Mortalidad en la niñez : una base de datos - Cepal
Mortalidad en la niñez : una base de datos - Cepal
Mortalidad en la niñez : una base de datos - Cepal
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
los mismos fue mayor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas urbanas que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s rurales.<br />
Por otra parte, el Estado Plurinacional <strong>de</strong> Bolivia y<br />
Honduras disminuy<strong>en</strong> sus niveles <strong>de</strong> mortalidad al mismo<br />
tiempo que sus brechas <strong>en</strong>tre áreas <strong>de</strong> resid<strong>en</strong>cia. Se <strong>de</strong>stacan<br />
los casos <strong>de</strong> Uruguay y Cuba que pres<strong>en</strong>tan nu<strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>cias por áreas <strong>de</strong> resid<strong>en</strong>cia, aunque <strong>la</strong>s brechas<br />
exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el período anterior ya eran bajas.<br />
Para el período actual, <strong>la</strong> mortalidad <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> cinco<br />
años sigue reduciéndose y <strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong> 12 <strong>de</strong> los<br />
16 países con información para este período disminuy<strong>en</strong>.<br />
Chile, Paraguay y <strong>la</strong> República Dominicana <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad<br />
no pres<strong>en</strong>tan difer<strong>en</strong>cias importantes <strong>en</strong>tre áreas<br />
<strong>de</strong> resid<strong>en</strong>cia.<br />
El caso <strong>de</strong>l Estado Plurinacional <strong>de</strong> Bolivia, El Salvador,<br />
Haití y Honduras, países que <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 1970 estaban<br />
<strong>en</strong> el grupo <strong>de</strong> mayor mortalidad, nos muestra que<br />
<strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong>tre áreas aum<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad, aun<br />
cuando <strong>la</strong>s tasas continúan <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do. Como ejemplo,<br />
po<strong>de</strong>mos indicar que <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> mortalidad<br />
<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> cinco años <strong>en</strong> el Estado Plurinacional <strong>de</strong><br />
Bolivia <strong>en</strong> 1970 alcanzaba 121 <strong>de</strong>funciones <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores<br />
<strong>de</strong> 5 años por cada mil nacidos vivos, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> actualidad este valor se redujo a 37; Honduras bajó<br />
<strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>de</strong> 65 a 14; y El Salvador se mant<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> ambos<br />
períodos <strong>de</strong> 11 a 10. Por otro <strong>la</strong>do, Haití pres<strong>en</strong>taba <strong>en</strong><br />
1970 <strong>una</strong> sobremortalidad urbana que correspondía a<br />
93 muertes por mil nacidos vivos, re<strong>la</strong>ción que se invierte<br />
para el año 2008, existi<strong>en</strong>do actualm<strong>en</strong>te <strong>una</strong> sobremortalidad<br />
rural que alcanza a 55 muertes <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores<br />
<strong>de</strong> 5 años por cada mil nacidos vivos.<br />
En todos los períodos observados exist<strong>en</strong> países que<br />
pres<strong>en</strong>tan valores tanto para <strong>la</strong>s áreas metropolitanas,<br />
resto urbano y rural (cuadros I.3, I.4 y I.5) (2) , y es posible<br />
id<strong>en</strong>tificar <strong>en</strong> todos ellos como los difer<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
áreas metropolitanas y <strong>la</strong>s zonas rurales son marcados. Al<br />
mismo tiempo los niveles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas metropolitanas son<br />
inferiores al resto urbano. Esta situación se <strong>en</strong>marca <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> lógica <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo logrado <strong>en</strong> estas áreas, el mayor<br />
grado <strong>de</strong> urbanización, mejores servicios <strong>de</strong> salud, educación<br />
y mayor infraestructura, <strong>en</strong>tre otros.<br />
En cuanto al nivel <strong>de</strong> instrucción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s madres, <strong>la</strong> asociación<br />
inversa que existe <strong>en</strong>tre esta variable y <strong>la</strong> mortalidad<br />
<strong>de</strong> los hijos es bi<strong>en</strong> conocida; inclusive algunos estudios<br />
muestran que esta corre<strong>la</strong>ción, aunque <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado,<br />
sigue si<strong>en</strong>do significativa, cuando se contro<strong>la</strong>n otras variables<br />
que también se re<strong>la</strong>cionan con <strong>la</strong> mortalidad infantil<br />
(Behm, 1992).<br />
(2) Los mismos tabu<strong>la</strong>dos para <strong>la</strong> q(1), <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección cuadros y gráfico, cuadros<br />
I.6, I.7 y I.8.<br />
En los años set<strong>en</strong>ta, <strong>la</strong> mortalidad <strong>de</strong> niños m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong><br />
5 años es dos, tres y hasta cuatro veces mayor cuando<br />
<strong>la</strong> madre es analfabeta o semianalfabeta que cuando ha<br />
recibido al m<strong>en</strong>os 7 años <strong>de</strong> educación formal, al respecto<br />
