanija za izgardba na vistinski 

kriteriumi, spored na{e mislewe sepak postojat dovolen broj 

indikatori {to zakonodavecot moè da gi iskoristi kako po~etna 

nasoka vo formiraweto na prevospitni klasifikacioni grupi. Imeno, 

dolgogodi{noto iskustvo od primenata na opredeleni oblici na 

tretman i dobienite soznanija vo toj pogled se dobra podloga za sozdavawe 

takvi podelbi {to }e se dobliàt do celite na vertikalnata 

klasifikacija. Vo toj kontekst spored na{e mislewe vo sproveduvaweto 

na ovaa klasifikacija, prvoto i osnovno barawe treba da bide 

utvrduvawe na elementot - na koi lica vo konkretnaat kazneno-popravna 

ustanova im e potreben tretman, odnosno resocijalizacija, za da se 

izdvojat od onie osudenici sprema koi, osven rabotno angaìrawe, ne e 

potrebno prezemawe na drugi prevospitni postapki. Prvata grupa bi 

ja so~inuvale osudeni lica {to deloto go izvr{ile pomalku ili pove- 

}e slu~ajno, od nebre`nost i voop{to site drugi osudenici {to so 

ogled na karakteristi}ite na svojata li~nost ukaùvaat deka se raboti 

za poedinci {to se na{le vo isklu~itelna kriminalna situacija. 

Za razlika od niv, vtorata grupa osudenici se formira za vrz 

niv da moè da se primenuvaat diferencirani merki na individualiziran 

tretman. Me|utoa, sprema ovie osudenici ne e potrebno vnimanie 

od ist stepen, bidej}i se u{te se raboti za golema grupa osuudenici 

{to me|usebno se razlikuvaat spored golem broj li~ni svojstva. 

Poradi toa za ovaa grupa osudenici kako prioritna zada~a se postavuva 

natamo{na klasifikacija {to }e gi podeli so ogled na nivnite 

zaedni~ki potrebi od prevospituvawe, odnosno prezemawe na istovidni 

postapki na tretman, no i zaradi ostvaruvawe na drugite celi na 

klasifikacijata. Vo taa smisla posebno treba da se izdvojat osudenicite: 

a) sprema koi e potrebno edukativno ili stru~no usovr{uvawe, 

b) sprema koi treba da se sproveduvaat terapeutski merki {to zna~at 

grupno sovetuvawe ili grupna psihoterapija i, v) osudenici koi so 

ogled na motivite na deloto ukaùvaat na li~nosti {to nalagaat posebni 

i pointenzivni merki na menuvawe na opredeleni stavovi, predrasudi 

i vrednosti. Toa bi bile osnovnite kategorii na osudenici ili 

klasifikacioni grupi vo ~ii ramki, dokolku e toa potrebno, bi moèla 

da se sproveduva i subklasifikacija. Se razbira deka subklasifikacijata 

nema da bide nu`na za site klasifikacioni grupi, tuku }e zavisi 

od brojot na osudeni~kata populacija, nejzinata struktura, kako i 

od objektivnite mo`nosti na posebnata kaznano-popravna ustanova. 

Vakviot pristap kon klasifikacijata vo celost se odnesuva i 

za osudenite lica na krivi~no delo ubistvo. Vo zaisnost od individualnite 

svojstva na sekoj poedinec treba da se izvr{i takvo rasporeduvawe 

{to adekvatno }e go vklopi vo navedenata klasifikaciona {ema. 

rasporeduvawe go uslovuva, vsu{nost, potrebata od domskoto stopanstvo, a ne 

potrebata od resocijalizacija na osudenite lica. 

246

Vo praktikata na KPD Idrizovo toa me|utoa ne e slu~aj. Prvata karakteristika 

na nivnoto grupirawe e deka so nivnoto doa|awe vo ovaa 

ustanova ubijcite se smestuvaat vo zatvoreniot del na Domot i toa 

taka {to se vodi smetka podednakvo da bidat rasporedeni vo site negovi 

krila, odnosno rabotni edinici. Na toj na~in ne se vodi smetka za 

nivnite li~ni karakteristiki i posebniot individualen tretman, 

tuku, so ogled na nivnoto krivi~no delo, da bidat razbieni vo {to 

pogolem broj grupi. Osnovnata zamisla na toj raspored e deka tie, kako 

dobri zatvorenici so koi poradi dolìnata na kaznata na koja se osudeni 

upravata ima pomalku prioblemi, }e moàt da ostvarat pozitivno 

vlijanie vrz drugite zatvorenici. Ili, poinaku re~eno, vakvoto 

nivno grupirawe treba da ostvari pozitivni efekti za drugite kategorii 

osudenici i za upravata vo smisla na odrùvawe na redot i disciplinata 

vo Domot. Ottuka, vedna{ se postavuva pra{aweto kakva e korista 

za samite ubijci od vakvoto grupirawe. Odgovorot e ednostaven - 

nikakva! Zatoa se postavuva pra{aweto kade vodi vakvaat klasifikacija 

na ubijcite, no ne kako posebna kategorija storiteli na krivi~noto 

delo, tuku kako lica so posebni individualni osobini na koi ukaùva 

i samoto delo, odnosno na li~nosti kon koi treba da se prilagodat 

sredstvata i metodite za ostvaruvawe na celta na kaznata. Odgovorot 

na ova pra{awe po na{e mislewe moè da se ras~leni na sledniva dva: 

makar i deklarativno da se pokaè deka vo na{ite ustanovi se vodi 

smetka za osobenostite na li~nosta i potrebata od nejzino posebno 

grupirawe i tretman i vtoro, so vakviot na~in na rabota upravata na 

Domot da si sozdade uslovi za polesno ostvaruvawe na svoite zada~i. 

Pritoa golem udel vo vakvata sostojba imaat i objektivnite pre~ki, 

no i subjektivnite slabosti. 

II. METODI NA TRETMAN VO OSTVARUVAWETO NA 

RESOCIJALIZACIJATA NA UBIJCITE 

1. INDIVIDUALEN TRETMAN NA UBIJCITE 

Tretmanot e zbir na planski organizirani sitemati~ni postapki 

i dinami~ki akcii (vlijanija) {to od strana na penitencijarnite 

stru~waci preku razni oblici, metodi i sredstva se prezemaat sprema 

osudenicite so cel za nivna resocijalizacija, odnosno za ostvaruvawe 

poinakvi strukturni i dinami~ki crti na li~nosta {to nema da se pojavuvaat 

kako individualni determinanti na kriminalitetot. So nego 

se stremi kon podrùvawe, razvivawe i usovr{uvawe na pozitivnite 

naviki, sklonosti, stavovi, interesi vrednosti, zamena na negativnite 

motivacii so promena na povedenieto po izleguvaweto na sloboda. 

Ovoj tretman vo kaznenio-popravnite ustanovi se ostvaruva 

preku grupno i individualno postapuvawe so osudenicite. I edniot i 

247

drugiot tretman, vsu{nost, poa|aat od sekoj poedine~en osudenik, od 

negovite li~ni, biolo{ki, psiholo{ki i socijalni svojstva, odnosno 

od karakterot na kriminogenite faktori {to vlijaele vrz nivnoto negativno 

povedenie. Toa {to imaat svoja pojdovna osnova vo li~nite 

obele`ja na osudenikot gi opredeluav i specifi~nostite na nivnoto 

ostvaruvawe. Glavnata razlika se sostoi vo toa {to so primena na 

grupnite oblici na tretman se nastojuva da se dojde do promeni vo li~nosta 

niz vospostavuvawe grupni odnosi, a kaj individualnoto postapuvawe 

so vis-a-vis interakcii na relacijata prevospitna slu`ba - osudenik. 

Od dosega navedenoto ne e te{ko da se zabeleì deka individualniot 

tretman zna~i pogolemo dobliùvawe do osudenikot, odnosno 

obra}awe pogolemo vnimanie na sekoj poedine~en osudenik od strana 

na licata {to go sproveduvaat. 

Spored podatocite od na{eto istraùvawe, organizatorti i 

nositeli na individualnata rabota so osudenite ubijci vo KPD Idrizovo 

bile vospituva~ite na Domot. Nivniot broj vo zatvoreniot del od 

Domot, 253 kade {to, so eden isklu~ok, pretstojuvale site osudeni za 

ubistvo iznesuva 14. Vospituva~ite se relativno mladi lu|e (prose~na 

starost 36,7 god.), koi pokraj relativno niskoite dohodi projavuvaat 

golem entuzijazam vo svojata rabota. Nivniot raboten sta` vo Domot 

vo momentot an istraùvaweto prose~no iznesuval 9,2 godini. Od niv 8 

zavr{ile filozofski fakultet (4 grupa pedagogija i 4 istorija), a po 

eden defektolo{ki fakultet, I stepen na fakultetot za bezbednost, 

prirodno matemati~ki fakultet (grupa geografija), vi{a pedago{ka i 

vi{a socijalna {kola. 

Rabotata na vospituva~ite se odviva vo dve fazi {to so~inuvaat 

edinstvo. Od nivnoto poznavawe zavisi sogleduvaweto na mo`nostite 

na ovoj oblik na tretman, pa zatoa najprvin sosema nakratko }e se 

zadrìme vrz nekoi pova`ni problemi. 

So ogled na toa {to penitencijarniot tretman treba da ja menuva 

li~nosta, a ne sredinata, nejzinoto prethodno zapoznavawe e 

conditio sine qua non za pokrenuvawe na osudenikot vo op{testveno 

polezna nasoka. Toa zna~i deka pred vospituva~ot vo kazneno-popravnite 

ustanovi kako prva i osnovna zada~a se postavuva zapoznavaweto 

na li~nosta na osudenikot. Za taa cel vospituva~ot go prou~uva minatoto 

na osudenikot, negovite maaterijalni i semejni priliki, zdravstvenata 

sostojba, nivoto i kvalitetot na op{toto stru~no obrazovanie, 

sposobnostite, potoa faktorite koi se odneuvaat na pri~inite i motivite 

na krivi~noto delo i site drugi elementi od zna~ewe za ocenata 

253 

Ovde stanuva zbor kako za zatvorenoto, taka i za poluotvorenoto 

oddelenie na Domot, za{to, vsu{nost, i dvete oddelenija i pokraj nekoi 

positni razliki vo smisla na reìmot se od zatvoren tip, bidej}i se nao|aat 

vo na edinstven zaedni~ki bezbednosen yid. 

248

na li~nosta na osudenicite. Do takvi podatoci vospituva~ot doa|a 

prou~uvaj}i ja sudskata i psiholo{ka dokumentacija, kako i naodot na 

priemnoto oddelenie. Vrz osnova na toj materijal vospituva~ot e dol- 

èn da go izvr{i prviot razgovor (intervju) so osudenikot. 254 

Ovde e bitno da se spomne deka od kompleksnosta na dokumentacijata 

{to }e ja ima na uvid vospituva~ot zavisi uspehot na ovaa i vo 

narednata faza na negovaat rabota. Ili poinaku re~eno, od uspe{no 

izvr{enata rabota na sudot ina priemnoto oddelenie zavisat i o~ekuvawata 

{to se postavuvaat pred vospituva~ot. Nie ve}e konstatiravme 

nekoi od problemite {to se odnesuvaat na izu~uvaweto na li~nosta. 

Nu`no e me|utoa da se podvle~e deka vo KPD Idrizovo, kade se izdr- 

ùva kaznata za ubistvo, ne postojat uslovi za celosno zapoznavawe na 

li~nosta, i {to e u{te polo{o, za golem broj ubijci ne se vr{at ni 

osnovnite ispituvawa. Ottuka e sosema razbirlivo deka ne moàt da 

se o~ekuvaat rezultati tamu kade {to u{te od po~etokot se zapnalo, 

odnosno tamu kade {to malku ili re~isi ni{to ne se znae za inteligencijata, 

karakterot, temperamentot i dviè~kite sili na ~ovekovata 

aktivnost i {to e osobeno zna~ajno za toa kako osudenikot }e se adaptira 

na zatvorskata situacija i kako rea|ira na deloto i kaznata vo 

uslovi na dolgogodi{na izolacija. 

2. Po zapoznavaweto na li~nosta na osudenikot vospituva~ot 

treba da sozdade plan i programa za tretman {to }e go sproveduva koristej}i 

gi metodite na uveruvawe, naviknuvawe, pottiknuvawe, spre~uvawe 

i prisiluvawe. 255 

Vo ovaa faza pred nego se postavuvaat brojni barawa so {to 

individualniot tretman stanuva najva`na, no istovremeno i najslo- 

èna penitencijarna zada~a. Vospituva~ot treba da go sledi osudenikot 

za vreme na celiot tek na izdrùvaweto na kaznata, treba da go 

sovetuva vo vrska so op{toto i stru~noto obrazovanie, vo vrska so negovoto 

adaptirawe na novata sredina, izbegnuvawe na knfliktnite 

situacii i naru{uvaweto na disciplinata, da go sledi osudenikot na 

rabotnoto mesto, da mu pruà pomo{ vo re{avaweto na li~nite i semejnite 

problemi, da gi podgotvuva disciplinskite raporti i da dava 

svoe mislewe za povedenieto na osudenite, da gi prima site molbi, àlbi 

i drugi podnesoci od osudenicite, da podgotvuva podatoci i predlozi 

za pomiluvawe, usloven otpust, pogodnosti, reklasifikacija i 

drugo, da ja sledi zdravstvenata sostojba na oosudenicite, da prisustvuva 

na sostanocite na osudenicite so svoite bliski, da ja pregleduva nivnata 

korespondencija, da go podgotvuva osudenikot za otpu{tawe, da 

razviva kaj osudenicite interes za opredleni aktivnosti vo Domot i 

nadvor od nego, da vodi ~esti razgovori so osudenicite itn, itn. 

254 

Za posebnoto zna~ewe na ovoj prv razgovor so osudenikot i podgotovkite 

za negovoto uspe{no sproveduvawe vidi: Prohi}, str. 56-58. 

255 

Vidi: Ogrizovi}, str. 155-180. 

249

Za da se ostvarat ovie zada~i sprema ubijcite, no i sprema site 

drugi osudenici od negovata grupa, vo teorijata od vospituva~ot natamu 

se bara da se pridrùva kon osnovnite principi na tremanot, 256 da 

poseduva posebni svojstva i projavuva posebno povedenie. Vo taa smisla 

se istaknuva deka vospituva~ot treba da bide visoko {kolski i 

stru~no podgotven, dobro da gi poznava metodite na andrago{kata rabota, 

da bide sposoben za sproveduvawe individualna psihoterapija, da 

poseduva op{ta kultura, da bide strpliv, iskren i razumen, da pokaùva 

sposobnost za razbirawe i soìvuvawe so tu|ite te{kotii, no ne i 

da se identifikuva so osudenicite, da bide zainteresiran za osudenicite 

i vo svojata rabota da projavuva golemi zalagawa, da ima vreme za 

osudenicite, da pokaùva razbirawe za nivnata polo`ba i da im pristapuva 

prijatelski, da bide dru{tven no i sposoben za vladeewe so 

sebesi i da go sozdava i upotrebuva svojot avtoritet, so svojot na~in na 

ìveewe i povedenie da im dava primer na osudenicite, da ne izdava 

besmisleni naredbi i zabrani, a sepak da insistira vrz strogoto drèwe 

pri odnesuvaweto vo zatvorot, da odrùva pravilni kontakti so 

osudenicite i da ja odrùva i jakne nivnata doverba kon niv samite i 

kon sebe, sekoga{ da bide spremen da mu pomaga na osudenikot vo nadminuvaweto 

na aktuelnite ìvotni te{kotii {to se plod na brojnite 

problemi, intrapsihi~ki konflikti i sudiri na osudenikot so drugi 

osudenici, semejstvoto i po{irokata op{testvena sredina, itn. 

Ponekoga{ pred vospituva~ot se postavuvaat u{te pogolemi 

barawa so koi o~igledno se preteruva, kako na primer, da ne se pridrùva 

do rabotnoto vreme, 257 ili pak "da se bide poblaga, potolerantna, 

potopla forma na tatko vo odnos na vistinskiot tatko na osudenoto 

lice." 258 

Pri postavuvaweto na planot za rabota na vospituva~ite se 

sumpsumiraat site ovie elementi {to go so~inuvaat sloèniot splet 

na dejstvija opfateni so individualniot tretman. Vo tie ramki, me|utoa, 

najva`no e da se voo~at dominantnite elementi {to imale najbitno 

vlijanie za izvr{enoto delo. Tie treba da ja opredelat nasokata 

na tretmanot i da pretstavuvaat negova dviè~ka sila. Vo taa smisla 

najprvin treba da se razgrani~i dali ubistvoto e rezulatt na motivacijata 

na storitelot, za ~ie {to prevospituvawe }e treba da se predvi- 

256 

Spored na{e mislewe osnovnite principi na penitencijarniot 

tretman moàt da se svedat na slednive pet: treba da se poznava osudenikot, 

treba da se obezbedi dobrovolno u~estvo na osudenikot vo sopstvenata resocijalizacija, 

da se po~ituva osudenikot i da se ima doverba vo mo`nostite 

na negovata li~nost za pozitivno menuvawe, tretmanot treba da bide planski 

organiziran, sistemati~en i postepen i treba da se obezbedi edinstvo na prevospitnite 

vlijanija. 

257 

Vidi: Popovi}, str. 1988. 

258 

Prohi}, str. 60. 

250

dat takvi oblici na tretman vo koi }e preovladuvaat socijalnite vlijanija, 

ili rezultat na frustracijata i izvesni psuhi~ki anomalii, 

kade {to glavnata nasoka vo prevospituvaweto }e bide individualnata 

i grupnata psihoterapija. 

Se ~ini deka vakviot pristap kon posebniot tretman na osudenite 

ubijci e nuèn so ogled na razlikite vo povedenijata {to proizleguvaat 

od toa dali poteknuvaat od impulsot koj se nao|a na poleto na 

motivacijata (normalnoto) ili frustracijata (abnormalnoto). Ovde 

nema da se vpu{tame vo objasnuvawe na taa razlika, no morame da podvle~eme 

deka kaj motiviranite dejstvija va`na uloga igra primerot, 

koj pretstavuva negativen na~in na zadovoluvawe na potrebite, interesite, 

stavovite itn., i zatoa toj primer treba da se izmeni i pozitivno 

naso~i. Od druga strana, kaj frustracionite storiteli treba da se 

nastojuva kon otstranuvawe na pre~kite {to doveduvaat do frustracii, 

bidej}i tie ja dovele li~nosta na planot na kriminalot, a ne 

idejata da se otstranuvaat na nedozvolen na~in. 259 

Zboruvaj}i za motivite na ubistvata nie ve}e gi postavivme 

orientaciite {to se bitni za individualniot tretman od ovoj aspekt. 

So ogled na toa {to im posvetivme dovolen prostor ovde nema mnogu 

da se zadrùvame vrz nivnoto poedine~no povrzuvawe so zada~ite na 

realizacijata na tretmanot. Vsu{not, od individualnite i socijalnite 

faktori {to vlijaele vrz razvojot na razli~nite motivi mnogu 

lesno moàt da se sogledaat i nasokite vo procesot na resocijalizacijata. 

So cel da izbegneme nepotrebni povtoruvawa na ova mesto samo 

}e naglasime deka so individualniot tretman treba da se nastojuva vrz 

eliminacija na onie negativni li~ni svojstva na ubijcite {to pridonesuvaat 

za pojavata na silnio negativni motivi. Vo taa smisla e potrebno 

kaj nekoi ubici da se vlijae vrz promenata na stavot sprema 

odmazdata, kaj drugi vrz promenata na asocijalnite stavovi sprema 

qubovta, brakot i semejstvoto, kaj tretti vrz promena na stavot i interesot 

so poseduvaweto i noseweto oru`je, kaj ~etvrtti vrz projavuvawe 

ispravno vrednuvawe na ~esta, osobeno ako se poneobrazovani i 

socijalno i emocionalno nezreli li~nosti, kaj petti, vlijanie vo smisla 

na kontrolirawe na emociite pred provokativni povedenija, kaj 

{estti, razvivawe na svest za vnimatelen odnos vo socijalnata sredina 

itn, itn. Pritoa, kaj site ubijci treba da se razviva svest za te{kite 

posledici od izvr{uvaweto na krivi~noto delo, koi ne moàt da se 

dovedat vo srazmer so nivnite motivi. 

