Jakintza-arloa: Historia Komunitate zientifiko euskalduna - Euskara

27
I. Gerraurreko euskarazko kulturgintza jasoa
Euskararen barne-lanketa eta erabilera soziala hedatzea bi prozesu desberdin
izan arren, euskararen kasuan lotuta egon ziren. Are gehiago, XX. mende hasieran bi
prozesuak nahastuak eta aldi berekoak izan ziren. Hau da, euskararen erabilera zabaldu
nahi zen unean, hiztegiak adibidez, orduantxe prestatzen ari ziren. Horretaz guztiaz
gain, euskaltzaleen artean ez zegoen corpus mailako adostasunik. Ikus adibide moduan
Euskal Esnaleak Donostian antolatutako hitzaldian Bonifazio Etxegarairen lekukotza:
“Beŕiro esango det oso zintzoak dirala euskera goizetik-gabera gaŕbitu eta apaindu nai duten
euskalzaleak; baña ala ere, nere ustez, bide okeŕian dabiltz. Beren aŕtian, batek ontzat ematen
duben gauza, bestiarentzat txaŕa da, eta onela ditugu, jaun onen euskera, beste jaun aren euskera,
eta ala ezin liteke gauza onik egin. Eŕdaleŕiyan badakite au, eta euskaldunai esaten digute: «¿Zeŕ
zabiltzate oŕ euskera gora, euskera bera, oraindik ez badakizute euskera nola dan? Onek esaten
du, au; arek esaten du, ori, eta danen aŕtian euskera beŕiya egiten ari zerate” 44
Corpus mailako desadostasunak bi ondorio zuzen zituen. Bata hizkuntzaren
batasunean, azken finean euskaltzaleen arteko adostasunik gabe, eta bereziki
sabindarren hizkuntza jarrera hertsien ondorioz, euskararen batasuna gerraostera
atzeratu behar izan zen 45 . Bigarren ondorioak, berriz, eragina izan zuen euskararen
erabileran. Esate baterako, gerraurrean sortutako euskara sabindarra, purista eta
neologismoz betea zen heinean, ulertzeko eta erabiltzeko, ikasi egin behar zen eta betiko
euskaldunek ezin zuten ez erabili ez ulertu ere. Azkenean, euskaldun askori sabindar
euskara, hitz egiteko zaila zitzaien, eta erdara erabiltzen amaitzen zuten, besteak beste,
hizkuntza estandarizatua zelako 46 .
Hizkuntzaren prestaketa eta zabalpenarekin lotutako proiektu hauetan guztietan
euskara zen lehentasuna, hizkuntza bera lantzea, jasotzea, erabiltzea, zabaltzea eta
erakundetzea. Ondoko lerroetan euskara helburu izan zuten elkarte eta proiektuak
aztertuko ditugu. Hau da, euskal hiztuna beharrean, euskararen lanketan eta zabalpenean
murgildutako ekimenak. Ikusiko dugunez, segidan aipatutako proiektuetako batzuk,
44 (B. Etxegarai, 1920: 84)
45 (Kintana Goiriena, 2006)
46 Horregatik Bonifazio Etxegaraik Donostian euskararen erabileraren alde egin zuen: “Euskalzale asko,
euskalzale zintzo askok, lan au lasteŕ-lasteŕ egin nai lukete; eta ez ori bakaŕik, euskera gaŕbitu eta apaindu
nai luteke goizetik-gabera. Baŕka zaidatela jaun oek, baña nere ustez, lan au ez da oŕen azkaŕ egin litekean
lana. Gogora ekaŕi zagun gure izkuntza eŕdi ila iduki degula eunki askotan, eta ezin leike oŕen ariñ piztu
aiñ luzaro eŕdi-ilik egon dana. (...) Euskeraz itzegin zagun, ondo ala gaizki, obeto edo txaŕkiago; itzegin
zagun beti, eta pixkanaka izkuntza bera gaŕbituko da, apainduko da,...” (B. Etxegarai, 1920: 83)