po<strong>de</strong>mos seña<strong>la</strong>r los casos extremos <strong>de</strong> Guatema<strong>la</strong>,<br />
Honduras y Perú don<strong>de</strong> <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> morir <strong>de</strong> un<br />
niño m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> cinco años es más <strong>de</strong> cuatro veces <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
un niño con <strong>una</strong> madre <strong>de</strong> 7 años y más <strong>de</strong> estudio (cuadro<br />
I.3). La excepción <strong>la</strong> constituye Cuba con el difer<strong>en</strong>cial<br />
más bajo para el período, <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias son aproximadam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 79 por ci<strong>en</strong>to más <strong>de</strong> mortalidad<br />
para <strong>la</strong>s madres analfabetas o semianalfabetas que <strong>la</strong>s<br />
que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más <strong>de</strong> 7 años <strong>de</strong> estudio (3) .<br />
Para <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1990, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> mortalidad <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ores<br />
<strong>de</strong> cinco años disminuye, <strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong>tre grupos <strong>de</strong><br />
educación aum<strong>en</strong>tan para 12 <strong>de</strong> los 19 países con información<br />
según educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> madre. Ecuador, Panamá y <strong>la</strong><br />
República Dominicana aum<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> forma importante <strong>la</strong>s<br />
brechas. En el período <strong>de</strong> 1970 <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> morir<br />
era <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 3 veces <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> Ecuador<br />
y Panamá y <strong>de</strong> 2,5 <strong>en</strong> República Dominicana, mi<strong>en</strong>tras<br />
que <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 1990 estas probabilida<strong>de</strong>s aum<strong>en</strong>taron<br />
a 8, 6 y 4 veces más <strong>de</strong> morir <strong>de</strong> un niño con madre<br />
analfabeta o semianalfabeta que <strong>la</strong> <strong>de</strong> un niño cuya<br />
madre ti<strong>en</strong>e siete años o más <strong>de</strong> educación (cuadro I.4).<br />
Por el contrario, exist<strong>en</strong> países que lograron reducir no<br />
solo <strong>la</strong> mortalidad <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> cinco años sino que<br />
también reducir <strong>la</strong>s brechas según educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> madre;<br />
<strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido, El Salvador y Honduras lograron <strong>una</strong><br />
reducción importante <strong>en</strong>tre ambos períodos. Para estos<br />
países, <strong>en</strong> 1970 <strong>la</strong>s probabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> morir <strong>de</strong> un niño<br />
con madre analfabeta o semianalfabeta era <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te<br />
4 veces <strong>la</strong> <strong>de</strong> un niño con madre con siete<br />
años o más <strong>de</strong> educación; esta brecha se redujo a 1,5 y<br />
2,5 respectivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 1990.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> el período actual, <strong>de</strong> 14 países con información,<br />
cuatro <strong>de</strong> ellos (El Salvador, Haití, Honduras y<br />
Nicaragua) pres<strong>en</strong>tan un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brechas por educación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> madre. Al respecto, l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción el caso <strong>de</strong><br />
El Salvador, que <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 1990 logró <strong>una</strong> reducción<br />
importante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brechas, <strong>la</strong>s que se han ampliado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
actualidad. Los diez países restantes pres<strong>en</strong>tan disminuciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s brechas; sin embargo, <strong>en</strong> el Estado Plurinacional<br />
<strong>de</strong> Bolivia, Colombia, el Ecuador, Guatema<strong>la</strong>, México,<br />
Panamá, el Perú y <strong>la</strong> República Bolivariana <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong><br />
aún un m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> cinco años cuya madre es analfabeta o<br />
semianalfabeta ti<strong>en</strong>e más <strong>de</strong>l doble <strong>de</strong> probabilidad <strong>de</strong><br />
morir que un niño con madre con más <strong>de</strong> 7 años <strong>de</strong> estudio.<br />
Tanto Chile como <strong>la</strong> República Dominicana pres<strong>en</strong>tan<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>ores brechas según educación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> madre (cuadro I.5).<br />
(3) Los tramos <strong>de</strong> educación <strong>de</strong> Cuba son: 0 a 3 años <strong>de</strong> estudio; 4-6; 7-12;<br />
y universitaria.<br />
<strong>Mortalidad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>niñez</strong><br />
AMÉRICA LATINA: Estudio Comparativo I 23