Individualniot tretman e naso~en kon li~nosta. Toj ne moè 

nitu pak toa od nego se bara da ja menuva sredinata, odnosno objektivnite 

faktori na kriminalitetot. Toa ne e podra~je na zatvorot, tuku 

na op{tata socijalna prevencija. No, i tuka zatvorot moè mnogu da 

stori barem sprema onie {to se nao|aat na izdrùvawe na kaznata, na 

259 

Vidi Cari} II, str. 72-73. 

251

toj na~in {to }e razvie poinakva svest, stavovi i vrednosti, koi osudenikot 

}e gi ponese kako oru`je so koe }e im se sprotivstavuva na 

op{testevnite vlijanija. Kaj niv treba da se razvijat takvi stavovi so 

~ija pomo{ }e bidat vo sostojba da im se sprotivstavat na konzervativnite 

sfa}awa i predrasudi, odnosno na kulturnata zaostanatost 

na sredinata. Nivnaat psiha treba da se prilagodi na onie eti- 

~}i sfa}awa {to }e bidat vo sostojba da gi aktiviraat vnatre{nite 

sili na sekoj poedinec vo borbata so site te{kotii i otporot i neprifa}aweto 

na sredinata. 

[to se odnesuva do tretmanot na ubijcite vo ~ie{to delo imale 

dominantna uloga frustraciite, mora da se nastojuva kon podlaboki 

zafati {to }e zna~at prestruktuirawe na nivnata li~nost. Vo taa 

smisla kako mo{ne polezen metod se predlaga individualnata psihoterapija. 

260 

Vakvata koncepcija na tretmanot, iako ne e nova, e samo ideja za 

idninata. Vo KPD Idrizovo toj ne se primenuva, nitu pak moè da se 

primenuva, bidej}i pri ispituvaweto na li~nosta na storitelot ne se 

nastojuva da se navleze vo razlikuvaweto na toa koi krivi~i dela se 

plod na motivacija, a koi na frustracija na ubijcite. 

Vakviot individualen tretman ne se ostvaruva i od drugi pri~ini. 

Edna od niv ve}e spomnavme, a stoi nadvor od mo`nostite na vospituva~ite, 

t.e. vo propustite na sudskata i penitencijarnata individualizacija. 

Druga pri~ina e se u{te neadekvatnata obrazovna i stru~na 

struktura na vospituva~ite vo Domot, koja ne moè da se povrze so site 

napred navedeni barawa i o~ekuvawa od niv, osobeno vo pogled na 

primenata na metodite na individualnata psihoterapija. 

Treta pri~ina e vo toa {to vospituva~ite rabotat vo grupi od 

80-120 osudenici, a imaat brojni zada~i od koi golem broj od tehni~ki 

kaarkter, pa na niv i pokraj najgoelmite èlbi ne moàt ni fizi~ki 

da odgovorat. 

Kako ~etvrta pova`na pri~ina mora da se istakne i nevklu~enosta 

na drugi stru~waci (psiholozi, psihijatri, socijalni rabotnici, 

pa duri i straàri) vo ostvaruvaweto na procesot na resocijalizacijata. 

Seto ova go potvrdi i na{eto istraùvawe. Spored podatocite 

od nego, vo individualniot tretman bile vklu~eni 89 osudeni ubijci, 

10 ne bile opfateni so tretman, 261 a za edno lice nemavme podatoci. 

260 

Za mo`nostite i problemite na individualnata psihoterapija 

vidi: Miti} II, str. 25-38. 

261 

Osudenite lica {to ne bile vklu~eni vo individualniot tretman 

gi pra{avme za pri~inite za toa. Dvajca od niv ni odgovorija deka li~no 

smetaat oti nemaat seriozni problemi za koi bi razgovaarle so vospituva~ot, 

eden od niv izjavi deka vospituva~ot nikoga{ ne saka da go soslu{a, eden deka 

252

Vo vrska so tretmanot na ovie lica gi pra{avme vospituva~ite 

dali smetaat deka sprema ubijcite treba da se sproveduva poseben tretman 

i vo {to toj bi trebalo da se sostoi. Na ova pra{awe dobivme 

edinstven odgovor deka za ubijcite ne e potreben poseben tretman. So 

ogled na takviot stav i so ogled na goleminata na grupite {to gi vodat, 

vospituva~ite isto taka ni rekoa deka so ubijcite tie planiraat 

eden razgovor na 4-5 meseci i deka toa e sosema dovolno, odnosno deka 

so niv ne treba po~esto da se razgovara i raboti. Me|utoa, tie istaknaa 

deka barawata za razgovor {to poteknuvaat od samite osudenici 

sekoga{ |i prifa}aat. 

Na na{eto pra{awe kolku ~esto osudenite ubijci samostojno 

sakaat da razgovaraat vo Vas i za {to obi~no sakaat da razgovaraat, 

dobivme isto taka edinstveni odgovori: deka tie mnogu poretko od osudenicite 

za drugi krivi~ni dela baraat razgovor so vospituva~ot 

(edna{ do dva pati mese~no). Razgovorite se vodat glavno za nivnite 

doma{ni problemi ili za dobivawe pogodnosti.Ovie lica me|utoa 

imaat potreba od mnogu po~esti ragovori niz koi }e gi razre{uvaat 

svoite voninstitucionalni i institucionalni problemi. Ragovorite 

se za niv, vsu{nost, bito stimulativno sredstvo za da se izdrì dolgata 

kazna zatvor. 

2. OBRAZOVANIE I SOCIJALNO-ETI^KO VOSPITUVAWE 

Kako {to vidovme ponapred, edna od celite na propi{uvaweto, 

izrekuvaweto i izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda (zatvor) 

spored jugoslovenskoto zakonodavstvo pretstavuva i prevospituvaweto 

(resocijalizacijata) na osudenite lica, odnosno negovo osposobuvawe 

po pu{taweto na sloboda da ìvee i raboti vo soglasnost so 

zakonot, da gi ispolnuva dol`nostite na ~ovek i gra|anin na socijalisti~kata 

samoupravna zaednica i ve}e da ne vr{i krivi~ni dela. Pritoa 

treba da se ima predvid deka pod prevospituvawe ne se podrazbira 

prilagoduvawe (ili poto~no - ne samo prilagoduvawe), za{to ~ovekot 

spored svoeto najbitno svojstvo pretsatvuva aktiven tvore~ki subjekt 

vo site sferi od svojot ìvot i spored toa, negovata uloga e pred se vo 

kreativno menuvawe na toj ìvot, a ne vo prilagoduvaweto. 262 Prevospituvaweto, 

vsu{nost, se pove}e se sfa}a kako kontinuiran i edinstven 

proces na razvivawe pozitivni svojstva kaj ~ovekot i ednovremeno 

prevospituvawe, odnosno korekcija na ona {to kaj nego odudira 

od osnovniot trend. 263 Imeno, poimot na vospituvaweto, a toa se odnevospituva~ot 

dosega nikoga{ ne mu se obratil od za nego nepoznati pri~ini i 

eden poradi negovoto ~esto prefrluvawe od edno vo drugo krilo vo Domot. 

Pet osudenici ne ni gi navedoa pri~inite. 

262 

Pove}e za toa vidi: Samolov~ev-Muratbegovi}, str. 131. 

263 

Vidio Ja{ovi}, str. 270. 

253

suva i na prevospituvaweto, spored pedago{kite sfa|awa se odnesuva 

isklu~ivo na "razvivawe na decata i mladinata." Me|utoa, vo nedostig 

na drugi posoodvetni izrazi toj se primenuva i vo andrago{kata praktika 

za ozna~uvawe na vlijanijata {to se vr{at vrz razvojot na vozrasnite, 

iako tie vlijanija se razlikuvaat vo mnogu ne{ta od vospitnite 

vlijaniva stricto sensu. 264 

Voobi~aeno e vospituvaweto (a vo tie ramki i prevospituvaweto) 

da se definira kako svesna i planska dejsnost vo smisla na upravuvawe 

so duhovniot i telesniot razvitok. Vo op{toto po{iroko zna- 

~ewe vospituvaweto ja opfa}a sevkupnata pedago{ka aktivnost, pa 

spored toa i obrazovanieto i nastavata. Vo potesno zna~ewe toa pretstavuva 

vkupnost na merki i postapki vo nastojuvawe za oformuvawe 

na li~nosta. Vospituvaweto na poedinecot e usloveno od duhovnta, 

moralnata i tehni~kata strana i od tradicijata, svesta na odgovornite 

poedinci, vospitnite ustanovi, od mnogu vospitni merki i sredstva i 

na kraj od pedago{kiot pristap kon vospitanikot. Razlikata me|u 

individualnoto i op{testvenopto vospituvawe, vsu{nost, e samo prividna 

i ve{ta~ka: sekoe individualno vospituvawe se ostvaruva vo 

socijalen prostor, a sevkupnoto socijalno vospituvawe e naso~eno kon 

formirawe svesna individua. Celite i zada~ite na vospituvaweto se 

menuvaat vo zavisnost od promenite vo razvojot na op{testvoto. Celite 

na vospituvaweto vo kapitalisti~koto op{testvo, dokolku mu se 

podredeni na nastojuvaweto na "klasna hierarhija" (Dawey) se sostojat 

vo nastojuvaweto da se formira "upotrebliv gra|anin" vo ramkite na 

vladea~kata podelba na trudot. Socijalisti~koto vospituvawe, koe 

upatuva na nu`nosta od povrzuvawe na li~nite interesi so op{tite 

op{testveni interesi, ovozmoùva formirawe na lik na nov, sloboden 

i smel socijalisti~ki ~ovek, ~ii {to sfa}awa se {iroki i raznovidni, 

komu {to mu se tu|i birokratizmot i vkalapenosta na misli. 

Op{tite vospitni elementi pokraj fizi~ko, estetsko i moralno vospituvawe, 

sodràt i intelektualno obrazovanie. Celkosnoto vospituvawe 

ne se sostoi samo vo steknuvawe znaewa, ve{tini i naviki, tuku i 

vo razvivawe intelektualni interesi (nastojuvawe za objektivno soznanie, 

da se saka vistinata, samostojnost vo misleweto, kriti~nost, 

izgraduvawe na nau~en pogled vrz svetot i povrzuvawe na teorijata so 

praktikata. 265 

Vakvata koncepcija zna~i nadminuvawe na pasivniot odnos kon 

osudenikot {to be{e karakteristi~no , osobeno za prviot t.n. keliski 

sistem na izvr{uvawe na kaznata zatvor kade, namesto kon prevospitu- 

264 

Pedago{ki re~nik, str. 98. 

265 

Enciklopedija MCM XVIII, IV. 

254

vawe na osudenikot, se insistira{e vrz pro~istuvawe na negovite grevovi. 

266 Vo soglasnost so ovaa koncepcija vo KPD Idrizovo se ostvaruva 

{iroka aktivnost na poleto na obrazovanieto i socijalnoeti~koto 

vospituvawe na osudenicite - ubijci preku razni oblici, kako {to se: 

analfabetski kursevi, podigawe na nivoto na {kolskoto obrazovanie, 

predavawa za opredeleni aktuelni op{testveni problemi, seminari, 

izbor na televiziska i filmska programa, sekojdnevna dostapnost na 

bibliote~niot fond i dneven pe~ai itn. 

Vo ovoj pogled sepak dominiraat naporite i postigawata vo 

pogled na podigaweto na dosta niskoto obrazovno nivo na ubijcite, 

{to pokaùva deka etiolo{kite elementi dobvivaat funkcionalni 

implikacii vo opredeluvaweto i primenata na ovoj oblik na tretman. 

Od site osudenici {to vo momentot na istraùvaweto gi opfativme 

so na{iot vtor pra{alnik, 36 osudenici bile vklu~eni vo obrazov- 

266 

Zaradi ilustracija na sfa}awata koi na ~ovekot ne mu ja priznavaat 

negovata generi~ka su{tina na ova mesto vo celost }e citiram edna molitva 

na zatvorenik preku koja religijata im go nudi patot do idninata na osudenicite. 

"Pred tebe koleni~am dolgotrpeliv i preblag Gospodi, od se srce 

ti se molam od ova mesto, kade grevot me dovede. No Ti si nasekade. Ti si 

blizu do site koi ti se molat, so smireno srce i topla vera. Ti gi slu{a{ so 

blagoslovenie molbite na site koi ja otvoraat svojata du{a pred Tebe, Ti gi 

kaùvaat svoite bolki i stradawa, brzo ja pu{ta{ svojata desnica, desnicata 

na milost i ~ovekoqubie i gi ute{uva{ o~ajnite i im dava{ radost na nesre}nite. 

Ete jas nesre}niot zlostornik, go izdigam moeto srvce kon Tebe i , 

kako bludniot sin koj se raskail, pak se vra}am pri Tebe, vo domot na mojot 

Tatko. Te molam, nebesen tatko moj, da me primi{ mene pokajnikot pod Tvoeto 

tatkovsko krilo. Zgre{iv, Tatko moj, zgre{iv pred neboto i pred Tebe i ne 

sum dostoen da se nare~am sin Tvoj. Prosti mi, primi me poradi milost vo 

tvojot svetol dom za da ne zaginam vo mrakot na grevovnosta. Kogo da pobaram 

i komu da mu se obratam vo mojata sega{na maka? Jas sum osamen i nemo}en. 

Koga Tebe te pobaruvam i Ti me posetuva{, jas ne sum sam, so mene si Ti moj 

blag ute{itel i Spasitel. Nau~ime da ja poznavam i da ja izvr{uvam tvojata 

svest i volja i da ne gre{am pove}e. Potkrepi me da gi podnesam site te{- 

kotii i da ne potpadnam pod lo{i |avolski isku{enija. Olesni gi moite te{- 

kotii. Makar {to sum li{en od sloboda daj mi du{evna sloboda preku verata, 

vistinata i dobroto. Oslobodi me od verigite na zloto. Ti si vistinskiot 

osloboditel na ~ovekot. Tvoeto osloboduvawe e najdragoceniot dar, ta koga 

}e bidam pu{ten na sloboda, da ìveam kako vistinski sloboden ~ovek, a ne 

kako rob na grevot i lo{ite dela. Pomiluvaj me Vladiko i bidi mi Zakrilnik, 

za{to Ti gi miluva{ i gi uspokojuva{ site tvoi lu|e. Amin." Pravoslaven 

molitvenik, str. 99. 

255

niot proces i toa na razli~ni nivoa. 267 Vo toj moment vrz podignuvaweto 

na nivnoto obrazovanie ve}e bile postignati i opredeleni pozitivni 

rezultati. Taka, 16 ubijci vo Domot go zavr{ile osnovnoto 

obrazovanie, eden osudenik zavr{il {esto oddelenie, a ~etvorica 

~etvrto oddelenie od osnovnoto obrazovanie. Golem broj od ubijcite 

po prethodno dooformuvawe na osnovnoto obrazovanie se vklu~ile i 

vo natamo{no {koluvawe i zavr{ile po edno ili dve godini sredno 

obrazovanie. Tuka se raboti za 15 osudenici koi prete`no posetuvale 

sredno ugostitelsko ili sredno ekonomsko u~ili{te. 

Vo ovoj pogled osobeno golema uloga ostvaruile vospituva~ite 

i nastavnicite od Domot, koi pred se uspeale da gi motiviraat osudenicite 

za vklu~uvawe vo obrazovniot proces. 268 Me|utoa, i pokraj 

ovie uspesi vrz ovoj plan ostanuva golem prostor za {iroki zafati, 

odnosno za pogolemo vklu~uvawe na ovie osudenici vo obrazovniot 

proces. 

Na ova mesto se moèbi pova`ni ukaùvawata za vloùvawe 

pogolemi napori za razvivawe na drugi vospitni socijalnoeti~ki vlijanija 

so ogled na primitivizmot i kulturnata zaostanatost na ovie 

lica. Kako {to vidovme ponapred kulturnata zaostanatost na ubijcite 

se istaknuva kako edna od nivnite pova`ni zaedni~ki osobini i biten 

etiolo{ki faktor za nivnoto kriminalno povedenie. Me|utoa, vo toj 

pogled vo KPD Idrizovo izostanuvaat pogolem broj kulturnoprosvetni 

predavawa {to }e gi opfatat aspektite so koi }e se vlijae vrz 

267 

Od izvr{enoto intervju so vospituva~ite na Domot dojdovme do soznanie 

deka osudenicite za krivi~noto delo ubistvo mnogu dobro se vklu~uvaat 

vo obrazovniot proces, mnogu polesno i podobro od osudenicite za drugi 

krivi~ni dela. 

268 

Poznato e deka osudeni~kata populacija pokaùva rezistenten 

odnos sprema vklu~uvaweto vo obarzovniot proces. Toa proizleguva od nivnoto 

sociokulturno popteklo, intelektualnite sposobnosti, stavovite, navikite, 

motiviranosta kon u~ili{teto i u~eweto, opredeleni psihi~ki defekti 

vo emocionalnata i karakternata sfera, razni neuroti~ni, psihopatski pa 

duri i psihoti~ni rastrojstva, kako i od protivre~nosta na kaznata so postignuvaweto 

vospitni celi i specifi~nosta na zatvorskata situacija vo koja 

se odviva vospituvaweto. Vo vrska so prevospitnite mno`nosti na ovoj oblik 

na tretman i psiholo{kite posledici od prestojot vo zatvorot i nivniot 

odraz vrz prevospitniot (obrazovniot) proces Milutinovi} veli: "Vo takvi 

uslovi e posebno zna~ajno na osudenicite pedago{ki da im se pomogne vo sfa- 

}aweto na svojata statusna situacija vo nadminuvaweto na malodu{nosta i zagubenata 

doverba vo svoite sili i afirmacijata na sfa}awata deka tie ne se 

bespovratno isklu~eni od op{testveniot ìvot." Dotuka i nie vo celost se 

soglasuvame so idejata na Milutinovi}, no ne i so negoviot makijavelisti~ki 

stav deka "vo toj pogled se dozvoleni site metodi {to vodat kon taa cel." 

Vidi: Milutinovi} III, str. 125. 

256

promenata na nivnite sociokulturni opredrasudi. Vo toj pogled e potrebno 

otvorawe posebni tematski podra~ja so koi }e se vlijae vrz 

razvivaweto na svesta, vrednostite za idnoto povedenie na site ovie 

lica kaj koi do{lo do takvi aberacii. Vo nedostig od vakvi i drugi 

formi na kulturnoprosveten tretman 269 zada~ite na socijalisti~koto 

vospituvawe na ubijciute se prefrluvaat vrz vospituva~ite na Domot, 

koi kako i brojni drugi vlijanija treba da gi ostvarat niz formite na 

individualniot tretman. A kolku se vo mo`nost seto toa da go storat e 

pra{awe za koe ve}e zboruvavme. 

