Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

In de 4de eeuw verbreidde het christendom, na Constantijns keuze voor deze
religie, zich sterk, zoals overal in het rijk. Toch bleven vermoedelijk de stedelijke elites
hier, zoals de senatoriale elite in Rome zelf, tot ongeveer het einde van die eeuw in meer
of mindere mate vasthouden aan de pagane culten. Opvallend is de welstand van vele
vertegenwoordigers van die elite; uit de 4de eeuw stammen de meeste mozaïeken die de
vloeren van hun domus en villae sierden met voorstellingen van gladiatorengevechten,
gevechten van en met wilde dieren en, typisch voor Noord-Afrika, scènes van het leven
op hun landgoederen. Tegelijk beleefde dat platteland in de 4de eeuw een periode van
crises. Invallende nomaden vanuit het zuiden - mogelijk in samenhang met een droger
wordende Sahara - opstanden van Berbers, zoals de rebellieën van Firmus (372-375)
en zijn broer Gildo (397-398). De schismatieke Donatisten vonden bij hen een zekere
steun. Ook de Circumcelliones, rondtrekkende bendes, beriepen zich vaak op die puri-
teins-rigoristische kerk. Soms kwamen zij in bloedige botsing met het gezag, maar de
achtergronden van hun optreden (anti-Romeinse, anti-katholieke, 'anti-kapitalistische'
motieven?) zijn niet volstrekt duidelijk. In de 5de eeuw is hun beweging verlopen en
begint ook, na de synode van Carthago in 411, de onderdrukking van de Donatistische
kerk door het keizerlijke gezag en toegejuicht door Augustinus. Zo bevond Noord-
Afrika zich in een onrustige fase, die met de geleidelijke ontbinding van het rijk in
het westen vanaf 406 niet veel goeds voor de toekomst leek te voorspellen.
Het einde van Romeins Noord-Afrika
In 429 staken de Vandalen uit Spanje naar Afrika over; in 439 hadden zij Carthago
zelf bezet. De landgoederen van vele aristocraten en zeker van diegenen die buiten
Noord-Afrika in Italië woonden, kwamen in Vandaalse handen. De keizer in Ravenna
verloor zijn Afikaanse belastinginkomsten en Rome zijn gratis graan. De export uit
Noord-Afrika verminderde drastisch, ook al door de verarming van andere provincies
die vroeger als afzetmarkten hadden gediend. Dit alles bracht een economische neer-
gang te weeg, die nog versterkt werd door nieuwe Berberinvallen, ditmaal uit de bergen
van de Atlas en de Rif. Het Romeinse Noord-Afrika beleefde zijn ernstigste crisis: hele
steden, zoals Lambaesis, waren door de Berbers in de as gelegd; de verbindingen met
de rest van de Romeinse en Romeins-Germaanse wereld waren grotendeels verbroken;
de Vandaalse machthebbers als Arianen bovendien vervreemd van hun katholieke en
donatistische onderdanen.
In de 6de eeuw leidde de reconquista-politiek van Justinianus tot de herovering
van Noord-Afrika door Belisarius (533), maar de Byzantijnse heerschappij bracht
hoogstens een korte opleving op enkele plaatsen. De hoognodige bouw van vesting-
werken werd dikwijls met antiek bouwmateriaal uitgevoerd en versnelde zo de
omwenteling in het stedelijk leven die in de loop van de 4de eeuw begonnen was:
tempels waren gesloten of kregen een profane bestemming, standbeelden waren
omvergehaald, allerlei gebouwen afgebroken. Dit werd nu in versterkte mate voortgezet.
Het Byzantijnse regime maakte zich bovendien niet populair door een verzwaarde
belastingdruk, terwijl het niet in staat bleek nieuwe Berberinvallen te voorkomen. Het
vertrek van Heraclius, de exarch van Carthago, in 610 met zijn vloot naar Constanti-
nopel verzwakte bovendien de militaire positie van de Afrikaanse provincies. In 642
bereikten de Arabische veroveraars via Egypte Cyrenaica; vijf jaar later begonnen hun
invallen in Romeins Noord-Afrika. In 659 stichtte Oqba Ibn Nafi de nieuwe stad
Kairouan, even ten zuidwesten van het huidige Tunis, waar de grote moskee met
antieke zuilen opgetrokken werd. In 698 trokken de Arabische veroveraars Carthago
binnen en begon een nieuw tijdperk. De Romeins-christelijke bevolking werd door de
veroveraars geduld, maar een constante discriminatie zou ervoor zorgen dat na enkele