Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

SANDER EVERS
Cyprianus van Carthago: bisschop, martelaar... Afer!
De metropool Carthago bracht in de eerste helft van de 3de eeuw n.Chr. een van
de grootste christelijke schrijvers uit Noord-Afrika voort, Cyprianus, die in 248
tot bisschop van Carthago werd gekozen. Hij bleef het hoofd van de christelijke
gemeenschap aldaar en de spirituele leider van de Kerk in Noord-Afrika tot aan zijn
marteldood in het jaar 258. Hoe bekend hij als bisschop, kerkvader en martelaar ook
is geworden, als persoon blijft hij grotendeels een mysterie - in ieder geval tot het
moment van zijn bekering tot het christendom.
Noch zijn afkomst en familie, noch bijzonderheden over zijn vroegere leven
worden ergens specifiek vermeld. Pontius, diaken van de Kerk van Carthago onder
Cyprianus en zijn eerste biograaf, besloot zijn Vita Cypriani pas te beginnen met de
'hemelse geboorte' van Cyprianus, het moment waarop hij zijn nieuwe geloof verwierf.
Pontius was er op uit verslag te doen van wat hij zelf had meegemaakt en wat hij had
gehoord van oudere getuigen (2, 1; 2,3).
Ondanks de vele onduidelijkheden betreffende zijn leven is Cyprianus een van
de belangrijkste bronnen voor de geschiedenis van de Kerk en de steden in Romeins
Afrika gedurende de eerste helft van de 3de eeuw.
Leven en bekering
Aanwijzingen en veronderstellingen over Cyprianus' eerste levensjaren ontleent men
aan zijn eigen geschriften, zowel zijn brieven als traktaten. Maar enige informatie
komt ook van elders. Cyprianus moet rond het jaar 200 zijn geboren, waarschijnlijk
in Carthago zelf, in een lokale en welgestelde familie. De veronderstelling dat de
familie betrekkelijk welvarend moet zijn geweest, is af te leiden uit het feit dat
Cyprianus zijn bezittingen in Carthago, inclusief een aantal horti (tuinen), verkocht
omwille van de armen, nadat hij zich had bekeerd tot het christendom (Pontius,2,7;
15, 1; Cyprianus, Epistulae, 81, 1, 1).
Cyprianus' familie behoorde wellicht tot de curiale klasse van de stad, dat wil
zeggen, tot de groep waaruit de leden van de stedelijke raad (curia) voortkwamen.
Cyprianus moet een traditionele opvoeding en opleiding genoten hebben en als retor
werkzaam zijn geweest. Pontius noemt alleen het feit dat hij zich had gewijd aan
seculiere studies (2, 2), Hiëronymus, ruim honderd jaar later, benadrukt Cyprianus'
Afrikaanse afkomst (hij noemt hem Cyprianus Afer) en verwijst naar zijn retorische
carrière door te zeggen dat hij als spreker de nodige roem had verworven en retorica had
onderwezen (De viris illustribus 67). Lactantius (Divinae institutiones 5, 1) en Cassiodorus
(Institutiones divinarum et saecularium litterarum 19) uiten zich in dezelfde zin.
Cyprianus zelf is weinig mededeelzaam. Slechts enkele zinnen in zijn Ad
Donatum, geschreven kort na zijn bekering, verwijzen naar een mogelijke eerdere
carrière als redenaar. Zo vertelt hij hoe hij en zijn goede vriend Donatus op een goede
dag in het najaar door prachtige tuinen wandelden, gedurende een periode waarin de
scholen hun deuren gesloten hielden en hoe hij van deze onderbrekingen genoot (1, 2).
Dit kan wijzen op activiteiten in het retorische onderwijs.
Vermoedelijk was Cyprianus van middelbare leeftijd op het moment van zijn
bekering. Caecilianus, een presbyter, bracht hem van ‘de dwalingen van de wereld tot de
erkenning van de ene, ware God’ (Pontius, 4, 1). Pontius beschrijft Cyprianus' bekering
als een kort en opmerkelijk proces: niet lang nadat zijn 'tweede geboorte' hem in het
licht van God had gevoerd, en nadat hij de Heilige Schrift had gelezen en bestudeerd,