I na kraj, morame u{te edna{ da se vratime na edna na{a porane{na 

konstatacija, a toa e deka ubijcite kako osudenici so nisko 

obrazovno nivo ne pokaùvaat interes za knigata i sredstvata na masovnata 

komunikacija, taka {to dostapnosta na ovie mediumi ni od daleku 

ne moè sama po sebe da se smeta kako oblik i metod na tretman 

dokolku zatvorskiot personal (prevospitnata slu`ba) ne prezeme vistinski 

merki za nivno dobliùvawe do osudenikot. 270 Iniciraweto na 

vakviot oblik na rabota, koj spored na{eto istraùvawe vo KPD 

Idrizovo nedostasuva, e podra~je na koe treba da se obrne golemo i 

organizirano vnimanie so koe }e se ispolni vremeto na osudenikot i 

toa ne samo ona slobodnoto. 271 

3. OSUDENI^KA RABOTA NA UBIJCITE 

Vo penitencijarnata teorija i praktika osudeni~kata rabota se 

tretira kako osnoven i primaren oblik vo procesot na resocijalizacijata 

na osudenite. Ottamu vo aktite na me|unarodnite kongresi i do- 

269 

Spored podatocite od na{eto istraùvawe vo formite na kulturnoprosvetniot 

tretman bile vklu~eni samo 8 osudeni ubijci i toa 7 vo muzi- 

~kata i folklornata sekcija i eden vo {ah-klubot. So ogled na toa {to nema 

posebno da zboruvame za fizi~koto vospituvawe, ovde }e spomeneme deka vo 

negovite formi bile vklu~eni 12 osudenici - ubijci (fudbal, ko{arka i 

odbojka). Fizi~koto vospituvawe vo sklopot na op{tata problematika na resocijalizacijata 

ima zna~ewe kako sredstvo za pravilen telesen razvoj (unapreduvawer 

na zdravstvenata sostojba i podigawe na op{tite telesni i fizi~ki 

sposobnosti), aktiven odmor i zdrava razonoda. No, dokolku e planski 

organizirano, {to vo KPD Idrizovo ne e slu~aj, toa moè da pomogne za 

podigawe i na socijalnoeti~kite svojstva na osudenikot i so ogled na toa da 

pomogne vo ostvaruvaweto na op{tite zada~i na negovoto prevospituvawe. 

270 

Za ulogata na slobodnoto vreme i negovoto iskoristuvawe vo andrago{ki 

celi pove}e vidi: Sobotin~i} I, str. 16-26 i Stoquart, str. 311-317. 

271 

Vo trudot "Op{ta andragogija" Samolov~ev i Muratbegovi} istaknuvaat 

~etiri funkcii na slobodnoto vreme: edukativna reprodukcija na ~ovekot, 

dezalienacija na ~ovekot, samoidentifikacija na ~ovekot i rekreacija. 

Vidi: Samolov~ev-Muratbegovi}, str. 112-116. 

257

ma{ni simpoziumi 272 koi so interes raspravaa za ovoj problem se postaveni 

osnovnite principi {to se odnesuvaat na osudeni~kata rabota 

voop{to. Tie principi, koi vo celost vaàt i za rabotata na osudenite 

lica za krivi~no delo ubistvo, se glavno slednive: rabotata ne 

smee da ima poniùva~ki karakter, obvrska za rabota na osudenicite 

so vodewe grià za nivnite duhovni i fizi~ki sposobnosti, na zatorenicite 

po mo`nost treba da im se ovozmoì da go izberat vidot na 

rabotata, zatvorenicite treba da se zanimavaat so produktivna rabota 

vo ramkite na opredeleno rabotno vreme, na~elo na profesionalno 

stru~no i korisno osposobuvawe, na~elo na ednakvi uslovi za rabota 

so onie {to vladeat na sloboda i na~elo na pravilno nagraduvawe. 

Analizata na ovie principi koi se legitimirani i vo na{eto 

izvr{no zakonodavtsvo, 273 pokaùva deka celta na osudeni~kata rabota 

e ostvaruvawe edukativna i stru~o osposobuva~ka funkcija preku steknuvawe 

i razvivawe na rabotni naviki, sozdavawe qubov i interes 

sprema rabotata, kako i odrùvawe na rabotna kondicija na zatvorenicite. 

Rabotata isto taka sluì za razvivawe na drugarstvo, me|usebno 

po~ituvawe, sorabotka i drugi socijalni i kulturni vrednosti. Nejzinata 

eti~ka funkcija pridonesuva za razvivawe red i disciplina, 

spre~uvawe razni neurozi, depresii, projavuvawe na negativni i kriminalni 

povedenija, begstva, buntovi i drugi psihi~ki i ma~ni situacii. 

274 So ogled na toa {to sluì i kako izvor na prihodi, rabotata 

ima i ekonomska funkcija. 

272 

Me|unarodnata komisija za krivi~no pravo i kazneni zavodi na 10 

od svoite 12 kongresi rasprava{e za ovoj problem. Dosta zna~aen pridones za 

nejzinoto re{avawe dadoa Rezolucijata i Zbirot na minimalnite pravila za 

postapuvawe so zatvorenicite usvoeni na Prviot Kongres na OON za suzbivawe 

na zlostorstvoto i postapuvawe so prestapnicite, (@eneva, 1955). I Vtoriot 

Kongres na OON (London, 1960), rasprava{e za osudeni~kata rabota 

(Vidi: Sobotin~i} II, , str. 84-86). Od na{ite sovetuvawa so ovoj problem prili~no 

iscrpno se zanimava{e onoj na Jugoslovenskoto zdruènie za penologija 

(Pula, 1970), na tema "Rabotata kako metod vo procesot na resocijalizacijata 

na licata na koi im e izre~ena krivi~na sankcija od institucionalen 

karakter. 

273 

Vidi: ZIS ~l. 16, 11-121 i 297. 

274 

"Dobro organiziranata rabota go angaìra duhot i teloto na osudenikot, 

gi apsorbira negovite sili, ja naso~uva koncentracijata na vnimanieto, 

mislata, ~uvstvata i raspoloènijata. Taa e sredstvo protiv raznovidnite 

predomiskluvawa, kombinirawa, me~taewa i ~uvsta na osamenost, nezdravi 

odnosi vo osudeni~kata zaednica, slobodnoto vreme koe ra|a bezbroj 

razli~ni planovi, obidi za begstvo, ~uvstvo na dosada, bezvrednost na ~ovekoviot 

ìvot itn. Rabotata mnogu korisno sluì kako sredstvo za sozdavawe 

duhovna ramnoteà i fizi~ko zdravje, taa ja razviva perspektivata, go potti- 

258

Zada~ite za ostvaruvawe na polivalentnite funkcii na osudeni~kata 

rabota treba da leàt vrz celiot personal na kazneno-popravnite 

ustanovi, no vo praktikata tie se pred se svrzani za rabotata na 

stru~nite instruktori. Ovie lica, za da moàt da odgovorat na svoite 

obvrski, mora da imaat solidno stru~no znaewe, kako i èlba i sposobnost 

za prenesuvawe na toa znaewe za pottiknuvawe na okolnostite 

{to dejstvuvaat vrz motivaciite na osudenicite za nivno zalagawe i 

interes sprema rabotata. 275 

Ovde treba da se istakne deka osudeni~kata rabota kaj nas se 

postavuva kako oblik na tretman, kako "socijalna terapija", a ne kako 

kazna 276 i i pretstavuva pravo i obvrska na osudenicite {to ima svoe 

pokritie i vo ustavnite odredbi. 277 Pritoa, na ova pravo se nadovrzuvaat 

i mnogu drugi prava {to na osudenicite im se dadeni vo ZIS. 

Taka na primer, osudenicite kaj nas imaat pravo na nadomestok za rabota, 

pravo na besplatna zdravstvena za{tita, pravo na socijalno osiguruvawe 

vo slu~aj na nesre}a pri rabotata itn, a seto toa vo golem obem 

treba da go zgolemuva interesot za rabota i da pridonesuva za nivnata 


Od ova se gleda deka rabotata e podra~je {to {iroko e legitimirano 

i deka vrz ovoj plan se pravat golemi postignuvawa. No, sepak, 

ostanuvaat zakonski i prakti~ni pra{awa {to baraat natamo{no 

sogleduvawe i razvivawe. Vo odnos na organizacijata na rabotata i 

tehni~kite mo`nosti za nejzinata izvedaba, u~estvoto na oddelni 

strukturi vo nejzinoto ostvaruvawe, kriteriumite za pravilen nadomest 

i na~inot na negovata isplata i koristewe, opredeleni socijalnoza{titni 

problemi, vklu~uvaweto na rabotata vo nacionalnoto 

stopanstvo, utvrduvawe programi za osudeni~kata rabota {to }e odgovaraat 

na potrebite na posebni kategorii na osudenici, a osobeno na 

onie koi se zanimavaat so slobodni profesii, du{evno abnormalnite 

i site {to pokazuvaat otpor kon sekakov vid rabota, merkite {to treba 

da se prezemaat osudata da en bide nesovladiva pre~ka za pronao|aknuva 

tvore{tvoto, vlijae vrz oblikuvaweto pozitivni emocii, vedrina na 

duhot i op{ta sveìna na ~ovekovata li~nost." Ogrizovi}, str. 87 

275 

Za ulogata na stru~nite instruktori vo procesot na resocijalizacijata 

na osudenicite vidi pove}e: Milanovi}, str. 175-180. 

276 

Sfa}aweto za karakterot i ulogata na osudeni~kata rabota pomina 

niz tri razvojni fazi i vo golema mera be{e opredeleno od napredokot na 

sfa}aweto za celite na kaznuvaweto. Tie fazi se: rabotata kako kazna (do 

vtorata polovina na XVIII vek), rabotata kako dopolnitelen element na 

kaznata (do po~etokot na XX vek)), i rabotata kako sredstvo vo procesot na 

resocijalizacijata na osudenite lica. Za ma~nite i svirepi vidovi na zatvorska 

rabota {to se primenuvale kako kazna i so koi osudenikot bil ~esto 

pretvoran vo "zapreèn dobitok" vidi: Eliot, str. 570 i Kornnil, str. 51-52. 

277 

Vidi ~l. 209 st. 1 od Ustavot na SRM. 

259

weto rabota po izleguvaweto na sloboda i sli~no, postoi potreba od 

natamo{ni istraùvawa i korekcii. 

Za da gi sogledame prevospitnite mo`nosti na osudeni~kata 

rabota sprema ubijcite najprvin se zadràvme na nekoi aspekti na 

nejzinata organizaciona postavenost vo praktikata. Vo KPD Idrizovo, 

kade se izvr{uva kaznata za krivi~noto delo ubistvo, rabotata na 

osudenite ubijci kako i na site drugi osudenici se odviva niz tri 

osnovni dejsnosti: industriska, zanaet~iska i zemjodelska. Od vkupniot 

broj ubijci {to vo dekemvri 1984 prestojuvale vo Domot (100), 96 

bile opfateni so raboten tretman. Vo industriskata dejnost bile 

vklu~eni 71 osudenici i toa: vo drvoprerabotuva~kiot sektor 32 lica 

(od niv 12 vo oddelenieto za rezbarewe), vo metaloprerabotuva~kiot 

sektor 11, vo termi~kiot 8, vo tekstilniot 8 i vo avtoservisot 15 lica. 

Vo zanaet~iskite dejnosti na Domot bile vklu~eni 16 lica kako yidari, 

gotva~i, pekari, ~evlari i po eden stakloreza~, stolar i magacioner. 

Osum lica rabotele kako op{ti rabotnici. Vo zemjodelskite 

dejnosti be{e vklu~en samo eden osudenik za ubistvo od ednostavna 

pri~ina {to ovie dejsnosti se vr{at vo otvoreniot del na Domot, a vo 

momentot na na{eto istraùvawe vo toa oddelenie be{e rasporeden 

samo eden ubiec. 

Trgnuvaj}i od gornite podatoci se postavuva pra{aweto {to da 

se kaè za vakvata organizacija na rabotata na osudenite unijci. Zaklu~occite 

moàt da bidat brojni, me|utoa so ogled na prostorot nie }e 

se zadrìme na nekolku najzna~ajni. 

Ona {to prvo pa|a vo o~i e deka organizacionite mo`nosti za 

izvr{uvawe razli~ni vidovi osudeni~ka rabota vo KPD Idrizovo se 

skromni i re~isi isklu~itelno svrzani za vr{eweto fizi~ka rabota. 

278 Na ova se nadovrzuva maliot broj stru~ni instruktori {to vodat 

grià za celokupnata rabota i golemite o~ekuvawa od niv. Ako kon 

ova se dodade deka vo najgolem del od pogonite ne se sproveduva stru- 

~no usovr{uvawe na osudenicite, moè slobodno da se kaè deka praktikata 

- takva kakva {to e ne uspeva da odgovori na del od na~elata 

{to gi navedovme. 

Edno od na~elata na rabotata e po mo`nost na osudenicite da 

im se obezbedi da go izbiraat vidot na rabotata spored svoeto porane- 

{no zanimawe, sklonostite i interesite. So ogled na mo`nostite na 

Domot ova na~elo skoro i da nema zna~ewe, osobeno ako se zeme predvid 

koncepcijata spored koja rabotata se vrzuva za prestojot vo opredelena 

klasifikaciona eksterna grupa. Vo potkrepa na ovaa konstata- 

278 

Neophodna orientacija e na osudenicite da im se ovozmoì da go 

rabotat toa {to go sakaat, za {to imaat sklonosti i sposobnosti, za {to ima 

uslovi vo kazneno-popravnite ustanovi, a {to op{testvoto go ocenuva kako 

vredno. Ne e bitno dali spored vidot toa e fizi~ka, nau~na, umetni~ka iliu 

nekoja druga rabota (podvlekol Z.S.). [ukovi}, str. 230. 

260

cija ni se ~ini deka e sosema dovolno ako navedeme deka najgolemiot 

broj ubijci pred doa|aweto vo ustanovata bile zemjodelci, a spored 

misleweto na upravata (ili podobro re~eno spored mo`nostite na 

ustanovata) za niv }e bide najdobro ako od nea izlezat kako industriski 

rabotnici. 

Vo vrska so ova na~elo se postavuva edno osnovno teoretsko 

pra{awe: dali osudeni~kata rabota ima prinuden karakter. Na{e mislewe, 

sakale ili ne, mora da priznaeme e deka vo sega{nite uslovi 

osudeni~kaya rabota e prisilna. Toa zna~i deka vo institucionalnite 

uslovi, dokolku nema adekvatna motivacija i dobrovolno i samostojno 

prifatena rabota, taa vo su{tina vo golem del e prinuda i retribucija. 

Toa proizleguva od zakonskata odredba {to propi{uva obligatorna 

rabota {to ne e slu~aj so predviduvaweto na drugite oblici na 

tretman i sfa}aweto na rabotata vo slobodnoto op{testvo. Nejzinata 

retributivnost moè da se vidi i od eklatantniot primer na nejzinata 

prakti~na primena vo KPD Idrizovo kade {to vo termi~kiot sektor 

se upatuvaat na rabota osudenicite {to se storiteli na pote{ki krivi~ni 

dela. 279 

Spored na{e mislewe, odredbata od ~l. 16 st. 1 ZIS e plod na 

edna cvrsto vkoreneta zabluda deka ~ovekot raboti samo koga e prinuden 

na toa. Iskustvoto me|utoa pokaùva deka vo site oblasti od ~ovekoviot 

ìvot najdobri rezultati se postignuvaat toga{ koga se aktiviraat 

vnatre{nite sili na ~ovekot za samostojni postignuvawa. Sekoja 

prinuda sozdava revolt i akcija vo sprotivna nasoka, a psisiluvaweto 

na rabota, osobeno kon onaa {to ne se saka moè lesno da zna~i 

begstvo od nea so prviot ~ekor na sloboda. Celosnoto begstvo od 

rabotaat vo kazneno-popravnite ustanovi zasega ne e mo`no, bidejki 

tuka se disciplinskite kazni koi (so 30 dena samica) treba da go nau- 

~at osudenikot da ja "zasaka" rabotata. Pra{awe e kolku so toa se 

spre~uva negoviot nesovesen odnos sprema rabotata, psihi~kite tenzii, 

zadovolstvoto od nea i ostvaruvaweto na nejzinite edukativni i 

drugi funkcii. Zatoa treba da se vospostavi poinakov odnos na osudenikot 

sprema trudot koj }e go navede samostojno i dobrovolno da se 

vklu~i vo toj proces, a so toa i vo procesot na svojata sopstvena resocijalizacija. 

A ako se znae deka na sekoj osudenik, pa duri i za krivi~no 

delo ubistvo ne mu e potrebno prevospituvawe, treba da se razmisli 

i za toa dali nemu ovoj oblik na tretman treba da mu se propiu{e 

samo kako pravo, a ne i kako obvrska. Za da se postigne toa treba da se 

najdat ili usovr{at novi instrumenti {to }e ja jaknat motivacijata 

na osudenicite. Pritoa, osobeno treba da se ima predvid deka motiv- 

279 

Spored na{e mislewe, raboteweto vo ovoj oblik, kako i vo koj bilo 

drug {to e nadvor od celite na resocijalizacijata (na primer, nejzinoto koristewe 

kako disciplinska kazna) ne smee da bide prisuten vo na{ite kaznenopopravni 

ustanovi. 

261

ite {to gi pottiknuvaat osudenite na rabota se re~isi istite onie 

{to vaàt i za slobodniot ~ovek. Tie zavisat od vnatre{nite i nadvore{nite 

faktori kaj sekoj poedinec. 280 i so ogled na toa nu`no se 

razlikuvaat so toa {to nekoi od niv imaat op{to zna~ewe i zatoa vrz 

niv treba da se stavi akcentot kako od strana na zakonodavecot, taka i 

od prevospitnuite slu`bi. Me|u tie motivi sekako deka predni~at: 

motivot za materijalna i duhovna egzistencija, motivot da mu se pomaga 

na svoeto semejstvo, motivot za dokaùvawe na rabotnata sposobnost 

i stru~no usovr{uvawe, motivot za samostojnost i nezavisnost, 

motivot da se prodolì so istata rabota na sloboda, motivot da se 

ispolnuva vremeto (da se izbegne dosadata), motivot za sorabotka so 

drugite, i duri na krajot, motivot za zdobivawe so pogodnosti. Za àl, 

vo dosega{nite uslovi na na{iot sistem na izvr{uvawe na kaznata 

zatvor se odi obratno, taka {to posledniot motiv se istaknuva kako 

najzna~aen vo razvivaweto na qubovta sprema rabotata na zatvorenicite. 

Taka, na pra{aweto za pri~inata poradi koja e prifatena 

rabotata i istata se vr{i vo domot, ubijcite od na{iot primerok gi 

dadoa slednive odgovori: 

- zatoa {to sakava da se steknam so pogodnosti 53% 

- zatoa {to sakav stru~no da se osposobam 28% 

- sakav pogolem nadomest od rabotata 5% 

- na toa bev prisilen 3% 

- drugo 7% 

Ovde e interesno deka mal broj od osudenite ubijci motivot na 

svojata rabota vo Domot go na{le vo ekonomskiot moment, odnosno vo 

nagradata za trudot. Toa proizleguva ottamu {to za svojata rabota dobivaat 

sosema simboli~en nadomestok. Taka, na primer, vo 1983 godina, 

koga prose~niot li~en dohod na rabotnicite vo stopanstvoto iznesuva- 

{e 12.952 dinari ("SV SRM," 6/1984), na osudenicite vo KPD Idrizovo 

za nivnta rabota im se isplatuva{e prose~no 607 dinari. mese- 

~no 281 ili 4,7% vo odnos na prose~nite primawa na sloboda. Vakvata 

praktika e nesomneno sprotivna na praviloto 76 od Zbirot na minimalnite 

pravila za postapuvawe so zatvorenicite, 282 so Rezolucijata za 

osudeni~kaat rabota (@eneva, 1955), 283 so Zaklu~ocite od II Kongres na 

OON za prevencija na zlostorstvata i tretman na prestapnicite, 284 so 

280 

Vidi: Ogrizovi}, str. 59 i Milutinovi} III, str. 128 

281 

Vidi: Sostojbi. 

282 

Vidi: Arhiv, Beograd, 1956, str. 501. 

