Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

En dat was het nog niet: Demetrianus en de zijnen verzuimden niet alleen God
te aanbidden, maar wekten ook Zijn toorn door diegenen te vervolgen die Hem wel
vereerden. Cyprianus riep Demetrianus op om de onwetendheid te stoppen en om uit
het duister in het licht te treden. Want waarom zou hij zichzelf vernederen en voor
valse goden buigen en knielen voor idiote beelden gemaakt van klei? God had de mens
geschapen, rechtop en met een verheven statuur, met de blik gericht naar de hemel.
De mens moest zijn ogen richten op God. Bekering was de enige weg die voor verlos-
sing kon zorgen uit de ellende waarin de wereld zich bevond.
In deze combinatie van bijbelse, christelijke en pagane literaire referenties weer-
legde Cyprianus de beschuldigingen van Demetrianus; ook sterkte hij de christenen in
hun geloof. Hoewel apologetisch en retorisch van karakter, kan de Ad Demetrianum wor-
den beschouwd als een belangrijke bron van informatie over de periode waarin het trak-
taat ontstond. Cyprianus drukte zijn bezorgdheid uit omtrent de situatie in het Romeinse
rijk, zoals hij dat ook had gedaan in zijn Ad Donatum. Er is echter één wezenlijk ver-
schil. Cyprianus geloofde dit keer dat de ineenstorting van het Romeinse rijk op handen
was. Het was juist deze overtuiging, waardoor de christenen zo geïnteresseerd waren in
contemporaine gebeurtenissen. Immers, die gebeurtenissen onderstreepten hun geloof
en hun ideeën over God en de wereld. Deze christelijke visie op de problemen waarmee
het Romeinse rijk te kampen had, verschilde niet veel van het pagane gedachtegoed. Het
samenvallen van barbaarse invasies, burgeroorlogen, economische malaise, en natuur-
rampen zorgde ervoor dat velen in de Romeinse maatschappij ervan overtuigd waren
dat zij leefden in een periode van ernstige transformatie, die kon leiden tot een totale
ineenstorting van het rijk. Deze ideeën werden in opvallend gelijke termen verwoord.
Bekend en onbekend
Men heeft vaak gesuggereerd dat het literaire karakter van de werken van Cyprianus te
maken had met het feit dat hij nog maar kort tevoren tot het christendom was bekeerd.
Maar de klassieke referenties in Ad Donatum, Ad Demetrianum en andere traktaten zijn
niet zomaar sporen van zijn eerdere bestaan. Het is verkeerd om te redeneren dat Cypria-
nus niet in staat was om zich van de pagane cultuur los te maken en dat alleen daar-
om de literaire invloeden merkbaar zijn. De retoriek is een doelgerichte manier om
het publiek te overtuigen. Daarbij is een zekere relatie met de realiteit evenzeer van
belang. De teksten waren niet uitsluitend literair. Door het gebruik van levende meta-
foren, creëerde Cyprianus een herkenbare reflectie van de wereld om zich heen.
Door zijn afkeer van de pagane wereld met bekende retorische middelen over te
brengen, maakte Cyprianus de betrekkelijk 'nieuwe en onbekende' ideeën van het
christendom beter toegankelijk. Ze leken gelijk aan de traditionele waarden en normen,
zoals die bijvoorbeeld in de Stoïsche filosofie en in de Latijnse satire tot uiting kwamen.
Christelijke gevoeligheden jegens de pagane wereld kwamen zo over als herkenbaar,
redelijk en geruststellend. In plaats van tegenstrijdig te zijn, leken christelijke over-
tuigingen juist te corresponderen met traditionele opvattingen. Klassiek-pagane en
christelijke vormen van expressie waren grotendeels gelijk aan elkaar.
Bovendien, klassieke referenties toonden niet alleen aan dat Cyprianus een goed-
opgeleid persoon was, maar impliceerden ook dat het christelijk geloof geschikt was
voor de intelligentia, en voor Romeinse burgers van stand, niet alleen voor de armen
en kanslozen. Uitingen van de literaire, retorische en filosofische traditie hadden een
veel grotere aantrekkingskracht dan het preken van hel en verdoemenis.
Korte bibliografie
C. ALFÖLDY, Der heilige Cyprian und die Krise des römischen Reiches. Die Bedeutung