283 

Ibid, str, 510. 

284 

Vidi: Penologija, Beograd, 1973/1, str. 86. 

262

Zaklu~ocite na jugoslovenskoto sovetuvawe vo Pula 285 pa duri i so 

odredbite na ZIS. 286 

Od seto {to dosega be{e kaàno moè da se zaklu~i deka vo 

odnos na ostvaruvaweto na na~elata vrzani za osudeni~kata rabota postojat 

brojni nere{eni pra{awa {to pomalku ili pove}e go popre~uvaat 

ostvaruvaweto na nivniot pogolem del. So ogled na toa ne smee 

da se zastane na rezultatite {to i pokraj toa se prisutni, tuku i natamu 

da se vloùvaat napori {to }e dovedat do popovolni re{enija na 

ova osnovno podra~je vrz koe denes se potpira institucionalniot 

tretman. Tie pak re{enija za vistinsko oìvotvoruvawe na na~elata 

na osudeni~kaat rabota moàt da se baziraat na tri osnovi: na planot 

na podobruvaweto na materijalnite pretpostavki za izgradba i funkcionirawe 

na kazneno-popravnite ustanovi, na planot na podobruvaweto 

na normativnite re{enija vo ZIS i, na krajot, na planot na stru- 

~na i pedago{ka podgotvenost vistinskata vklu~enost i zaunteresiranosta 

na site subjekti {to se zanimavaat so ovoj oblik na tretman. 

4. GRUPNO SOVETUVAWE I GRUPNA PSIHOTERAPIJA 

Salustie veli "Nemo gratuito malus est" (Nikoj ne e bez pri~ina 

zol). Isto taka moè da se kaè "Nemo gratuito bobus" (Nikoj ne e bez 

pri~ina dobar). 287 Ako e taka, a nesporno e, toga{ vo kazneno-popravnite 

ustanovi treba da se prezemat takvi oblici i metodi na tretman 

koi barem donekade }e pretstavuvaat pri~ini, uslovi i povodi {to }e 

ovozmoàt osudenoto lice da prifati novi kvaliteti {to po otpu{- 

taweto na sloboda }e pridonesat za manifestirawe na op{testveno 

prifatlivi povedenija. Pokraj prethodno navedenite, eden od takvite 

oblici na tretman treba da pretstavuva i grupnoto sovetuvawe i grupnata 

psihoterapija. 

285 

Vo zaklu~ocite od ovoj simpozium stoi deka vo na{ite propisi treba 

podetalno da se sprovede prifatenoto na~elo za ednakov trud - ednakva nagrada. 

Kone~nata cel na site nastojuvawa treba da bide li~ite dohodi za rabota 

na osudenicite i maloletinicite da se opredeluva po isti osnovi i kriteriumi 

kako i na slobodnite rabotnici pod uslov da ostvarat ist raboten 

efekt meren i spored kvantitetot i spored kvalitetot... Davaweto ednakov 

nadomestok za ednakva rabota }e ovozmoì polesno postignuvawe na celta na 

rabotata i pogolemo angaìrawe na voljata, umnite i fizi~kite sposobnosti 

vo procesot na rabota od strana na osudenicite i maloletnicite. Takov nadomestok 

za rabota ponatamu }e ovozmoì pokrivawe na opredeleni tro{oci 

za izdrùvawe na semejstvoto, obe{tetuvawe na `rtvata, pla}awe na {tetata 

predizvikana so krivi~noto delo i drugo. Penologija, Beograd, 1973/1, str. 12. 

286 

Vidi: ~l. 115-122 ZIS. 

287 

Vidi: Holbah, str. 233. 

263

Ovi grupni oblici na tretman na li~nosta vo penitencijarnite 

ustanovi vo nekoi zapadni zemji go najdoa svoeto mesto u{te na po~etokot 

od triesetite godini od na{ito vek. So opredeleni po~etni talkawa 

vo negovata primena, tie se sre}avaat i vo nekoi kazneno-popravni 

ustanovi vo jugoslovenskata penitencijarna praktika od pred 

desetina godini i denes pretstavuvaat zna~ajna prevospitna forma vo 

rabotata na osudenicite. 

Grupnoto sovetuvawe i grupnaat psihoterapija glavno imaat 

isti celi. Nivnoto razlikuvawe se sostoi vo dlabo~inata na zafatot 

vo li~nosta na osudenikot i vidot na stru~nite lica {to gi vr{at 

ovie oblici na grupna rabota, a spored nekoi avtori i vo obemot na 

osudeni~kite grupi i brojnosta na nivnite sostanoci. Za razlika od 

grupnoto sovetuvawe koe nekoi go smetaat za povr{inska psihoterapija 

i koe moàt da go sproveduvaat psiholozi, grupnata psihoterapija 

pretstavuva takov oblik na tretman {to treba da go sproveduivaat 

tesno specijalizirani stru~ni lica (psiholozi i psihijatri), a {to e 

naso~en kon dlabinskite psiholo{ki crti na li~nosta so primena na 

metodi na frojdovskata psihoanaliza. 288 

Osnovnata cel na ovie oblici na tretman, koi se sproveduvaat 

so raznovidni metodolo{ki postapki, vo koi na ova mesto nema da navleguvame, 

se sostoi vo toa da se vlijae vrz osudenicite zaradi sozdavawe 

uslovi za nivno sopstveno sudirawe so svoite li~ni problemi od 

{to }e proizleze razre{uvaweto na nivnite raznovidni intrapsihi~ki 

tenzii i konfliktni emocionalni pre~ki, promeni na nivnite naviki, 

stavovi i vrednosti, zamena na mehanizmite na reakcija na frustraciite 

i onevozmoùvawe na javuvawe na takvi pre~ki, sudiri i napnatosti 

{to moàt da bidat plod na zatvorskite uslovi, odnosno na 

deluvaweto na zatvorskiot op{testven sistem. Od primenata na ovie 

oblici se o~ekuva kaj osudenicite da se razvie odgovornost za svoeto 

minato i idno povedenie preku razbiraweto deka za nivnite negativni 

motivacii i za nivnata op{testvena polo`ba ne se vinovni samo drugi 

(op{testvoto), kako {to toa ~estio si go pretstavuvaat, tuku i samite 

tie, nivnite nagativni karakteristiki, otsustvoto na odgovornost, 

tolerancija i socijalno razbirawe. Nakratko, zada~ata na vakvite 

288 

Spored Milutinovi} "grupnoto sovetuvawe se primenuva sprema 

osudenici koi ne se podlaboko rastroeni vo svojata li~nost. Taa ima za cel da 

gi mobiolizira pozitivnite osobini na osudenicite za da gi sfatat i najdat 

pati{tata za re{aavwe na svoite problemi. Grupnata psihoterapija po pravilo 

se primenuva sprema osudenicite ~ii konflikti imaat podlaboki koreni 

vo li~nosta, koi se povrzani so promenite vo emocionalnata sfera i dostignuvaat 

do mentalni rastrojstva, a moàt da se pojavuvaat vo razli~ni oblici, 

zavisno od neposrednata cel {to terapeutot saka da ja postigne." Milutinovi} 

III, str. 144. Sli~no mislewe ima i Kup~evi}, str. 162. 

264

tretmani e otstranuvawe, odnosno korekcija na onie pre~ki na linosta 

{to go determinirale nejzinoto kriminalno povedenie i onevozmoùvawe 

na neuretskite i drugi simptomi {to kako plod na zatvorskata 

zaednica bi go truele i onevozmoùvale nivnoto uspe{no prevospituvawe. 

Od prethodnoto razgleduvawe vidovme deka ubijcite vo golem 

del se lica {to se karakterizirat so niska socijalna i emocionalna 

zrelost i deka poseduvaat prili~no iskriveni pretstavi i sfa}awa za 

sovremeniot socijalen ìvot. Go vidovme i toa deka vlijanieto na grupnoto 

sovetuvawe i grupnata psihoterapija se procenuvaat kako zna~ajni 

oblici vo menuvaweto na ovie osobini i karakteristiki na ubijcite. 

No, za nekako da se opredeli nasokata vo primenata na ovie aktivnosti, 

obemot i potrebata od nivnata primena, so na{eto istraùvawe 

sprovedeno vrz zatvorskite ubijci vo KPD Idrizovo se obidovme 

da dolovime u{te nekoi zna~ajni segmenti {to }e gi prikaème vo 

narednite redovi. 

So primenata na soodvetni testovi u{te pri nivnoto doa|awe 

vo Domot se merat stavovite na osudenicite. Od strana na domskiot 

psiholog gi dobivme podatocite {to se odnesuvaat na osudenite ubijci 

od koi moè da se vidi slednoto: 

Stavovite na osudenite ubijci sprema svoeto semejstvo bile 

pozitivni (82), negativni (2), indiferentni (5) i nepoznato (32). 

Spored krivi~oto delo pak, 56 osudenici imale pozitiven stav, a 13 

negativen. I na krajot sprema kaznata imale pozitiven stav 16 osudenici, 

a 52 negativen. 

Iako ispituvaweto na stavovite bilo sprovedeno samo vrz 68 

lica od ovie podatoci sepak moàt da se nasetat opredeleni nasoki za 

deluvawe. Toa proizleguva ottamu {to ako nekoe lice ima negativen 

stav sprema izvesni pojavi od nego ne moè da se o~ekuva kon taa pojava 

da projavuva pozitivna akcija. Istoto vaì i za indiferentnite 

stavovi, bidej}i vo toj slu~aj (vo otsustvo na dimenzijata: pozaitivnost 

- negativnost) povedenieto na ~ovekot e podlo`no na brojni vlijanija 

i od konkretnata situacija mnogu zavisi kakva aktivnost }e prezeme. 

Spored toa, sosema ispravno e sfa}aweto deka samo vo slu~aite 

koga stavot e izrazen kako pozitiven moè da se dozvoli predviduvawe 

na konstruktivno povedenie na li~nosta na osudenikot, a za promena 

na stavot vo taa smisla moàt mnogu da pomognat oblicite na grupna 

terapija. 289 

Ovde navedovme samo del od stavovite na osudenicite {to mo- 

àt da bidat navistina brojni i raznovidni i dokolku se so negativen 

predznak da pretstavuvaat golemi te{kotgii za ostvaruvawe na nivnata 


289 

Vidi: Mati}, str. 40-55. 

265

Za da se ostane na linijata na osnovnata cel na kaznata koga se 

vo pra{awe ubijcite, spored na{e mislewe e osobeno biten i stavot 

na osudenikot za toa dali se ~uvstvuav vinoven za storenoto krivi~no 

delo i dali se kae za nego. Vo taa smisla vo vtoriot pra{alnik od na- 

{eto istraùvawe gi opfativme i ovie stavovi na osudenicite i gi 

dobivme slednive rezultati. 

Tabela br. 22 

Kako se ~uvstvuva osudenikot za storenoto krivi~no delo ubistvo 

vkupno dovr{eno 




napolno vinoven 26 25 1 

delumno vinoven 37 34 3 

ne se ~uvstvuva vinoven 33 30 - 

ne znae 1 1 - 


vkupno 100 93 7 

Tabela br. 23 

Dali osudenikot za krivi~noto delo ubistvo se kae za stornoto 

vkupno dovr{eno 




da, mnogu 76 69 7 

da, delumno 6 8 - 

da, malku - - - 

ne se kae 12 12 - 

tvrdi deka toj ne go storil deloto 1 1 - 

ne znae 2 2 - 


vkupno 100 93 7 

Od podatocite vo priloènite tabeli moè vedna{ da se po- 

~uvstvuva ras~ekorot me|u kaeweto i ~uvstvoto na vina na storitelot. 

Ovie elementi na li~nosta ne odat zaedno so {to delumno ukaùvaat 

na opredelena nedoslednost na li~nosta na osudenikot. Vakvata razlika, 

me|utoa, moè da se objasni ako se znae deka osudenicite {to ne 

se ~uvstvuvaat vinovni za storenoto delo ili se ~uvstvuvaat samo delumno 

vinovni za nego, svoeto kaewe go povrzuvaat so podelena odgovornost, 

odnosno so toa deka nekoj drug e pomalku ili pove}e vinoven za 

nivnoto delo. 

266

Tabela br. 24 

Dokolku osudenikot se ~uvstvuva delumno vinoven ili ne 

~uvstvuva vina za svoeto delo kogo go smeta za najodgovoren za 

izvr{uvawe na deloto 

osudenikot se 

~uvstvuva delumno 

vinoven 

osudenikot ne se 

~uvstvuva vinoven 

lo{oto dru{tvo 4 3 

milicijata 3 5 

op{testvoto - 2 

semejstvoto 1 2 

`rtvata 18 14 

sredinata vo koja ìveel 3 4 

sredinata vo koja rabotel - 1 

nepoznato 8 3 

vkupno 37 33 

Podatocite ukaùvaat deka vinata za deloto naj~esto se prefrluva 

vrz povedenieto na `rtvata, {to, kako {to vidovme ponapred, ne 

e bez osnova, no i vrz povedenieto na drugi subjekti od nivnata neposredna 

ili po{iroka sredina. Tuka treba da se bara pri~inata za pomaloto 

u~estvo na vina vo odnos na kaeweto na storitelot, no so ogled na 

toa {to osudenite ubijci se nao|ale vo razli~en vremenski stadium od 

izdrùvawe na kaznaat i vo faktot na razli~nite vlijanija od strana 

na zatvorskata zaednica. 

Ottuka, me|u drugite zada~i na oblicite na grupnata terapija, 

se nametnuva deluvaweto vrz obedna~uvawe na stavovite na ubijcite, 

najprvin kon vinata i kaeweto, a potem i kon visinata na kaznata. 

Pritoa e potrebno posebno izdvojuvawe na del od ubijcite vrz koi ovoj 

oblik na tretman treba pointenzivno da se sproveduva. Duri toga{ 

stanuva realno o~ekuvaweto deka stavot kon vinata za storenoto krivi~no 

delo go opredeluva stavot kon sopstvenoto prevospituvawe. 

Na krjot, mora u{te edna{ da spomeneme deka ova se samo del od 

stavovite na osudenicite vrz ~ija{to izmena treba da se deluva preku 

grupnite oblici na tretman. Postojat stavovi {to se bitni za prilagoduvaweto 

kon uslovite na izdrùvawe na kaznata, stavovi bitni za 

prilagoduvaweto kon uslovite posle izdrùvaweto na kaznata i stavovi 

za postignuvawe stabilnost i zrelost na li~nosta. 290 Vo nivnata 

nadgradba i usovr{uvawe mora da se raboti vo o~ekuvaweto poefikasni 

rezultati od izdrùvaweto na kaznaat zatvor za ubijcite, a za {to 

zboruvaat teoretskite i prakti~nite soznanija. Sevo ova e dovolen do- 

290 

Mati}, str. 44. 

267

kaz za toa deka treba da se po~ne so primenata na ovie oblici na tretman, 

koi za àl vo KPD Idrizovo se u{te ne go na{le svoeto mesto 

ili poto~no kaàno, voop{to ne se primenuvaat. 

268 

5. OSUDENI^KO "SAMOUPRAVUVAWE" 

Vo soglasnost so napred navedenite pedago{ki sfa}awa zakonodavecot 

predviduva sprema osudenoto lice da se primenuvaat vospitni 

i prevospitni merki (~l. 10 st. 1 ZIS). Vo taa nasoka sekako e zamislena 

i merkata predvidena vo odredbaat na ~l. 13 st. 1 ZIS {to insistira 

kaj osudenite lica da se razvie ~uvstvo na odgovornost za nivnite 

postapki i tie samite da se pottiknuvaat na u~estvo vo svoeto vospituvawe 

i prevospituvawe. Za da se postigne toa neophodno e osudenite 

lica vo tekot na izdrùvaweto na kaznata zatvor sistematski da se 

doveduvaat vo situacii od koi }e moè da se zaklu~i za stepenot na 

razvienosta na nivnoto ~uvstvo za li~na odgovornost, odnosno za potrebata 

od prezemawe natamo{ni vospitni i prevospitni merki. Pritoa 

se imaat predvid pred se situaciite vo koi osudenite lica }e u~estvuvaat 

vo re{avaweto na opredeleni pra{awa od ìvotot i rabotata 

na kazneno-popravnite ustanovi. Toa o~igledno go ima predvid i zakonodavecot 

koga vo odredbata na ~l. 13 ZIS opredeluva deka vo tekot 

na izvr{uvaweto na kaznata zatvor vo soglasnost so mo`nostite i potrebite 

na osudenite lica im se obezbeduva neposredno ili preku opredeleni 

oblici na samoorganizirawe da u~estvuvaat vo re{avaweto na 

pra{awa od zna~ewe za nivniot ìvot, vo organiziraweto oddelni dejnosti 

i raboti od zaedni~ki interes, osobeno vo kulturnoprosvetnata 

rabota, proizvodstvenata dejnost, organiziraweto na slobodni aktivnosti, 

odrùvaweto na redot i disciplinata i higienskotehni~kite i 

zdravstvenite merki. 291 

Vo sproveduvaweto na ovie odredbi vo penitencijarnata praktika 

se razvi eden na~in na nivnoto ostvaruvawe {to vo teorijata se 

ozna~uva kako osudeni~ko "samoupravuvawe." Vsu{nost stanuva zbor za 

oblik na prevospiten tretman zasnovan vrz idejata za vklu~uvawe na 

291 

Od interpretacijata na ~l. 11 st. 1 ZIS se gleda deka jasno se 

istaknuva zna~eweto na osudeni~koto "samoupravuvawe" kako prevospitna 

merka. Pritoa, zakonodavecto taksativno gi ograni~il oblastite na osudeni~koto 

u~estvo vo pra{awata od nivniot ìvot i rabota vo kazneno-popravnite 

ustanovi, odnosno ostava prostor opredelkeni oblici, pokraj onie {to 

sam gi naveduva da bidat dopolnuvani i regulirani so praktikata. Toa se 

gleda od upotrebeniot termin - osobeno, {to vo konteksot na vtoriot stav 

zna~i: pred se. Vakvoto re{enie vo ZIS e povolno za{to ostava prostor za 

primena na osudeni~koto "samoupravuvawe" vo slu~aj penitencijarnata praktika 

da iznajde novi formi na negovo projavuvawe {to nema da bidat vo sprotivnost 

so negovata smisla.

osudenite lica vo procesot na ìvot i rabota vo kazneno-popravnata 

ustanova. Kako takvo osudeni~koto "samoupravuvawe" denes e mo}ne 

aktuelno vo mnogu zemji so {to modernite penitencijarni sistemi nastojuvaat 

da gi pokrenat i mobiliziraat osudenite lica vo pravec na 

davawe li~en pridobnes kon svoeto prevospituvawe vo kazneno-popravnite 

ustanovi. 292 

Za ostvaruvawe na osudeni~koto "samoupravuvawe" se formiraat 

soodvetni tela, kako na primer, komisii, konferencii i sli~no 

dodeka site drugi formi na neposredno osudeni~ko u~estvo vo organiziraweto 

i naso~uvaweto na osudeni~kiot ìvot podrobno se regulirani 

so akti na kazneno-popravnite ustanovi. KPD Idrizovo ima 

vakvi odredbi vo svoite "Pravila za osudeni~koto samoupravuvawe i 

rabota na samoupravnite organi na osudenite lica" (vo natamo{niot 

tekst - Pravila) i vo Ku}niot red (~l. 86-91). 

Taka, spored Pravilata, vo ~l. 1 e istaknata celta na osudeni~koto 

"samoupravuvawe": "Organiziraweto na osudeni~koto samoupravuvawe 

ima za cel razvivawe na li~nata i kolektivnata odgovornost, 

pottiknuvawe na osudnite lica samite dobrovolno da u~estvuvaat vo 

svoeto prevospituvawe,, razvivawe na bratstvoto i edinstvoto i nadgradba 

na pozitivnoto iskustvo za polesno vklopuvawe vo tekovite na 

samoupravnite odnosi vo op{testvoto po izleguvaweto od Domot. 

Zaradi ostvaruvawe na seto toa, organi na samoupravuvawe se 

formiraat vo oddelenieto za prestojuvawe, vo proizvodstvoto, vo u~ili{teto 

za osnovno i naso~eno obrazovanie i vo kulturnoprosvetnata 

rabota i sportot. Najvisok samoupraven organ na osudenite lica e 

"Domskata konferencija," {to kako svoe telo izbira "Domski sovet" 

(~l 26 od Pravilata). 

Tie organi raspravaat za mnogubrojni pra{awa, kako na primer, 

za pra{awata od ìvotot na osudenite lica vo sobite i prostoriite 

za dneven prestoj, za li~nata i kolektivnata higiena, za disciplinskite 

i me|u~ove~kite odnosi, za odrùvawe i ~uvawe na inventarot, 

se razgleduvaat i proizvodnite planovi na proizvodnite edinici 

i se predlagaat merki za nivna realizacija, se razgleduva rabotnata 

292 

Za razvojot na ovoj oblik na tretman silen pottik dade Zbirot na 

minimalnite pravila za postapuvawe so zatvorenicite koi {to go zamisluvaat 

i prepora~uvaat funkcioniraweto na osudeni~koto "samoupravuvawe" 

vo ~l. 28 st. 2. Osudeni~koto "samoupravuvawe" kako merka na tretman na osudenite 

lica se javuva vo mnogu penitencijarni sistemi so razli~no razvieni 

formi. Za vesta deka izvesen broj dràvi vo SAD dale mo`nost na zatvorenicite 

da im se ~ue ne{to malku glasot vo pra{awata na zatvorskoto ureduvawe 

Mejbel Eliot (st. 647) istaknuva deka e dobra vest. So toa se pokaùva 

deka osudeni~koto "samoupravuvawe" bavno, no sigurno si go probiva patot i 

sozdava nesoborlivi dokazi za mnogubrojnite prednosti i pozitivni efekti 

od negovoto ostvaruvawe. 

269

disciplina i se davaat predlozi za pofalbi, nagradi i drugi pogodnosti, 

odnosno kazni na osudenite lica, za organizirawe kulturni, prosvetni, 

sportski i drugi aktivnosti i sli~no. 

Pokraj toa, so Pravilata se regulira na~inot na izborot na 

osudeni~kite soveti, odbori i komisii, vremetraeweto na mandatot na 

negoviot sostav i vnatre{nata organizacija, kako i drugi pra{awa od 

oblasta na samoorganiziraweto na osudenite lica. Pritoa, od osobeno 

zna~ewe e da se spomnat odredbite od ~l. 42 i 43 od Pravilata so koi se 

ograni~uvaat mo`nostite na osudeni~koto "samoupravuvawe," a koi se 

odnesuvaat na mo`nosta za sproveduvawe na odlukite na osudeni~kite 

organi. Imeno, samoupravnite organi na osudenite lica svoite odluki 

gi donesuvaat vo vid na predlozi {to se dostavuvaat do upravata na 

Domot so cel da se dade soglasnost za nivno sproveduvawe. Duri po 

takvata soglasnost odlukata na samoupravnite organi na osudenite 

lica moè da se sprovede, odnosno da se izvr{i. Vakvoto re{enie 

sluì kako korektiv i garancija deka ovoj institut nema da dovede do 

zloupotrebi na ona {to toj moè i saka da go ostvari. 

Gorenavedenoto potvrduva deka na osudenite lica im se pruà 

doverba i opredleni mo`nosti so koi, pred se, treba da se za~uvaat ili 

pak nadgradat samoupravnite znaewa kako biten element za nivnoto 

prifa}awe kako ramnopravni ~lenovi na zaednicata. Toa e glavnata 

pri~ina za egzistencija i osnovna cel {to ovaa merka treba da ja ostvari, 

a {to e naso~ena kon idninata na osudenite lica. Me|utoa, od 

osudeni~koto "samoupravuvawe" vo tekot na samoto izvr{uvawe na 

kaznata li{uvawe od sloboda proizleguvaat istovremeno i niza polezni 

efekti: osudenite li~no, ili preku svoite izbrani organi aktivno 

da u~estvuvaat vo naso~uvaweto na osudeni~kiot ìvot i rabota vo 

kazneno-popravnite ustanovi. Toa se kompleksni merki na ovaa merka 

{to bi moèle da gi nare~eme celi vo vrska so organizacijata na osudeni~kiot 

ìvot za otstranuvawe na negativnite posledici na zatvorskata 

zaednica. 

Imeno, so davaweto mo`nost osudenite lica sami da u~estvuvaat 

vo svoeto prevospituvawe i izgraduvawe preku formite na osudeni~koto 

"samoupravuvawe," barem do nekade se nadminuva paradoksot 

koj ~esto se istaknuva vo literaturata, a koj se sostoi vo principot: vo 

uslovi na sloboda da se prevospituva ~ovekot za barawata na sloboda. 

Ovde se raboti za toa od "objekt" nad koj se izvr{uva kaznata, zatvorenikot 

da se pretvori vo aktiven u~esnik vo svoeto prevospituvawe. 

Koga se znae deka avtomatizmot vo site svoi negativni oblici na projavuvawe 

e posledica od deprivacijata na avtonomijata, smetame deka 

najva`nata prednost na osudeni~koto "samoupravuvawe" vo odnos na 

tekot na izdrùvaweto na kaznata zatvor se sostoi vo otstranuvaweto 

ili barem ublaùvaweto na tie posledici, {to od svoja strana, otvora 

{iroki mo`nosti zatvorenikot da ja sfati svojata polo`ba vo zatvorot 

i celite {to vrz nego i so negova pomo{ treba da se ostvarat. 

270

Imeno, sekoj ~ovek ima potreba od op{testveno priznavawe na 

svoite dejnosti i tvorbi, a toa osobeno e izrazeno vo uslovi koga nekoja 

dejnsot na osudenoto lice negativno op{testveno sme ja vrednuvale. 

Ako ostaneme samo vrz toa i postojano go prekoruvame za ona {to go 

dovelo vo zatvorot, a zaboravame da mu ovozmoìme pozitivni dejsnosti 

i napori i za ni da go pofalime, podrìme ili nagradime - nie ja 

negirame negovata li~nost, se somnevame vo negovite sposobnostii go 

prevospituvame so apriorno ubeduvawe deka toj ne umee i ne moè 

pove}e od ona {to go storil. Vakviot stav osudeni~koto "samoupravuvawe" 

ne go dozvoluva i go eliminira, bidejki na osudenikot mu dava 

mo`nost za razvivawe znaewa, sposobnosti i motivacii, smisla za so- 

ìvuvawe so odgovornostite, formirawe pozitivni naviki, razvivawe 

smisla za kolektiven ìvot i duh za soobrazuvawe na kolektivnite so 

li~nite interesi, jaknewe na samodiscipl,inata, razvivawe kriti~en 

i samokritien odnos itn. itn. 

Vakvaat funkcija na osudeni~koto "samoupravuvawe" sosema 

dobro ja sfatile osudenicite za krivi~no delo ubistvo. Toa go potvrduvaat 

iskazite na vospituva~ite koi bez isklu~ok se soglasuvaat so 

stavot deka osudenite ubijci pove}e i podobro od drugite osudenici se 

vklopuvaat vo ovoj oblik na tretman. Do istoto soznanie dojdovme i od 

analizata na podatocite od na{eto istraùvawe koi se odnesuvaat na 

populacijata {to ja zateknavme na izdrùvawe na kaznata zatvor. Od 

tie podatoci moè da se vidi slednata sostojba na nivnata vklu~enost 

vo formite na osudeni~koto "samoupravuvawe": 

Tabela br. 24 

Vklu~enost na osudenite ubijci vo vo formite na osudeni~koto 

"samoupravuvawe" 

- pretsedatel na Domskiot sovet 1 

- pretsedatel na proizvodniot sovet 2 

- pretsedatel na sobniot sovet 11 

- pretsedatel na komisijata za higiena 1 

- soben stare{ina (odgovoren za soba) 6 

- ~len na domskiot sovet 4 

- ~len na proizvoden sovet 13 

- ~len na krilen soven sovet 25 

- ~len na kantinski odbor 1 

Vkupno 64 

- ne bil vklu~en vo osudeni~koto "samoupravuvawe" 30 

- nepoznato 6 

- Se na se 100 

271

Golemata vklu~enost na osudenite ubijci vo osudeni~koto "samoupravuvawe" 

e najverojatno plod na elementite {to se povrzani so 

dolìnata na nivnata kazna, odnosno so potrebata da se iskoristat 

mo`nostite {to }e gi ublaàt posledicite od dolgiot prestoj vo zatvorot. 

Sekako deka vrz toa vklu~uvawe vlijaele i drugi momenti, koi, 

me|utoa, so ogled na raspolo`livite podatoci ne moèvme do kraj da 

gi sogledame, a koi zaedno so problemot na evaluacijata na ovoj oblik 

na tretman, treba da bidat predmet na posebni nau~ni istraùvawa. 

6. PRIMENA NA POGODNOSTI I DISCIPLINSKI KAZNI 

1. Efikasnoto ostvaruvawe na site navedeni prevospitni procesi 

vo kazneno-popravnite ustanovi e potkrepeno so mnogubrojni prava 

i pogodnosti {to stimulativno dejstvuvaat vrz osudenicite da 

zemat u~estvo vo sopstvenoto prevospituvawe. 293 Vrz ovoj plan vo penitencijarnata 

praktika ne izostanaa zabeleìtelni rezultati, no potrebata 

od nivnoto natamno{no obemno istraùvawe i verifikacija 

niz prakti~noto realizirawe na oddelni postapki i nivnata zamena, 

usovr{uvawe i voveduvawe drugi, se nametnuvaat kako postojani zada- 

~i. Pritoa, na pogodnostite kako poseben stimul preku koj, me|u drugoto, 

se olesnuva sostojbata na zatvorenicite vo penitencijarnite ustanovi 

treba da im se obrne posebno vnimanie. Tie pretstavuvaat most 

kon slobodata: efikasno sredstvo za reintegracija na osudenicite, za- 

{to dejstvuvaat na pogolem broj op{ti, biolo{ki, socijalni i personalni 

motivi i nema opasnost ako {iroko se primenuvaat. Vrz niv 

treba da se gleda kako na sekojdnevna ~ove~ka, a ne samo osudeni~ka 

potreba, bidej}i edna od nivnite imanentni celi e i dobliùvawe na 

ovie lica do ìvotot na sloboda. Prakti~no zemeno, na osudenite lica 

so pogodnostite treba da im se ovozmoì poolesno kontaktirawe so 

semejstvoto i u~estvo vo re{avaweto na negovite problemi (ostvaruvawe 

na interesot za deluvawe vrz odlukite i povedenieto na svoite 

deca, re{avaweto na materijalnite i drugite problemi i sl.), ostvaruvawe 

na emocionalni vrski, zadovoluvaweto na seksualnite potrebi 

itn. itn. Pokraj toa so pogodnostite se zadovoluvaat i opredelen broj 

li~ni potrebi kako na primer: dooformuvawe na opredeleno obrazovanie 

ili zanimawe, ostavruvawe nu`ni kontakti zna~ajni za vrabotuvaweto 

i drugi formi na prifa}awe po izleguvaweto na sloboda, ostvaruvaweto 

kontakti so sudot i drugi organi vo vrska so presudata, 

odrùvawe bliski odnosi so rodnini, drugari i prijateli itn. itn. Ne 

293 

"Vo sekoj zavod treba da se vovede sistem na pogodnosti prilagodeni 

na razli~nite grupi zatvorenici i na razli~nite metodi za postapuvawe, 

za zatvorenicite da se pottiknat za dobro povedenie, za kaj niv da se razvie 

smisla za odgovornost i za da se razvie nivni interes i sorabotka vo pogled 

na postapuvaweto so niv." Zbir, ~l. 70. 

272

smee da se zaboravi i nivnoto golemo zna~ewe za nadminuvaweto na 

posledicite od zatvorskite deprivacii. 

Poradi seto toa pogodnostite imaat neprocenliva vrednost za 

osudenicite osobeno na onie na krivi~no delo ubistvo i vo taa smisla 

se dviàt golem del od nivnite stremeì. Ovie stremeì pak, i te 

kako moè da se iskoristat vo prevospitniot proces. Toa e vsu{nost i 

osnovnata pri~ina za institucionaliziraweto na pogodnostite od 

strana na zakonodavecot i nivnoto koristewe vo neposrednata praktika. 

Ottamu, skoro vo site penitencijarni sistemi vo svetot se odi kon 

otvorwe takvi prostori {to }e obezbedat nivna primena i prifa}awe 

kako faktor {to go ovozmoùva vklu~uvaweto na osudenicite vo sopstvenoto 

prevospituvawe. Onamu kade {to toa e uspe{no storeno so 

nivna pomo{ moè realno da se dejstvuva vrz korekcijata, pa duri i 

promena na brojni naviki i negativni pogledi kon ìvotot i op{testvenite 

vrednosti i o~ekuvawa voop{to. Pritoa treba da se vnimava 

tie da bidat opredeleni od potrebite na li~nosta na ubiecot, negovoto 

semejstvo i negovata ìvotna sredina. Toa se postignuva ako sekoj 

spored na~eloto na individualizacijata detalno se razgleda, taka {to 

pogodnostite da mu se dodeluvaat na onie osudeni ubijci za koi navistina 

se korisni. Vo niv treba da gledame merki na tretman {to se primenuvaat 

vo zavisnost od ispolnuvaweto na opredeleni definirani 

kriteriumi, koi, me|utoa, ne smeeat da bidat premnogu kruti, tuku treba 

postojano da se sogleduvaat i preispituvaat od site strukturi na 

zatvorskata uprava, kako i postojanio da se pro{iruvaat za da dobijat 

na svojata fleskibilnost i efikasnost. 294 

Kako {to ve}e navedovme, vo uslovi na KPD Idrizovo mo`nostite 

za koristewe soodvetni pogodnosti se tesno povrzani so tipot na 

oddelenieto vo koe se klasificirani ili reklasificirani osudenicite. 

Osudenite ubijci bile klasificirani vo zatvoenoto oddelenie 

(73) vo "pouotvorenoto oddelenie" (17), vo otvorenoto oddelenie (1) i 

vo oddelenieto za rabotno nesposobni i hroni~no bolni osudenici (2), 

a za sedum osudenici ne dobivme podatoci vo vrska so nivnata klasifikacija. 

Od site niv, 91 lice za vreme na izdrùvaweto na kaznata 

koristele pogodnosti i toa slednite vidovi: zgolemuvawe na brojot na 

pratkite, primawe poseti bez nadzor vo prostoriite na Domot, prodolèna 

poseta, slobodno izleguvawe vo grad, doma{no otsustvo vo traewe 

od 24 ~asa do 7 dena i delumno koristewe na nagraden odmor nadvor 

od ustanovaat. 

294 

Op{tite kriteriumi za dodeluvawe na pogodnostite na osudenite 

lica, spored ~l. 133 st. 1 ZIS se "dobroto povedenie, odnesuvaweto i zalagaweto 

vo rabotata." Posebnite kriteriumi za dodeluvawe na pogodnostite 

soglasno ~l. 139 st. 2 ZIS se opredeluvaat so ku}niot red na kazneno-popravnata 

ustanova. Po{iroko za ova i za nekoi drugi problemi vo vrska so pogodnostite 

vidi: Sulejmanov I, str. 11-36. 

273

Za osudenite ubijci pogodnostite imaat golema vrednost i 

zatoa tie nastojuvaat da go prilagodat svoeto povedenie na barawata 

na Domot. Eve kako tie go ocenuvaat zna~eweto na pogodnostite: na 

najgolemiot broj osudenici tie premnogu im zna~at (69), na 20 mnogu, 

na 3 delumno i na 4 malku. Samo dvajca osudenici odgovorija deka pogodnostite 

za niv ni{to ne pretstavuvaat, a isto tolku lica ne odgovorija 

na ova pra{awe. 

Gornite rezultati doveduvaat do zaklu~ok deka na osudenite 

ubijci pogodnostite mmnogu im zna~at i deka so ogled na svoeto povedenie 

i ispolnuvaweto na barawata {to pred niv se postavuvaat vo 

Domot tie gi zasluùvaat, {to, vsu{nost, e ednodu{na ocena i na 

vospituva~ite i na straàrite. 

Interesno e i toa deka osudenite ubijci imaat ispraven stav i 

sprema pra{aweto za toa na koj na~in moàt da se dobijat najmnogu 

pogodnosti {to pokaùva deka svoeto zalagawe vo taa nasoka go povrzuvaat 

so zdravi motivi. Imeno, najgolemiot broj osudeni ubijci (47) 

odgovorija deka najmnogu pogodnosti moàt da se steknat so dobro 

odnesuvawe i rabota vo Domot. Deka vo toj pogled e najzna~aen rabotniot 

anga`man, no i rabotnata disciplina, se izjasnija 21 osudenici, a 

7 smetaat deka za toa e najbitno klasifikacionoto grupirawe. Od ovie 

podatoci moè da se izvle~e i eden posreden zaklu~ok deka prevospitnata 

slu`ba vo Domot najgolemo vnimanie i posvetuva na osudeni~kata 

rabota kako oblik na tretman i so postignatite rezultati na toj 

plan, pred se, se vrzuva dodeluvaweto na pogodnostite 

Koga e vo pra{awe dodeluvaweto na pogodnostite na osudenite 

ubijci se pojavuvaat i opredeleni nezadovolstva koi se povrzani so 

tri aspekti. Najprvin, golem broj osudeni ubijci (69) smetaat deka 

zasluìle mnogu pogolem broj pogodnosti od onie {to ve}e go dobile, 

{to na odreden na~in gi nadminuva efektite od ve}e dodelenite pogodnosti 

vrz planot na nivnata resocijalizacija. 

Vtoroto nezadovolstvo na osudenite ubijci se odnesuva na sfa- 

}aweto deka vo Domot postojat osudenici {to vo pogled na nivnoto 

koristewe se vo popovolna, privilegirana polo`ba. Taka spored 6 osudenici 

nekoi osudenici koristat pogolem broj pogodnosti poradi razni 

prijatelski i rodbinski vrski, odnosno urgencii od nadvor. 

I, na krajot, dobar del od osudenicite (20) vo Domot dobivale 

pogodnosti koi za niv ni{to ne pretstavuvaat, bidej}i ne moèle da gi 

iskoristat (nemale so kogo da go iskoristat viduvaweto poradi odale- 

~enota na mestoto na ìveewe i kratkoto traewe ne moèle da odat na 

otsustvo i sl.) ili pak ne gi iskoristile poradi nekoi objektivni pre- 

~ki (pogodnosta ne bila evidentirana od upravata, ne mu bilo dozvoleno 

da ja iskoristi od deùrniot slu`benik, ~lenovite na semejstvoto 

na osudenikot zadocnile pri doa|aweto vo Domot i sl.). 

Se razbira deka vo idnina treba da se nastojuva vrz nadminuvawe 

na ovie slabosti {to moàt da go popre~uvaat procesot na pre- 

274

vospituvaweto na osudenite ubijci, 295 no i kon toa pogodnostite da se 

razvijat vo takvi formi {to vo idnina }e pretstavuvaat pravo na osudenite 

lica, odnosno "da se tretiraat kako nivna sekojdnevna ~ove~ka 

potreba." 296 

Vo zatvorskite ustanovi od osudenite lica se bara da go prilagodat 

svoeto povedenie na posebnite op{testveni normi i barawa na 

zatvorskata administracija, no i na normite {to gi nametnuva zatvorskiot 

sistem kako zbir od nepi{ani pravila, koj isto taka raspolaga 

so prisilni merki za po~ituvawe. Taka, na primer, so ku}niot red na 

KPD Idrizovo vo ~l. 34-55 vo podrobnosti se regulira odnesuvaweto 

na osudenite lica. Spored ovie odredbi, na osudeniote lica im e opredeleno 

vremeto na stanuvawe, legnuvawe, jadewe, odewe i doa|awe od 

rabota, zadolìtelen popladneven odmor, gledawe televizija (TV-Dnevnik), 

prebrojuvawe i sli~no. So ku}niot red e reguliran i na~inot na 

nivnoto oblekuvawe, obra}awe i pozdravuvawe na zatvorskiot personal, 

odrùvaweto na li~nata higiena, ispolnuvaweto na naredbite. 

Niv im se zabranuva vikawe, glasno raspravawe, odale~uvawe od opredeleni 

mesta bez dozvola, ~uvawe na opredeleni predmeti i nivna 

kupoproda`ba, podgotvuvawe hrana i kafe, ~uvawe pari, pu{ewe vo 

opredeleni prostorii, nabavka i upotreba na alkohol i sli~no. Seto 

toa pretstavuva zbir od barawa za ~ie sproveduvawe se griì zatvorskiot 

personal. 

Od druga strana osudeni~kiot kodeks {to go sozdava neformalnaat 

zatvorska zaednica na osudenite lica im nametnuva drugi barawa 

i kaj niv gradi posebni stavovi i vrednosti na povedenie, kako na primer, 

da se projavuva ma{kost (sila) i individualnost, nezavisnost, zatvorska 

solidarnost i sli~ni povedenija koi se sprotivstavuvaat na 

barawata {to gi nametnuva formalniot zatvorski sistem. Taka osudenite 

lica do|aat vo situacija da vr{at izbor pome|u dva normativno 

protivre~ni sistemi. Toj fakt, kako i faktot {to dvata sistemi na 

osudenite zna~at raznovidni li{uvawa i ograi~uvawa, kaj niv predizvikuvaat 

najrazli~ni neprijatnosti {to ja depersonaliziraat nivnata 

li~nost. Zatvorenicite nastojuvaat da gi otstranat ili ublaàt tie 

neprijatnosti na toj na~in {to gradat svoj specifi~en sistem na reakcii 

{to naj~esto se projavuvaat vo kr{ewe na redot i disciplinata vo 

kazneno-popravnata ustanova. Poradi toa, normalnoto odvivawe na 

295 

Navedenite nezadovolstva na osudenicite se ~uvstvitelna rabota 

na koja treba da i se pristapi so pogolema serioznost i takti~nost. Vo 

specifi~nite uslovi na zatvorot edno nezadovolstvo moè da predizvika 

mnogubrojni sitni me|usebni konflikti, no moè da bide izvor i na seriozni 

problemi {to zavisi od okolnostite na dadeniot moment. Zatoa 

prevospitnite slu`bi mora na vreme da gi vioo~uvaat i adekvatno da gi 

re{avaat. 

296 

Vidi Zaklu~oci, str. 237. 

275

zatvorskiot ìvot i poravilnoto i efikasnoto izveduvawe na resocijalizacijata 

ne moàt da se zamislat bez primena na opredeleni 

sredstva so koi }e se odrùva redot i disciplinata i }e se sozdava 

"penolo{ka klima" {to }e odi vo prilog na prevospituvaweto. 

Za odrùvawe na redot i disciplinata zatvorskiot personal se 

sluì, pred se, so prevospitni merki {to zna~at vlijanie vrz osudenite 

lica kon aktivno razvivawe na nivnata samodisciplina i samostojno 

angaìrawe vo svoeto prevospituvawe. Me|utoa, za taa cel sluàt 

i sredstvata i metodite na prisilba {to se javuvaat vo forma na nadzor, 

opomena, zakana,, zabarna, naredba i kazna. 297 Pritoa, spored ZIS 

(~l. 144 st. 2) za odrùvawe na redot i disciplinata moàt da se upotrebuvaat 

samo onie merki i ograni~uvawa {to se nu`ni za obezbeduvaweto 

na bezbednosta i dobroto funkcionirawe na zaedni~kiot ìvot 

vo kazneno-popravnite ustanovi. 298 Vo taa smisla, osobeno koga se raboti 

za izrekuvaweto na disciplinski kazni (~l. 149 i 150 ZIS), posebnite 

merki na bezbednost (~l. 152 ZIS) i upotrebata na fizi~ka sila 

i ogneno oru`je (~l. 144 st. 3 i 4, ~l. 145 i ~l. 146 ZIS), se prepora~uva 

mnogu razumno i samo vo krajna linija da se vr{i nivnata primena, 

bidej}i tie vo sprotivno moàt da imaat mnogubrojni negativni posledici 

po osudenoto lice. Imeno, postojat osudenici vrz koi ovie 

sredstva ne deluvaat, za{to tie se prilagoduvaat na niv. Od druga strana, 

kaj nekoi zatvorenici retributivnata sodrìna na ovie sredstva 

predizvikuva negativni ~uvstva, osobeno ako tie li~no smetaat deka 

ne se vinovni i deka nesrazmerno se kazneti. Takvite lica poradi toa 

se ~uvstvuvaat napolno otfrleni, ja gubat doverbata vo zatvorskata 

uprava, nastojuvaat {to pove}e da se odale~at od niv ili da dojdat do 

skrien ikli stvaren konflikt so nea. Seto toa go paralizira nivniot 

pridones kon sopstvenoto prevospituvawe. 

Trgnuvaj}i od tie negativni efekti na disciplinskoto kaznuvawe, 

{to osobeno se te{ki ako rutrinski i {ablonski se primenuvaat, 

vo teorijata ne e retko misleweto deka kaj mnogu zatvorenici uspehot 

na prevospituvaweto e obratno proporcionalen od obemot na nivnata 

primena. 

So ogled na vakvoto zna~ewe na ovoj problem se obidovme da go 

sogledame povedenieto i disciplinata na osudenite ubijci. Vo taa 

smisla najprvin go ~uvme misleweto na vospituva~ite vo Domot. Tie 

smetaat deka ubijcite, za razlika od osudenicite za drugi krivi~ni 

dela, mnogu poretko ja kr{at disciplinata. Moè slobodno da se kaè 

deka ubijcite se najdisciplinirani osudenici koi mnogu retko pravat 

disciplinski prestapi. Pri~inata za toa, spored vospituva~ite e vo 

visinata na nivnata kazna i nivnata ne{to povisoka vozrast, a spored 

297 

Pove}e za toa vidfi: Ogrizovi}, str. 155-161. 

298 

Vo ovaa smisla zboruva i ~l. 27 od Zbirot na minimalnite pravila 

za postapuvawe so zatvorenicite. 

276

na{e mislewe i vo toa {to ubijcite ne pokaùvaat znaci na vodstvo 

(liderstvo), ne se izdvojuvaat so svojot zatvoreni~ki status i ne prezemaat 

posebni zatvoreni~ki ulogi. Tie dobro sorabotuvaat so zatvorskata 

uprava i drugite osudenici, 299 ne baraat posebni privile|ii i ne 

se izdvojuvaat so nekoe posebno povedenie. 

I straàrite bea edinstveni vo stavot deka ubijcite se najdobri 

vo pogled na odrùvaweto na redot i disciplinata vo Domot. Spored 

niv, toa se mirni, tivki, povle~eni, poti{teni lu|e i re~isi naj- 

~esto se kajat za storenoto delo. Dobro rabotat, ne igraat komar i retko 

pravat kakvi bilo problemi i toa samo toga{ koga imaat doma{ni 

(semejni) te{kotii. Vo pogled na disciplinata vo Domot, problemati~ni 

se osudenicite za krivi~no delo kra`ba i siluvawe. Pogolemi 

problemi pravat i maloletnicite i pomladite polnoletnici, odnosno 

pomladite osudenici voop{to. I na krajot, najmnogu problemi pravat 

onie na koi im se izre~eni najkratkotrajni kazni zatvor kako i narkomanite, 

psihopatite, alkoholi~arite, du{evno bolnite lica i starcite, 

bidej}i site zaedno se smesteni vo oddelenieto za rabotno nesposobni 

i hroni~no bolni osudeni lica. 

I vospituva~ite i straàrite na Domot smetaat deka koga se 

raboti za osudenite ubijci disciplinskite kazni se dobro postaveni 

vo ZIS i deka nivnoto izrekuvawe i izvr{uvawe e efikasno, odnosno 

deluva vrz toa da se namalat problemiet so ovie lica. Me|utoa, site 

tie smetaat deka glavniot problem na disciplinskite kazni se sostoi 

vo toa {to koga e izre~ena kazna samica taa retko koga se izdrùav do 

kraj, tuku u{te na po~etokot upravata na svoja raka |i osloboduva osudenicite. 

So toa se naru{uva avtoritetot na vospituva~ite i straàrite, 

a takvite osudenici steknuvaat sigurnost vo sebe i ponatamu ja 

kr{at dosciiplinata znaej}i deka dokolku dojdat vo samica brzo }e 

bidat oslobodeni od "poglavniot" vo Domot. 

So gornite mislewa se poklopuvaat i drugite podatoci od na- 

{eto istraùvawe. Imeno, od zateknatite osudenici - ubijci vo Domot, 

samo na 29 im bile izrekuvani disciplinski kazni i toa za slednive 

povedenija: naru{uvawe na me|u~ove~ki odnosi - raspravii (7), 

tepa~ki so osudenici (4), zbliùvawe so osudenici skloni kon begstvo 

(3), nenavremeno stanuvawe od postela (2) i po eden osudenik za obid 

299 

Spored misleweto na site intervjuirani vospituva~i (14) i straàri 

(18) vo Domot, ubijcite se druèqubivi lu|e koi podednakvo se druàt 

me|u sebe kako i so osudenicite {to izdrùvaat kazni za drugi krivi~ni 

dela. Kriteriumite za odbiraweto na dru{tvoto se naj~esto vozrasta, srodni- 

~kite odnosi i poteknuvaweto od isto mesto na ìveewe. Osudenicite za 

drugi krivi~ni dela sosema normalno gi prifa}aat ubijcite, odnosno ne gi 

odbegnuvaat. Naprotiv, na drugite osudenici ubijcite im se posimpati~ni. 

Tie ~esto velat deka sekomu moè da mu se slu~i da ubie ~ovek. Vo Domot ne 

se ima slueno nekoj da re~e: "Ostavi go onoj, toj e ubiec, ilii ne{to sli~no." 

277

na fizi~ki napad vrz stru~en instruktor, zakana sprema vospituva~, 

odbivawe da primi pa}et so hrana, pogolemo oddale~uvawe od dozvolenoto, 

o{testuvawe sredstva za rabota, prodavawe alkohol, odbivawe 

rabota, dopi{uvawe so ma{ki osudenici, samopovreduvawe i zadocnuvawe 

na prozivka. 

Najgolemiot broj od ovie disciplinski prestapi na ubijcite 

proizleguvaat od opredeleni konfliktni odnosi i toa najpove}e so 

drugi osudenici (11), potoa so straàta (6), so vospituva~ite (3) i so 

eden stru~en instruktor, {to vo zatvorskite uslovi se smeta za normalna 

pojava. Samite pak, osudenici za ubistvo smetaat deka vo Domot 

najmnogu disciplinski kazni se izrekuvaat za igrawe komar, kra`bi i 

tepa~ki, a potoa za nepridrùvawe kon ostanatite pravila od ku}niot 

red. Za najefikasni merki za odrùvawe na redot i disciplinata 

spored nivno mislewe pak se: upatuvawe vo samica (20), zabrana na 

koristewe na pogodnosti (110, izolacija vo posebno krilo na Domot 

(5) i isklu~uvawe od pravoto na rabota vo zatvorot (3). 

Golemoto zna~ewe {to osudenicite i go pridavaat na disciplinskata 

kazna - upatuvawe vo samica moè da se povrze i so nivnoto 

li~no iskustvo od primenata na ovaa merka. Imeno, ovaa najte{ka disciplinska 

kazna im bila izre~ena na 19 ubijci vo traewe od 10 do 30 

dena, a na drugi {est vo uslovena forema, {to ne e vo soglasnost so 

baarweto najprvin da se pristapuva kon poblagite formi na disciplinsko 

kaznuvawe, opdnosno so principot na postapnost i umerenost 

vo kaznuvaweto. 300 Pokraj ova treba da se podvle~e deka najgolemiot 

broj (17) od osudenite ubijci na koi im bila izre~ena disciplinskata 

kazna smetaat deka taa im bila pravilno izre~ena i odmerena. 

Od dosega izloènite pokazateli moè da se zaklu~i deka od 

aspekt na nivnoto povedenie ubijcite se kategorija na osudenici koi 

ne pretstavuvaat poseben problem za op{tata disciplina vo Domot. 

Toa e rezultat na redica faktori, no pred se na visinata na nivnata 

kazna, koja sama po sebe gi predupreduva kon sfa}aweto na svojata 

polo`ba i po~ituvaweto na zatvorskite o~ekuvawa. Me|utoa, i pokraj 

toa kaj eden pomal broj ubijci {to gi prekr{ile domskite pravila na 

odnesuvawe se primenuvaat najstrogite disciplinski kazni {to ne e 

vo soglasnost so celite na ovoj institut, odnosno sredtvo za ostvaruvawe 

na tretmanot. 

300 

Kriterium za toa koi osudenici treba da se podvrgnuvaat na pogoelema 

represija preku strogosta na disciplinskite kazni ne smee da bide dol- 

ìnaat na izre~enata kazna zatvor, za{to u{te pri sudskata individualizacija 

so izrekuvaweto na povisokata kazna vo golem del ve}e e postignata 

retributivnosta. Za strogosta na disciplinskite kazni vo zatvorot treba da 

bide edinstveno merilo povedenieto na osudenotyo lice. 

278

279

280 

ZAKLUÔCI 

Zo{to ~ovekot ubiva ~ovek, koj se socijalnite i li~nite karakteristiki 

na ubiecot i {to da se stori so i za storitelot na ubistvoto, 

ete toa bea osnovnite pra{awa na ovoj trud. Pra{awata se 

navidum ednostavni, me|utoa sekoj onoj {to barem malku se zanimaavl 

so baraweto na nivniot odgovor sigurno e deka ne moèl, a da ne si 

postavi i redica drugi pra{awa {to se povrzani so esencijalnite i 

egzistencijalni problemi na ~ovekot, koja e su{tinata na negovata 

pririoda, dali spored taa priroda ~ovekot e dobar ili lo{, koi se ngovite 

~ove~ki karakteristiki i vo {to se sostoi smislata na negoviot 

ìvot. Site ovie pra{awa vsu{nost ~ovekot otsekoga{ si gi postavuval 

no vo domenot na filozofijata, antropologijata, psihologijata i 

drugite op{testveni nauki se u{te ne se pronajdeni vistinskite 

odgovori {to sekako se dolì na toa {to ~ovekot e sloèn fenomen 

sostaven od brojni i isprepleteni fizi~ki, biolo{ki, psiholo{ki i 

psihosocijalni komponenti. Toa, me|utoa, ne zna~i deka vo ovoj pogled 

ne e ni{to storeno. Naproviv, na podra~jeto na ovie nauki e dojdeno do 

zna~ajni soznanija od koi {to i nie pojdovme vo dobliùvaweto do 

odgovorite na na{ite po~etni pra{awa. 

1. Spored svojata priroda ~ovekot e sloèn oblik na ìva materija 

i nejzinoto dvièwe {to go formiraat kako nagonsko, emocionalno 

(~uvstvitelno) i racionalno (mislovno) bitie. Toa se osnovnite 

elementi {to go opredeluvaat negovoto specifi~no postoewe. 

Od kombinacijata na ovie elementi zavisi na~inot na ~ovekovoto mislewe 

i vidot i stepenot na ostvaruvaweto na negovite nagovi i ~uvstva. 

Site tie procesi se odbvivaat spored zakonite na nu`nosta 

vklu~uvaj}i go tuka pokraj dejstvoto na vnatre{nite i vlijanieto na 

nadvore{nite sili. Ova se osnovite so koi trgnuvaj}i od Marks, filozofijata 

mu se sprotivstavuva na spekulativnoto tretirawe na ~ovekot. 

Imeno, Marks ja sogledal op{estvenata i istoriskata osnova za 

razvitokot na ~ovekot i tamu ja bara negovata su{tina. Za nego ~ovekot 

e biolo{ko i prirodno su{testvo, no koe stanuva ~ove~ko su{testvo 

duri vo onoj moment koga se oddeluva od prirodata gradej}i ja 

svojata sopstvena istorija. Istoriskiot karakter na ~ovekot ozna~uva, 

pred se, deka ~ovekot nastanal kako rezultat na op{testvenata istorija 

i deka kako takov e generi~ko su{testvo - su{testvo na praktikata. 

So svojot trud ~ovekot ja menuval prirodata no i samiot sebesi, 

za{to ~ovekovata praktika podrazbira ne samo sozdavawe novi objekti, 

oblici i procesi, tuku i samosozdavawe. Vo soglasnost so vakvite

azmisluvawa, spored Marks, vo poedine~niot ~ovek se soedinuvaat i 

realiziraat generi~kite i individualnite karakteristiki na ~ovekot, 

a na~inot na koj toj se modificira i oformuva zavisi od konkretnite 

istoriski uslovi na razvojot. 

Vo ramkite na vakvata istoriska dimenzija na genezata na ~ovekovata 

li~nost se obidovme da go sfatime i objasnime ubistvoto 

kako kriminalen fenomen {to uporno opstojuva niz celata istorija 

na ~ovekovoto op{testvo. Vo tie ramki, drèj}i se do generalnata postavka 

deka ubistvata kako i drugite kriminalni odnesuvawa pretstavuvaat 

najteòk, najsilno izrazen oblik na otu|enosta na ~ovekot, 

pred se, vo materijalnata, a potoa i vo duhovnata sfera na negovoto 

sozdavawe dojdovme i do problemite na sovremeniot ~ovek koi vo osnova 

od sekoga{ bile isti, no koi postojano bile prodlabo~uvani vo zavisnost 

od okolnostite na op{testveniot razvoj. Vo nastojuvaweto da 

gi razre{i nataloènite problemi ~ovekot kako ìvo, materijalno, 

mislovno i prakti~no bitie se odnesuva vo zavisnost od utvrdenata 

smisla na svoeto postoewe koja kaj sekoj poedinec se sostoi od imanentniot 

streme` da se odrì sopstveniot ìvot i da se najdat na~ini 

{to sopstvenata egzistencija }e ja napravat sre}na. Vo taa "borba" poedinecot 

me|utoa ne uspeva sekoga{ da ja izgradi svojata individualnost 

vo koja }e bidat vistinski postaveni i optimalno integrirani 

komponentite {to treba da dovedat do sakanite ìvotni celi. Toj neuspeh 

se dolì bilo na sopstvenite intelektualni i drugi nedostatoci 

ili nedovolno vloèni napori, bilo vo toa {to li~nosta e li{ena od 

takvi op{testveni uslovi, primeri i vlijanija {to }e i pomognat za 

vnesuvawe na vistinska smisla vo svojot ìvot {to nema da bide vo 

sudir so op{testvenite vrednosti i dobra, barawa i o~ekuvawa. Od tie 

pri~ini i ne e mal brojot na poedincite koi postapuvaat iracionalno 

izbiraj}i go zloto kako na~in na odnesuvawe prku koj momentno, no 

sekoga{ samo prividno se doveduvaat vo opredelen red okolnostite 

{to go popre~uvaat ostvaruvaweto na intrapsihi~koto zadovolstvo i 

individualnata slika za sostojbite i odnosite vo objektivnata stvarnost. 

Seto toa me|utoa vo maksimalna mo`na mera ja iskrivuva, izlobli~uva 

i degradira ~ovekovata su{tina i sozdava nepopravlivi posledici 

{to mu {tetat kako na poedinecot taka i na op{testvoto vo 

celost. 

2. Predmet na na{ite fenomenolo{ki istraùvawa bea pojavnite 

oblici, strukturata, strukturnite promeni i dinamikata na ubistvata 

kako i bitnite obele`ja na nositelite na ovoj oblik na kriminalno 

odnesuvawe. Istraùvaweto na ovie sodrìni ni pruì brojni 

i zna~ajni pokazateli za op{testvenite i li~nite vlijanija {to pretstavuvaat 

pri~ini, uslovio i povodi za pojavata na ovoj vid na ~ovekovata 

destruktiuvnost. Od ovaa dimenzija na ubistvata se crpat i osnovnite 

determinanti od ~ie soznanie i etiolo{ko oblikuvawe zavisi 

uspe{noto preventivno i represivno deluvawe vo ovaa oblast. Od tie 

281

pri~ini vo ovie razgleduvawa najprvin se obidovme da gi sogledame 

pojavnite oblici na ubistvata preku potsetuvawe na nivnata krivi~nopravna 

kvalifikacija. Potoa, vo posebni naslovi se obraboteni 

osnovnite karakteristiki na ubistvata, motivot na nivniote storiteli 

i najzna~ajnite karakteristiki na nivnata li~nost vo vrska so 

ostvaruvaweto na konkretnoto povedenie. 

So ogled na toa {to i najsumarnoto povtoruvawe na pozna~ajnite 

indikatori od fenomenolo{kata problematika bi ni odzelo golem 

prostor ovde }e se zadrìme samo vrz konstatacijata deka so ovie 

razgleduvawa se dobliìvme do soznanieto deka ~ovekot ne e destruktivno 

nastroeno su{testvo. Negovata destruktuivnost e proizvod na 

negovite op{testveni, ekonomski, socijalni i kulturni potrebi, a 

najmalku plod na vrodeni nagoni {to biolo{ki i genetski se prenesuvaat. 

@ivotnite se destruktivni toga{ koga toa isklu~ivo im go 

nalaga instinktot. Tie ne znaat za ritualot na ubistvoto koj e isklu- 

~ivo svojstvo na ~ovekot, odnosno tie ne ja ma~at `rtvata i sekoga{ 

ubivaat na ist na~in. ôvekot pak, od druga strana, izgradil cela 

metodologija i tehnika na ubistvaat. Toj ne ubiva poradi instinktot, 

tuku toa naj~esto go pravi svesno motiviran od golem zbir najrazli~ni 

pobudi, kako od onie {to sakame i eventualno moème da gi prifatime, 

taka do ubivawe bez kakvi bilo i da e pri~ini razbirlivi za 

prose~niot ~ovek. Kako {to samite vidovme, ~ovekot ubiva za da zadovoli 

nekakva potreba ili da razre{i nekoj problem i toa naj~estgo od 

pomala vrednost od onaa {to mu se odzema na drug i koja nikoga{ ne 

moè da mu se vrati ili nadomesti. Zad tie pobudi na ~ovekot se krie 

smislata na negoviot ìvot. Pri izgradbata pak na taa smisla, ~ovekot 

mnogu malku ili voop{to ne se zanimava so ìvotot na svojot vid. 

Toj mnogu pove}e e preokupiran so razmisluvaweto za sopstveniot ìvot, 

za sopstvenoto samoodrùvawe i za sopstvenata sre}a. So eden 

zbor, za razlika od ìvotinskiot svet kade mnogu pove}e vladee principot 

na odrùvawe na vidot, vo ~ovekoviot svet caruva na~eloto na 

odrùivawe na sopstveniot ìvot. Ottuka se sosema ispravni razmisluvawata 

deka slabeeweto na nagonot na samoodrùvawe na vidot i 

bezobyirniot probiv na individualnosta podrazbiraat varvarsto, t.e. 

ubivawe. 

3. Potrebata za sogleduvawe na viktimolo{kite karakteristiki 

i vo ovoj trud e opredelena od ve}e potvrdenoto soznanie deka `rtvata 

so svoite svojstva, odnosot sprema storitelot i nejzinoto pridonesuva~ko 

povedenie e zna~aen kriminogen faktor i za pojavata na 

ovoj oblik na negativno odnesuvawe. Prou~uvaweto na `rtvata e, vsu- 

{nost, osobeno bitno kaj ubistvata, bidej}i e vo funkcija na nivnoto 

preventivno, no i represivno suzbivawe. 

Ne osporuvaj}i go prioritetnoto zna~ewe vo oblasta na prevenciijata, 

dobienite podatoci od istraùvaweto ja potvrduvaat i golemata 

uloga na ovie soznanija vo oblasta na kaznenata politika i izvr- 

282

{uvawetyo na kaznite za ovie dela. Spored tie soznanija mora da se 

usoglasuva visinata na propi{anite i izre~enite kazni kako i obemot, 

intenzitetot i nasokite na prevospitnite procesi vo penitencijarnite 

ustanovi. 

4. Etiolo{kata problematika na ubistvata vo trudot e prosledena 

niz analiza na najzna~ajnite objektivni i subjektivni vlijanija 

{to gi predizvikuvaat i ovozmoùvaat ubistvata kako poedine~na i 

masovna pojava i go opredeluvaat nivnoto mesto vo sistemot na kriminalnite 

op{testveni pojavi. 

[to se odnesuva do objektivnite faktori na ubistvata, niv gi 

zafativme preku sogleduvawe na dejstvoto na op{tite op{testveni 

uslovi na ìvotot i posrednite i neposrednite vlijanija na socijalnata 

sredina. Tuka se raboti za brojni okolnosti {to pridonesuvaat za 

naru{uvaweto na odnosite me|u lu|eto, a se javuvaat bilo na edna pogolema 

distanca ili vo vremeto na samoto izvr{uvawe na deloto. Pritoa, 

so analizata na vlijanijata od socijalnata sredina na odreden 

na~in gi doprevme ekonomskite priliki, bra~niot i semejniot status, 

socijalnopatolo{kite pojavi i odnesuvawa, naru{enite me|u~ove~ki 

odnosi, obrazovanieto, zanimaweto i vrabotenosta, odnosno nevrabotenosta 

i nacionalnata pripadnost na ubijcite. So ogled na svoeto 

zna~ewe se isatkna potrebata i od pocelosno razgleduvawe na sistemot 

na kulturni uslovi i zaostanati sfa}awa odnosot na mikrosredinata 

kon ubistvata, pridonesot na `rtvata i dejstvoto {to vrz ubistvata 

go ostvaruvaat treti lica. 

Glavnoto soznanie {to proizleze od site ovie razgleduvawa bi 

moèlo da se sumira vo slednive karakteristiki na ubijcite. Kaj nas, 

toa se lica prete`no od ma{ki pol, na vozrast od 21 do 30 godini, so 

vpe~atlivo nisko obrazovanie {to go opredeluva i nivnoto zanimawe 

kako zemjodelec ili rabotnik i negovata nepovolna op{testvena polo- 

`ba, a so ogled na toa {to toj naj~esto e vo brak, kaj nego se pojavuva i 

nepovolen semeen status. Pritoa, osobeno e va`no i specifi~no {to 

vakvata sostojba kaj ovie lica pridonesuva da se formira poseben 

sistem od subjektivno sfateni vrednosti. Toa ne e slu~ajno. Naprotiv, 

vo dene{ni uslovi koga postoi golem ras~ekor me|u op{testvenite 

mo`nosti i realnite mo`nosti tie vrednosti da se ostvarat, opredelen 

broj poedinci nemoèj}i da gi pronajdat vistinskite sredstva i 

na~ini za ostvaruvawe na definiranite vrednosti, ja istaknuvaat ~esta 

kako ne{to za {to treba posebno da se ìvee. Za taa vrednost, koja 

na poedincite na rabot od materijalnata egzistencija, vsu{nost i 

edinstveno im preostavuva, naj~esto ja povrzuvaat i smislata na svojot 

ìvot i za nea posebno se borat. Nesre}ata e vo toa {to vo taa borba 

se sluàt so krajno iracionalni sredstva ne po~ituvaj}i gi struktuiranite 

izlezi za ostvaruvawe na svoite aspiracii. 

Drugiot osobeno zna~aen element vo genezata na ubistvata 

pretstavuva individualnosta na ubiecot, ili poinaku kaàno, oprede- 

283

leni osobini na li~nosta {to se javuvaat kako subjektivni kriminogeni 

vlijanija. Ovde, vsu{nost, stanuva zbor za sre}avawe i soedinuvawe 

na opredeleni li~ni karakteristiki na poedinecot so soodvetna 

kriminogena situacija. Nivnoto zaemno dejstvo pridonesuva za preodot 

kon aktot, odnosno kon konkretnata kriminalna dejnost so koja na 

najdrasti~en na~in se re{avaat me|u~ove~ite odnosi, problemi i 

interesi. Za da se izvr{i ubistvo, ~ovekot so opredeleni psihosocijalni 

svojstva mora da dojde vo kontakt so takva kriminogena situacija 

vo koja od negovata individualnost zavisi dali }e go izvr{i ili 

}e go propu{ti kriminalniot akt. Vo taa smisla me|u faktorite {to 

ja so~inuvaat taa individualnost i ja opredeluvaat mo}ta za rezistentnost 

ili podlo`nost na razli~niot intenzitet na kriminalni vlijanija 

i ovde se pomestuvaat polot, vozrasta, opredeleni psiholo{ki 

osobini na li~nosta (inteligencija, karakter, temperament) kako i du- 

{evnoto (psihopatii, oligofrenii, psihozi) i telesnoto zdravje na 

ubijcite. 

[to se odnesuva do obele`jata zna~ajni za opredeluvawe na 

individualnite osobini i specigi~ni crti na li~nosta na ubijcite vo 

SR Makedonija istraùvaweto go utvrdi slednoto. Ubiecot kaj nas e 

lice so ne{to poniski intelektualni sposobnosti. Vo pogled na negovite 

karakterni osobini se odlikuva so agresivnost, sugestibilnost 

(podlo`nost na vlijanija od treti lica), golem stepen na samodoverba 

ili preterana doverba vo sopstvenite sili (voobrazenost), nesamokriti~nost 

(nedostig na ~uvstvo za odgovornost) i neskromnost (sebi~nost) 

vo odnos na duhovnite dobra i vrednosti. Vo pogled na temperamentot 

dominiraat negovata: egocentri~nost, impulsivnost, (nizok 

stepen na tolerancija na frustracii), emocionalna labilnost 

(nezrelost) koja se izrazuva kako dominacija na ~uvstva (taga, qubomora, 

zavist, omraza, prezir i zloba) ili kako dominacija na emocionalni 

sostojbi (afekti, raspoloènija i strasti) nad razumot i voljata, 

preterano ~uvstvo na gordost i stram, i, na krajot, nedostig od 

elementarno ~uvstvo na sovest i so~uvstvo. Pokraj ovie karakteristiki 

na li~nosta koi na opredelen na~in go determiniraat deloto i so 

ogled na toa dobivaat zna~ajno mesto vo ostvaruvaweto na nejzinata resocijalizacija, 

kaj del od ubijcite so isto takvo zna~ewe se zabeleàni 

i opredeleni psihopatski osobini {to stojat na granicata na normalnoto 

i nenormalnoto. 

5. Ona {to moè da se zaklu~i od izlagawata vo posledniot del 

od trudot e deka penitencijarnata praktika ne mu posvetuva dovolno 

vnimanie na prevospitniot tretman na osudenite ubijci. Vo toj pogled 

ne postojat specijalizirani ustanovi ili vertikalni klasifikacioni 

grupi so koi se vodi smetka za posebnite karakteristiki na li~nosta 

na osudenicite voop{to i na ubijcite posebno i nivoto na nivnata 

op{testvena i psihoolo{ka poremetenost. Naprotiv kaj nas kon osudenite 

ubijci se pristapuva od pozicija deka so niv ne treba posebno da 

284

se raboti, odnosno deka dolìnata na nivniot prestoj vo zatvorot sama 

po sebe }e dovede do sakanite efekti. Ottuka na teoretski plan e sosema 

logi~no pra{aweto dali sprema osudenite ubijci e potrebno 

sproveduvawe na prevospiten tretman. Odgovorot moè da bide pozitiven 

ili negativen. Koj odgovor e me|utoa onoj vistinskiot moè da 

se doznae preku sogleduvaweto na argumentite vo prilog i protiv penitencijarniot 

tretman na ubijcite. 

Prviot moèn odgovor e deka sprema osudenite lica za krivi~no 

delo ubistvo ne e potrebna resocijalizacija pa spored toa ni prevospiten 

tretman. Vo prilog na vakvoto razmisluvawe moàt da se navedat 

pove}e pri~ini me|u koi i opredelen broj empiriski utvrdeni 

fakti od na{eto istraùvawe. Eden od niv e deka vo strukturata na 

izvr{itelite na ubistva od na{ata sredina dominiraat lu|e so pomalku 

ili pove}e besprekorno minato. Imeno, 72,2% ubijci spa|aat vo 

kategorijata "~esen i ugleden gra|anin", ili so drugi zborovi, najgolemiot 

broj ubijci se ispravno socijalizirani li~nosti na koi ne im e 

potrebna resocijalizacija. Za niv kaznata {to mora da ja izdràt od 

generalnopreventivni pri~ini e zlo koe mora da se istrpi poradi storenoto 

zlo. 

Vtoriot argument protiv tretmanot, odnosno resocijalizacijata 

na ubijcite proizleguva od neposrednoto iskustvo na licata {to go 

sproveduvaat penitencijarniot tretman. Kaj niv kako {to vidovme 

dominira stavot deka tokmu so ubijcite ne treba mnogu da se raboti, 

bidej}i se dobri zatvorenici so koi, poradi dolìnata na kaznata, ne 

postojat skoro nikakvi problemi. Ottamu tie se klasificiraat vo 

grupi spoered potrebata nivnite kaarkteristiki da se iskoristat 

samo za pozitivno vlijanie vrz drugite osudenici vo kazneno-popravnata 

ustanova. 

Ako prethodnoto soznanie, koe proizleguva od praktikata se 

povrze so procentot na izrazeniot specijalen povrat na ubijcite se dobiva 

i tretiot moèn argument protiv nivniot tretman i resocijalizacija. 

Imeno, od okolnosta deka specijalniot povrat na ubijcite e nezna~itelen 

(samo 0,5%) i pokraj toa {to vo kazneno-ppopravnite 

ustanovi so niv skoro ni{to ne se raboti se ~ini apsurdno zalagaweto 

za nivno prevospituvawe. 

Vtoriot moèn odgovor e deka sprema osudenite ubijci e neophodna 

resocijalizacija i sodràen tretman {to }e pretstavuva osnova 

za nejzinoto ostvaruvawe. Kon nego }e gi navedeme samo onie argumenti 

{to na opredelen na~in gi obezvreduvaat mo`nite prigovori protiv 

resocijalizacijata na osudenite ubijci. Taka, na primer, toa {to 

najgolemiot broj osudeni ubijci pred storenoto delo bile ispravno 

socijalizirani li~nosti ne mora da zna~i i otsustvo na potrebata od 

nivnata resocijalizacija. Imeno, ako se trgne od etimolo{koto zna~ewe 

na poimot na resocijalizacijata toga{ e sosema prifatlivo deka 

moè da se resocijalizira samo nekoj koj ve}e bil socijaliziran, {to 

285

zna~i samo onie lica {to bile pravilno vklopeni vo op{testveniot 

ìvot, no podocna, kako posledica na podolgoto dejstvuvawe na opredeleni 

negativni faktori skr{nale od usvoenite pravila na odnesuvawe. 

301 Toa {to ubijcite idealno se vklopuvaat vo edna vakva pretstava 

e samo moèn argument vo prilog na nivnata resocijalizacija. 

[to se odnesuva do stavot na upravata deka ubijcite se dobri 

zatvorenici so koi treba malku da se raboti, stanuva zabor za isto 

taka mal dokaz protiv nivnata resocijalizacija. Vakviot stav poa|a od 

ispravno sogledaniot fakt vo odnos na povedenieto na ubijcite vo 

tekot na izdrùvaweto na kaznata, no i od nesogleduvaweto na karakteristikite 

na nivnata li~nost i potrebata od nivno menuvawe. Empiriskjoto 

posmatrawe na li~nosta situirano vo skromni ramki vo 

nikoj slu~aj ne moè da go zameni nau~noto posmatrawe na li~nosta 

preku koe edinstveno moè da se dojde do vistinskite potrebi na 

osudenite lica. Celosnoto sogleduvawe na tie potrebi u{te pomalku 

moè da se ostvari preku golo nabquduvawe na op{toto povedenie na 

ubijcite vo ustanovata, osobeno toga{ koga zaradi opredeleno prilagoduvawe 

na zatvorskata situacija doveduva do uspe{no sokrivawe na 

vistinskite crti na li~nosta. Vo tie procesi, vpro~em, se mnogu pouspe{ni 

onie osudenici koi podolgo prestojuvale vo penitencijarnata 

ustanova. Ako kon seto toa se dodadat i ograni~enite mo`nosti na 

upravata da mu posveti dovolno vreme i vnimanie na sekoj osudenik 

logi~no e da se pretpostavi deka nejzinitot stav se gradi i vrz pragmati~ki 

osnovi: da se ostavi prostor za rabota so onie osudenici koi 

vo ustanovata pretstavuvaat pogolem problem. 

I, na krajot, kon tretiot moèn argument protiv resocijalizacijata 

na ubijcite dovolno e ako se kaè deka resocijalizacijata pretstavuva 

pove}edimenzionalen proces {to ne moè da se svede samo na 

storuvawe - nerstoruvawe na novo krivi~no delo, tuku moè da se 

sfati kako edinstven proces na aktivnosti i merki {to se naso~eni 

kon ostvaruvaweto na pozitivni promeni vo op{testvenoto odnesuvawe 

na prestapnicite. 

Od seto ova e sosema prifatlivo deka za osudenite ubijci izvr- 

{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda treba da pretstavuva osmislen 

prevospiten tretman, a ne retribucija. Vakviot stav me|utoa ne 

zna~i i celosen odgovor na pra{awata vo vrska so tretmanot na ubijcite. 

Vo toj prostor nu`no se provlekuvaat novi problemi me|u koi 

posebno mesto zazema rasvetluvaweto na specifi~nostite na tretmanot 

sprema razli~nite kategorii na ubijci. Ako ras~istivme so toa 

deka za ubijcite e potreben tretman, toa istovremeno ne zna~i deka 

301 

Vidi: Milutinovi} III, str. 8 i Atanackovi} II, str. 130. Treba da se 

znae me|utoa deka ovie i drugi avtori sosema pravilno istaknuvaat deka resocijalizacijata 

ne zna~i samo toa, tuku vo prv red se odnesuva i na onie 

osudenici koi porano ne bile pravilno socijalizirani. 

286

tretmanskiot pristap treba da bide edankov za site storiteli na ubistvo. 

Na{ stav e deka vo toj pogled e potreben diferencijalen pristap 

{to vidot na oblicite, metodite i sredstvata na prevospitniot tretman 

}e gi dovede vo soglasnost so utvrdenite kriminolo{ki karakteristiki 

na ubijcite od na{ata sredina. Koga go velime ova, vo prv 

red mislime na razli~nite kategorii ubijci so ogled na motivite {to 

go opredeluvaat nivnoto delo. Ottuka vo prevospitniot model vo koj 

motivot pretstavuva osnovna orientacija za rabota so site osudeni 

lica treba da se najde i mestoto na osudenite ubijci vo onaa mera i 

intenzitet kolku {to e toa navistina neophodno za ostvaruvaweto na 

nivnata resocijalizacija. 

So vakviot prevospiten model vo koj motivot na storitelot na 

ubistvoto go naso~uva vlijanieto na prevospitnata slu`ba se povrzani 

i drugi aspekti od deluvaweto vrz poedinecot. Vo procesot na resocijalizacijata 

treba da se vodi smetka i za site ostanati osobini na 

li~nosta {to bea utvrdeni vo ova istraùvawe, a ne koreliraat so nivnite 

motivi. Vo taa smisla do maksimum treba da se primenuvaat soznanijata 

za pri~inite i uslovite {to dovele do sozdavawe na negativnite 

osobini na li~nosta i sekade kade {to toa e vo granicite na mo`nostite 

vo penitencijarniot tretman, stremeìte da se dviàt vo taa 

nasoka. 

[to se odnesuva do pri~inite i uslovite {to doveduvaat do 

ubistva, vidovme deka tie se glavno zaedni~ki so pri~inite i uslovite 

na kriminalitetot voop{to. Istraùvaweto me|utoa ni go pokaà i 

toa deka negativnite vlijanija kaj ovaa pojava imaat posilno dejstvo, 

za{to kon niv se prisoedinuvaat i nekoi {to se specifi~ni za 

ubistvata. Imeno, vrz formiraweto na li~nosta na ubiecot posebno 

negativno vlijanie ostvarile: niskiot materijalen i socijalen status 

i problemite povrzani so nego, nesoodvetnata obrazovna struktura i 

interiorizacijata na posebnite individualni vrednosti {to vo golem 

del se i aksiolo{ka svest na nivnata najneposredna sredina, kako i 

posebnoto vlijanie na `rtvata i treti lica koi so ogled na opredeleni 

psihosocijalni karakteristiki na ubijcite (pred se emocionalnata 

labilnost i izrazenata sugestibilnost) doveduvale do izvr{uvawe na 

krivi~noto delo. Spored na{e mislewe, ova se glavnite pri~ini i 

uslovi {to go karakteriziraat izvr{uvaweto na ubistvata vo na{ata 

sredina. Ottuka, vo niv treba da se baraat i specifi~nostite na tretmanot 

sprema ubijcite. Se razbira deka e toa zada~a na praktikata so 

toa {to pred prevospitnata slu`ba treba da se postavuvaat samo onie 

zada~i {to moè i da se ostvarat. Vo taa smisla e osobeno potrebno da 

se sozdadat adekvatni uslovi za klasifikacija na osudenite lica, za- 

{to bez nea se zaludni site napori na planot na prevospituvaweto. Za 

taa klasifikacija nie dadovme opredeleni nasoki so taa zabele{ka 

deka klasifikacionata {ema {to }e se odbere treba da vaì i za site 

ostanati osudenici. Osnovata za razvrstuavweto ne e krivi~noto delo, 

287

tuku karakteristikite na li~nosta sprema koja treba da se ostvaruvaat 

posebni vlijanija niz soodvetni oblici i metodi na tretman. Kaj ubijcite 

vo toj pogled zasega se nametnuva potrebata od posebno izgraduvawe 

na vrednosniot sistem niz oblicite na individualnata i grupnata 

psihoterapija. Ovie oblici treba da bidat ona {to }e dominira vo 

rabotata na ubijcite, a dokolku so toa se stesnuva vremenskiot prostor 

za drugite formi na tretman, navedenite oblici treba da se ostvaruvaat 

duri i po cena na pogolemo zapostavuvawe na osudeni~kata rabota, 

osudeni~koto "samoupravuvawe," kulturnoprosvetnoto i fizi~koto 

vospituvawe i sli~no. 

288

289

KORISTENA LITERATURA 

A~imovi} I, Mihajlo A~imovi}, Pravci kriminalne psihologije, Savremena 

administracuja , Beograd, 1976. 

II, istiot, Prilog razlikovanju ubistva na mah od sli~nih dela, Pravni 

ìvot, Beograd, 1962/4. 

Atanackovi} I, Dragoljub Atanackovi}, Krivi~no pravo, posebni deo, 

Privredna {tampa, Beograd, 1979. 

II, istiot, Penologija, Nau~na knjiga, Beograd, 1988. 

Ba~i}, Franjo Ba~i}, Sudsko odmeravanje kazne, Zbornik pravnog 

fakulteta, Zagreb, 1978. 

Bavcon, Ljubo Bavcon, Krivi~ni zakonik s obja{njenjima, Ljublajana 

1961. 

Vili} I, Slobodanka Kostantinovi}-Vili}, @ene ubice, doktorska disertacija, 

Ni{, 1984. 

II, istiot, Biolo{ke i psiholo{ke osobine èna u etiologiju njihovog 

kriminalnog pona{anja, JRKKP, Beograd, 1985/4, str. 13-24. 

Vodopivec i dr. Katja Vodopivec i dr. Kriminologija I dio, Narodne 

Novine, Zagreb, 1966. 

Vukovi}, [piro Vukovi}, Krvni delikti u Srbiji, RO za grafi~ku 

izdava~ku delatnost, Zaje~ar. 

Vu~kovi}, Vukosav Vu~kovi}, Problemi psihopatskog pona{anja i 

tretman u penalnim ustanovama, Penologija, Beograd, 1977/1, str. 3-20. 

Golubovi}, I. Zagorka Pe{i} - Golubovi}, Problemi savremene teorije 

li~nosti, Kultura, Beograd, 1966. 

II, istiot, Antropologija kao dru{tvena nauka, Institut dru{tvenih 

nauka, Beograd, 1967. 

Dusssich, B John. P. J. Dussich, Istoriske i kulturne predispozicije viktimizacije 

èna, JRKKP, Beograd, 1984/3-4, str. 257-270. 

Zaklju~ci, Zaklju~ci VII Savetovanja Saveza penologije SR BIH, Penologija, 

Beogard, 1976/2. 

Zbir, Zbir na minimalnite paravila za postapuvawe so zatvorenicite, 

Arhiv, Beograd, 1956/4,. str. 492503. 

Zlatari} I, Bogdan Zlatari}, Krivi~ni zakonik u prakti~noj primeni, 

Narodne novine, Zagreb, 1958. 

II, istiot, Krivi~na dela ubistva na svirep na~in, Pravni ìvot Beograd 

1963/1. 

III, istiot, Kada dozlazi u obzir kvalifikacija ubistva iz bezobzirne 

osvete, , JRKKP, Beograd, 1973/4. 

290

Eliot, Mejbl Eliot, Zlo~in u savremenom dru{tvu, , Veselin Masla{a, 

Sarajevo, 1962. 

Enciklopedija, Enciklopedija leksikografskog zavoda, Zagreb, 

MCMXVIII, 17. 

Jankovi} - Pe{i}, Ivan Jankovi} Vesna Pe{i}, Dru{tvene devijacije, kritika 

socijalne patologije, Vi{a {kola za socijalne radnike, Beogard, 1981. 

Jakovljevi} I, Du{an Jakovljevi}, Krivi~na dela ubistva vi{e lica, Anali 

Beograd, 197o.3-4. 

II, istiot, Krivi~no delo ubistva na svirep na~in, JRKKP, Beograd, 

1975/3. 

Jak{i}, Ana Jak{i}, Majka ubica deteta, Priru~nik, Zagreb, 1960/6. 

Ja{ovi{, @arko Ja{ovi}, Kriminologija maloletni~ke delinkvencije, Privredna 

{tampa, Beograd, 1978. 

Jevti} I, Du{an Jevti}, Ubistvo na mah, Narodna milicija, Beograd, 

1960/1-2. str. 25-29. 

II, istiot, Ubistvo novorodzen~eta od majke, Pravni ìvot, Beograd, 

1959/11-12. 

III, istiot, Sudska psihologija, Medicinska knjiga, Beograd- Zagreb, 

1960. 

Jela~i}, Olga Jela~i} i dr. Ubistva na podru~ju Splita od 1964 do 1973 

godine, JRKKP, Beograd, 1974/3. 

Johnson, E. H, Johnson, Crime Corection and Society, Homened - 

Ilinois, 1964, 62. 

Javno mislewe, Javnoto mislewe na SRM 1979, ISPPI Skopje, 

1980. 

Kambovski I, Vladimir kambovski, Krivi~no pravo - poseben 

del, Studentski zbor, Skopje, 1982. 

II, istiot, Neka razmi{ljanja o individualizaciji kazni li{enja slobode, 

Penologija, Beograd, 1976/2. 

Kapamadzija, Borislav Kapamadzija, Ubistvo - psihopatologija i sudska 

psihijatrija, Matica Srpska, Novi Sad, 1981. 

Karan, Milenko Karan, Krvna osveta, Partizantska knjiga, , Beograd, 

1985. 

Kup~evi}, Rajka Kup~evi}-Mladzenovi}, Osnovi penologija, Svetlost, 

Sarajevo, 1972, 

Kup~evi} - Dogan, Rajka Kup~evi}-Mladzenovi} i A. Dogam, Te{ki 

krvni delikti u BiH, Referat od X Sovetuvanje na zdruènieto za kriminologija 

i krivi~no pravo na Jugoslavija, Pri{tina, 20-23 septemvri 

1971. 

Cornil, Paul Cornil, Rad u kazneno-popravnim ustanovama, Ibor, Zagreb, 

1962/1. 

Leki}, Ante Leki}, Neke psihi~ke karakteristike izvr{ioca krivi~nog 

dela ubistva, JRKKP, Beograd, 1973/3, str. 135-140. 

Laki~evi}, Du{an Laki~evi}, Obele`ja krivi~nog dela ubistva na mah, 

Beograd, 1975/1. 

291

Lazarevi} I, Ljubi{a Lazarevi}, Jugolovenska kriminalna politika i njena 

nau~na zasnovanost, JRKKP, Beograd, 1982, str. 7-27. 

II, istiot, Jugoslovenska kriminalna politika u oblasti represije, 

JRKKP, Beograd, 1986/1-2., str. 31-64. 

Lopa{i} i dr., Radoslav Lopa{i} i dr., Psihijatrija, Medicinska knjiga, 

Beograd - Zagreb, 1961. 

Lopez Ray, Manuel Lopez Ray, Neki kriti~ki osvrti na neke osnovne 

oblike zavodskog tretmana, Izbor, Zagreb, 1968/1, str. 67-74. 

Marina, Panta Marina, Ulogata na javnoto informirawe vo 

borbata protiv op{testveno negativnite pojavi, Pravna misla, Skopje, 

1983/1. 

Markovi} i dr., Tomislav Markovi} i dr, Krivi~na dela li{enja ìvota na 

podru~ju NR Hrvatske, Ured za kriminolo{ka istraìvanje DSUP NRH, Zagreb, 

1959. 

Milenkovi}, Du{an Milenkovi}, Uloga stru~nih instruktora u procesu 

resocijalizacije osudzenih lica, Penologija, Beograd, 1975/1. 

Milutinovi} I, Kriminologija, Savremena administracija, Beograd, 

1976. 

II, istiot, Kriminalna politika, Savremena administracija, Beograd, 

1984. 

III, istiot, Savremena administracija, Beograd, 1981. 

Middendorf, Wolf Middendorf, Konvencionalni i novi kriminalitet, 

JRKKP, Beograd, 1979/1. 

Mid, George Mid, The Psihology Of Punitive Justice, The American 

Journal Of Sociology, XXIII, Chicago, 1918. 577-602. 

Mati}, Svetislav Mati}, Uloga grupnog savetovanja u menjanju stavova 

osuddzenih lica, Penologija, Beograd, 1975/2, str. 40-55. 

II istiot, Dileme u primeni psihoterapeutskih metoda u prevaspitanju 

osudzenih lica, Penologija, Beograd, 1977/2. 

Momirovi} - Bosanac, K. Momirovi} G. Bosanac, Socijalna obele`ja 

nasilnika. Vo studijata Krivi~noptavni i kriminolo{ki aspekti nasilja., Zagreb, 

1979. 

Moren, Edgar Moren, ôvek i smrt, BIGS, Beograd, 1981. 

Novoselac, Petar Novoselac, Ubistvo na podmukao na~in, JRKKP, 

Beograd,, 1988/2. 

Olport, V. G. Olport, Sklop i razvoj li~nosti, Beograd, 1969. 

Ogrizovi}, Mihajlo Ogrizovi}, Osnovi penolo{ke andragogije, Izdanje 

[kole DSUP NRH, Zagreb, 1956. 

Pe~ar, Janez Pe~ar, "Induktologija" - znanje o uticaju na kriminalnu 

dvojicu, JRKKP, Beograd, 1984/3-4. 

Petrovi}, Milica Petrovi}, Vrednosti i etiologija delinkvencije, Zbornik 

IKSI, Beograd, 1971/1. 

Petrovi}, Radoslav R. Petrovi}, Krivi~no delo usbistva iz stava 3 ~lana 

135 KZ i ubistva koja su izvr{ena radi izvr{enja drugih krivi~nih dela, Preavni 

ìvot, Beograd, 1969/9. 

292

Pe}i} I, Vuka{in Pe}i}, Ubistva u Juygoslaviji, IKKI Beograd, 1972. 

II, istiot, Kriminologija, Univerzitet Veljko Vlahovi}, 1981. 

III, istiot, Funkcija okolnosti krivi~nog dela u individualizaciji krivi- 

~nih sankcija, , Zbirnik IKSI, Beograd, 1972/1. 

Pedago{ki re~nik, Beograd, 1967, Tom I. 

Popovi}, Vidak Popovi}, Sistem izvr{enja kazni li{enja slobode u Jugoslaviji, 

Izd. Saveza udruènja pravnika Jugoslavije, Beograd, 1966. 

Pravoslaven Molitvenik, Izd. Sveti Arhierejski Sinod na 

makedonskata pravoslavna crkva, 1965, str. 99. 

Prohi}, Ibrahim Prohi}, Prvi razgovor (intervju) vaspita~a i osudzenog 

lica, Penologija, Beograd, 1979/1-2. 

Radovanovi} - Dzordzevi}, Milan Radovanovi} i Miroslav Dzordzevi}, 

Krivi~no pravo - posebni deo, Savremena administracija, Beograd, 1975. 

Ristanovi}, Vesna Nikoli} Ristanovi}, Uticaj `rtve na pojavu kriminaliteta, 

, IRO Svetozar Markovi}, Beograd, 1984. 

Rot I, Nikola Rot Osnovi socijalne psihologije, Zavod za izdavawe 

uxbenika i nastavna sredstava, Beograd, 1975. 

II, istiot, Psihologija li~nosti, Zavod za izdavanje uxbenika 

SRS, Beograd, 1963. 

III, istiot, Op{ta psihologija, Beograd, 1966. 

Salihu I, Ismet Salihu, Ubistva u SAP Kosovo, doktorska disertacija, 

Pri{tina, 1982. 

II, istiot, Krivi~nopravni pojam ubistva iz osvete, krvne i bezobzirne 

osvete, Beograd, 1984/3. 

III, istiot, Preventivne mere u cilju suzbijanja ubistva na podru~ju 

Kosova, 13 Maj, Beograd, 1985/4. 

Samolov~ev - Muratbegovi}, Borivoje Samolov~ev i Hakija Muratbegovi}, 

Op{ta andragodija, IRO Veselin Masla{a, Sarajevo, 1979. 

Satr, @an Pol Sartr, Tuna~enje stranca. (Predgovor na deloto Stranec 

od Alber Kami), Prosveta, Beograd, 1974. 

Simi}, Dobrivoje R. Simi}, Razgrani~enje izmedzu krivi~nog dela ubistva 

prekora~enjem nu`ne odbrane i ubistva na mah, JRKKP, Beograd, 1974, 

str. 125-135. 

Simi}, Ilija Simi}, Medzusobni odnosi izvr{ioca ubistva i ubijenog, 13 

Maj, Beograd, 1969/5. 

Seneka, Lukrie Anej Seneka, O gnevu, Rad, Beograd, 1983. 

Skaberne, Borislav Skaberne, Pomambnost pravilnega obrazovanja 

otrok in maloletnikov ki so bili `rtve kaznenih delanj. Revija za kriminalistiko 

in kriminilogijo, Ljubljana, 1969/4, 

Sonotin~ui}, Ante Sobotin~i}, Racionalno koris~enje slobodniog vremena 

u kazneno-popravnim i odgojno-popravnim ustanovama, Penologija, 

Beograd, 1978/1-2. 

II, istiot, II Kongres UON za prevenciju zlo~ina i tretman delinkvenata, 

London, 1960, Penologija, Beograd, 1973/1. 

293

Sostojbi, Sostojbi i problemi na izvr{uvaweto na kaznata 

zatvor i vospitnite merki vo republikata. Republi~ki sekretarijat za 

pravosudstvo i uprava, Skopje, Mart, 1984 

Szabo, D. Szabo, Crimen et Viles. Etude Statistique de la criminalite 

urbaine et rurale et France, et in Belgique, Paris, Cujos, 1960. p. 61. 

Sulejmanov I, Zoran Sulejmanov, Primena na pogodnosti vo sistemot 

na izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii i vospitnite merki 

Glasnik na penolo{kata teorija i praktika, Skopje, 1988, str. 11-36. 

II, istiot, Ostvaruvawe na klasifikacijata na osudenite lica, 

Pravna misla Skopje, 1984/3. 

III, istiot, Kus istoriski osvrt vrz razvojot na ideite za individualizacija 

na kaznata i klasifikacijata na osudenite lica, Godi{- 

nik ISSPI, Skopje 1982. 

IV, istiot, Otvoreniot KPD izraz na primenata na humanizacija 

na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, Bezbednost, Skopje, 1984/2, 

str. 146-151. 

Tarnik, Qerka Tarnik i dr. Samoubistvata vo SR Makedonija, 

Studentski zbor, Skopje, 1983. 

Todorovski, Kosta Todorovski, Vo sredstvata za vr{ewe krvni 

delikti oru`jeto zazema dominantno mesto, Bezbednost, Skopje, 1971/3. 

Supek, Rudi Supek, Sociologija i socijalizam, Zagreb, 1976. 

Fettah, Ezzat Abbel Fettah, Uloga `rtve u odredzivanju delikta, 

JRKKP, Beograd, 1970/4. 

From, Erih From, Marksisti~ko shvatanje ~oveka, , Grafos, Beograd, 

1979. 

Hentig, Hans Fon Hentig, Zlo~in, uslovi i uzroci, Veselin Masla{a, Sarajevo, 

1959. 

Ho~evar - Kraus, Neka zapaànja u primeni krivi~nih sankcija u na{oj 

praksi, JRKKP, Beograd, 1966/2. 

Holbag, Pol Holbah, Sistem prirode, Prosveta, Beograd, 1956. 

Horvati}, @eljko Horvati}, Krivi~na dela protiv ìvota i tela u novom 

jugoslovenskom krivi~nom zakonodavstvu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1977/10. 

Cari} I, Ante Cari}, Viktimologija i krivi~no pravo, Zbornik radova, 

Split, 1969-1970, str. 77-94. 

II, istiot, Tretman prema multirecidivistima, , Zbornik pravnog fakulteta 

u Splitu, Split, 1963/1. 

êjovi}, Bora êjovi}, Krivi~no pravo, posebni deo, Nau~na knjiga 

Beograd, 1988. 

Dzuri}, Mihajlo Dzuri}, Devijantno pona{anje i dru{tvena struktura, 

Sociologija, Beograd, 1961/3-4, str. 100-131. 

[ukovi}, Mijat [ukovi}, Uslovni otpust, IKKI, Beograd, 1971, 

[eparovi}, Zvonimir [eparovi}, Kriminologija i socijalna patologija, 

Pravni fakultet, Zagreb, 1981. 

[elih, Alenka [elih, Viktimologija i njena uloga u borbi protiv kriminaliteta, 

Bezbednost, Beograd, 1976/6, str. 534-541. 

294

Zoran Sulejmanov - Ubistvata vo Makedonija (p.295)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?